PDF/HTML Page 21 of 43
single page version
જ્ઞાની રાગ કરે છે એમ તને તારી અજ્ઞાનદ્રષ્ટિથી જ દેખાય છે; ખરેખર જ્ઞાની
જ્ઞાનભાવપણે જ પરિણમતા થકા જ્ઞાનના જ કર્તા છે, તે જ્ઞાનપરિણમનમાં રગનું
કર્તુત્વ જરા પણ નથી. જ્ઞાનપરિણમનમાં આનંદની જ ધારા વહે છે. આવા જ્ઞાની રાગ
કરે છે કે નથી કરતા–એ તને જ્ઞાન વગર ક્યાંથી ખબર પડશે? જ્ઞાની શું કરે છે! તેના
અંતરની અજ્ઞાનીને ખબર પડે નહિ. અહા, ચૈતન્યનો સમુદ્ર ઉલ્લસીને જેની પર્યાયમાં
આનંદની ભરતી આવી છે, જેણે રાગાદિભાવોને ચૈતન્યસમુદ્રથી બાહ્ય જાણ્યા છે–એવા
જ્ઞાની રાગને જરાપણ કરે એમ અમે તો દેખતા નથી. જ્ઞાનીમાં અમને તો અતીન્દ્રિય
જ્ઞાન ને આનંદની જ ધારા ઊછળતી દેખાય છે; રાગ તો જ્ઞાનથી બહાર દેખાય છે; તે
રાગનું કર્તૃત્વ જ્ઞાનીના જ્ઞાનમાં નથી.–પણ આવી ભિન્નતાને જ્ઞાની જ ઓળખી શકે છે.
અહા, જ્ઞાનીની જ્ઞાનદશામાં તો અતીન્દ્રિય આનંદના અનુભવનો સિક્કો લાગી ગયો
છે; એ આનંદમાં હવે રાગ કેવો? સુખના વેદનમાં દુઃખનું કર્તૃત્વ કેવું? આત્માનો
આવો સ્વાદ આવે ત્યારે જીવ ધર્મી થયો કહેવાય, ત્યારે તે જ્ઞાની થયો, ત્યારે તે સાચો
જૈન થયો, ને ત્યારે જ તે ખરેખર વીતરાગ ભગવાનના માર્ગમાં આવ્યો. ચોથા
ગુણસ્થાને ગૃહસ્થને પણ આત્માના આવા આનંદનો અનુભવ હોય છે.–આવા
ધર્મીજીવ પોતાના જ્ઞાનને રાગાદિથી અત્યંત જુદું જ જાણે છે, તે હવે કર્તા થઈને રાગને
કરે કે રાગના ફળને ભોગવે–એમ પ્રતીત કરી શકાતી નથી. ત્યાં અવશપણે જે રાગાદિ
થઈ જાય છે, તે કાંઈ જ્ઞાનનો દોષ નથી, જ્ઞાન કાંઈ તેનું કર્તા નથી. જ્ઞાન અને રાગ
સાધકની દશામાં એકસાથે હોય તેથી કાંઈ તેમને કર્તા–કર્મપણું થઈ જતું નથી. બંને
સાથે રહેવામાં વિરોધ નથી, છતાં તેમાં જ્ઞાન તો મોક્ષનું જ કારણ છે, ને રાગ તે બંધનું
કારણ છે.–આમ જ્ઞાનીના વેદનમાં બંનેની અત્યંત ભિન્નતા સદાય વર્તે છે.
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ ભાવલિંગ કદી તેણે પ્રગટ કર્યું નથી. ભાવલિંગ
એકજીવને વધુમાં વધુ ૩૨ વખત આવે,–પછી તે જરૂર મોક્ષ પામે. દ્રવ્યલિંગ તો ઘણા
જીવોએ અનંતવાર ધારણ કર્યું ને અનંતવાર નવમી ગ્રૈવેયક સુધી ગયા,–પણ તેને
સમ્યગ્દર્શન વગર મોક્ષનું સાધન જરાપણ ન પ્રગટ્યું, તે સુખ જરાપણ ન પામ્યો;
PDF/HTML Page 22 of 43
single page version
આનંદઝરતું ચૈતન્યતત્ત્વ બિરાજી રહ્યું છે તેના અનુભવ વગર મોક્ષનો માર્ગ ઊઘડે
નહિ, ને રાગના ફળની વાંછા મટે નહિ. અરે, એકવાર તો રાગથી પાર તારા
ચૈતન્યસુખને લક્ષમાં લે; એનો સ્વાદ આવતાં જ આખી દુનિયા અને બધા
રાગાદિભાવો તને અત્યંત નીરસ લાગશે; ને ચૈતન્યનો કોઈ અપાર–અદ્ભુત મહિમા
તને પોતામાં અનુભવાશે,–સંતોએ પરમાગમમાં જેનો અપાર મહિમા ગાયો તે પરમ
તત્ત્વ તું પોતે જ છો.–એને લક્ષમાં લેવું તે જ પરમાગમનો સાર છે.
ભેદજ્ઞાનવડે આનંદમય ચૈતન્યપરિણતિ થવી તે જ સાચો પુરુષાર્થ છે, તે જ મોક્ષ
માટેનું સાચું પરાક્રમ છે. સમકિતી ધર્માત્મા શૂરવીરપણે વીતરાગમાર્ગને સાધે છે. એની
જ્ઞાનચેતના રાગથી કોઈ જુદું જ કામ કરે છે. એ બહારથી ન દેખાય. પણ બીજા એને
દેખે કે ન દેખે એની અપેક્ષા જ્ઞાનીને ક્યાં છે? એ તો જગતની અપેક્ષા છોડીને પોતે
પોતામાં એકલો–એકલો જ્ઞાનચેતનાના આનંદને વેદે છે...આનંદનો સ્વાદ લેતો લેતો
ભગવાનના માર્ગે ચાલ્યો જાય છે.
જ્ઞાનભાવમાં જ રહ્યું છે, જ્ઞાન રાગમાં ગયું નથી. જ્ઞાનપર્યાય પ્રગટી છે તે રાગમાં
તન્મય થતી જ નથી. ચૈતન્યસ્વભાવની અપૂર્વ શાંતિના વેદનમાં રાગનું વેદન કેમ હોય?
શાંતિના બરફમાં કષાયનો અગ્નિ કેમ હોય? જેમ લોકો રોગની વેદનાને સારી માનતા
નથી તેમ રાગ તો ચૈતન્યમાં રોગ જેવો છે, તેના વેદનને ધર્મી સારું માનતા નથી.
