PDF/HTML Page 1 of 45
single page version
PDF/HTML Page 2 of 45
single page version
PDF/HTML Page 3 of 45
single page version
સૌરાષ્ટ્રભૂમિમાં પધારતા પૂ. ગુરુદેવનું સ્વાગત કરીએ છીએ...અને
ગુરુદેવને હૃદયના ઉમંગથી અભિનંદીએ છીએ.
હવા ચાખનાર મુમુક્ષુજીવોને સહેજે આત્મહિતની સ્ફૂરણા જાગે છે,
અતિશય રસપૂર્વક જે આત્મતત્ત્વનો મહિમા આપ સંભળાવો છો તે
આત્મતત્ત્વની પ્રાપ્તિ માટે અમારા જેવા અનેક બાળકો આપના
છો તેને અત્યંત ઉદ્યમપૂર્વક ઉપાસીએ અને આપની મંગલછાયામાં
સ્વાગત કરીએ છીએ........અભિનંદન કરીએ છીએ.
PDF/HTML Page 4 of 45
single page version
તે શિષ્યની જિજ્ઞાસા સૂચવે છે. મારો આત્મા અજ્ઞાનભાવે આસ્રવોમાં અટક્યો છે, તે
દુઃખ છે; તેમાંથી આત્માને કઈ રીતે છોડાવવો? એવી અંતરની જિજ્ઞાસાપૂર્વક શિષ્યે
છૂટકારાનો ઉપાય પૂછયો છે. છૂટવાની જેના અંતરમાં ધગશ છે એવા શિષ્યનો આ પ્રશ્ન
છે. તેને આચાર્યદેવ આસ્રવોથી છૂટવાની રીત બતાવે છે–
એમાં રહી સ્થિત, લીન એમાં, શીઘ્ર આ સૌ ક્ષય કરું.
સ્વસંવેદનપ્રત્યક્ષ આત્માને નિર્ણયમાં લઈને તેનો અનુભવ કરતાં તત્ક્ષણે જ આત્મા
આસ્રવોને છોડી દે છે. પહેલાં અજ્ઞાનપણે રાગાદિ આસ્રવોને પકડી રાખતો, તેને બદલે
હવે ભગવાન આત્મા જ્ઞાનસમુદ્રમાં એવો મગ્ન થયો કે આસ્રવોની પકડ છૂટી ગઈ; આનું
નામ ભેદજ્ઞાન, ને આનું નામ ધર્મ. પ્રત્યક્ષઅનુભવ માટેનો વ્યવહાર ક્્યો? કે પહેલાં
જ્ઞાનવડે આત્માના સ્વભાવનો નિર્ણય કરવો. આવા નિર્ણયમાં જ જો ભૂલ હોય તો
આત્માનો સાચો અનુભવ થાય નહિ. રાગને સાધન બનાવીને આત્માનો અનુભવ
કરવા માંગે તો થઈ શકે નહિ. આત્માના પ્રત્યક્ષ અનુભવમાં વચ્ચે બીજું સાધન છે જ
આત્માનો પ્રત્યક્ષ અનુભવ કરવો, અને તે પહેલાં તેનો નિર્ણય કરવો–તે કરવા જેવું છે.
રાગ વખતે કાંઈ રાગ તે નિર્ણય કરતો નથી, પણ તે વખતનું જ્ઞાન, પોતાની જાણવાની
શક્તિથી તે નિર્ણય કરે છે. એટલે તે નિર્ણયમાં રાગનું કર્તૃત્વ નથી. તે જ્ઞાનનું જ કાર્ય
છે. આવો નિર્ણય કરવો તે પ્રત્યક્ષ અનુભવ માટેનો ઉપોદ્ઘાત છે.
PDF/HTML Page 5 of 45
single page version
ગુજરાતમાં પહેલું પ્રવચન બામણવાડ ગામે થયું.
હજાર ઉપરાંત મુમુક્ષુઓ તેમજ ગ્રામ્યજનો સમક્ષ
ગુરુદેવે અત્યંત સરળ શૈલીમાં રાજાના દ્રષ્ટાંતે
આત્માની સેવા કરવાનો ઉપદેશ આપ્યો.
ઓળખીને નિઃશંકપણે તેની સેવા કરે છે ને રાજા તેને ધન આપે છે, તેમ આ દેહમાં
રહેલો ચૈતન્યરાજા, તેને ઓળખીને, તેની શ્રદ્ધા કરીને તેમાં એકાગ્રતા દ્વારા તેની સેવા
કરવી.–આ રીતે આત્માની સેવા કરવાથી ધર્મ થાય છે ને સાચું સુખ મળે છે.
અનંતા અવતાર કર્યા; ભલે તને યાદ નથી પણ તેથી કાંઈ તે વાતનું અસ્તિત્વ મટી ન
જાય. આત્મા તો અનાદિનો છે, તે કાંઈ નવો થયો નથી, તેમજ તેનો નાશ થઈ જતો
નથી. એ તો છે...છે...ને છે...ત્રિકાળી તત્ત્વ છે. અજ્ઞાનભાવે તે સંસારમાં રખડે છે. જો
આત્માનું જ્ઞાન કરીને મોક્ષ પામે તો ફરી તેને ચાર ગતિમાં અવતાર રહે નહીં.
