Atmadharma magazine - Ank 275 (Original language). Page: 2.

PDF/HTML Page 21 of 49
single page version

: ૧૮ : આત્મધર્મ : ભાદરવો : ૨૪૯૨

પ ર મ શાં તિ દા તા રી

અધ્યાત્મભાવના

આત્મધર્મની સહેલી લેખમાળા

લેખાંક: નં. ૪૦] [અંક ૨૭૪ થી ચાલુ

ભગવાનશ્રી પૂજ્યપાદસ્વામીરચિત ‘સમાધિશતક’ ઉપર પૂ. કાનજીસ્વામીનાં

અધ્યાત્મભાવનાભરપૂર વૈરાગ્યપ્રેરક પ્રવચનોનો સાર.

વીર સં. ૨૪૮૨ અસાડ વદ નોમ:

(સમાધિશતક ગા. ૭૨ ચાલુ)

આ દેહથી જુદો હું કોણ છું? અનાદિકાળથી આ ભવ–અટવીમાં પરિભ્રમણ કેમ

થઈ રહ્યું છે? આત્માને શાંતિ કેમ નથી મળતી?–એમ જેને જિજ્ઞાસા જાગી હોય એવા
જીવને આચાર્યદેવ શાંતિનો ઉપાય બતાવે છે. આત્મા શરીરથી જુદો હોવા છતાં, શરીરને
જ પોતાનું માને છે તે ભ્રાંતિ છે, ને તે ભ્રાંતિને લીધે જ અનાદિકાળથી અશરણપણે
ભવ–અટવીમાં પરિભ્રમણ કરી રહ્યો છે. લક્ષ્મીના ઢગલા કે સ્ત્રી–આદિ કુટુંબીજન તે
કોઈ જીવને ક્ષણમાત્ર પણ શરણભૂત નથી પણ મૂઢ જીવ તેને શરણરૂપ માને છે ને તેમાં
સુખ માને છે. જુઓ, મરણનાં છેલ્લા ટાણાં આવે, અંદર મુંઝવણથી દુઃખી થતો હોય,
બહાર લક્ષ્મીના ઢગલા પડ્યા હોય ને સ્ત્રી–પુત્ર વગેરે ટગટગ જોતા ઊભા હોય, ત્યાં
એમ પ્રાર્થના કરે કે હે લક્ષ્મીના ઢગલાઓ! હે સ્ત્રીઓ! તમે મને શરણ આપો.–તો શું તે
કોઈ જીવને શરણું આપશે? શું તે દુઃખ મટાડી દેશે?–નહિ; કેમકે આ શરીર પણ જીવને
શરણરૂપ નથી તો પછી તદ્ન જુદા એવા બીજા સંયોગોમાં શરણ કેવું? ભાઈ! તને
શરણરૂપ તો તારો આત્મા છે. અશરીરી–અરૂપી–ચૈતન્યમૂર્તિ આત્મા જ તારું સ્વ છે, તે
જ તારી ખરી લક્ષ્મી છે, એના સિવાય જગતમાં કોઈ બીજું તને શરણરૂપ નથી. અજ્ઞાની
ભ્રમથી મંદકષાયને શાંતિ માની લ્યે છે, પણ તેમાં કાંઈ સાચી શાંતિ કે આનંદ નથી. હું
જેટલો મારા સ્વરૂપમાં અંતર્મુખ રહું તેટલી મને શાંતિ છે, ને બહારમાં

PDF/HTML Page 22 of 49
single page version

: ભાદરવો : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૧૯ :

વલણ જાય તેટલી આકુળતા છે. આવો નિર્ણય તો જ્ઞાનીએ કર્યો છે, અને તે ઉપરાંત

બાહ્ય સંસર્ગ છોડીને ચૈતન્યસ્વરૂપમાં વિશેષપણે એકાગ્ર થવાની ભાવના ભાવે છે.

લોકસંસર્ગથી મન ચંચળ થાય છે માટે ચૈતન્યમાં સ્થિર થવા માટે લૌકિક સંસર્ગનો

પરિત્યાગ કરવો–એમ ઉપદેશ છે. ચૈતન્યસ્વરૂપ તરફ ઝુકતાં બાહ્ય સંસર્ગ પ્રત્યે વલણ જ

જતું નથી; માટે કહે છે કે હે યોગી! આત્માના આનંદમાં એકાગ્ર થવા માટે તું બાહ્ય

સંસર્ગને છોડ ને ચૈતન્યસ્વભાવમાં જ નિવાસ કર.

અસંગી થઈને, વિકલ્પનોય જેમાં સંસર્ગ નથી એવા અંતરના તત્ત્વને જે સાધવા

માંગે છે તેને બહારનો સંગ ગમે જ નહિ. લૌકિક પ્રસંગોના જ પરિચયમાં રહ્યા કરે તો

અસંગસ્વભાવ તરફ પરિણામ ક્યાંથી વળશે? કાંઈ પરવસ્તુ આના પરિણામને

બગાડતી નથી પણ પર તરફના સંગનો પ્રેમ તે અંતરની એકાગ્રતાને રોકે છે. માટે એવો

ઉપદેશ છે કે મુમુક્ષુએ લૌકિકજનોના પરિચયના પ્રસંગમાં બહુ ન આવવું. શ્રીમદ્રાજચંદ્ર

પણ કહે છે કે લોકસંજ્ઞાવડે લોકાગ્રે જવાતું નથી; એટલે કે લોકપરિચયના પરિણામ રહ્યા

કરે ને આત્માનો મોક્ષ પણ સધાય એમ બનતું નથી. ભલે નિમિત્ત પરિણામને બગાડતું

નથી, પણ તારું વલણ શુદ્ધઆત્મામાંથી ખસીને નિમિત્તના સંગ તરફ કેમ ગયું?

ઉપદેશમાં તો નિમિત્તથી કથન આવે કે તું પરસંગ છોડ; જ્યાં શોરબકોર ચાલતો હોય ને

વિષયકષાયોની વાતો થતી હોય એવા પ્રસંગનો સંગ તું છોડ, એટલે ચૈતન્યમાં તારું

ચિત્ત જોડ; બહારના સંગમાંથી લક્ષ હઠાવીને એકાન્તમાં અંદર ઊતરીને આત્માનું ધ્યાન

કર. મુમુક્ષુએ એકાન્તમાં રહીને આત્માને સાધવો. આત્માની સાધના અંદર સમાય છે;

એ કાંઈ બીજાને દેખાડવા માટે નથી. અંદરના સૂક્ષ્મ સંકલ્પ–વિકલ્પો પણ સ્વરૂપની

સ્થિરતાના બાધક છે, તો પછી બહારના સંગ તરફ લક્ષ જાય તે તો બાધક છે જ. એથી

કરીને બહારના લક્ષવાળાને મિથ્યાત્વ છે–એમ નથી, પણ બહારનું લક્ષ અંતરમાં

સ્થિરતા થતા દેતું નથી એટલે અંતિમ ધ્યેયરૂપ જે મોક્ષ તેને તે રોકે છે. માટે હે ભવ્ય!

આત્માને સાધવા તું બહારનું લક્ષ છોડીને અસંગપણે અંતરની ચૈતન્ય ગૂફામા જા....ને

તેનું ધ્યાન કર. ।। ૭૨ ।।

બાહ્ય સંસર્ગથી ચિત્ત ક્ષુબ્ધ થાય છે, માટે બાહ્ય લૌકિકજનોનો સંસર્ગ છોડવા

જેવો છે–એમ કહ્યું. ત્યાં કોઈ બહિરાત્મા એમ સમજે કે “આ બધું છોડીને જંગલમાં

એકલા જઈને રહેવું, એકાંત જંગલમાં જવાથી આત્મામાં એકાગ્રતા થશે; ગામમાં મને

ધર્મ નહિ થાય ને જંગલમાં થશે;–આ પ્રમાણે બહારના સંયોગ–વિયોગ ઉપર જેની દ્રષ્ટિ

છે તે અનાત્મદર્શી,–તે આત્માને નથી દેખતો પણ સંયોગને જ દેખે છે; ને આત્માને દેખનાર

જ્ઞાની તો પરથી ભિન્ન નિજાત્મામાં નિશ્ચલપણે રહે છે–એ વાત હવેના શ્લોકમાં કહે છે–

ग्रामोऽरण्यमिति द्वेघा निवासोऽनात्मदर्शिनाम्

दष्टात्मनां निवासस्तु विविक्तात्मैव निश्चलः।। ७३ ।।

PDF/HTML Page 23 of 49
single page version

: ૨૦ : આત્મધર્મ : ભાદરવો : ૨૪૯૨

જે અનાત્મદર્શી છે, આત્માનું દર્શન અને અનુભવન જેને થયું નથી તે જ ‘આ

ગામ અને આ જંગલ’ એમ બે પ્રકારના નિવાસસ્થાનની કલ્પના કરે છે, એટલે તે
બહારમાં પોતાનો નિવાસ માને છે; પણ જેણે આત્મસ્વરૂપનો અનુભવ કર્યો છે એવા
આત્મદર્શી અંતરાત્મા તો પરથી ભિન્ન રાગાદિરહિત શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્માને જ
પોતાનું નિશ્ચલ નિવાસસ્થાન માને છે, ને બાહ્ય સંસર્ગ છોડીને તે અંતરસ્વરૂપમાં વાસ
કરે છે–તેમાં એકાગ્ર થઈને રહે છે. અજ્ઞાનીની બાહ્યદ્રષ્ટિ છે એટલે જ્યાં લોકસંસર્ગ
છોડવાનું કથન આવે ત્યાં તેની દ્રષ્ટિ જંગલ ઉપર જાય છે; કેમ જાણે જંગલમાં એની
શાંતિ હોય! ભાઈ, જંગલમાં પણ તારી શાંતિ નથી, શાંતિ તો આત્મામાં છે, માટે
આત્મામાં ઊંડો ઊતર તો તને શાંતિ થાય. બહારની જંગલની ગૂફામાં તો સિંહ–વાઘ ને
સર્પો પણ રહે છે; માટે તું અંતરના ચૈતન્યની ગિરિગૂફામાં જઈને ધ્યાન કર–તો તને
આનંદનો અનુભવ થાય. અહો! મુનિવરો ચૈતન્યગૂફામાં ઊંડા ઉતરીને ધ્યાન કરતા હોય
ત્યારે એવા આનંદમાં લીન હોય છે કે જાણે સિદ્ધભગવાન! આવા અંતરના સ્વરૂપને
ભૂલીને અજ્ઞાનીની દ્રષ્ટિ બાહ્ય જંગલમાં જાય છે. લોકસંસર્ગ છોડવાની વાત આવે ત્યાં
જ્ઞાનીનું વલણ અંતરસ્વરૂપમાં જાય છેેે.......કે હું તો જગતથી જુદો જ છું ને જગત
મારાથી જુદું જ છે; મારા સ્વરૂપમાં જગતનો પ્રવેશ નહિ, ને જગતમાં મારો વાસ નહિ;
મારું ચિદાનંદસ્વરૂપ તે જ મારું નિવાસસ્થાન છે, એ સિવાય બહારનું જંગલ કે મહેલ તે
કાંઈ મારું નિવાસસ્થાન નથી. અજ્ઞાનીએ જંગલમાં શાંતિ માનીને, જંગલ પ્રત્યે પ્રેમ
કર્યો, પણ આત્માતરફ વલણ ન કર્યું,–તેથી જંગલમાં પણ તેને શાંતિ નહિ મળે.