શુભાશુભ રાગ કે હર્ષ–શોક આવી પડે તેનાથી ધર્માત્માની જ્ઞાનચેતનાનું વેદન જુદું ને
જુદું છે, તે જ્ઞાનચેતના રાગાદિને કરતી જ નથી. ધર્મીના અનંતગુણમાં પ્રગટેલા
સમ્યગ્દર્શનાદિ નિર્મળભાવો રાગથી છૂટા મુક્ત જ છે, મોક્ષસુખનો નમૂનો તેના
વેદનમાં વર્તે છે. અહો, ધર્માત્માના આવા કાર્યને અજ્ઞાનીઓ ક્યાંથી ઓળખી શકે?
જ્ઞાની તો પોતે પોતાનું કામ અંદર કર્યે જાય છે, તેને બીજા લોકો જાણે કે ન જાણે–એનું
શું કામ છે? (–એ વાત શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીએ એક પત્રમાં લખી છે.)
PDF/HTML Page 23 of 43
single page version
સત્ય ત્યાગ વૈરાગ્ય.
હોય મુમુક્ષુ ઘટ વિષે,
PDF/HTML Page 24 of 43
single page version
PDF/HTML Page 25 of 43
single page version
કોઈ રીતે જડરૂપ થાય નહીં પુદ્ગલના રસ પરિણામને આત્મા ઉપજાવી શક્તો નથી,
આત્મા તેનો કર્તા થઈ શકતો નથી. આત્મા પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવનો કર્તા છે પણ
પરસ્વભાવનો કર્તા નથી. પુદ્ગલના રસની ઉત્પત્તિ આત્મામાંથી થતી નથી, પણ
આત્મા તો પોતાની જ્ઞાનપર્યાયરૂપે ઊપજે છે, તે જ્ઞાનપર્યાયની ઉત્પત્તિ આત્મામાંથી
થાય છે, જ્ઞાનરૂપે પરિણમીને આત્મા રસને પણ જાણે છે; ‘રસ ચાખ્યો’ એમ કહેતાં
કાંઈ પુદ્ગલના રસનો સ્વાદ આત્મામાં આવી જતો નથી, આત્મા તે રસરૂપે થઈ જતો
નથી, પણ રસથી જુદા એવા પોતાના જ્ઞાનરૂપે પરિણમતો આત્મા તે રસને જાણે છે.
આ રીતે ચેતનસ્વરૂપી આત્મા અરસ છે–તેને તું જાણ...ચેતનરૂપ થઈને તું તારા
આત્માને જાણ.
થાય છે તે આત્માની પર્યાયમાં થાય છે, પણ વસ્તુ સ્વભાવથી જોતાં તે રાગ પણ
આત્માના ચેતનસ્વભાવમાં નથી; તે તો વિભાવ છે, ચૈતન્યભાવથી તે જુદો છે. તેનું
સ્વામીત્વ ધર્માત્માને નથી. પુદ્ગલનું સ્વામીત્વ આત્માને નથી અને રાગનું સ્વામીત્વ
પણ આત્માને નથી. જેમ સિદ્ધભગવાન વીતરાગી છે તેમ ચૈતન્યનો સ્વભાવ પણ
વીતરાગી છે. આ રીતે તારી ચેતનાવડે રાગ અને જ્ઞાનનું ભેદજ્ઞાન કર, કે જે શુભા–
શુભ રાગ થાય છે તે હું નથી, પણ હું જ્ઞાયકસ્વભાવ જાણનારો છું; અનંત
ગુણપર્યાયરૂપે પરિણમનારો જ્ઞાયકસ્વભાવ આત્મા હું પોતે જ છું–એવી દ્રષ્ટિ કરીને તે
રાગાદિથી જુદો પડનારો આત્મા પોતે જ છે; પરરૂપે થનારો કે રાગરૂપે થનારો આત્મા
નથી, એટલે ભેદજ્ઞાનવડે તેનાથી આત્મા જુદો પડી શકે છે.
પુદ્ગલના રૂપને–રંગને ઉપજાવતો નથી, પોતે તે રૂપે થતો નથી; પણ તેનાથી જુદો છે.
પુદ્ગલથી છૂટો રહીને આત્મા તેનો જાણનાર છે. જો શરીરના રંગરૂપે આત્મા પોતે
થઈ જાય તો આત્મા તેનાથી છૂટો જ ન રહી શકે. એ રંગ તો પુદ્ગલનો સ્વભાવ છે,
આત્મા તે–રૂપે કદી થઈ શકતો નથી. એટલે આત્મા અરૂપી, ચૈતન્યસ્વરૂપથી ભરેલો છે.
આત્મા પુદ્ગલના રસથી ભિન્ન ચૈતન્યરસથી ભરેલો છે; પુદ્ગલના રૂપથી જુદું એવું
ચૈતન્યરૂપ તે આત્માનું સ્વરૂપ છે. પુદ્ગલની ગંધ આત્મામાં નથી, આત્મા પોતાના
અનંત ગુણની
PDF/HTML Page 26 of 43
single page version
સુગંધ ચૈતન્યમાં વ્યાપે છે. ચૈતન્યની સુગંધ જડમાં જતી નથી. અતીન્દ્રિયજ્ઞાનથી જ તે
ચૈતન્યસુગંધ સ્વાદમાં આવે છે, પણ નાક વગેરે ઈન્દ્રિયવડે તેનો સ્વાદ ન આવે, કેમકે
પુદ્ગલની ગંધ તેનામાં નથી. ચૈતન્ય અને જડ બંને તત્ત્વો તદ્ન નીરાળા છે,
કોઈ કોઈનું સ્વામી નથી. ચૈતન્યનો સ્વાદ ચૈતન્યમાં, ને જડનો સ્વાદ જડમાં,
કોઈ એકબીજામાં ભળતા નથી.–આવા ભિન્ન આત્માને હે ભવ્ય! તું તારા જ્ઞાનથી
જાણ! એમ ભગવાન કુંદકુંદસ્વામીનો ઉપદેશ છે.
સ્વતંત્ર પરિણમે છે. આ પુદ્ગલના જે વર્ણાદિ ભાવો તે મારું સ્વરૂપ નથી, ને અંતરમાં
જે રાગાદિ વિભાવો થાય તે પણ મારા ચૈતન્યનો સ્વભાવ નથી, તેનો હું કર્તા નથી, હું
તેને જાણનારો જ્ઞાયક છું–એમ પુરુષાર્થ વડે જ્ઞાન કર... ભેદજ્ઞાન કરીને
જ્ઞાયકસ્વભાવની પ્રતીત કરીને તેમાં લીન થવાથી રાગાદિ વિભાવ પણ ટળી જાય છે,
અને આત્મામાંથી વીતરાગદશાની પ્રાપ્તિ થાય છે. આવા આત્માને જાણતાં ધર્મીને,
જેવા સિદ્ધભગવાન છે તેવા પોતાના ચૈતન્યસ્વભાવનો અંશે સ્વાનુભવ થાય છે...