તે તારો દોષ છે. દેહાદિ પરદ્રવ્ય કાંઈ તારાં થઈ ગયા નથી; એ વસ્તુ તો જુદી છે.
પોતામાં જે રાગ–દ્વેષ–મોહરૂપ મેલ છે તે આત્માની
PDF/HTML Page 6 of 45
single page version
છે.
* દેહના નાશે તેનો નાશ નથી પણ તે અવિનાશી તત્ત્વ છે.
* તે પોતાના નિજકાર્યનો કર્તા છે, પરનો કર્તા નથી.
* પોતે જે શુભ કે અશુભકર્મ કરે તેના ફળને તે ભોગવે છે.
* શુભાશુભકર્મનો નાશ કરીને શુદ્ધતારૂપ મોક્ષદશા પામે છે.
* અને તે મોક્ષનો ઉપાય સત્ય ધર્મ છે.
સત્ય ધર્મ એટલે શું? આત્માના સ્વરૂપની ઓળખાણ, શ્રદ્ધા અને અનુભવ–તે
ઓળખાણ કરીને તેનું સ્વસંવેદન કરવું. આત્માનું સ્વસંવેદન, એટલે આત્માનો અનુભવ
તે આનંદરૂપ છે. અનુભવનો ઘણો મહિમા છે–
અનુભવ મારગ મોક્ષકા, અનુભવ મોક્ષસ્વરૂપ.
ઉપાય છે.
PDF/HTML Page 7 of 45
single page version
જન્મજયંતીના ઉત્સવ પ્રસંગે ગુરુદેવ બોટાદ
પધાર્યા ત્યાં આઠ દિવસ રહ્યા, ને સમયસાર
કર્તાકર્મ અધિકાર ઉપર પ્રવચનો થયા. તે
પ્રવચનોમાંથી દોહન કરીને ૭૮ પુષ્પો અહીં
આપવામાં આવ્યા છે. આ પુષ્પોની સૌરભ
મુમુક્ષુના ચિત્તને પ્રસન્ન કરશે.
આત્મા સાદિ–અનંત જીવન જીવે છે; તે મંગળ છે. સિદ્ધોનું જીવન મંગળ
જીવન છે.
મોજુદ હતા, ને કુંદકુંદાચાર્યદેવને સાક્ષાત્ જોયા છે.
PDF/HTML Page 8 of 45
single page version
ધર્મ છે.
રાગજ્ઞાનના જ્ઞેયપણે વર્તે છે, પણ જ્ઞાનના કાર્યપણે નહિ. આવું ભેદજ્ઞાન
જ્ઞાનીને વર્તે છે.
વેપાર–ધંધા કે સ્ત્રી–પુત્ર વગેરે બધું કેમ? પણ ભાઈ! જ્ઞાનીનો આત્મા
ક્્યાં ઊભો છે તેની તને ખબર નથી. જ્ઞાનીની દશા જોતાં તને નથી
આવડતું; એટલે એ બધું જ્ઞાની કરતા હોય એમ તને ભ્રમથી દેખાય છે.
જ્ઞાની તો જ્ઞાનમાં ઊભા છે, જ્ઞાની રાગમાંય નથી ઊભા, ત્યાં બહારની
તો શી વાત? જ્ઞાનીની દશા રાગથીયે જુદી પરિણમી રહી છે. એ દશા
ઓળખવી જગતને કઠણ પડે છે.
થઈને જ્ઞાનમાં જ તન્મયપણે વર્તે છે.–આનું નામ ભેદજ્ઞાન છે.
અજ્ઞાન તે સંસારનું કારણ છે.
ક્રિયાનો કર્તા કોઈ જીવ નથી.
PDF/HTML Page 9 of 45
single page version
કર્તા ને રાગ તેનું કાર્ય–એવી જે અજ્ઞાનમય કર્તાકર્મની બુદ્ધિ છે. તે મહા
દુઃખનું કારણ છે. તેને સંસાર કહો, અધર્મ કહો કે પાપ કહો. તે કેમ છૂટે
તેની આ વાત છે.
છે ત્યારે તે જ્ઞાનથી ભિન્ન એવા રાગાદિ પરભાવને પોતાના સ્વરૂપમાં
જરાપણ ભેળવતો નથી, પણ જ્ઞાનસ્વરૂપે જ પોતાને અનુભવે છે. એટલે
જ્ઞાનમાંથી રાગાદિ પરભાવોનું કર્તૃત્વ છૂટી જાય છે, ને જ્ઞાનના અતીન્દ્રિય
આનંદનો સ્વાદ આવે છે.–તેને ધર્મ કહો, મોક્ષનો માર્ગ કહો, કે સુખ કહો.
આત્માના આશ્રયે જ ચૈતન્યભાવ (સમ્યગ્દર્શનાદિ) પ્રગટે–એવું કારણ–
કાર્યપણું છે.
