మేకాన్తనిమీలితం విధాయ కేవలోన్మీలితేన ద్రవ్యార్థికేన యదావలోక్యతే తదా నారకతిర్యఙ్-
మనుష్యదేవసిద్ధత్వపర్యాయాత్మకేషు విశేషేషు వ్యవస్థితం జీవసామాన్యమేకమవలోకయతామనవ-
లోకితవిశేషాణాం తత్సర్వం జీవద్రవ్యమితి ప్రతిభాతి . యదా తు ద్రవ్యార్థికమేకాన్తనిమీలితం విధాయ
కేవలోన్మీలితేన పర్యాయార్థికేనావలోక్యతే తదా జీవద్రవ్యే వ్యవస్థితాన్నారకతిర్యఙ్మనుష్యదేవ-
సిద్ధత్వపర్యాయాత్మకాన్ విశేషాననేకానవలోకయతామనవలోకితసామాన్యానామన్యదన్యత్ప్రతిభాతి,
ద్రవ్యస్య తత్తద్విశేషకాలే తత్తద్విశేషేభ్యస్తన్మయత్వేనానన్యత్వాత్, గణతృణపర్ణదారుమయహవ్యవాహవత్ .
యదా తు తే ఉభే అపి ద్రవ్యార్థికపర్యాయార్థికే తుల్యకాలోన్మీలితే విధాయ తత ఇతశ్చావలోక్యతే
తదా నారకతిర్యఙ్మనుష్యదేవసిద్ధత్వపర్యాయేషు వ్యవస్థితం జీవసామాన్యం జీవసామాన్యే చ వ్యవస్థితా
నారకతిర్యఙ్మనుష్యదేవసిద్ధత్వపర్యాయాత్మకా విశేషాశ్చ తుల్యకాలమేవావలోక్యన్తే . తత్రైకచక్షురవ-
పునః అణ్ణం అన్యద్భిన్నమనేకం పర్యాయైః సహ పృథగ్భవతి . కస్మాదితి చేత్ . తక్కాలే తమ్మయత్తాదో తృణాగ్ని-
కాష్ఠాగ్నిపత్రాగ్నివత్ స్వకీయపర్యాయైః సహ తత్కాలే తన్మయత్వాదితి . ఏతావతా కిముక్తం భవతి . ద్రవ్యార్థిక-
నయేన యదా వస్తుపరీక్షా క్రియతే తదా పర్యాయసన్తానరూపేణ సర్వం పర్యాయకదమ్బకం ద్రవ్యమేవ ప్రతిభాతి . యదా
తు పర్యాయనయవివక్షా క్రియతే తదా ద్రవ్యమపి పర్యాయరూపేణ భిన్నం భిన్నం ప్రతిభాతి . యదా చ పరస్పరసాపేక్ష-
నయద్వయేన యుగపత్సమీక్ష్యతే, తదైకత్వమనేకత్వం చ యుగపత్ప్రతిభాతీతి . యథేదం జీవద్రవ్యే వ్యాఖ్యానం కృతం తథా
౨౨౪ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
ఇనమేంసే పర్యాయార్థిక చక్షుకో సర్వథా బన్ద కరకే జబ మాత్ర ఖులీ హుఈ ద్రవ్యార్థిక చక్షుకే
ద్వారా దేఖా జాతా హై తబ నారకపనా, తిర్యంచపనా, మనుష్యపనా, దేవపనా ఔర సిద్ధపనా — వహ
పర్యాయస్వరూప విశేషోంమేం రహనేవాలే ఏక జీవసామాన్యకో దేఖనేవాలే ఔర విశేషోంకో న దేఖనేవాలే
జీవోంకో ‘వహ సబ జీవ ద్రవ్య హై’ ఐసా భాసిత హోతా హై . ఔర జబ ద్రవ్యార్థిక చక్షుకో సర్వథా
బన్ద కరకే మాత్ర ఖులీ హుఈ పర్యాయార్థిక చక్షుకే ద్వారా దేఖా జాతా హై తబ జీవద్రవ్యమేం రహనేవాలే
నారకపనా, తిర్యంచపనా, మనుష్యపనా, దేవపనా ఔర సిద్ధపనా — వే పర్యాయస్వరూప అనేక విశేషోంకో
దేఖనేవాలే ఔర సామాన్యకో న దేఖనేవాలే జీవోంకో (వహ జీవ ద్రవ్య) అన్య -అన్య భాసిత హోతా
హై, క్యోంకి ద్రవ్య ఉన -ఉన విశేషోంకే సమయ తన్మయ హోనేసే ఉన -ఉన విశేషోంసే అనన్య హై — కణ్డే,
ఘాస, పత్తే ఔర కాష్ఠమయ అగ్నికీ భాఁతి . (జైసే ఘాస, లకడీ ఇత్యాదికీ అగ్ని ఉస -ఉస సమయ
ఘాసమయ, లకడీమయ ఇత్యాది హోనేసే ఘాస, లకడీ ఇత్యాదిసే అనన్య హై ఉసీప్రకార ద్రవ్య ఉన-
ఉన పర్యాయరూప విశేషోంకే సమయ తన్మయ హోనేసే ఉనసే అనన్య హై — పృథక్ నహీం హై .) ఔర జబ ఉన
ద్రవ్యార్థిక ఔర పర్యాయార్థిక దోనోం ఆఁఖోంకో ఏక హీ సాథ ఖోలకర ఉనకే ద్వారా ఔర ఇనకే ద్వారా
(-ద్రవ్యార్థిక తథా పర్యాయార్థిక చక్షుఓంకే) దేఖా జాతా హై తబ నారకపనా, తిర్యంచపనా, మనుష్యపనా,
దేవపనా ఔర సిద్ధపనా పర్యాయోంమేం రహనేవాలా జీవసామాన్య తథా జీవసామాన్యమేం రహనేవాలా
నారకపనా -తిర్యంచపనా -మనుష్యపనా -దేవపనా ఔర సిద్ధత్వపర్యాయస్వరూప విశేష తుల్యకాలమేం హీ
(ఏక హీ సాథ) దిఖాఈ దేతే హైం .