અહો! આવો માનવઅવતાર મળ્‌યો.......તેમાં જેને લૌકિક સજ્જનતા મંદકષાય

વગેરે પણ ન હોય એવા જીવો તો મનુષ્યઅવતાર એળે ગૂમાવી દેશે.....અને એકલા
લૌકિક મંદકષાયમાં જ ધર્મ માનીને રોકાઈ જશે ને ચૈતન્યતત્ત્વ શું છે તે સમજવાની
દરકાર નહિ કરે તો તેનો અવતાર પણ નિષ્ફળ ચાલ્યો જશે, તેને આત્માની શાંતિ નહિ
થાય. માટે આચાર્યભગવાન કહે છે કે અરે જીવો! આવો દુર્લભ માનવઅવતાર મળ્‌યો
તો આત્માનું હિત શું છે તેનો ઉપાય કરો. આ દેહ અને લક્ષ્મીના સંયોગો તો આત્માથી
જુદા જ છે, તે બધા અહીં પડ્યા રહેશે ને આત્મા બીજે ચાલ્યો જશે. માટે તે શરીરાદિથી
ભિન્ન ચૈતન્યતત્ત્વ શું છે તેને લક્ષમાં લ્યો....ને તેમાં નિવાસ કરો. આ શરીર તો
ક્ષણભંગુર છે, તે આત્માનું નિવાસસ્થાન નથી. જ્ઞાન–આનંદરૂપ સ્વભાવ જ આત્માનું
નિવાસસ્થાન છે. અરે, રાગ પણ આત્માનું ખરૂં નિવાસધામ નથી, અનંતગુણરૂપ વસ્તુ
તે જ આત્માનું ખરૂં નિવાસધામ છે.

જે જીવ આત્માના અનુભવથી શૂન્ય છે, સ્વમાં જે સ્થિત નથી, તે જ બહારનાં ગામ

PDF/HTML Page 24 of 49
single page version

: ભાદરવો : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૨૧ :

અને જંગલમાં પોતાનું સ્થાન માને છે. ‘લોકસંસર્ગથી રાગદ્વેષ થાય છે માટે એકાંત
જંગલમાં રહું તો શાંતિ થાય’–એવી માન્યતાવાળો પણ બહિરાત્મા છે. જેમ લોકો બાહ્ય
છે તેમ જંગલ પણ બાહ્ય છે. લોકસંસર્ગનો પ્રેમ છોડીને જંગલનો પ્રેમ કર્યો તો તે પણ
બાહ્યદ્રષ્ટિ જ છે. જ્ઞાની તો લોકસંસર્ગ છોડીને અંતરના ચૈતન્યતત્ત્વમાં નિવાસ કરે છે.

મુનિઓ આનંદમાં ઝૂલતા ને આત્મામાં વસતા,–બાહ્ય જંગલમાં રહે છે, પણ બાહ્ય
જંગલથી મને શાંતિ છે–એવી બુદ્ધિ નથી, જંગલ પણ પર છે, અમારો વાસ તો અમારા
શુદ્ધસ્વરૂપમાં જ છે, અંતરસ્વરૂપમાં એકાગ્ર થયા ત્યાં જાણે સિદ્ધભગવાનની સાથે બેઠા!
સમસ્ત પદાર્થોથી વિભક્ત એવો જે પોતાનો આત્મા તેમાં જ મુનિઓ વસે છે.
જંગલમાંથી આહારાદિ માટે ગામમાં આવે, ને લોકોનાં ટોળાં નજરે પડે ત્યાં મુનિને કાંઈ
સંદેહ નથી થઈ જતો કે હું સ્વરૂપમાંથી ખસીને લોકસંસર્ગમાં આવી ગયો. ચારેકોર
ભક્તોનાં ટોળાં હોય છતાં મુનિ જાણે છે કે મારો આત્મા લોકસંસર્ગથી પર છે, મારા
ચૈતન્યસ્વરૂપમાં જ મારો નિવાસ છે. બહારમાં ભક્તોનાં ટોળાં વચ્ચે બેઠા છે માટે તેને
બાહ્યદ્રષ્ટિ છે–એમ નથી; તેમ જ બહારમાં લોકોનો સંગ છોડીને જંગલમાં જઈને ગૂફામાં

રહે તેથી તેને બાહ્યદ્રષ્ટિ છૂટી ગઈ છે–એમ પણ નથી. જ્ઞાની જાણે છે કે મારો આત્મા
સર્વલોકથી જુદો જ છે, જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ મારો આત્મા જ મારું નિવાસધામ છે,–આવી
અંતરદ્રષ્ટિપૂર્વક જ્ઞાની તેમાં જ એકાગ્ર થાય છે: ને ચૈતન્યના આનંદમાં એકાગ્ર થતાં
બાહ્ય સંસર્ગ પ્રત્યે રાગ–દ્વેષ થતા નથી તેથી તેમણે બાહ્ય સંસર્ગ છોડયો–એમ કહેવામાં
આવે છે. ।। ૭૩ ।।

આપણે સોનગઢમાં રહેતા

હોઈએ ને સોનગઢ ઉપરાંત બીજા

કોઈ ગામના દિગંબર જૈનમંદિરમાં
ભગવાનના દર્શન કરવા માટે પગે

ચાલીને જવાની ભાવના આપણને

થાય, તો સૌથી નજીકમાં નજીક કયા

ગામમાં આપણને વીતરાગ
ભગવાનનાં દર્શન થશે?

PDF/HTML Page 25 of 49
single page version

: ૨૨ : આત્મધર્મ : ભાદરવો : ૨૪૯૨

એક હતા ઝવેરી

એક હતા ઝવેરી. એનું નામ ‘રાજ’ .
રાજનો સ્વભાવ રાજા જેવો ઉદાર.
ને ધર્મના પ્રેમનો તો પાર નહિ.
ધંધો કરતાં પણ ધર્મને ભૂલે નહિ.
એક વાર તે દુકાને બેઠા હતા.

ત્યાં એક માણસ આવ્યો.
આવ્યો ને સાથે કંઈક લાવ્યો.
આવીને તે ઝવેરીને આપ્યું,
ને કહ્યું–લ્યો આ પોથી!ુ
રાજ–ઝવેરીએ તો પોથી લીધી ને ખોલી.

ખોલીને એક પાનું વાંચ્યું.
વાંચ્યું ને આનંદનો પાર ન રહ્યો.
અહો! આ તો ‘સમયપ્રાભૃત!’
અહો! આ તો શુદ્ધાત્માનું શાસ્ત્ર!
અહો, આ તો કુંદકુંદસ્વામીની અનુભવવાણી!
અહો, આ તો તીર્થંકરદેવનો સન્દેશ!
વાહ, ધન્ય ભાગ્ય!

તરત માણસને કહ્યું કે થાળ ભરીને રૂપિયા લાવો.
રૂપિયા આવ્યા ને ખોબો ભર્યો.
ખોબો ભરીને રૂપિયા તે માણસને ભેટ આપ્યા.
અને કહ્યું–આ પાનામાં તો હીરા ભર્યા છે!
એની કિંમત લાખો રૂપિયાથી આંકી શકાય

તેમ નથી.

આ ઝવેરી રાજ એટલે શ્રીમદ્રાજચંદ્ર; એ ઝવેરીએ સમયસારના ઝવેરાતને

પારખી લીધું.

PDF/HTML Page 26 of 49
single page version

: ભાદરવો : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૨૩ :

ઉપશમરસનતરત પ્રવચન

હે જીવ! તારા ઉપશમાદિ પરિણામ તારા સ્વદ્રવ્યના આશ્રયે જ થાય છે; એ

પરિણામ તારા જ છે, કોઈ બીજાના નથી ને બીજાના આશ્રયે થતા નથી. તારું
સમ્યગ્દર્શન તારા દ્રવ્યના આશ્રયે છે, કોઈ બીજાના આશ્રયે નથી, તારું કેવળજ્ઞાન તારા
દ્રવ્યના આશ્રયે છે, કોઈ બીજાના આશ્રયે નથી. અને રાગદ્વેષાદિ પરિણામ પણ તારા

પોતાથી કરેલા છે, કોઈ બીજાએ કરાવેલા નથી.

અહા, આવી સ્વાધીન વસ્તુ વ્યવસ્થા,–કોઈ વસ્તુનો બીજી વસ્તુમાં જરાપણ

પ્રવેશ જ જ્યાં નથી, બહાર ને બહાર જ રહે છે, ત્યાં એક વસ્તુ બીજી વસ્તુને શું કરે?