અસ્તિત્વની ખબર નથી, અનેકાન્તની ખબર નથી.
જડની ક્રિયા કરવા માંડે તો આત્મા જડરૂપ જઈ જાય.–પણ એમ કદી
બનતું નથી. જે જીવ જડના કે રાગના કાર્યને પોતાનું માને છે તેને જડથી
ભિન્ન ને રાગથી ભિન્ન શુદ્ધ આત્મા અનુભવમાં આવતો નથી, એટલે કે
ધર્મ થતો નથી.
કેવળજ્ઞાન–આનંદ વગેરે અનંત રત્નો ભરેલા છે;–આવો ચૈતન્યરત્નાકર
આત્મા છે. તેનો અપાર મહિમા છે.
PDF/HTML Page 10 of 45
single page version
જાગે છે.
તને પરમ આનંદ થશે.
કહે છે કે અરે જીવ! તું જાગ...તારી આત્મશક્તિને સંભાળ, ને
મિથ્યાત્વરૂપી ઝેરને ઉતારી નાખ. જેને જાણતાં વિકારરૂપી ઝેર ઉતરી
જાય ને આનંદના અનુભવથી આત્મા ડોલી ઊઠે એવું તારું સ્વરૂપ તને
બતાવીએ છીએ.
આત્મામાં અનુભવીને સન્તોએ તે વાત પ્રસિદ્ધ કરી છે.
અજ્ઞાનથી ઊભી થયેલી એ કર્તાકર્મની મિથ્યાબુદ્ધિ ક્્યારે છૂટે? કયા
ઉપાયથી એ અજ્ઞાન મટે? તે સમજાવો.
હું તેનો રચનાર નથી–એવું ભિન્નસ્વરૂપનું જ્યારે ભાન છે ત્યારે આત્મા તે
પરભાવોને જરાપણ પોતાના કરતો નથી, એટલે અજ્ઞાનજન્ય કર્તાકર્મની
બુદ્ધિ છૂટી જાય છે; ને ત્યારે જ્ઞાનભાવને જ કરતો તે આત્મા મોક્ષમાર્ગને
ને રાગાદિરૂપે ન થવું તે ધર્મ છે.
PDF/HTML Page 11 of 45
single page version
નથી, પણ બહાર જ રહે છે. માટે તેનાથી ભિન્ન તારા ચૈતન્યતત્ત્વને દેખ.
આત્માની પ્રીતિ કરીને તેનું શ્રવણ કર, તો અપૂર્વ લાભ થાય.
અધિકતા બતાવે છે કે ભાઈ, તારો આત્મા રાગ જેટલો કે અલ્પજ્ઞાન
જેટલો નથી, પણ અનંત જ્ઞાન–આનંદરૂપ ચૈતન્યલક્ષ્મીનો ભંડાર તારામાં
ભર્યો છે.–એમ તારા ચૈતન્યની અધિકતા જાણ, તો તને પરનો પ્રેમ ઊડી
જશે.
ચારિત્ર સમાઈ જાય છે.
નામ ભેદજ્ઞાન.
PDF/HTML Page 12 of 45
single page version
થાકને કારણે ગુરુદેવની તબીયત જરા અસ્વસ્થ હોવાથી ધનબાદ બે દિવસ રહ્યા તથા બે
દિવસ ઈસરી રહ્યા. તીર્થરાજની તળેટીના ઉપશાંત વાતાવરણમાં સન્મુખ જ શિખરજીના
દર્શનથી આનંદ થતો હતો, ફરીફરીને તીર્થરાજની યાત્રા કરવાની ભક્તોની ભાવના પૂરી
થતી હતી. તીર્થરાજના પ્રસન્નકારી વાતાવરણમાં બે દિવસ રહેતાં ગુરુદેવની તબીયત
સ્વસ્થ થઈ ગઈ, (ચાર દિવસ દરમિયાન ગયા શહેર, ફત્તેહપુર, મૈનપુરી વગેરેના જે
કાર્યક્રમ હતા ત્યાં ગુરુદેવ પધારી શક્્યા ન હતા. ગયા શહેરમાં તો પાંચ હાથી વગેરે
ઠાઠમાઠ સહિત ભવ્ય સ્વાગતની તૈયારી હતી.) ઈસરીથી ટ્રેઈનદ્વારા કલકત્તા, ત્યાંથી
વિમાન દ્વારા આગ્રા થઈને, તા. ૧પ એપ્રીલ (ચૈત્રસુદ પાંચમ) ના રોજ ગુરુદેવ
ફિરોઝાબાદ પધાર્યા. સંઘના યાત્રિકો કલકત્તાથી ઈસરી, ગયા શહેર, બનારસ, અયોધ્યા
તીર્થ વગેરે થઈને ફિરોઝાબાદ આવી ગયા હતા; ગુરુદેવ પધારતાં ફિરોઝાબાદના સમાજે
તથા યાત્રાસંઘે સ્વાગત કર્યું. શ્રીમાન છદામીલાલજી શેઠે ગુરુદેવ પધારતાં ઉત્સાહ
બતાવ્યો હતો. તેમણે લગભગ વીસ લાખ રૂા. ના ખર્ચે ભવ્ય જિનાલય માનસ્તંભ
વગેરે કરાવેલ છે. માનસ્તંભની કારીગરી સોનગઢના માનસ્તંભને અનુસરતી છે.–આ
જૈન નગરમાં ગુરુદેવનો તથા સંઘનો ઉતારો હતો ને ઉત્તમ વ્યવસ્થા હતી. જિનમંદિરમાં
મહાવીરભગવાનના મોટા પ્રતિમાજી કમળ ઉપર શોભી રહ્યા છે. બીજે દિવસે (તા.