ચૈતન્યરસથી ભરેલા ‘આનંદઘટ’ની સ્વાનુભૂતિ થાય છે. અહો! આત્મા આનંદરસથી
ભરેલો ઘડો છે...આનંદઘાટ અનંતરસથી ભરેલો છે, અનંત ગુણના રસથી ભરેલો
આનંદઘટ આત્મા છે. અસંખ્યપ્રદેશી ચેતન્યઘટ, તેના અસંખ્યપ્રદેશની મર્યાદા ક્ષેત્રથી છે,
પણ તેના આનંદરસની મર્યાદા નથી, અનંત આનંદરસ અસંખ્યપ્રદેશમાં ભર્યો છે.
ચૈતન્યમાં આનંદરસ અનંતો છે, એવા અનંતગુણો છે; જ્ઞાનગુણ અનંત છે–તેનો
અપાર મહિમા છે, જેનો કોઈ થાહ નથી,–જેની શક્તિનો પાર નથી; એમ અનંત
ચૈતન્યશક્તિના રસથી ભરેલો આનંદઘટ આત્મા છે.–આવા આત્માને હે ભવ્ય! તું
તારા સ્વસંવેદનવડે જાણ. ઈંદ્રિયોથી પાર એવા અંતર્મુખ જ્ઞાનવડે આત્મા જણાય છે.
ઈંદ્રિયજ્ઞાનવડે વ્યક્ત થતો નથી. તેનું ગ્રહણ ઈંદ્રિયવડે કે રાગવડે થતું નથી; અતીન્દ્રિય
જ્ઞાનરૂપ પોતાના ચૈતન્યવડે જ તેનું ગ્રહણ થાય છે. તે ચૈતન્યથી ભરેલો છે. ઈંદ્રિયો
વગેરે તેનામાં નથી, તેથી તે કાંઈ સર્વથા શૂન્ય નથી, તે પોતાના અનંત ચૈતન્યરસથી
PDF/HTML Page 27 of 43
single page version
જાણવાનો માર્ગ પોતાને અનાદિકાળથી અજાણ્યો હતો તે શ્રી દેવ–ગુરુના નિમિત્તથી
પોતાને જણાય છે. ચૈતન્યચિહ્ન દ્વારા આત્માને જાણતાં ભવનો અભાવ થાય છે.
મન–વાણીથી પેલે પાર આત્મા બિરાજે છે, તે આત્મા રાગવડે–ઈદ્રિયવડે જાણી શકાતો
નથી, તે પોતે પોતાના ચૈતન્યચિહ્નથી જ જાણી શકાય છે. આત્માને જાણવાની જેને
ખરી જિજ્ઞાસા થઈ, તમન્ના લાગી, તે આત્માને જાણી શકે છે. જ્ઞાનથી જ આત્મા
જણાય છે, ભેદજ્ઞાનની તીક્ષણતા વડે આત્મા જણાય છે. જેણે આત્માને ઓળખ્યો તે
જીવ ગૃહસ્થાશ્રમમાં હોય તોપણ આત્માની સ્વાનુભૂતિ કરે છે; તેને આત્માનો
સ્વાનુભવ સ્વસંવેદન–પ્રત્યક્ષ છે, તે જ્ઞાન ને આનંદથી ભરપૂર હોય છે. જેમ હંસ
પોતાની ચાંચ વડે દૂધ અને પાણી જુદા કરી નાંખે છે તેમ ધર્મી જીવ ભેદજ્ઞાનની
તીક્ષ્ણતા વડે ઈન્દ્રિયો–રાગ–ખંડખંડરૂપ ભાવેન્દ્રિયો એ બધાથી પોતાના ચૈતન્યતત્ત્વને
જુદું પાડી અખંડ ચૈતન્યસ્વરૂપને સ્વસંવેદનમાં લ્યે છે.
પરસન્મુખી ખંડખંડ જ્ઞાનથી તે વ્યક્ત થતો નથી; ચૈતન્ય તો ચૈતન્યથી વ્યક્ત થાય
છે; ખંડખંડજ્ઞાન જેટલો તે નથી. પોતાના ચૈતન્યસ્વભાવથી તે વ્યક્ત છે, પણ પરથી
અવ્યક્ત છે, જ્ઞાનદ્વારા તેની પ્રતીત થઈ શકે છે ને પોતાની પર્યાયમાં તે વ્યક્ત
થઈ શકે છે. જે અખંડ સ્વરૂપ છે તે પોતાની સ્વભાવની પરિણતિ દ્વારા, પરના
આલંબન વગર ગ્રહણમાં–જાણવામાં–અનુભવવામાં આવે છે; વચ્ચે ખંડ આવે છતાં
પણ તેનું ગ્રહણ તો અંતરમાં પોતાના ચૈતન્યસ્વભાવની અખંડ પરિણતિદ્વારા જ
થાય છે, તેમાં પરનું આલંબન નથી. પર્યાયથી ગ્રહણ થાય છતાં તેની દ્રષ્ટિ તો
અખંડ ઉપર જ છે. અખંડની દ્રષ્ટિદ્વારા તેનું ગ્રહણ થાય છે, ખંડના આલંબનદ્વારા
તેનું ગ્રહણ થતું નથી.
ભરેલી છે. આત્મામાંથી શબ્દની ઉત્પત્તિ નથી, શબ્દ તો પુદ્ગલની પર્યાય છે, તે શબ્દ
વડે આત્મા જણાતો નથી, શબ્દ આત્મામાં નથી. આવા આત્માને પોતે પોતાથી જાણે
ત્યારે નિમિત્તથી એમ કહેવાય છે કે દેવ–ગુરુના ઉપદેશથી આત્મા જાણ્યો.