દરેક વસ્તુમાં અનંત શક્તિઓ પ્રકાશમાન છે, પરંતુ વસ્તુની તે શક્તિઓ તે

વસ્તુમાં જ રહે છે, અન્ય વસ્તુમાં જરા પણ જતી નથી. ચૈતન્યના સમ્યગ્દર્શનાદિ
પરિણામ થાય તે ચૈતન્યમાં જ રહે છે, બહાર જતા નથી. એ જ રીતે રાગાદિ પરિણામ
થાય તે પણ પોતાનામાં જ રહે છે; તે કાંઈ પરમાં જતા નથી કે પરનું કાંઈ સુધારે–
બગાડે! પુદ્ગલકર્મવગેરેના પરિણામ પુદ્ગલમાં જ રહે છે, તે જીવમાં જરા પણ પ્રવેશતા

નથી; એટલે તે જીવને શું કરે? કર્મો જીવની બહાર જ રહે છે, જીવના પરિણામમાં તે
કાંઈ જ કરતાં નથી.

જીવ નથી કર્મોમાં કાંઈ કરતો, કે કર્મ નથી જીવમાં કાંઈ કરતું.
કર્મો જીવમાં પ્રવેશતાં નથી, જીવના પરિણામ કર્મમાં પ્રવેશતા નથી.

જીવના બધાય પરિણામ સદાય જીવના આશ્રયે જ થાય છે, કેમકે પરિણામ

પોતાના પરિણામીના આશ્રયે જ થાય છે. અરે, પરિણામ બીજા પરિણામના આશ્રયે
પણ નથી તો પછી પરના આશ્રયે થાય તે વાત તો ક્યાં રહી? માટે ભાઈ! દ્રષ્ટિ મુક
તારા દ્રવ્ય ઉપર! તારા દ્રવ્ય ઉપર દ્રષ્ટિ મુકતાં તારો આત્મા પોતે જ નિર્મળ પરિણામરૂપે
પરિણમી જશે.

વસ્તુ ક્ષણે ક્ષણે પરિણમ્યા તો કરે જ છે, પરિણામ વગર એક ક્ષણ પણ જતી

નથી. સ્વદ્રવ્ય ઉપર દ્રષ્ટિ કરીને પરિણમતો આત્મા સમ્યગ્દર્શનાદિ નિર્મળ પરિણામે
પરિણમે છે. ને સ્વદ્રવ્યને ભૂલીને પર ઉપર દ્રષ્ટિ કરીને પરિણમતો આત્મા અજ્ઞાનભાવે
પરિણમે છે. તે

PDF/HTML Page 27 of 49
single page version

: ૨૪ : આત્મધર્મ : ભાદરવો : ૨૪૯૨

સમ્યગ્દર્શનાદિ પરિણામનો કે અજ્ઞાન પરિણામનો તે જીવ પોતે જ કર્તા છે, બીજો કોઈ
કર્તા નથી. આવી સ્પષ્ટ વસ્તુસ્થિતિ જગતમાં સર્વ દ્રવ્યોમાં પ્રકાશે છે. છતાં મોહી જીવો
સ્વભાવથી ચલિત થઈને આકુળતા ને કલેશ પામે છે.

આચાર્યદેવ સમજાવે છે કે અરે મોહી જીવો! વ્યર્થ કલેશ કાં પામો! સ્વદ્રવ્ય ને

પરદ્રવ્ય અત્યંત ભિન્ન ભિન્નપણે જ પ્રકાશી રહ્યાં છે, કોઈનો બીજામાં જરા પણ પ્રવેશ જ
નથી;–તો પછી પરજ્ઞેયો સાથે તમારે પરમાર્થે કાંઈ જ સંબંધ નથી. માટે આવી
વસ્તુસ્થિતિ સમજીને તમે તમારા સ્વજ્ઞેયમાં જ કેમ નથી રહેતા! અન્યવસ્તુઓ સદાય
તમારાથી બહાર જ રહે છે તો તે તમારામાં શું કરી શકે? અને આ ચેતન અન્યવસ્તુથી
બહાર જ રહે છે તો અન્યવસ્તુમાં આ ચેતન શું કરે?–આવી અત્યંત ભિન્નતા જાણીને
જ્ઞાયક સ્વભાવરૂપ સ્વજ્ઞેયનો આશ્રય કરવો એ જ કર્તવ્ય છે.

સ્વ–પરની ભિન્નતા જાણીને હે જીવ! તું ધીરો થા, શાંત થા, ને તારા સ્વદ્રવ્યને

સાધવામાં જ તત્પર થા. સ્વદ્રવ્યને સાધવામાં તત્પર જીવ પરથી અત્યંત ભિન્નતા
જાણતો થકો, અનુકૂળતાના ગંજમાં ઓગળતો નથી ને પ્રતિકૂળતાના ગંજથી ઘેરાતો

નથી. અનુકૂળતાના ગંજ હો કે પ્રતિકૂળતાના પહાડ હો, તેનાથી પોતાને સર્વથા ભિન્ન
જાણતો થકો, શુદ્ધજ્ઞાનપણે જ પોતે પોતાને અનુભવે છે.

અહો, તારું સર્વસ્વ તારામાં

પરમાં તારું કાંઈ નહિ;

પરનું સર્વસ્વ પરમાં

તારામાં પરનું કાંઈ નહિ.

કેટલી શાંતિ! પોતે પોતામાં રહ્યો ત્યાં કલેશ કેવો? સ્વ–પરની અત્યંત

ભિન્નતાના ભાનમાં મોહનો અભાવ છે, મોહ નથી ત્યાં કલેશ પણ નથી, પરમ
નિરાકૂળતા ને શાંતિ છે.

(સમયસાર: કલશ ૨૧૧–૨૧૨)

PDF/HTML Page 28 of 49
single page version

: ભાદરવો : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૨પ :

સોનગઢનો પ્રૌઢ–શિક્ષણવર્ગ

અને વિવિધ સમાચાર

[આંખે દેખ્યો અહેવાલ]

શ્રાવણ ભાદરવો એટલે જાણે ધર્મની ખાસ મોસમ; દર વર્ષે સોનગઢમાં

શ્રાવણમાસ દરમિયાન પ્રૌઢ શિક્ષણવર્ગ ચાલે; આ શિક્ષણવર્ગમાં ભાગ લેવા માટે આ
વખતે મુખ્ય–મુખ્ય શહેરોથી ત્રણસો ઉપરાંત જિજ્ઞાસુભાઈઓ આવ્યા હતા; તેમાંના ઘણા
ખરા શાસ્ત્રના અભ્યાસી તેમજ પોતાના ગામના અગ્રગણ્ય જેવા હતા. શિક્ષણવર્ગ ખૂબ
ઉત્સાહપૂર્વક ચાલ્યો. આ શિક્ષણવર્ગ દરમિયાન સોનગઢમાં ચારેકોર ધર્મમય અનેરું
વાતાવરણ પ્રસરી જાય છે. વહેલી સવારે જુઓ કે બપોરે, સાંજે જુઓ કે મોડી રાત્રે,
ઠેકઠેકાણે જિજ્ઞાસુઓની ટોળી ભેગી થઈને કંઈ ને કંઈ તત્ત્વચર્ચા કરતી જ હોય.
સવારમાં ચાર વાગે ત્યાં તો પ્રવચનમંડપ તત્ત્વચર્ચાથી ગૂંજી ઊઠે.....કોઈ સામાયિક
કરતા હોય, કોઈ સ્વાધ્યાય કરતા હોય, કોઈ ચર્ચા કરતા હોય. પાંચ વાગે ત્યાં સેંકડો
જિજ્ઞાસુઓ જિનમંદિરમાં દર્શન કરતા હોય; સાડા પાંચના ટકોરે ગુરુદેવના દર્શન કરીને,
સેંકડો જિજ્ઞાસુઓ ફરવા જાય ને સાથે સાથે એક કલાક વિવિધ ચર્ચામાં વીતે.
ભિન્નભિન્ન ગામોના સાધર્મીઓના સ્નેહભર્યા મિલનના અનેરા દ્રશ્યો નજરે પડે.

બીજી તરફ છના ટકોરે જિનમંદિરમાં મંગલ અભિષેકના ઘંટનાદ ગાજતા હોય ને

સેંકડો ભાઈ–બહેનો ઉમંગપૂર્વક જિનેન્દ્રપૂજનની તૈયારી કરતા હોય; ઉપરના ભાગમાં
નેમપ્રભુસન્મુખ તાલબદ્ધ આલાપસહિત પૂજન ચાલતું હોય; તે પૂરું થાય ત્યાં તો નીચે
સીમંધરનાથસન્મુખ સમૂહપૂજન શરૂ થાય. કોઈ સમવસરણમાં ને કોઈ માનસ્તંભ પાસે
પૂજન કરે. બરાબર પોણા આઠ વાગે પૂજન પૂરું થાય ને તરત જ પ્રવચનમંડપમાં સભા
ખીચોખીચ ભરાઈ ગઈ હોય.......આઠમાં આઠ મિનિટની વાર હોય ત્યાં શ્રી
જિનવાણીની સમૂહસ્તુતિ શરૂ થાય, ને બરાબર આઠ વાગ્યાના ટકોરા પડતાં જ
મંગલાચરણપૂર્વક ગુરુદેવનું પ્રવચન શરૂ થાય. બધાય શ્રોતાઓ એકતાન થઈને સૂણવા
લાગે. ભૂતાર્થસ્વભાવ શું ને તેનો અનુભવ કેમ થાય? તેની ધારા એક કલાક સુધી
અવિરતપણે ગુરુદેવ વરસાવે. હિંદીભાષીને એમ લાગે કે અમારી ભાષામાં બોલે છે ને
ગુજરાતીઓને એમ લાગે કે

PDF/HTML Page 29 of 49
single page version

: ૨૬ : આત્મધર્મ : ભાદરવો : ૨૪૯૨

અમારી ભાષામાં બોલે છે–એવા પ્રકારની મિશ્રભાષામાં સૌ સમજી જાય. નવના ટકોરે
પ્રવચન સમાપ્ત થાય, તરત દાનની થોડીક જાહેરાત થાય ને કોઈવાર ભજન બોલાય, કે
જાતિસ્મરણવાળી રાજુલબેનનો પરિચય અપાય. ધીરેધીરે સભા વીખરાય. ને ફરીને
જિનમંદિર દર્શકોથી ઊભરાય; પુસ્તકવિભાગ વગેરે ઓફિસો પણ આખો દિવસ ખૂબ

પ્રવૃત્તિશીલ રહે. પા કલાકમાં સવાનવ વાગે શિક્ષણવર્ગો ચાલુ થાય; જુદી જુદી કક્ષાના
ચાર વર્ગો એક સાથે સાથે ચાલે, દરેક વર્ગમાં સો ઉપરાંત પ્રૌઢભાઈઓ ઉત્સાહથી ભાગ
લ્યે. સવાદશવાગે શિક્ષણવર્ગ પૂરો થાય; ને સાડાદશ વાગે ભોજનની પંક્તિ બેસે.