૧૬) બુલંદશહેર આવ્યા; થોડા ઘર છતાં બુલંદ અવાજે ઉત્સાહથી સ્વાગત કર્યું, ને
પ્રવચન, ભક્તિ તેમજ તત્ત્વચર્યાના કાર્યક્રમોમાં ઉલ્લાસથી ભાગ લીધો; ગુરુદેવને
અભિનંદન–પત્ર આપ્યું. આસપાસના ગામેથી પણ સેંકડો લોકો આવ્યા હતા. તા. ૧૭ની
સવારે બુલંદશહેરથી નીકળીને દિલ્હી તરફ આવતાં વચ્ચે ગાઝિયાબાદ તથા શહાદરા
જિનમંદિરે દર્શન કર્યા. અહિંસા મંદિરમાં પણ જઈ આવ્યા. પાટનગર દિલ્હી શહેરમાં
ઉલ્લાસકારી ભવ્ય સ્વાગત (બે હાથી વગેરે સહિત) થયું. શાંતિપ્રસાદજી શાહુ
સ્વાગતાધ્યક્ષ હતા; તેમણે બાલિકાઓના સ્વાગતગીત
PDF/HTML Page 13 of 45
single page version
તે ઉપરાંત શ્રી અક્ષયકુમારજી જૈને પણ ઉપાધ્યક્ષ તરીકે સ્વાગત–પ્રવચન કર્યું હતું.
પ્રવચનમાં કર્તાકર્મ અધિકાર વંચાતો હતો ને લાલ કિલ્લા સામે લાલ મંદિરની બાજુમાં
પ્રવચન–મંડપમાં ચાર–પાંચ હજાર શ્રોતાજનો શ્રવણ કરતા હતા.
હતા. તથા ગુરુદેવને પોતાને ત્યાં ઉતરવા માટે વિંનતિ કરી હતી; તેથી ગુરુદેવ તેમને
ત્યાં પધાર્યા હતા. રાત્રે ચર્ચા થઈ હતી. લાલમંદિરમાં સાંજે ભક્તિ થઈ હતી. તા.
૧૯ના રોજ સવારે પ્રવચન પછી શ્રી જિનેન્દ્ર ભગવાનની ભવ્ય ઉલ્લાસકારી
રથયાત્રા નીકળી હતી; સફેદ અશ્વો સહિત સોનેરી રથ અનેકવિધ કારીગરીથી
શોભતો હતો, ને ભગવાન જિનેન્દ્રદેવના રથના સારથિ તરીકે ગુરુદેવ બેઠા હતા.
ઘણા ઉલ્લાસ અને ભક્તિપૂર્વક રથયાત્રા લાલમંદિરથી શરૂ થઈને વૈઝવાડા–મંદિરે
આવી હતી. બપોરે સમન્તભદ્ર–વિદ્યાલયમાં ગયા હતા; ત્યાં વિદ્યાનંદજી મહારાજ
સાથે મુલાકાત થઈ હતી ને વાત્સલ્યપૂર્વક અનેકવિધ ચર્ચા થઈ હતી; આથી સૌને
વિશેષ પ્રસન્નતા થઈ હતી. શ્રી વિદ્યાનંદજી મહારાજ બપોરે પ્રવચન વખતે પણ
મંડપમાં ઉપસ્થિત હતા; ને પ્રવચન પછી વીસ મિનિટના પ્રવચનમાં પ્રસન્નતા વ્યક્ત
કરી હતી તથા જૈન સમાજમાં શાંતિ વધે એવી પ્રેરણા કરી હતી. ત્યારબાદ વિદ્યાનંદજી
મહારાજના આદેશપૂર્વક શ્રી શાંતિપ્રસાદજી શાહુએ દિલ્હી જૈનસમાજ તરફથી
ગુરુદેવને અભિનંદન–પત્ર અર્પણ કર્યું હતું.
જિનમંદિરો છે, તેમાંથી અનેક મંદિરોના દર્શન યાત્રિકોએ કર્યા. તા. ૧૯ ની સાંજે
યાત્રાસંઘે દિલ્હીથી મથુરા તીર્થધામમાં પ્રસ્થાન કર્યું.