અનાદિકાળનો અજાણ્યો માર્ગ, તે પોતે જ્ઞાનથી જ જાણી શકે છે, ત્યાં ગુરુના ઉપદેશ
વડે જાણી શકાય–એમ નિમિત્ત તરફથી કહેવાય છે. અનાદિકાળમાં પોતે પહેલું
PDF/HTML Page 28 of 43
single page version
જ ગ્રહણ થાય છે, ઉપદેશના શબ્દોદ્વારા આત્માનું ગ્રહણ થતું નથી; અણુવ્રત–મહાવ્રતના
શુભપરિણામથી પણ આત્માનો સ્વભાવ જાણી શકાતો નથી. વ્રતાદિ શુભપરિણામ તો
જુદા રહી જાય છે; આત્મા તેનાથી જુદો રહી જાય છે. તે રાગનું સ્વરૂપ જુદું છે ને
આત્માનું સ્વરૂપ જુદું છે. તે શુભરાગ તો પુણ્યબંધનું કારણ છે, તેનાથી કાંઈ ભવનો
અભાવ નથી થતો; ભવનો અભાવ તો શુદ્ધસ્વરૂપને જાણવાથી થાય છે. આવા શુદ્ધ
સ્વરૂપનું કોઈ એવું ચિહ્ન બહારમાં નથી કે જે ઈન્દ્રિયોવડે જણાઈ શકે. ચેતના જ એનું
ચિહ્ન છે ને તે ઈન્દ્રિયાતીત જ્ઞાનવડે જ જાણી શકાય છે. રાગાદિવડે આત્માનું
વાસ્તવિક સ્વરૂપ જાણી શકાતું નથી, તેનાથી અગોચર આત્મા છે; તે આત્મા આત્મા–
વડે જ વાસ્તવિકરૂપે જાણી શકાય છે. મન–વાણીથી પેલે પાર આત્મા બિરાજે છે, તે
પોતાવડે પોતાને જાણી શકે છે, બીજા કોઈ વડે જાણી શકાતો નથી. આવા આત્માને
અંતરની ચેતનાવડે હે ભવ્ય જીવો! તમે જાણો.
આત્મા તો જ્ઞાનસ્વરૂપ છે; અરૂપી હોવા છતાં સમ્યગ્જ્ઞાનચક્ષુ વડે આત્મા દેખાય છે.
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ પોતાના જ્ઞાનસ્વરૂપ અરૂપી આત્માને દેખી શકે છે–જાણી શકે છે–અનુભવી
શકે છે. અને તે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ બીજા સમ્યગ્દ્રષ્ટિ આત્માને પણ જ્ઞાનવડે જાણી લ્યે છે. પણ
મિથ્યાદ્રષ્ટિ તો પોતાને દેહબુદ્ધિ હોવાથી બીજા જ્ઞાનીને પણ દેહબુદ્ધિથી દેખે છે, એટલે
બીજા જ્ઞાનીનેય તે ઓળખતો નથી. સમ્યગ્દ્રષ્ટિને દેહાત્મબુદ્ધિ નથી, તેને તો ચૈતન્યમાં
જ આત્મબુદ્ધિ છે. તેને શ્રદ્ધામાં–જ્ઞાનમાં–અનુભવમાં દેહથી જુદો આત્મા બરાબર વર્તે
છે. ચેતનારૂપ આત્માને તે અનુભવે છે; આત્મા જડના રૂપવાળો નથી. આમ દેહથી
જુદો આત્મા ધર્મીને શ્રદ્ધામાં–જ્ઞાનમાં–અનુભવમાં વર્તે છે. અસંખ્યપ્રદેશી ચૈતન્ય–
આકાર આત્મા છે; તે ચેતનાલક્ષણે લક્ષિત છે. વચનથી તે અગોચર છે પણ
સ્વસંવેદનથી તે ગોચર છે. ચેતનાસ્વભાવની અસ્તિ અને જડરૂપ વર્ણગંધ વગેરેની
નાસ્તિ એમ બતાવીને ભેદજ્ઞાનવડે આત્માનું સ્વરૂપ સમજાવ્યું છે, માટે પરની અપેક્ષા
છોડીને ચેતનાલક્ષણ દ્વારા પોતાના સ્વરૂપનું સ્વસંવેદન કરવું, આત્માને ચેતનાવડે
અનુભવગમ્ય કરવો. ભાઈ, આત્માની લગની લગાડ તો તેનું સંવેદન જરૂર થશે.
જડના રસ વગેરેનું વેદન તો આત્મામાં છે જ નહીં. અજ્ઞાની રાગાદિનું વેદન
PDF/HTML Page 29 of 43
single page version
જીવને ભાવવો ને તેનો અનુભવ કરવો–એવો ઉપદેશ છે. જ્ઞાનરૂપ થઈને તું
જ્ઞાનસ્વભાવને ભાવ.... તે રૂપે પરિણમીને તેને ભાવ.–આવી ભાવનાથી તને
મોક્ષસુખ થશે.
અપેક્ષા નથી, એવા નિરપેક્ષ જ્ઞાનસ્વભાવમાં દ્રષ્ટિ મુકીને તેની ભાવનાથી મતિ–શ્રુત–
કેવળજ્ઞાન પ્રગટી જાય છે. જ્ઞાયકસ્વભાવ ચૈતન્યથી ભરેલો છે–અનંત ગુણ–પર્યાયથી
ભરેલો છે, તેમાં તન્મય પરિણતિ કરીને, બહારથી જુદો પડવાથી, શરીરથી જુદો પડીને,
વિભાવથી જુદો પડીને, જ્ઞાનપદની એકની ભાવનાથી કેવળજ્ઞાન અને મુક્તિ થાય છે:–
આ જ્ઞાનપદ પરમાર્થ છે–જે પામી જીવ મુક્તિ લહે.
મળે છે. જ્ઞાનસ્વરૂપની ભાવના તો મોક્ષની જ દાતાર છે.
હું છું ને બીજારૂપે હું નથી–આવું સ્વ–પરનું ભેદજ્ઞાન તો સાધકદશા શરૂ થઈ ત્યારથી જ
થઈ ગયું છે.–પછી તે ચૈતન્યસ્વરૂપમાં એકાગ્રતારૂપે પરિણમતા–પરિણમતા ક્ષપકશ્રેણી
માંડીને કેવળજ્ઞાન થયું ત્યારે આખા લોકાલોકને, તેના અનંતા ગુણ–પર્યાયને, અનંત
અવિભાગ પ્રતિચ્છેદોને બધાયને પ્રત્યક્ષ જાણે છે એવી તેની અદ્ભુત તાકાત છે.
ચૈતન્યસ્વરૂપની ભાવનાથી આવું અદ્ભૂત કેવળજ્ઞાન પ્રગટે છે. માટે હે જીવ! તું એક
જ્ઞાયકભાવની ભાવના કર. વસ્તુના તળિયે પહોંચીને, તેના અસલી સ્વરૂપને ગ્રહણ
કરજે, અધૂરે અટકીશ નહીં.
જેમાં પ્રાપ્તિ ન થઈ, સમ્યક્ત્વાદિ ભાવ જેમાં ન પ્રગટ્યો એવા પઢવા–સાંભળવાથી શું
કાર્ય છે? જેનાથી ભવનો અભાવ ન થયો–તે શું કામનું? જો સ્વરૂપની પ્રાપ્તિ થઈ,
PDF/HTML Page 30 of 43
single page version
કરવાનું હતું તે તો ન થયું, તો શાસ્ત્રનું પઢવું–સાંભળવું જીવને શું કાર્યકારી થયું?