કોઈને એમ લાગે કે બપોરે તો સૌ જમી કરીને આરામમાં સૂતા હશે!–પણ નહિ;

તમે બાર વાગે પ્રવચનમંડપમાં ચક્કર લગાવો તો કેટલાય ભાઈઓ ખૂણેખાંચરે
એકાન્તમાં સામાયિક કરતા હોય, કેટલાય વાંચતા હોય, કેટલાય શિક્ષણવર્ગમાં ચાલેલા

અભ્યાસની નોટબુકમાં નોંધ કરતા હોય, કોઈ પરસ્પર ચર્ચા કરતા હોય, કોઈ સામાન
ઠીકઠાક કરતા હોય ને કોઈક આરામ કરતા હોય. બે વાગે ત્યાં ફરીથી સભામંડપ
ભરાવા લાગે. સૌના હાથમાં શાસ્ત્રજી હોય; પ્રવચન પહેલાં અનેકવિધ કોલાહલથી
પ્રવચનમંડપ ગૂંજતો હોય, પણ જ્યાં અઢીનો એક ટકોરો પડે ત્યાં એકદમ શાંતિ છવાઈ
જાય, ને અઢીથી સાડાત્રણ વાગ્યા સુધી એક કલાક જિનવાણીની મેઘવર્ષા
વરસે......ક્્યારેક ક્્યારેક સાથે સાથે આકાશમાંથી પણ મેઘવર્ષા થતી હોય.

ઘણાય જિજ્ઞાસુઓ પ્રવચન વખતે નોટબુકમાં નોંધ કર્યા કરતા હોય. સાડાત્રણ

વાગે પ્રવચન પૂરું થતાં થોડીક દાનની જાહેરાત સાંભળીને ઝડપભેર સૌ જિનમંદિરમાં
આવે, જિનમંદિર ભરચક ભરાઈ જાય, ઓસરીઓ પણ ઉભરાઈ જાય; ને સીમંધરનાથ
ભગવાનની સન્મુખ ભક્તિની ધૂન જામે. પૂ. બેનશ્રીબેનજી અદ્ભુત ભક્તિરસ રેલાવે
તેમાં સૌ એકતાન થઈ જાય. કોઈવાર ભજનસાગરજી ભૈયા વગેરે નવા નવા ભક્તો પણ
ભજન બોલે ને સૌ એકતાન થઈને ડોલે...સાથે વાજા–તબલાં વગેરે વાજિંત્રોથી
જિનમંદિર ગાજી ઊઠે. સવાચાર વાગે ભક્તિ પૂરી થાય. દસેક મિનિટમાં ટપાલ વગેરે
જોવાનું કામ ઝડપથી ઊકેલીને ૪૦૦ વિદ્યાર્થીઓ પાછા શિક્ષણવર્ગમાં (જગ્યા પહેલેથી
રીઝર્વ કરી રાખી હોય–ત્યાં) ભણવા બેસી જાય. એક સાથે જુદા જુદા ચાર શિક્ષણવર્ગ

ચાલે; સાડાપાંચે વર્ગ છૂટે, ત્યાં તો સમિતિની ભોજનની ઘંટડી વાગે. છ વાગતાં તો
જમી કરીને જિજ્ઞાસુઓના ટોળાં છૂટાછવાયા હરવાફરવા નીકળી પડે. ગુરુદેવ પાસે
સ્વાધ્યાય મંદિરની ઓસરી પણ સેંકડો જિજ્ઞાસુઓથી ભરચક ભરાઈ જાય...ત્યાં
અનેકવિધ અવનવી વાતો ચાલે...તેમાં અવારનવાર વિદેહક્ષેત્ર વગેરેની અનેરી વાતો
પણ ગુરુદેવ થોડીથોડી સંભળાવે.

PDF/HTML Page 30 of 49
single page version

: ભાદરવો : ૨૪૯૨ : આત્મધર્મ : ૨૭ :

સાંજની આ સભામાં સૌ રાહ જોઈને બેઠા હોય કે હમણાં ગુરુદેવ વિદેહની કાંઈક મધુરી

વાત કરશે! ને પછી એ વાત સાંભળતાં સૌ હર્ષિત થાય. એક કલાકમાં તો અનેક

પ્રકારની વાત નીકળે. ગામેગામના જિજ્ઞાસુઓ પોતાના ગામની ચર્ચા કરે ને પોતાનો

પ્રમોદ વ્યક્ત કરે.

સાત વાગે ને સભા ઊઠે.....ગુરુદેવ એક કલાક એકાન્તમાં બેસે; બીજી તરફ

જિનમંદિર પ્રકાશથી ઝગમગી રહ્યું હોય ને આરતિ ઉતરતી હોય. ઘી વગરની નવી

જાતની આરતી ઘણા જોઈ રહે. પછી કોઈ ભક્તિ કરે, કોઈ ચર્ચા કરે, કોઈ સામાયિક

કરે, કોઈ ચિન્તન કરે. જિનમંદિરની અગાશીમાં કે ઓસરીમાં ને સ્વાધ્યાય મંદિરના

ચોકમાં ઝાડ નીચે જ્યાં જ્યાં બેઠકો હોય ત્યાં સર્વત્ર મુમુક્ષુઓ બેઠેલા દેખાય. આઠ વાગે

રાત્રિચર્ચા (પ્રશ્નોત્તરી)ની સભા ભરાય. આખું સ્વાધ્યાય મંદિર ભાઈઓથી ભરાઈ

જાય.....ને દિવસભરમાં પ્રવચનમાં તથા શિક્ષણવર્ગમાં આવેલા સૂક્ષ્મ વિષયોનું

પુનરાવર્તન થાય, અનેકવિધ પ્રશ્નોત્તર થાય; ને તેના અનુસંધાનમાં અનેકવાર જુના–

પુરાણા વિવિધ સંસ્મરણો ગુરુદેવ સંભળાવે. એક કલાક તો ઝડપભેર ચાલ્યો જાય....ને

ચર્ચા પૂરી થાય....ચર્ચામાં શું આવ્યું તેની ચર્ચા કરતા કરતા સૌ વિખરાય. દિવસભરનો

જાહેર કાર્યક્રમ પૂરો થાય, પરંતુ જિજ્ઞાસુઓ હજી જંપે નહિ ઠેરઠેર મંડળીઓ ભેગી થઈને

૧૧ વાગ્યા સુધી તત્ત્વચર્ચા કરતા હોય. કોઈ નોંધ કરતું હોય, કોઈ વાંચતું હોય.

સવારના ચારથી શરૂ થયેલું જાગૃત વાતાવરણ ૧૧ વાગ્યા સુધી ચાલુ રહે.

શિક્ષણવર્ગ દરમિયાન વચ્ચે શ્રાવણ વદ પાંચમથી નોમ સુધી જયપુરના દોઢસો

જેટલા મુમુક્ષુઓનું શિષ્ટમંડળ ગુરુદેવને પધારવાની વિનતિ કરવા માટે બે સ્પેશ્યલ

બસદ્વારા સોનગઢ આવેલા, (સાથે મધ્યભારતના પ્રધાન શ્રી મિશ્રિલાલજી જૈન

ગંગવાલ પણ આવ્યા હતા.) આ જયપુરસંઘ આવતાં વાતાવરણ ઔર ઉત્સાહભર્યું

બની ગયું હતું. ને શેઠ શ્રી ‘પૂરનચંદજી’ ગોદીકા (–જેઓ પં. શ્રી ટોડરમલ્લજી હોલ’

વગેરેનું જયપુરમાં આયોજન કરી રહ્યા છે–) તેઓએ જયપુરના મુમુક્ષુઓની વતી

ગુરુદેવને તથા સંઘના સર્વે સાધર્મી ભાઈ–બહેનોને જયપુર પધારવાની ભાવભીની

વિનંતિ કરી હતી. જયપુરમાં પં ટોડરમલ્લજી–સ્મારકભવનનું ઉદ્ઘાટન તથા ચૈત્યાલયમાં

જિનબિંબવેદીપ્રતિષ્ઠાનું મુહૂર્ત ફાગણ સુદ બીજ (સં. ૨૦૦૩) નું છે; અને હાલના કાર્યક્રમ

પ્રમાણે પૂ. ગુરુદેવે ત્યાં માહ વદ દશમ ને રવિવારે પહોંચવાની સ્વીકૃતિ આપી છે.

જયપુરમાં દોઢસો જેટલા મુમુક્ષુઓ સોનગઢના વાતાવરણથી બહુજ પ્રસન્ન થયા

હતા.....ને ચાર દિવસ સુધી તો સોનગઢનું વાતાવરણ એક મોટા યાત્રાધામ જેવું દેખાતું

હતું. શ્રાવણ વદ સાતમે મુંબઈના ભાઈશ્રી માણેકચંદ કસ્તુરચંદ તલાટી (દાહોદવાળા)

તથા તેમના ધર્મપત્નીએ સજોડે બ્રહ્મચર્ય પ્રતિજ્ઞા લીધી હતી. તથા રાત્રે લવ–કુશવૈરાગ્યનો

PDF/HTML Page 31 of 49
single page version

: ૨૮ : આત્મધર્મ : ભાદરવો : ૨૪૯૨

સંવાદ જૈનવિદ્યાર્થીગૃહે કર્યો હતો. શ્રાવણ વદ નોમે શ્રી જિનેન્દ્રદેવની ભવ્ય રથયાત્રા
નીકળી હતી, જે ઘણી આનંદકારી હતી.