ચોથાકાળમાં ભગવાન રામચંદ્રજીના વખતમાં શ્રી મનુ આદિ સપ્તર્ષિ શ્રુતકેવળી
ભગવંતોના પુનિત ચરણોથી પાવન થયેલું તીર્થધામ છે. આસપાસની ભૂમિમાંથી
PDF/HTML Page 14 of 45
single page version
ચરણે ભક્તિથી સ્પર્શ્યા, સપ્તર્ષિમુનિભગવંતોના દર્શન કર્યા; જંબુસ્વામીના
પ્રતિમાજીના પણ દર્શન કર્યા, તથા ભક્તિપૂર્વક પૂ. બેનશ્રી બેને જંબુસ્વામી વગેરેની
પૂજા કરાવી. ધન્ય તે વૈરાગી જંબુસ્વામી–કે જેમણે લગ્નના બીજા જ દિવસે ચાર
સ્ત્રીઓને છોડીને મુનિદીક્ષા ધારણ કરી. અજિતનાથ વગેરે અનેક જિનભગવંતોના
પણ દર્શન કર્યા; ત્યારબાદ જિનમંદિરના ચોકમાં સિદ્ધભગવાનશ્રી જંબુસ્વામીનું
સ્મરણ કરીને ગુરુદેવે ભાવભીનું મંગલ કર્યું; તેમાં કહ્યું કે પ્રભો! આપ તો આ
ભરત ક્ષેત્રના છેલ્લા સર્વજ્ઞ છો ને અત્યારે સિદ્ધાલયમાં (અહીંથી ઉપર
સમશ્રેણીએ) બિરાજી રહ્યા છો. પ્રભો, આપ સર્વજ્ઞ છો, અમે તો આપના બાળક
છીએ, અમારું જ્ઞાન અલ્પ છે, પણ અમારા જ્ઞાનમાં આપને બિરાજમાન કરીને અમે
પણ સિદ્ધપદને સાધીએ છીએ. મથુરા શહેરમાં તથા આસપાસમાં છ–સાત
જિનમંદિરો છે. જંબુસ્વામીવાળા મંદિરની સન્મુખ માનસ્થંભ પણ તૈયાર થઈ ગયો
છે. ગોકુળ અને વૃંદાવન જેવા પ્રસિદ્ધ સ્થાનો પણ આસપાસમાં જ છે. સંઘના
ભોજનની વ્યવસ્થા સૌ. વિમલાબેન ભગવાનદાસ (વછરાજજી શેઠના પુત્રી)
તરફથી તેમના ઘેર થઈ હતી. જંબુસ્વામીના નિર્વાણધામની ને મુનિવરોના ધામની
યાત્રા કરતાં આનંદ થતો હતો. બપોરે સ. ગા. ૬ ઉપર પ્રવચન થયું હતું. તથા રાત્રે
પૂ. બેનશ્રી બેને વૈરાગી જંબુસ્વામી તેમજ સપ્તર્ષિમુનિભગવંતોની ભાવભીની ભક્તિ
કરાવી હતી. સંઘે રાત્રે આગ્રા પ્રસ્થાન કર્યું. ગુરુદેવ બીજે દિવસે સવારમાં
ભાવપૂર્વક જંબુસ્વામી વગેરેના દર્શન કરીને મથુરાથી આગ્રા પધાર્યા; મહાવીર જૈન
કોલેજમાં જિનમંદિરમાં દર્શન કર્યા ત્યારબાદ સ્વાગત થયું, તેમાં આગ્રાની જનતાએ
ઉત્સાહથી ભાગ લીધો હતો. આગ્રા નગરમાં ત્રીસ જેટલા જિનમંદિરો છે. બીજે
દિવસે ચૈત્ર સુદ તેરસનો મહાવીર–જન્મોત્સવ હતો. સવારમાં એક ભવ્ય જુલુસ
નીકળ્યું; ખાસ મંડપમાં ગુરુદેવનું પ્રવચન થયું હતું, જેમાં મહાવીર ભગવાનના
અંતરંગ જીવનનું સ્વરૂપ ગુરુદેવે સમજાવ્યું હતું. રાત્રે જિનેન્દ્ર દેવની ભક્તિ થઈ
હતી. બીજે દિવસે સવારમાં આગ્રાથી પ્રસ્થાન કરીને જયપુર પધાર્યા હતા, થાક
અને વિશેષ ગરમીના કારણે ગુરુદેવની તબીયત જરા અસ્વસ્થ હોવાથી આરામ
માટે ચાર દિવસ જયપુર રોકાયા હતા. આથી અજમેર, ચિતોડ, કુણ અને ભીંડરના
કાર્યક્રમો રદ કરવા પડ્યા હતા. તા. ૨૭ના રોજ જયપુરથી સીધા ઉદેપુર એરોપ્લેન
દ્વારા આવ્યા હતા, ને ઉદયપુરથી ૧૨ માઈલ દૂર ડબોક ગામે શાંત વાતાવરણમાં
એક દિવસ આરામ કર્યો હતો, તથા ત્યાંના જુના જિનમંદિરમાં
PDF/HTML Page 15 of 45
single page version
ગુરુદેવના દર્શન માટે હજારો લોકો એકઠા થયા હતા, પણ ગુરુદેવ પધારી શક્્યા ન
હતા. એ જ રીતે અજમેરમાં પણ ભવ્ય સ્વાગતની તૈયારીઓ હતી) તા. ૨૮ (ચૈત્ર
વદ પાંચમ) ના રોજ ભવ્ય સ્વાગતપૂર્વક ગુરુદેવે ઉદયપુર શહેરમાં પ્રવેશ કર્યો.