કાંઈ નહીં, માત્ર પુણ્યબંધ થયો, પણ સ્વરૂપની પ્રાપ્તિ તો ન થઈ, ભવનો અભાવ ન
થયો, સમ્યગ્દર્શન ન થયું તો જીવને શું ફળ આવ્યું? ભાવશુદ્ધિ વગર તો બધું નિષ્ફળ
છે. શ્રાવકપણું કે મુનિપણું તેનું કારણ તો ‘ભાવ’ છે એટલે કે સમ્યક્ત્વાદિ
ભાવશુદ્ધિથી જ શ્રાવકપણું કે મનિપણું થાય છે. જેણે સ્વરૂપની પ્રાપ્તિ કરી તેને જ
પઢવા–સાંભળવાનું ફળ આવ્યું. સમ્યગ્દર્શનપૂર્વક ભેદજ્ઞાનની સહજ ધારા વધતાં વધતાં,
ભાવશુદ્ધિ વધતાં વધતાં, વચ્ચે અકર્તાપણે વ્રતાદિના શુભભાવ આવે છે. જેમ જેમ
સ્વરૂપની દશા વધે તે પ્રમાણે વ્રતાદિ શુભપરિણામ હોય છે એવો નિમિત્ત–
નૈમિત્તકસંબંધ છે; સહજ ધારા વધતાં વધતાં સ્વાનુભૂતિ કરતાં કરતાં, રાગને તોડીને
કેવળજ્ઞાન પ્રગટ કરે છે. અહો, આવા સ્વરૂપને સાધનારા મુનિઓની દશા અલૌકિક
હોય છે. એક સ્વરૂપની જ દશામાં આગળ વધવાનું તેમનું ધ્યેય હોય છે. મુનિઓ
વારંવાર સ્વરૂપમાં લીન થાય છે. સ્વરૂપની દશા જ તેમને મુખ્ય હોય છે. ખાવું–પીવું–
ટાઢ–તડકો–નિદ્રા વગેરે બધા પરિણામ અત્યંત અલ્પ થઈ ગયા છે, એક સ્વરૂપ જ
મુખ્ય થઈ ગયું છે; સ્વરૂપની જ એવી મુખ્યતા થઈ ગઈ છે કે ટાઢ–તડકો વગેરે તો
જરાય લાગતા નથી, હાથીને કાંકરી જેવું લાગે છે. તે મુનિ સ્વરૂપમાં લીન થઈ શ્રેણી
માંડી કેવળજ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરે છે. અનંતા મુનિવરોએ આવી જાતની સ્વરૂપદશા પ્રાપ્ત કરી
છે. જુઓ ને, બાહુબલી મુનિરાજ ધ્યાનમાં ઊભા છે.... બસ! ઊભા તે ઊભા! નથી
નિદ્રા લીધી, નથી આહાર લીધો.....સ્વરૂપની લીનતામાં એવા સ્થિર ઊભા છે કે શરીર
પર વેલડીયું વીંટાણી છતાં જેમ ઊભા તેમ ઊભા જ છે;–સ્વરૂપના ધ્યાનમાં એવા
ઊભા છે કે કેવળજ્ઞાન થયું કે થશે! આવી મુનિઓની દશા છે. ભાવશુદ્ધિ જ આવી
દશાનું કારણ છે. એક પ્રકારનું જ્ઞાનસ્વરૂપ તેની ભાવના કરવાથી આવી દશા તેના
ફળમાં પ્રાપ્ત થાય છે. આ રીતે શાસ્ત્રનું શ્રવણ–પઠન વગેરે બધું જો ભાવશુદ્ધિ સહિત
હોય તો જ સફળ છે. મોક્ષમાર્ગમાં ભાવશુદ્ધિની જ પ્રધાનતા છે. માટે હે જીવ! તું
જ્ઞાનસ્વરૂપની ભાવના વડે પ્રથમ ભાવશુદ્ધિ (એટલે કે સમ્યગ્દર્શનાદિ) પ્રગટ કર.
PDF/HTML Page 31 of 43
single page version
પોતાને અનર્થકારી છે.–આ રીતે અજ્ઞાનમય અધ્યવસાનનું
મિથ્યાપણું સમજાવીને તેને છોડવાનો ઉપદેશ છે.
જીવાડું ને મારું, કે પરજીવો મને જીવાડે ને મારે, હું પરજીવોને બંધન કે મુક્તિ કરું ને
પરજીવો મને બંધન કે મુક્તિ કરે.–આમ સ્વ–પરની એકતાબુદ્ધિથી અજ્ઞાની જીવો માને
છે; પરંતુ તેની માન્યતા અનુસાર કાંઈ પરજીવનું કામ થતું નથી. પર જીવમાં સુખ–
દુઃખ હર્ષ–શોક થાય કે ન થાય તે તેના પોતાના કારણે થાય છે, આ જીવના ભાવને
લીધે તેમાં કાંઈ થતું નથી. આ જીવનો મિથ્યા અભિપ્રાય તેને પોતાને ચારગતિમાં
રખડવાનું કારણ થાય છે. પરને માટે તો તે અભિપ્રાય કાંઈ જ કાર્યકારી નથી, એટલે
અકિંચિત્કર છે, મિથ્યા છે, નિષ્ફળ છે.
છે. પરજીવ મરે કે ન મરે પણ અજ્ઞાની પોતાની મિથ્યામાન્યતાને કારણે બંધાય છે.
હિંસા–અહિંસાના પરિણામની જેમ, અસત્ય ને સત્ય વગેરેમાં પણ જીવને પરસાથેની
એકત્વબુદ્ધિ જ બંધનું કારણ છે, પરની ક્રિયા બંધનું કારણ નથી. ક્રિયા તો જુદી છે,
શુભ–અશુભ પરિણામ સાથે જે એકતાબુદ્ધિ કરે છે તે જ પુણ્ય–પાપ વડે બંધાય છે.
PDF/HTML Page 32 of 43
single page version
તેનામાં શું કરે? આવું ભિન્નપણાનું ભેદજ્ઞાન કરીને જ્ઞાનભાવરૂપે પરિણમે તેને બંધન
થતું નથી.
અહિંસાદિના શુભભાવ મારું કાર્ય છે અને તે અહિંસાના ભાવ વડે હું પરને બચાવી
શકું છું–એવી બુદ્ધિ તે તો મિથ્યાત્વ છે; ને તે અધર્મ છે, બંધનું જ કારણ છે. અશુભમાં
એકત્વબુદ્ધિ કે શુભમાં એકત્વબુદ્ધિ તે બંને મિથ્યાત્વ જ છે. રાગથી છૂટો પડીને
ભેદજ્ઞાન વડે જ્ઞાનરૂપે જે પરિણમ્યો તે જ્ઞાનીને બંધન થતું નથી. જેને મિથ્યાબુદ્ધિ છે તે
અશુભ કરે કે શુભ,–પણ મિથ્યાત્વથી તે બંધાય જ છે.