શ્રાવણવદ નોમ–એ શિક્ષણવર્ગનો અંતિમ દિવસ હતો.....બસ આજે કલાસ પૂરો

થશે ને ભેગા થયેલા ગામેગામના ૩૦૦ ઉપરાંત સાધર્મીઓ પાછા વિખુટા પડશે. એક

તરફથી જવાની તૈયારી, ને બીજી તરફ શિક્ષણવર્ગમાં આવ્યાનો સન્તોષ સૌના મુખ પર
દેખાતો હતો; શિક્ષણવર્ગ દરમિયાન ગુરુદેવની છાયામાં વીસ દિવસ સુધી જે એકધારો
ભરચક લાભ લીધો તે માટેની ઉપકારની લાગણી સૌ વ્યક્ત કરતા હતા. સવારે કેટલાય
ભાઈઓએ ગદગદભાવે લાગણીઓ વ્યક્ત કરી, ને બપોરે સામુહિક સ્તુતિ સહિત
ગુરુદેવનો આભાર માનીને શિક્ષણવર્ગ સમાપ્ત થયો.

આવેલા ભાઈઓને વિદાય આપવા સોનગઢના બધા ઘોડાગાડીવાળા આજે

બહુજ પ્રવૃત્તિશીલ હતા.....સ્ટેશન પણ આજે ચીક્કાર હતું.....શિક્ષણવર્ગ પૂરો થયો ને
દશલક્ષણીપર્વ નજીક આવ્યા...તેનું ઉમંગભર્યું સ્વાગત કરીને આત્માને આરાધનામાં
જોડવા સૌ તત્પર બન્યા....

जय जिनेन्द्र

શ્રાવણ વદ નોમે પ્રૌઢ શિક્ષણવર્ગ પૂરો થયો તે પ્રસંગે ગામેગામના જિજ્ઞાસુ

ભાઈઓએ પોતાનો ઘણો હર્ષ અને ગુરુદેવ પ્રત્યેનો ભક્તિભાવ વ્યક્ત કર્યો હતો.
ઈંદોરનાં શ્રી બંસીધરજી પંડીત (જેઓ અત્યારના બધા દિગંબર જૈનપંડિતોમાં અગ્રગણ્ય
છે) તેઓ છેલ્લા ત્રણેક માસથી સોનગઢ રહીને દરેક કાર્યક્રમોમાં ઉત્સાહથી ભાગ લઈ
રહ્યા છે, તેમણે પણ શિક્ષણવર્ગની પૂર્ણતા પ્રસંગે ગદ્ગદભાવથી પૂ. કાનજીસ્વામીનો
મહિમા પ્રસિદ્ધ કરીને પોતાની લાગણીઓ વ્યક્ત કરી હતી.

આવતી સાલ માગસર સુદ અગીઆરસે પાલેજનગરીના જિનમંદિરને પ્રથમ

દસકો પૂરો થાય છે; આ પ્રસંગે પૂ. ગુરુદેવને પાલેજ પધારવાની વિનતી કરવા પાલેજના

ભાઈઓ આવ્યા હતા. ને હાલના કાર્યક્રમઅનુસાર અમદાવાદ–વડોદરા તથા મીયાંગામ
થઈને, પાલેજનો (માગસર સુદ ૪ થી ૧૧) આઠ દિવસનો કાર્યક્રમ વિચારવામાં
આવ્યો છે. બીજા પણ અનેક ગામો તરફથી વિનતિ આવેલ છે. કાર્યક્રમ નક્કી થશે તે
અનુસાર યોગ્ય સમયે આત્મધર્મમાં પ્રસિદ્ધ થશે.

PDF/HTML Page 32 of 49
single page version

: ભાદરવો : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૨૯ :

“શ્રાવણ વદ બીજ” ના પ્રવચનમાંથી પ્રસાદી”

(૨૮૧) આત્માનું સમ્યગ્દર્શન કેમ થાય તેની આ વાત છે. સમ્યગ્દર્શન માટે

જૈનશાસનનો મૂળસિદ્ધાંત આચાર્યદેવે આ ૧૧મી ગાથામાં સમજાવ્યો છે.
શુદ્ધનયવડે ભૂતાર્થસ્વભાવનો આશ્રય કરનાર સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે.

(૨૮૨) વિકાર અને આત્માને શુદ્ધનયવડે ભિન્ન કરીને શુદ્ધ ભૂતાર્થ આત્માને જે

અવલોકે છે તે સમ્યક્સ્વરૂપને દેખે છે એટલે તે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે.

(૨૮૩) શુદ્ધ પરમસ્વભાવરૂપ જે અંતતત્ત્વ છે તે જ સમ્યગ્દ્રષ્ટિને ઉપાદેય છે; ને તેના

આશ્રયે રત્નત્રયરૂપ ધર્મની લબ્ધિ થાય છે.

(૨૮૪) સ્વસમયની શરૂઆત ચોથા ગુણસ્થાનથી થઈ જાય છે. સ્વ–પરની ભિન્નતા

સમજીને, પોતાના સ્વદ્રવ્યની સન્મુખ જ્ઞાનપરિણમન થયું તેનું નામ
‘સ્વસમય’ છે. સ્વના આશ્રયે જેટલું સમ્યક્–શુદ્ધ પરિણમન થયું તેટલું
સ્વસમયપણું છે. જેટલો રાગાદિ વિકાર છે તેટલો પરસમય છે.

સ્વસમયપણા વગર ધર્મની શરૂઆત થાય નહિ. ચોથા વગેરે ગુણસ્થાને

સ્વસમયપણું નથી એમ કોઈ કહે તો તેનો અર્થ ત્યાં ધર્મ જ નથી–સાધકપણું
જ નથી, એવો થયો. પણ એ વાત સાચી નથી. ચોથા ગુણસ્થાને સ્વસમયપણું
છે તેને જે નથી ઓળખતો તેને ધર્મના સ્વરૂપની ખબર નથી. સમ્યગ્દર્શન–
જ્ઞાન–ચારિત્રનો અંશ ચોથા ગુણસ્થાને પ્રગટ્યો છે તેટલું સ્વસમયપણું છે.

(૨૮૬) ચોથા ગુણસ્થાને સ્વસન્મુખદ્રષ્ટિવડે સ્વસમયપણું થતાં આનંદની ઉપલબ્ધિ

થઈ છે. સિદ્ધપ્રભુ જેવા આનંદનો અનુભવ ચોથા ગુણસ્થાનમાં ઘરમાં રહેલા
સમ્યગ્દ્રષ્ટિને પણ વર્તે છે. અંતરમાં આનંદથી ભરેલો ભૂતાર્થસ્વભાવ તેના
અવલંબને તે આનંદ પ્રગટ્યો છે. આવા સ્વભાવની દ્રષ્ટિ કરવી તે અપૂર્વ છે.

(૨૮૭) બીજના જન્મ–દિવસનો ઉલ્લેખ કરીને ગુરુદેવે કહ્યું કે અરે! આજે તો એમ

થયું કે અહીં સીમંધરપરમાત્માના વિરહ પડ્યા. વિદેહક્ષેત્રમાં સાક્ષાત્ સીમંધર–

PDF/HTML Page 33 of 49
single page version

: ૩૦ : આત્મધર્મ : ભાદરવો : ૨૪૯૨

પરમાત્મા પાસે હતા, પણ આ ભરતક્ષેત્રમાં અવતાર થતાં તેમના વિરહ પડી ગયા.–

‘રે, રે, સીમંધરનાથના વિરહા પડ્યા આ ભરતમાં’

(૨૮૮) અહીં કહે છે કે ભૂતાર્થસ્વભાવને દ્રષ્ટિમાં લઈને જ્યાં આત્મા પરિણમ્યો ત્યાં

અંર્તદ્રષ્ટિમાં એને ભગવાનના ભેટા થયા; અંતરના ચૈતન્યસરોવરમાં તે હંસ
આનંદરૂપી મોતીના ચારા ચરવા લાગ્યો. રાજહંસ સાધારણ ચારો ન ચરે, એ
તો સાચા મોતીના ચારે ચરે; તેમ સમકિતી હંસ વિકારના ચારા ન ચરે, એ
તો શુદ્ધનયવડે, રાગને ભિન્ન કરીને અતીન્દ્રિય આનંદરૂપી સાચા મોતીના
ચારા ચરે છે.

(૨૮૯) ચૈતન્યશક્તિમાં રહેલો ગુપ્ત ચમત્કાર જ્ઞાનીએ અંતરના સ્વાનુભવવડે પ્રગટ

કર્યો છે. જગતને ચૈતન્યના ચમત્કારની ખબર નથી, ચૈતન્યની મહત્તા તેણે
જાણી નથી. ચૈતન્યની મહત્તા રાગથી પાર છે. ચૈતન્યશક્તિના ભંડારમાંથી
જ્ઞાન–આનંદના નિધાન ખોલ્યા જ કરો, પણ તે ભંડાર કદી ખૂટે તેમ નથી.
શુદ્ધનયવડે જ્ઞાની પોતામાં આવા ભંડારને દેખે છે.

(૨૯૦) જ્ઞાનીના આત્મામાં અમૃત વરસ્યા છે. સમયસારમાં આત્માનો શુદ્ધસ્વભાવ

બતાવીને આચાર્ય ભગવાને આ પંચમકાળમાં અમૃત રેડયા છે. અહો, આવો
શુદ્ધસ્વભાવ–જેમાં રાગનો અંશ નહિ, જેમાં ભેદનો વિકલ્પ નહિ, આવા એક
ભૂતાર્થ શુદ્ધ આત્માને અંતરદ્રષ્ટિવડે ધર્મીએ અનુભવમાં લીધો છે; ને એનું
જીવન સફળ છે. એને માટે શ્રી ગુરુ કહે છે કે ‘અમૃત વરસ્યા છે તારા આત્મમાં.’

જૈનબદ્રી–શ્રવણબેલગોલમાં ગોમટેશ્વર બાહુબલી ભગવાનનો મહા મસ્તકાભિષેક

દક્ષિણદેશમાં આવેલ વિશ્વપ્રસિદ્ધ પ૭ ફૂટ ઊંચી ભગવાન બાહુબલીસ્વામીની

અત્યંત ધીર ગંભીર પ્રતિભાસમ્પન્ન ધ્યાનસ્થમૂર્તિ જે વિશ્વને આત્મિક સાધનાનો
સન્દેશ આપી રહી છે, તે પ્રતિમાનો મહામસ્તકાભિષેક લગભગ દર ૧૨ વર્ષે થાય છે;

આ સાલ તે મહાઅભિષેક થવાનો હતો પણ પરિસ્થિતિવશ તે મુલતવી રહ્યો; હવે
આવતીસાલ તા. ૧–૧–૧૯૬૭ ના રોજ મહામસ્તકાભિષેક થવાનો છે. એ
મહામસ્તકાભિષેક કરવા માટેની પૂર્વે તૈયારીઓ ચાલી રહી છે. આ પ્રસંગે લાખ જેટલા

જૈનો તેમજ જૈનતરો ત્યાં એકઠા થાય છે ને મહાન અભિષેક નીહાળીને પાવન થાય છે.
આ અભિષેક ઉત્સવ માટેની સ્તંભપ્રતિષ્ઠા તા. ૨પ–૮–૬૬ના રોજ હતી; નાંદીમંગલ તા.