પ્રતિષ્ઠા માટેના મંડપમાં ત્રણ–ચાર હજાર માણસોની મેદનીમાં, આત્માનું જીવન
બતાવીને અપૂર્વ માંગળિક કર્યું, ઉદયપુર શહેરના મધ્ય ચોકમાં મુમુક્ષુ ભાઈઓ
તરફથી નવું જિનમંદિર બંધાયુ છે, તેમાં ચંદ્રપ્રભુ વગેરે ભગવંતોની વેદી–પ્રતિષ્ઠાનો
ઉત્સવ ઉજવાયો હતો. આસપાસના અનેક ગામોથી પણ ઘણા લોકો ઉત્સવમાં
આવ્યા હતા, જાણે મેવાડી ને ગુજરાતી બંધુઓનું ધાર્મિક સંમેલન હતું. રાણા
પ્રતાપની આ ઉદયપુર નગરી રળિયામણી છે, ને કુદરતી સૌન્દર્યથી શોભી રહી છે.
જૈનધર્મનું પ્રાચીન ગૌરવ હજી પણ નજરે પડે છે. અહીંના એક મંદિરમાં
સમ્મેદશિખરજી પર્વતની સુંદર આરસની રચના છે. બીજા પણ દશેક જિનમંદિરો છે.
વેદીપ્રતિષ્ઠામાં શાંતિજાપ, જિનબિંબ સ્થાપના, ઝંડારોપણ, પૂજનવિધાન, ઈન્દ્રોની
સ્થાપના, વેદીકળશ–ધ્વજશુદ્ધિ, જલયાત્રા વગેરે બધી વિધિ ઉત્સાહપૂર્વક થઈ હતી.
ગુરુદેવનો ઉતારો ઉદાસીન આશ્રમની સામેના એક મકાનમાં હતો. ચૈત્ર વદ છઠ્ઠની
સાંજે લક્કડવાસ ગામની પાઠશાળાની બાળાઓએ સંવાદ દ્વારા તત્ત્વચર્ચા કરી હતી.
અહીં નાની બાળાઓને પણ છહઢાળા વગેરે મોઢે હતું. આ વખતે એમ થતું હતું કે
જૈનબાળકોમાં ધાર્મિક સંસ્કારો આપવા માટે જેટલી જરૂર જિનમંદિરની છે એટલી
જ જરૂર જૈન પાઠશાળાની છે. આ પ્રત્યે ઘણું વિશેષ લક્ષ આપવાની જરૂર છે.
ઉદયપુરમાં બંને વખત નિયમિતપણે ગુરુદેવના પ્રવચન ચાલતા હતા. ચૈત્ર વદ ૮
તા. ૧–પ–૬૭ ના રોજ સવારમાં જિનમંદિરમાં શ્રી જિનેન્દ્ર ભગવંતોની
મંગલપ્રતિષ્ઠા ઘણા આનંદોલ્લાસપૂર્વક થઈ. મૂળનાયક ભગવાન ચન્દ્રપ્રભુ સ્વામીની
પ્રતિમાના સ્થાપનની ઉછામણી જયપુરના શેઠ શ્રી પૂરણચંદજી ગોદિકાએ રૂા. પંદર
હજાર ને એકમાં લીધી હતી.
હતો. પાંચ હજાર કરતાં વધુ મેદની ઉત્સવ જોવા ઊભરાણી હતી. ચંદ્રપ્રભુસ્વામીની
આસપાસ શ્રી નેમિનાથપ્રભુ તથા મહાવીરપ્રભુ બિરાજમાન છે. તથા શાંતિનાથપ્રભુ
અને સિદ્ધપ્રભુ
PDF/HTML Page 16 of 45
single page version
પણ સ્થાપના થઈ. આમ ગુરુદેવના પ્રતાપે મેવાડમાં રાણા પ્રતાપની રાજધાનીમાં
જિનેન્દ્રભગવંતોની પ્રતિષ્ઠા થઈ, તે દેખીને અનેક ભક્તો ભક્તિથી નાચી ઊઠયા
હતા.