મિથ્યાત્વની હિંસાથી હણાતો બચાવીને અહિંસા કર.–આવી વીતરાગી સ્વદયા તે
પરમાર્થ અહિંસા છે, ને આવી અહિંસા તે ધર્મ છે, તે મોક્ષનું કારણ છે.
જ્ઞાનમાં તેનું કર્તૃત્વ નથી; જ્ઞાનભૂમિકામાં ધર્મીજીવ રાગને આવવા દેતો નથી. જીવનો
મિથ્યાભાવ તે બંધનું એક કારણ; ને પરજીવ મરે કે બચે તે બંધનું બીજું કારણ–એમ
બંધના કારણ બે નથી, પણ અજ્ઞાની જીવનો અધ્યવસાન તે એક જ બંધનું કારણ છે.
મિથ્યા જ છે, કેમકે આત્મામાં પરની ક્રિયાનો અભાવ છે. આત્મામાં જે છે જ નહિ તેને
આત્મા કેમ કરે? છતાં મિથ્યાબુદ્ધિથી પરને કરવાનું માને તો તે પોતાને જ અનર્થનું
કારણ છે; પરમાં તો તેનાથી કાંઈ જ થઈ શકતું નથી. આ રીતે અધ્યવસાન પરને માટે
અકિંચિત્કર છે અને પોતાને માટે અનર્થનું–દુઃખનું–બંધનું કારણ છે. માટે તે છોડવા
જેવો છે.
PDF/HTML Page 33 of 43
single page version
છૂટીને જ્ઞાનભાવરૂપ પરિણમન થયું ત્યાં તે જ્ઞાનમાં બંધન છે જ નહિ. બે વાત
લીધી છે–રાગથી ભિન્ન જ્ઞાનરૂપ પરિણમન તે જ મોક્ષનું કારણ છે; અને રાગાદિમાં
એકતાબુદ્ધિરૂપ અજ્ઞાનભાવ તે જ બંધનું કારણ છે. પછી તેમાં એક અશુભ ને બીજું
શુભ એવા ભેદની મુખ્યતા નથી. ભલે દ્રવ્યલિંગી સાધુ થઈને અહિંસા–સત્ય વગેરે
પાંચ મહાવ્રત પાળતો હોય પણ તે મહાવ્રતના શુભરાગની સાથે જ્ઞાનની
એકત્વબુદ્ધિ જેને વર્તે છે તે અજ્ઞાની છે, ને તે તેનો અજ્ઞાનમય ભાવ બંધનું જ
કારણ છે.
વસ્તુસ્વરૂપ નથી. વસ્તુસ્વરૂપ જેમ ન હોય તેમ માને તો માન્યતા મિથ્યા છે, ને તે
મિથ્યા માન્યતા જ જીવને દુઃખનું ને બંધનું કારણ છે, બીજું કોઈ નહિ. જેમ કોઈવાર
હિંસાનો કે પ્રમાદનો ભાવ ન હોવા છતાં મુનીંદ્રના પગ નીચે કાળપ્રેરિત કોઈ જીવડું
આવી જાય તો ત્યાં તે બાહ્યક્રિયા કાંઈ મુનીંદ્રને બંધનું કારણ થતી નથી. બંધનું કારણ
પોતાનો ભાવ છે ને તેમાં પણ રાગાદિ સાથે એકતાબુદ્ધિરૂપ અજ્ઞાનભાવ જ બંધનું
કારણ છે. રાગથી ભિન્નતારૂપ જ્ઞાનભાવ થયો તેમાં બંધન નથી.
રાગાદિ સાથે તન્મયભાવ છે, –તે અજ્ઞાનભાવ જીવનો છે તેથી તે તેને બંધનું કારણ
થાય છે; પણ તે વખતની બહારની હિંસાદિ ક્રિયા કે જીવ બચવારૂપ ક્રિયા થાય તે
કાંઈ આ જીવ સાથે એકરૂપ નથી, આ જીવથી તો તે જુદી છે, ને તે ક્રિયા સામા તે–તે
જીવના પોતાના કર્મઉદય પ્રમાણે થાય છે, –આયું ન હોય તો મરે ને આયુ હોય તો
જીવે, તેનો કર્તા આ જીવ નથી, તેથી તેની ક્રિયા આ જીવને બંધનું કારણ નથી.
અજ્ઞાની જીવને તેનો પોતાનો અજ્ઞાનમયભાવ જ બંધનું કારણ છે. ને જ્ઞાનભાવમાં
તન્મય વર્તતા જ્ઞાનીને બંધન છે જ નહિ.
નથી, એટલે આ જીવની માન્યતા તો નકામી ગઈ, મિથ્યા થઈ. તેમ આ જીવ એમ
માને કે
PDF/HTML Page 34 of 43
single page version
સરાગરૂપ પરિણામ ન કરે તો બંધાતો નથી, એટલે આ જીવની માન્યતા તો નકામી
ગઈ, મિથ્યા ગઈ.
પરની ક્રિયા જીવના અધ્યવસાય વગર જ થાય છે, આ જીવ તેનો કર્તા નથી. એ જ
રીતે પર જીવ કે પરવસ્તુ આ જીવના બંધ–મોક્ષને કરતા નથી. માટે હે ભાઈ! પરના
કર્તૃત્વની મિથ્યાબુદ્ધિ છોડીને, રાગથી ભિન્ન જ્ઞાતા–દ્રષ્ટા સ્વભાવરૂપે રહે–એ જ
તાત્પર્ય છે, એ જ મોક્ષસુખનો ઉપાય છે.
મિથ્યા અભિપ્રાય કરે તોપણ તેને કારણે કાંઈ પરમાં બંધ–મોક્ષ તો થતાં નથી, આ
રીતે તારો ભાવ પરમાં અકિંચિત્કર છે–નકામો છે; માટે તે મિથ્યાભાવ છોડ, ને રાગથી
પાર સ્વ–દ્રવ્યનો આશ્રય કર. સ્વદ્રવ્યનો આશ્રય કરીને જે જ્ઞાનરૂપ પરિણમ્યો તે
જ્ઞાનીના જ્ઞાનમાંથી પરનું કે રાગનું કર્તૃત્વ છૂટી ગયું છે; એટલે જ્ઞાનભાવમાં તેને
બંધન થતું જ નથી.