૧૮–૧૨–૬૬ ના રોજ છે; પંચકલ્યાણકવિધાન વગેરે કાર્યક્રમ પણ હવે પ્રકાશીત થશે.
પૂ. કાનજીસ્વામીએ આ બાહુબલી ભગવાનની યાત્રા સંઘસહિત બે વખત કરી છે.

PDF/HTML Page 34 of 49
single page version

: ભાદરવો : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૩૧ :

આત્મભાવનારૂપ ભજન

આ ભજનની સામૂહિક ધૂન બાળકોને આનંદ પમાડશે ને

ઉત્તમ સંસ્કારોનું સીંચન કરશે. સોનગઢની સભામાં આ ધૂન
બાળકોએ ગાઈ હતી ત્યારે બાળકોનો ઉત્સાહ જોઈને સૌને પ્રસન્નતા
થઈ હતી. બાલવિભાગના બાળકો માટે તે ધૂન અહીં આપી
છે.......સૌ હોંસથી ગાજો.

ગુણનો ભંડાર છું; આનંદનો સાગર છું,
સહજાનંદ સ્વરૂપ છું; ચૈતન્યનો પિંડ છું.

પ્રકાશનો પૂંજ છું; વિજ્ઞાનનો ઘન છું.
ચિદાનંદ સ્વરૂપ છું; નિત્યાનંદરૂપ છું.
પરમાત્મ પ્રકાશ છું; શક્તિનો ખજાનો છું.
વીતરાગ સ્વરૂપ છું; શુદ્ધસ્વરૂપી આત્મા છું.
ચિદાનંદ ભગવાન છું; અખંડ અવિચળ મૂર્તિ છું.
પરથી નીરાળો છું; રાગ–દ્વેષ વિનાનો છું.
અનંત–નાથ ભગવાન છું; ચૈતન્યનો વિલાસ છું.
સિદ્ધનો નાતીલો છું; શાન્તસ્વરૂપી જીવ છું.

પ્રકાશનો પ્રકાશક છું; અનાદિ પુરાણપુરુષ છું.
જ્ઞાન–દર્શનમય છું; અજર અમરસ્વરૂપ છું.
કોઈનો કર્તા–હર્તા નથી; મારો કોઈ કર્તા નથી.
શુદ્ધ સદા અરૂપી છું; અનાદિ ચૈતન્ય મૂર્તિ છું.
અનંતગુણનો દરિયો છું; સુખથી હું ભરિયો છું.
વિશ્વનો હું જ્ઞાયક છું; પરથી ઉદાસ છું.
પંચ પરમેષ્ઠીનો ભક્ત છું; જિનેશ્વરનો નંદ છું.
સિદ્ધપદનો સાધક છું; અર્હંતનો ઉપાસક છું.
રત્નત્રયનો ખજાનો છું; ગુરુચરણનો દાસ છું.

જીવત્વથી જીવું છું; સ્વાનુભવ–પ્રકાશી છું.

PDF/HTML Page 35 of 49
single page version

: ૩૨ : આત્મધર્મ : ભાદરવો : ૨૪૯૨

વાંચકો સાથે વાતચીત

[સર્વે જિજ્ઞાસુઓનો પ્રિય વિભાગ]

પ્ર

૦ :– સ્વાનુભવથી શુદ્ધાત્મા ક્્યારે દેખાય? (No. 11 અમદાવાદ)

ઉ

૦ :– જીવ જ્યારે સ્વમાં ઉપયોગ જોડે ત્યારે તેને સ્વાનુભવ થાય ને તે

સ્વાનુભવમાં શુદ્ધાત્મા દેખાય. અહીં ‘દેખાય’ એટલે જેમ આંખથી દેખાય તેમ નહિ પણ
જ્ઞાનમાં જણાય અને અનુભવમાં વેદનમાં આવે. અનંત ગુણના આનંદથી ભરેલા એ
આત્મવેદનનું વર્ણન શબ્દોમાં કે વિકલ્પમાં ન આવી શકે. આત્મામાં ઉપયોગ જોડવા
માટે તેની સર્વોત્કૃષ્ટ પ્રીતિ અને તેમાં એકત્વબુદ્ધિ થવી જોઈએ.

પ્ર

૦ :– ઈન્દ્રના સુખ કરતાં ભગવાનનું સુખ કેટલાગણું વધારે? (No. 164 મુંબઈ)

ઉ

૦ :– ઈન્દ્રને પુણ્યોદય વડે સ્વર્ગના વૈભવનું જે સુખ છે તે સુખની સરખામણી

ભગવાનના અતીન્દ્રિય સુખની–સાથે થઈ શકે નહિ, કેમકે બંનેની જાત જ જુદી છે.
વૈભવનું સુખ તે ખરેખર સુખ જ નથી, એટલે શૂન્ય સાથે જેમ સંખ્યાની સરખામણી ન
થઈ શકે તેમ ઈન્દ્રિસુખ (અર્થાત્ સાચા સુખની શૂન્યતા) વડે અતીન્દ્રિય મહાન સુખનું
માપ કાઢી શકાય નહિ. અતીન્દ્રિય સુખનું માપ અતીન્દ્રિયસુખ વડે જ કાઢી શકાય. હવે,
ઈન્દ્ર સમ્યગ્દ્રષ્ટિ હોય છે, ને તે ઈન્દ્રને સમ્યગ્દર્શનના પ્રતાપે જે આત્મસુખ હોય છે તે
અતીન્દ્રિય છે, ને તેના કરતાં ભગવાનનું આત્મસુખ અનંતગણું છે.

પ્ર

૦ :– ભારતમાં ક્્યાં રાજ્યોમાં વધારે તીર્થધામો છે? (No. 1111 જંત્રાલ)

ઉ

૦ :– આપના પ્રશ્ને મને જરાક વિચારમાં મુકી દીધો. ભારતના બધા તીર્થોનો,

અને તે ક્યા પ્રાંતમાં આવેલ છે તેનો સંપૂર્ણ ખ્યાલ આવ્યા વગર આ પ્રશ્નનો જવાબ
આપી શકાય નહિ. છતાં તીર્થંકર ભગવંતો સાથે સંબંધ ધરાવતા તીર્થો વિશેષપણે
બિહાર પ્રાન્તમાં છે. કેમકે તીર્થંકરોનો વિહાર એ પ્રદેશમાં ખૂબ થયો હોવાથી તે પ્રદેશનું
નામ વિહાર પડ્યું છે. બાકી મધ્યપ્રાન્તમાં પણ ઘણા તીર્થો છે. દક્ષિણદેશમાં તીર્થો ઓછા
છે પરંતુ ત્યાં જૈનધર્મનો વિપુલ વૈભવ ઠેરઠેર ભર્યો છે. ઉત્તર–

PDF/HTML Page 36 of 49
single page version

: ભાદરવો : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૩૩ :

પ્રદેશમાં અયોધ્યા, કાશી, મથુરા વગેરે મહત્વના તીર્થો છે. સૌરાષ્ટ્ર–ગુજરાતમાં, તેમજ

મહારાષ્ટ્રમાં પણ અનેક તીર્થો છે. આપણો આખોય ભારતદેશ જ તીર્થસમાન છે.

પ્ર

૦ :– વિદેહક્ષેત્રમાંથી જીવો મોક્ષ જાય છે ને ભરત ક્ષેત્રમાંથી કેમ નથી જતા?

(No. 117 દિલ્હી)

ઉ

૦ :– ભાઈ, ભરતક્ષેત્રમાંથી પણ ઘણાય જીવો મોક્ષે ગયા છે. અત્યારે પણ

વિદેહક્ષેત્રના મુનિવરો ભરતક્ષેત્રમાંથી મોક્ષ પામી શકે છે. એટલું ખરૂં કે પંચમ કાળ બેઠા

પછી આ ભરતક્ષેત્રમાં ચરમશરીરી જીવો અવતરતા નથી; છતાં પણ ભરતક્ષેત્રના જે

જીવો ધર્મની આરાધના કરે છે તેઓ ધીમે ધીમે મોક્ષ તરફ જઈ જ રહ્યા છે.

* એક જિજ્ઞાસુ ભાઈ લખે છે કે–ગામેગામ બાળકો જાગ્યા છે, ને હવે ગામે ગામમાં

જૈન પાઠશાળાની ખાસ જરૂર છે જેથી બાળકો જૈનધર્મનું શિક્ષણ મેળવે. ગામેગામ

જિનમંદિરની સાથે જૈન–પાઠશાળા પણ ચાલુ કરવાની અત્યંત જરૂર છે. જેથી બાળકોને

મૂળથી જ ધર્મના સંસ્કાર પડે. આ વાત ઉપર દરેક ગામના આગેવાનોએ લક્ષ આપવું જરૂરી

છે. બાળકો તમારા ગામમાં પાઠશાળા ન હોય તો તમે જ સૌ ભેગા થઈને વડીલોને

વારંવાર તેની પ્રેરણા કરજો, ને વિનંતિ કરજો કે અમને ધાર્મિક શિક્ષણ મળે તેવો

બંદોબસ્ત કરી આપોજી!