મંગાવવામાં આવ્યો હતો; આ રથ ૮૦ વર્ષ પહેલાં ૮૦, ૦૦૦ રૂા. માં તૈયાર થયો
હતો, અત્યારે ૪–પ લાખ રૂા. થાય એવો સુંદર ને ભવ્ય સોનેરી રથ હતો. રથમાં
આગળ અંબાડી સહિત બે હાથી તથા બે સફેદ અશ્વ (પ્લાસ્ટરના) ઘણા સુશોભિત
હતા, ને સોનેરી કારીગરીથી શોભતા રથમાં વચ્ચે જિનેન્દ્રદેવ બિરાજતા હતા, બંને
બાજુ ચામર ઢળતા હતા. રથના સારથિ તરીકે ગુરુદેવ બેઠા હતા. આ ઉપરાંત
આગળ હાથી, અજમેર–મંડળી, બેન્ડવાજાં વગેરે અનેક ઠાઠમાઠથી રથયાત્રા શોભતી
હતી. રથયાત્રા લગભગ ત્રણ કલાક સુધી શહેરમાં ફરી હતી, ને આવી ઉલ્લાસકારી
રથયાત્રા દેખીને ઉદયપુરના નગરજનો આશ્ચર્ય પામતા હતા. આ રીતે ઉદયપુરના
મુમુક્ષુ મંડળે આનંદ અને ઉત્સાહપૂર્વક ગુરુદેવની મંગળછાયામાં શ્રી જિનેન્દ્ર
ભગવાનની પ્રતિષ્ઠાનો ઉત્સવ કર્યો હતો. જિનેન્દ્ર ભગવંતોની ભાવભીની પ્રતિષ્ઠા
કરીને બીજે દિવસે (તા. ૨) સવારમાં ઉદયપુરથી બામણવાડા તરફ પ્રસ્થાન કર્યું.
સ્વાગત કરે છે.’ બામણવાડા પહોંચતાં ગુજરાતના ભાઈઓએ તેમ જ ગામની
જનતાએ ઉત્સાહથી સ્વાગત કર્યું. શરૂમાં જ ચૈત્યાલયમાં ભગવાન પાર્શ્વનાથપ્રભુનાં
દર્શન કર્યા...ને માંગળિક પ્રવચન કર્યું. બામણવાળા જોકે નાનું ગામ છે પણ અહીંના
ભાઈશ્રી ચંદુભાઈએ ઉત્સાહપૂર્વક બધી વ્યવસ્થા કરી હતી ને ગુજરાતના સેંકડો
ભાઈઓ પણ આવ્યા હતા. બપોરે પણ આખા ગામની જનતા પ્રવચન સાંભળવા
ઉમટી હતી ને ગુરુદેવે પણ દેશી ગુજરાતી ભાષામાં પ્રસન્નતાપૂર્વક ભાવભીનું
પ્રવચન કર્યું હતું. લગભગ બે માસ બાદ મીઠી ગુજરાતી ભાષામાં ગુરુદેવના
પ્રવચનનો પ્રવાહ મુક્તપણે વહેતો હતો, ને ગ્રામ્યજનતા પણ સમજે એવી સુગમ
શૈલીથી પ્રવચન થયું હતું. પ્રવચન બાદ અહીંના ચૈત્યાલયમાં પૂ. બેનશ્રી–બેને ભક્તિ
કરાવી હતી.–આ
PDF/HTML Page 17 of 45
single page version
પ્રવેશનો જાણે ઉત્સવ થતો હોય!–એવું વાતાવરણ હતું.
મંગળમાં ગુરુદેવે આત્માનું આનંદમય જીવન બતાવ્યું. આત્માને ઓળખતાં પોતાની
જીવત્વ શક્તિની તાકાતથી આત્મા આનંદમય જીવન જીવે છે–તે જીવન માંગળિક છે,
બોટાદનું જિનમંદિર ઊંચું અને વિશાળ છે, મૂળનાયક શ્રેયાંસનાથ ભગવાન, તથા ઉપર
નેમિનાથ ભગવાન વગેરે અનેક જિનભગવંતો બિરાજે છે; જિનમંદિર તેમ જ નગરી
અનેક સુશોભનો વડે શોભે છે અને ગુરુદેવના જન્મોત્સવની ઉત્સાહભરી તૈયારી ચાલી
રહી છે.
अर्हन्तदेव द्वारा उपदिष्ट रत्नत्रयधर्मको
कभी मत भूलो! शास्त्रज्ञकी संगति
करो। रत्नत्रयसे भूषित सज्जनोंका
आदर व समागम करो। मुनि–
आर्यिका–श्रावक–श्राविका ऐसे चतुर्विध
संघकी जब जब अवसर मिले तब
आदरपूर्वक वन्दना करो
PDF/HTML Page 18 of 45
single page version
ભગવાન ઋષભદેવ. ભગવાન ઋષભદેવનો આત્મા મહાબલરાજાના ભવમાં તેના
મુનિરાજને ભક્તિપૂર્વક આહારદાન કરીને ભોગભૂમિમાં અવતર્યો, ને પ્રીતિકર
મુનિરાજના ઉપદેશથી સમ્યક્ત્વ પામ્યો. ત્યાંથી સ્વર્ગમાં જઈને પછી સુવિધિરાજા થયા.