મુક્ત કરી દઉં, –પણ તે જીવ તેના પોતાના સમ્યકત્વાદિ વીતરાગપરિણામ વગર
ક્યાંથી મુક્ત થશે? અને તે જીવ તેના વીતરાગપરિણામવડે મુક્ત થયો તો તેમાં તેં શું
કર્યુ? અને તું તેવી માન્યતા ન કરે તોપણ જે જીવો વીતરાગભાવ કરે છે તેઓ મુક્ત
થાય જ છે; ને જેઓ રાગભાવ કરે છે તેઓ બંધાય છે. માટે તું આખા જગતનો બોજો
તારા જ્ઞાનમાંથી ઉતારી નાંખ. અહો, જ્ઞાનસ્વભાવી આત્મા તે પરમાં શું કરે? ને પર
ચીજ જ્ઞાનમાં શું કરે? જ્ઞાનમાં વિકલ્પનુંય કર્તૃત્વ નથી. આવા જ્ઞાનનો અનુભવ તે જ
મોક્ષનું કારણ છે. જીવ માને કે હું બીજાને બંધાવી દઉં,–પણ તે જીવ તેના રાગાદિભાવ
વગર ક્યાંથી બંધાશે? –માટે તારો ભાવ પરમાં કાંઈ કરતો નથી. આમ બધેથી છૂટો
પડીને જ્ઞાનમાં આવી જા.
PDF/HTML Page 35 of 43
single page version
ઉદાર જ્ઞાનવડે શુદ્ધનયનો આશ્રય કરો.
આશ્રયે થતા બધા ભાવો પણ બંધનું જ કારણ છે. તે સિદ્ધાંત સમજાવવા
અભવ્યનું દ્રષ્ટાંત આપ્યું છે કે જેમ અભવ્યજીવને વ્યવહારનો આશ્રય
કરવા છતાં કદી મુક્તિ થતી નથી તેમ વ્યવહારના આશ્રયવડે ભવ્યજીવને
પણ કદી મુક્તિ થતી નથી.
છે તેટલું તો બંધનું જ કારણ છે, અને જેટલો શુદ્ધનયનો આશ્રય છે તેટલું જ
મોક્ષનું કારણ છે.
શ્રદ્ધા–આચરણ ભગવાનની આજ્ઞા પ્રમાણે પરાશ્રયે બરાબર પાળે છે, પર
પરાશ્રય વગરના શુદ્ધાત્માના શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્રને જરાપણ જાણતો નથી, તેથી
તે જીવને
PDF/HTML Page 36 of 43
single page version
માને તેણે ખરેખર ભગવાનની આજ્ઞા માની નથી.
સમયસારાદિ સાંભળે, ભગવાને કહેલાં તત્ત્વોના ભેદની શ્રદ્ધા કરે, ને અહિંસાદિ
શુભભાવરૂપ વ્રતો પાળે, પણ ચૈતન્યની નિર્વિકલ્પ શાંતિના સ્વસંવેદન વગરનો
તે જીવ શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્રથી શૂન્ય જ છે, મોક્ષનું કારણ તેને જરા પણ નથી,
એકલા બંધભાવને જ તે સેવે છે.
નથી ત્યાં ચારિત્ર કદી હોતું નથી. જ્ઞાન–શ્રદ્ધા પછી જ સમ્યક્ચારિત્ર હોય છે.
જેણે મોક્ષનું સાધન માન્યું તેણે મોક્ષને પણ રાગરૂપ જ માન્યો. તદ્ન રાગ
વગરનું જે શુદ્ધજ્ઞાન–તેના પૂર્ણ અનુભવરૂપ મોક્ષની શ્રદ્ધા પરના આશ્રયે થતી
નથી. અજ્ઞાની આમ તો શાસ્ત્રઅનુસાર નવ તત્ત્વને જાણે તેમાં મોક્ષતત્ત્વ પણ
આવી જાય, –પણ તે તો પરલક્ષી સ્વીકાર છે, અંતરમાં રાગથી જુદો પડીને
જ્ઞાનના સ્વસંવેદનપૂર્વક મોક્ષને તે શ્રદ્ધતો નથી. –અરે, આવા મોક્ષને શ્રદ્ધે તો
રાગમાં જરાય એકત્વબુદ્ધિ રહે નહિ. રાગમાં એકત્વબુદ્ધિ પણ રહે અને
રાગવગરના મોક્ષની પણ સાચી શ્રદ્ધા થાય–એમ બને નહિ. મોક્ષની શ્રદ્ધા ત્યાં
રાગમાં એકતા નહિ, ને રાગમાં એકતા ત્યાં મોક્ષની શ્રદ્ધા નહીં.
જ્ઞાન–ચારિત્ર થયા તે રાગ વગરના છે, તે મોક્ષનું કારણ છે.
PDF/HTML Page 37 of 43
single page version
ને જ્ઞાનના સ્વાદ વગરનું તેનું બધું મિથ્યા છે. પરલક્ષે મિથ્યાત્વાદિની મંદતા
થઈ તેની મોક્ષમાર્ગમાં કાંઈ કિંમત નથી; તે પરાશ્રિતભાવવડે અંતર્મુખ ભાવનો
કોઈ અંશ આવે એમ તો છે જ નહિ. અંતરમાં શુદ્ધજ્ઞાનના આશ્રયવડે
મિથ્યાત્વાદિનો અભાવ કરવો, તે મૂળવસ્તુ છે, તે મોક્ષનું કારણ છે. આવા
શુદ્ધજ્ઞાનનો અનુભવ તે જ ભગવાનની પરમાર્થ આજ્ઞા છે, તે જ શાસ્ત્રોનું
તાત્પર્ય છે. તેના વગર ભલે શાસ્ત્રો ભણવાનો જે ગુણ (જે ફળ) શુદ્ધાત્મ–
અનુભવ તે તો અજ્ઞાનીને થતું નથી. અરે, જે ભણતરમાં આત્મા ન આવ્યો,
જેમાં જ્ઞાનનો સ્વાદ ન આવ્યો તે ભણતરની ભગવાનના માર્ગમાં કાંઈ કિંમત
નથી; તેનું બધું ભણતર અજ્ઞાન જ છે.
તો તેને શાસ્ત્રભણતરનું ફળ તો ન આવ્યું. શુભરાગ થયો તે
કાંઈ શાસ્ત્રભણતરનું ખરૂં ફળ નથી; શાસ્ત્રોએ જેવી ચૈતન્યવસ્તુ રાગથી નિરપેક્ષ,
આનંદમય બતાવી છે તેવી પોતાના વેદનમાં આવે તે જ શાસ્ત્રભણતરનું ફળ છે,
તે જ શાસ્ત્રભણતરનો ગુણ છે.
લક્ષ થવાને તેહનો, કહ્યાં શાસ્ત્ર સુખદાયી.
શાસ્ત્રે કહ્યું કે તું તારા જ્ઞાનસ્વભાવનો આશ્રય કર! શાસ્ત્રનું લક્ષ છોડીને એવો
સ્વાશ્રય જેણે કર્યો તેણે જ શાસ્ત્રભણતરનું ખરૂં ફળ આવ્યું.