* સોલાપુર શ્રાવિકાશ્રમના અધ્યક્ષા બ્ર. સુમતિબહેન જૈન લખે છે કે–“आपका

आत्मधर्मका बालविभागका स्वाध्याय अच्छी तरहसे शुरु है। किताब बहुत ही उपयुक्त और
मार्गदर्शक है। इस किताबमें प्राचीन महापुरुषोंके चरित्र आना जरुरी है। स्वाध्यायके लिये
श्राविकामंडलकी तरफसे हररोज ४०–५० महिलायें आती है। द्रव्यसंग्रह, तत्त्वार्थसूत्र और
छहढालाका भी स्वाध्याय अच्छी तरह शुरु है। श्री पूज्य कानजीस्वामीको सविनय प्रणाम।।”

(બિપીન જૈન હિંમતનગર) જિનેન્દ્રભગવાનના દર્શનની પ્રતિજ્ઞા સંબંધી આપના

પ્રશ્નના ઉત્તર માટે “દર્શનકથા” પાનું ૮૧–વાંચશો. વીતરાગના સાધકને તો વીતરાગદેવ જ

વંદનીય હોય. બહારમાં વીતરાગદેવના દર્શનનો યોગ ન મળે તો ત્યાં અંદરમાં ભાવથી તેમનું
સ્મરણ કરીને વન્દના કરે, પણ વીતરાગદેવ સિવાય બીજાને તે વન્દન કરે નહિ.

* શિક્ષણવર્ગમાં આવેલા એક જિજ્ઞાસુ ભાઈ જેઓ મુંબઈ પ્રતિષ્ઠામહોત્સવમાં ઈન્દ્ર

થયા હતા, તેમણે ગુરુદેવ પ્રત્યે પ્રમોદ વ્યક્ત કરતાં કરતાં હાર્દિક ઉદ્ગારથી કહ્યું કે “આત્મધર્મ

તો અમારો જીવ છે” એના દ્વારા મુંબઈમાં બેઠાબેઠા અમે ગુરુદેવની વાણીનો લાભ લઈએ છીએ.

* રાજકોટથી શોભનાબેન મોદી (નં. ૨પ૩) લખે છે–“જન્મ દિવસનું કાર્ડ મળ્‌યું તેથી

ખુશી થઈ; સોનગઢ આવીને ગુરુદેવના દર્શન કરવાનું મન છે. અહીં રોજ ઘીયાના મંદિરે

દર્શન કરવા જઉં છું. પણ અહીં પાઠશાળા ચાલતી ન હોવાથી ધર્મનો ખાસ અભ્યાસ થઈ

શકતો નથી. જૈનબાળપોથીનો અભ્યાસ ક્્યારેક કરું છું”

PDF/HTML Page 37 of 49
single page version

: ૩૪ : આત્મધર્મ : ભાદરવો : ૨૪૯૨

બહેન, હવે આપણા જૈન સમાજના બાળકો જાગ્યા છે ને ધર્મનો અભ્યાસ કરવામાં રસ

લઈ રહ્યો છે, એટલે થોડા વખતમાં દરેક ઠેકાણે જરૂર પાઠશાળાઓ ચાલુ થઈ જશે. તમારા ગામમાં
પણ વેલીવેલી પાઠશાળા શરૂ થાય ને તમે સૌ હોંસથી ધાર્મિક અભ્યાસ કરો એમ ભાવના ભાવીએ.

પ્ર :– એમ સાંભળ્‌યું છે કે પાપ થઈ જાય તે જીવ નરકમાં જાય–તો તે વાત સાચી છે!

(નં. ૧૪પપ જેતપુર)

ઉ :– ભાઈ, જીવનમાં ક્્યારેક પાપ થઈ જાય તેથી તે જીવ નરકમાં જ જાય એવો

નિયમ નથી. પરંતુ જીવનમાં જો પાપભાવની તીવ્રતા થઈ જાય, ને તેનાથી પાછો ન વળે તો

તે જીવ નરકમાં જાય. બાકી તો પહેલાં જેણે પાપ કર્યું હોય છતાં પાછળથી ધર્મની આરાધના

વડે પાપને નષ્ટ કરીને મોક્ષ પામી ગયા હોય એવાય ઘણા જીવો છે. જેનું ચિત્ત ધર્મની

આરાધનામાં જોડાય એને એવાં પાપભાવ હોય જ નહિ કે નરકમાં જવું પડે. ધર્મીનેય

કોઈવાર ભૂમિકા અનુસાર પાપના પરિણામો થતા હોય છે પરંતુ તેવા વખતે તેમને આયુષ

બંધાતું નથી. શુભ પરિણામની ભૂમિકામાં જ તેને આયુ બંધાય છે, એટલે ધર્મીની ગતિ

બગડતી નથી. (કોઈને પૂર્વે અજ્ઞાનદશામાં નરક આયુ બંધાઈ ગયું હોય તો તેના પણ સ્થિતિ

અને રસ એકદમ ઓછા થઈ જાય છે.) ભાઈ! સદાય ધર્મની આરાધનામાં તત્પર રહેનારને

આ જગતમાં કોઈ ડર નથી.

સભ્ય નં. 246 ના ચાર પ્રશ્નો

પ્ર. (૧) :– નવ તત્ત્વોને અભૂતાર્થ કહ્યા તેમાં જીવતત્ત્વ પણ આવી ગયું; એટલે

જીવતત્ત્વને પણ અભૂતાર્થ કહ્યું એ કઈ રીતે?

ઉ :– તે જીવતત્ત્વ ભેદરૂપ અથવા અશુદ્ધતારૂપ લેવું, નવતત્ત્વસંબંધી જે વિકલ્પો છે

તેના વડે શુદ્ધજીવતત્ત્વ વેદનમાં આવતું નથી. જીવ સંબંધી વિકલ્પ છૂટીને જ્યારે પરિણતિ

સાક્ષાત્ અંતરમાં એકાકાર થાય છે ત્યારે તે પરિણતિમાં શુદ્ધજીવ ભૂતાર્થપણે પ્રકાશમાન થાય છે.

પ્ર. (૨) :– ભેદજ્ઞાન થયું ન હોય પણ તેનો પ્રયત્ન કરતા હોય તો તેનાં પરિણામ

કેવા હોય? તેની રહેણી–કરણી કેવી હોય?

ઉત્તર :– અંતરમાં નિજસ્વભાવનો મહિમા કરીને વારંવાર પરિણામ તે તરફ ઝૂકતા

હોય, જગત તરફનો રસ ઘણો મોળો પડી ગયો હોય, ધર્માત્માનો સંગ એને અતિશય પ્રિય

લાગે ને આત્મસ્વરૂપની પ્રાપ્તિની વાત સાંભળતાં તેનું હૃદય ઝણઝણી ઊઠે. સ્વકાર્ય સાધવા

માટે તે ઉલ્લસિત હોય. એની રહેણી–કરણી આત્મસાધનની પોષાક હોય; પોતાની સાધનામાં

બાધા થાય એવું કાંઈ તે ન કરે.

પ્ર. (૩) :– ભેદજ્ઞાન માટેનો સીધો ને સરલ ઉપાય શું?
ઉ :– ભેદજ્ઞાની સંતની સમીપમાં રહીને તેઓ કહે તેમ કરવું તે;
પ્ર. (૪) સમ્યગ્દર્શન થયા પહેલાં કોઈ મનુષ્યે મનુષ્યઆયુ બાંધી લીધું હોય ને પછી

સમ્યગ્દર્શન પામે, તો તે જીવ મનુષ્યમાંથી

PDF/HTML Page 38 of 49
single page version

: ભાદરવો : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૩પ :

મરીને સીધો મનુષ્યમાં ઊપજે?

ઉ :– હા; પરંતુ ભોગભૂમિના (અસંખ્ય વર્ષના આયુવાળા) મુનષ્યોમાં જ

ઊપજે, કર્મભૂમિમાં ન ઉપજે. (જે મનુષ્ય મરીને પાછો કર્મભૂમિના મનુષ્યમાં ઉપજે તે

મિથ્યાદ્રષ્ટિ જ હોય.)

પ્ર :– બધા પોતાના ધર્મને જ સાચો કેમમાને છે! સભ્ય (નં. ૭૯)
ઉ :– જેઓ સત્ય ધર્મમાં રહીને પોતાના ધર્મને જ સાચો માને છે તેમણે તો

સત્યધર્મનું સ્વરૂપ જાણ્યું છે તેથી તેમાં તે નિઃશંક છે.

અને જેઓનો માનેલો ધર્મ સત્ય ન હોવા છતાં તેને સાચો માને છે–તેનું કારણ

એ કે તેમને સાચા ધર્મના સ્વરૂપની ખબર નથી.

સાચા ધર્મને સાચો જાણવો, ને ખોટા ધર્મને ખોટો ઓળખાવો–એમાં કોઈ દોષ નથી.
પ્રશ્ન :– આત્માના જિજ્ઞાસુ મોક્ષાર્થીને કાંઈ કાર્ય કરવાનું રહે છે?
ઉત્તર :– હા, તેણે આત્માને સાધવાનું ખરું મહાન કાર્ય કરવાનું છે. અત્યાર

સુધીનો કાળ તો બાહ્યકાર્યની ચિન્તામાં વ્યર્થ ખોયો, હવે આત્માને સાધવાનું ખરૂં કાર્ય,

સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ મહાન કાર્ય જિજ્ઞાસુ મુમુક્ષુએ કરવાનું છે...એ જ એનું ખરું

કાર્ય છે, એ જ સત્કાર્ય છે. (કામ એક આત્માર્થનું.... બીજો નહિ મન રોગ.)

પ્રશ્ન :– જીવ પોતાના સ્વરૂપનો વિચાર કરવા જાય છે ત્યારે આત્મસ્વરૂપના

વિચારને બદલે મનમાં બીજા વિચાર કેમ ઉત્પન્ન થાય છે?

ઉત્તર :– ઉપયોગ સ્થિર થઈને આત્મસ્વરૂપમાં રહે તો બીજા વિચાર ન આવે.