નિશ્ચયના આશ્રયરૂપ જે મોક્ષમાર્ગ, તેમાં વ્યવહાર શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્રની પણ
કોઈ અપેક્ષા
PDF/HTML Page 38 of 43
single page version
અનુભૂતિ કર... તે અપૂર્વ છે... તે શાસ્ત્રનું ફરમાન છે ને તે જ મોક્ષનું કારણ છે.
સાચો ધર્મ તે નથી, છૂટવાના કારણરૂપ ધર્મ તે નથી. છૂટવાના કારણરૂપ ધર્મ તો
જ્ઞાનચેતનામય છે. જ્યાં ચૈતન્યની ચેતનાના સ્વાદનું વેદન નથી તે જીવ શુભ
કર્મને–પુણ્યને મોક્ષનું કારણ માને છે, સાચા ધર્મની તેને શ્રદ્ધા નથી. તેના બધા
પરિણામ પરસન્મુખ જ વર્તે છે, સ્વસન્મુખ પરિણામ તેને થતા નથી, એટલે
ભૂતાર્થરૂપ સાચો આત્મા તેની શ્રદ્ધામાં આવતો નથી; માટે ભલે તે શુભરાગના
વેદનરૂપ વ્યવહારધર્મને શ્રદ્ધતો હોય તોપણ તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ જ છે, તે જીવ રાગના
સેવન વડે બહુ તો ઉપરના ગ્રૈવેયક સુધીના ભોગને પામે છે પણ ચૈતન્યની
શાંતિનો તો અશંપણ તેને મળતો નથી. ગ્રૈવેયકમાં જઈને ત્યાં પણ તે રાગનું જ
વેદન કરે છે, રાગથી ભિન્ન જ્ઞાનચેતનાના અપૂર્વ સ્વાદની તેને ખબર જ નથી.
વર્તે જ છે. એકકોર ચૈતન્યસુખનું વેદન, તેનો જ્યાં અભાવ ત્યાં કર્મફળચેતનાનું
વેદન, એમ બે ભાગ પાડીને જ્ઞાની–અજ્ઞાનીની વાત સમજાવી છે. જ્ઞાનીને
ચૈતન્યના વેદનમાં રાગના વેદનનો અભાવ છે. અજ્ઞાનીને જ્ઞાનચેતનાનું વેદન
નથી ત્યાં રાગનું ને ભોગનું જ વેદન છે. જ્ઞાનના વેદનરૂપ સાચા ધર્મને, સાચા
મોક્ષમાર્ગને તે જાણતો નથી, શ્રદ્ધતો નથી, આચરતો નથી. અહો, જ્ઞાયકભાવથી
ભરેલો ચૈતન્ય આત્મા, તેના નિર્વિકલ્પરસની શાંતિનું વેદન જ્યાં થાય છે ત્યાં
સાચા શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–આચરણ હોય છે, તે જ ભૂતાર્થધર્મ અને સાચો મોક્ષમાર્ગ છે.
આવો મોક્ષમાર્ગ શુદ્ધનયવડે અંર્તસ્વભાવના આશ્રયે પ્રગટે છે. કોઈ પરના
આશ્રયવડે આવો મોક્ષમાર્ગ થતો નથી. પરાશ્રયરૂપ વ્યવહાર વડે મોક્ષમાર્ગનો
જરાય લાભ થતો નથી.
PDF/HTML Page 39 of 43
single page version
જ્યાં શુદ્ધનયનો આશ્રય કરીને જીવ પરિણમ્યો ત્યાં તેને પરાશ્રયરૂપ વ્યવહાર
રહેતો જ નથી, એનું જ નામ વ્યવહારનો નિષેધ છે, પણ ‘હું વ્યવહારને છોડું,’
એવા વિકલ્પો વડે કાંઈ વ્યવહારનો નિષેધ થતો નથી. અંતરના સ્વભાવમાં
જ્ઞાન એકાગ્ર થઈને પરિણમ્યું તેમાં રાગાદિનું પરિણમન રહ્યું જ નહિ. આવા
શુદ્ધનયનો આશ્રય કરનાર જીવ સ્વાશ્રયભાવે આનંદનું વેદન કરતો કરતો
નિર્વાણને પામે છે.
PDF/HTML Page 40 of 43
single page version
આપ પ્રવચનમાં બતાવો છો. બધા જીવો કાંઈ ચારિત્રદશા ધારણ કરી શકતા નથી,
પરંતુ ગૃહાવસ્થામાં રહીને પણ ધર્મપ્રાપ્તિ કરી શકાય છે–એ વાત અમને સમજાવનારા
આપ જ છો. અમે વ્રત–તપમાં જ ધર્મ માનતા હતા, સમ્યગ્દર્શનની અમને ખબર ન
હતી, કે સમજાવનારા આપ છો. આપને શ્રદ્ધાંજલિ આપતાં હું ભાવના ભાવું છું કે સર્વે
મોક્ષાર્થી જીવો આપના સમાગમમાં આવીને સમ્યગ્દર્શન પામે.
જયંતિ ઉજવાય છે. આ મહાન નગરી મહાપુરુષના પદાર્પણથી આજે ખરેખર મહાન
બની. ગુરુદેવના ૮૪ ના ફેરા ટળ્યા છે ને તેમના નીમત્તે આપણા પણ ૮૪ ના
ફેરા ટળી જવાના છે. સૂર્ય તો પૂર્વમાંથી પશ્ચિમમાં આવે, પરંતુ આ આશ્ચર્યકારી
કહાન–સૂર્ય તો પશ્ચિમમાંથી આજે પૂર્વમાં આવીને પ્રકાશી રહ્યો છે, ને અજ્ઞાન
અંધકારનો નાશ કરી રહ્યો છે. ગંગાકિનારે આવેલી આ નગરીમાં ગુરુદેવ આજે
જ્ઞાનની ગંગા વહેવડાવી રહ્યા છે...તે ગંગામાં સ્નાન કરતાં આપણે પવિત્ર બનીએ ને
૮૪ ના ચક્કરથી છૂટીને મોક્ષપદ પામીએ.
આજે આપણને સમજાવી રહ્યા છે. મોક્ષ જવાની જ્ઞાનકળા જેમણે આપણને દેખાડી
એવી મહાન વિભૂતિને એકકોર રાખીને શું આપણે મહાવીર ભગવાનના ૨૫૦૦ મા
નિર્વાણ મહોત્સવને સારી રીતે ઉજવી શકીશું?–નિર્વાણ મહોત્સવ ખરેખર ત્યારે જ
ઉજવી શકીશું કે તેમણે બતાવેલા નિર્વાણમાર્ગને બરાબર સમજીને જ્યારે આપણે પણ
તે માર્ગે ચાલીશું.