આત્મસ્વરૂપની ઉગ્ર રુચિ અને તીવ્ર ચિન્તનના બળે પહેલીવાર ઉપયોગ જ્યારે સ્વમાં

ઝુકે છે ત્યારે ત્યાં બીજા વિચારો હોતા નથી.....ત્યાં આનંદના અનુભવ સહીત આત્માનું

સ્વસંવેદન થાય છે એટલે સમ્યગ્દર્શન પ્રગટે છે. સમ્યગ્દર્શન પછી પણ જેટલા પ્રકારે

રાગ–દ્વેષરૂપ અસ્થિરતા હોય તેટલા પ્રકારે બીજા વિચારો સંભવે છે. તત્ત્વ–શ્રદ્ધા સાચી

હોય, આત્માનું જ્ઞાન હોય છતાં તેમાં ઉપયોગને એકાગ્ર કરવા માટે ધ્યાનનો વિશિષ્ટ

પ્રયત્ન હોય છે. ત્યાર પહેલાં જિજ્ઞાસુને નિજસ્વરૂપના વિચારમાં–ચિન્તનમાં મન ન

લાગે ને બીજા વિચારોમાં જ રસ રહ્યા કરે તો તે પોતાની જિજ્ઞાસુતાની ખામી છે–એમ

જાણીને બીજો બાહ્યનો રસ છોડીને આત્માના તીવ્ર રસપૂર્વક તેમાં ચિત્તને જોડવું જોઈએ.

જેનો તીવ્ર રસ હોય તેમાં ચિત્ત જરૂર જોડાય.

* મુંબઈથી જયેશ જૈન જન્મદિવસે લખે છે કે“બાલવિભાગના સભ્ય બન્યા પછી

સમજવાનો રસ જાગ્યો છે. મારી બા મને રોજ રાત્રે ધાર્મિક વાતો અને સિદ્ધાન્તો સમજાવે છે.
સદ્ગુરુદેવના ચરણોમાં રહીને આત્માને સમજવા માટે અખંડ જાગૃતી રાખી શુદ્ધ આત્માને
સમજું એવી ભાવના છે.”

PDF/HTML Page 39 of 49
single page version

: ૩૬ : આત્મધર્મ : ભાદરવો : ૨૪૯૨

* રાયપુરથી નં. ૧૩૧૭ બકુલેશ જૈન લખે છે–“જન્મદિવસના ઉપલક્ષમાં અભિનંદનકાર્ડ

તથા ફોટો મળ્‌યા. અત્યાર સુધીમાં આ પહેલો જ જન્મદિવસ છે કે જે ધર્મની શરૂઆત કરીને આવ્યો

છે. સાચે જ ધર્મ એક મહાન શક્તિ છે. આત્મા એકલો જ છે, એકલો જ રહેશે ને એકલો જ મોક્ષમાં

જશે. આવી ભાવનાપૂર્વક એકત્વની કવિતા સ્ફૂરી તે પણ બકુલભાઈએ લખી છે, જે અહીં આપી છે :–

એકલો જા....એકલો જા.....એકલો જા....ને રેેે....

પર તત્ત્વ નથી સંગ તારી, એકલો જા....ને રે....

શુદ્ધ તત્ત્વભાવ પામીને તું જ્ઞાની બની જા....ને રે....

જ્ઞાન ચારિત્રને અપનાવીને તું એકલો જા....ને રે....

નિજ સ્વરૂપનો આશ્રય કરીને મોક્ષમાર્ગે ચાલ્યો જા....ને રે....

કહાન જેવા ગુરુ બતાવવા આવ્યા તને મોક્ષમાર્ગ જ્યારે....

રાગ વિકલ્પ કે વિચાર શાનો, પેલે પાર જતો રહે...ને....

એકલો જા...અંતરમાં મોક્ષમાર્ગે ચાલ્યો જાને...રે....

* વીંછીયાથી લાભુબેન (નં ૭૧૯) લખે છે કે જન્મદિવસે પૂ. ગુરુદેવને ભારતના

ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન અભિનંદગ્રંથ અર્પણ કરી રહ્યા છે તે ફોટો મળતાં આનંદ થયો ને ત્યારથી

અભિનંદનગ્રંથ વાંચવાનું શરૂ કર્યું; તથા રક્ષાબંધનના રૂા. પાંચ આવેલા તે જન્મદિવસની ખુશાલીમાં

બાલવિભાગને ભેટ મોકલું છું.

પ્રશ્ન :– જીવમાં અનંત ગુણો છે, તેમાંથી કયાક્્યા ગુણોની પર્યાય અશુદ્ધ થઈ છે કે

જેને કારણે જીવ સંસારભ્રમણ કરે છે? ને હવે તે ગુણોની પર્યાય શુદ્ધ કરવાથી શિવપુરીને

પામે? (નં. ૧૨૬૧ સુરેન્દ્રનગર)

ઉત્તર :– જીવમાં અનંતગુણો છે તે બધાયનું વર્ણન શબ્દોમાં આવી ન શકે; પણ

મોક્ષમાર્ગ સાધવા માટે પ્રયોજનરૂપ ગુણોનું વર્ણન આચાર્ય ભગવંતોએ કર્યું છે. તેમાં ખાસ

કરીને શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્રની ઊંધી પર્યાય એટલે કે મિથ્યાશ્રદ્ધા, મિથ્યાજ્ઞાન ને મિથ્યાચારિત્ર

તે સંસારનું કારણ છે; ને તે ગુણોની શુદ્ધપર્યાય એટલે કે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર તે મોક્ષનું

કારણ છે, તેના વડે જીવ શિવપુરીને પામે છે. સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રની પર્યાય શુદ્ધ થતાં

સાથેના બીજા ગુણોમાં પણ શુદ્ધતા થાય છે. જેમ કે સુખગુણની પર્યાયમાં દુઃખ ટળીને

અતીન્દ્રિયસુખ પ્રગટે છે.

પ્ર :– અવધિ અને મન: પર્યયજ્ઞાનવાળા જીવો કર્મને જોઈ શકે? (નં. ૨૦૬ ગોંડલ)
ઉ :– હા, તે પ્રકારનું વિશેષ નિર્મળ જ્ઞાન હોય તો જોઈ શકે.
ઉપરોક્ત પ્રશ્નકાર ભાઈ લખે છે– ‘ગયા મહિને મારા બે પ્રશ્નોનો જવાબ ન

આવવાથી હું બહુ હતાશ થયો છું.’

ભૈયા! જવાબ જરા વિલંબથી આવે તેમાં હતાશ થવાનું શું હોય! તમે કૂલ ૪ પ્રશ્નો

પૂછયા; હવે આપણા ૧પ૦૦ સભ્યો દરેક તમારી જેમ ચાર પ્રશ્નો પૂછે તો કેટલા પ્રશ્નો થાય?

છ હજાર! ને દર મહિને એકસો પ્રશ્નોના જવાબ આપીએ તોય કેટલો ટાઈમ થાય! પાંચ વર્ષ! –એને

બદલે તમારા પ્રશ્નના જવાબ તો બે મહિનામાં જ આવી ગયા. ભાઈ, તમે બાલવિભાગના સભ્યો

PDF/HTML Page 40 of 49
single page version

: ભાદરવો : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૩૭ :

તો હજી નાના છો, હજી તો મોટા થઈને જીવનમાં અનેક ઉત્તમ કાર્યો કરવાનાં છે. તેમાં
અત્યારથી આવી નજીવી બાબતમાં હતાશા કેમ પાલવે? હતાશાને જીવનમાંથી ખંખેરી

નાંખજો ને ઉલ્લાસથી જીવનને ભરી દેજો. જીવનમાં ગમે તેવા પ્રસંગો આવે તો પણ
હતાશાને પ્રવેશવા દેશો નહિ....ધૈર્ય અને આત્મબળથી આગળ ને આગળ વધજો.

અમદાવાદથી (સભ્ય નં. ૪૪પ) પ્રવીણચંદ્ર જૈન લખે છે. જન્મદિવસે અભિનંદન કાર્ડ

તથા ગુરુદેવનો ફોટો મળતાં ઘણો જ હર્ષ થયો; સાથે એમ પણ થયું કે અરે, આયુષ્યમાંથી

એક વર્ષ ઓછું થયું ને આત્માનું તો કાંઈ કર્યું નથી. આ દિવસથી આત્મહિત કરવાની ઘણી

ભાવના થઈ છે.

પ્ર

૦ :– અગિયાર અંગ ને નવ પૂર્વ એટલે શું? (નં. ૪પ૧)

ઉ

૦ :– તીર્થંકરભગવાને જે ઉપદેશ આપ્યો તે ઝીલીને ગણધરદેવે જે શાસ્ત્ર રચ્યાં તેને

બારઅંગ કહેવાય છે; તેનાં નામ–
(૧) આચાર–અંગ (૨) સૂત્રકૃત–અંગ

(૩) સ્થાન–અંગ (૪) સમવાય–અંગ

(પ) વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ (૬) જ્ઞાતૃધર્મકથા
(૭) ઉપાસકઅધ્યયન (૮) અંતકૃતદશાંગ
(૯) અનુત્તરોપપાદક (૧૦) પ્રશ્નવ્યાકરણ
(૧૧) વિપાકસૂત્રો (૧૨) દ્રષ્ટિવાદઅંગ

આમાંથી દ્રષ્ટિવાદ નામનું જે બારમું અંગ છે તેના પેટામાં ૧૪ પૂર્વ સમાય છે. એ ૧૪

પૂર્વમાંથી અજ્ઞાનીને વધુમાં વધુ ૯ પૂર્વનું જ્ઞાન થઈ શકે છે. ૧૪ પૂર્વનું પૂરું જ્ઞાન સમ્યગ્દ્રષ્ટિને
જ થાય. આ રીતે ૧૧ અંગ ને નવ પૂર્વ એ અજ્ઞાનીના ઉઘાડની ઉત્કૃષ્ટ મર્યાદા છે.

પ્ર

૦ :– ઋદ્ધિધારી એટલે શું? (નં. ૪પ૧)

ઉ

૦ :– આત્મસ્વરૂપના આરાધક જીવોને પવિત્રતાની તેમજ પુણ્યની અનેક પ્રકારની

ઋદ્ધિ પ્રગટે છે. ૬૪ પ્રકારની ઋદ્ધિ છે, તેમાં સૌથી શ્રેષ્ઠ ઋદ્ધિ કેવળજ્ઞાન છે. કુંદકુંદાચાર્યદેવને

આકાશમાં ગમનની ઋદ્ધિ હતી. જેમને આવી ઋદ્ધિ પ્રગટી હોય તેમને ઋદ્ધિધારીમુનિવર

કહેવાય. શાસ્ત્રોમાં તેનું ઘણું સુંદર વર્ણન આવે છે. કોઈવાર આપણે આત્મધર્મમાં તે આપીશું.

< Previous Page Next Page >