ફરી સ્વર્ગમાં જઈને પછી વજ્રનાભિ ચક્રવર્તી થયા ને તીર્થંકરપ્રકૃતિ બાંધી. ત્યાંથી
સર્વાર્થસિદ્ધિમાં ગયા...ને પછી ઋષભ અવતાર થયો. ઈન્દ્રોએ ગર્ભકલ્યાણક તથા
જન્મકલ્યાણક કર્યા. રાજ વ્યવસ્થા વગેરે દ્વારા પ્રજાપાલન કરીને પછી સંસારથી વિરક્ત
થઈને મુનિ થયા. એક વર્ષ સુધી તપશ્ચર્યા બાદ શ્રેયાંસકુમારના હાથે શેરડીના રસવડે
પારણું કર્યું. અહીં સુધી આપણી કથા પહોંચી છે.)
સહિત દાન દીધું હતું. મોક્ષના સાધક ધર્માત્માના ગુણો પ્રત્યે આદરપૂર્વક, શ્રદ્ધાપૂર્વક, જે
દાતા ઉત્તમ દાન દે છે તે મોક્ષપ્રાપ્તિ માટે તત્પર થાય છે. અતિશય ઈષ્ટ તથા સર્વોત્તમ
પાત્ર એવા ભગવાનને શ્રેયાંસકુમારે પૂર્વના સંસ્કારથી પ્રેરિત થઈને નવધાભક્તિથી
પ્રાસુક આહારનું દાન દીધું હતું. ભગવાન ઋષભમુનિરાજ ઊભા ઊભા પોતાના હાથમાં
સાધારણ મનુષ્ય જેને ધારણ કરી શકતા નથી, જે હિંસાદિથી રહિત છે અને નિર્વાણનું
કારણ છે એવા દિગંબરરૂપને ભગવાન ધારણ કરતા હતા. તેઓ જ્ઞાનદાન દેવા સમર્થ
હતા, ને આહારદાન દેનારને શીઘ્ર સંસારસાગરથી પાર કરનારા હતા. મોક્ષમાર્ગનો
ઉપદેશ દેનારા ભગવાનના બે હાથની અંજલિમાં શ્રેયાંસકુમાર વગેરેએ શેરડીના પ્રાસુક
રસનું (ઈક્ષુરસનું) દાન દીધું. એ દિવસ હતો–વૈશાખ સુદ ત્રીજ.
PDF/HTML Page 19 of 45
single page version
થઈને “ધન્ય દાન...ધન્ય પાત્ર...ને ધન્ય દાતા...” એવી આકાશવાણી કરવા લાગ્યા.
અહા, દાનની અનુમોદના કરવાથી પણ ઘણા લોકો મહાનપુણ્યને પામ્યા.
પરિણામ જ કારણ છે, બાહ્યકારણોને તો જિનેન્દ્રદેવે ફક્ત ‘કારણનું કારણ (એટલે કે
નિમિત્ત) કહ્યું છે. જ્યારે પુણ્યના સાધન તરીકે જીવોના શુભ પરિણામ જ પ્રધાનકારણ
છે ત્યારે શુભકાર્યની અનુમોદના કરનાર જીવોને પણ તે શુભફળની પ્રાપ્તિ જરૂર થાય છે.
આહારની વિધિ પ્રસિદ્ધ કરીને, અને બંને ભાઈઓને હર્ષિત કરીને ભગવાન પુન: વન
તરફ ચાલ્યા ગયા. કેટલેક દૂર સુધી બંને ભાઈઓ ભક્તિભીનાં ચિત્તે ભગવાનની
પાછળ ગયા, ને પછી રોકાતા રોકાતા પાછા ફર્યા; ક્ષણે ક્ષણે પોતાનું મુખ પાછું વાળીને
તેઓ બંને, નિરપેક્ષપણે વનમાં જઈ રહેલા ભગવાનને ફરીફરીને દેખતા હતા. દૂર દૂર
જઈ રહેલા ભગવાન જ્યાંસુધી દેખાયા ત્યાંસુધી ભગવાન તરફ લાગેલી પોતાની
નજરને તથા ચિત્તવૃત્તિને તેઓ પાછી ખેંચી શક્્યા નહીં. તેઓ વારંવાર ભગવાનની
કથા તથા તેમના ગુણની સ્તુતિ કરતા હતા; ને પૃથ્વીપર પડેલા ભગવાનના ચરણ–
ચિહ્નને (પગલાંને) વારંવાર પ્રેમથી નિહાળીને નમસ્કાર કરતા હતા. નગરજનો આ બે
ભાઈને દેખીને કહેતા કે રાજા સોમપ્રભ મહાભાગ્યવાન છે કે જેમને આવો ઉત્તમ ભાઈ
મળ્યો છે. રત્નવૃષ્ટિથી ચારેકોર વેરવિખેર પડેલા રત્નોને નગરજનો એકઠા કરતા હતા.
રત્નોરૂપી પાષાણના ઢગલાથી જે ઊંચુંનીચું થઈ ગયું હતું એવા રાજ–આંગણને
મુશ્કેલીથી ઓળંગીને બંને ભાઈઓ રાજમહેલમાં આવ્યા.
ત્યારથી દાનમાર્ગ શરૂ થયો. દાનની આવી વિધિ જાણીને રાજા ભરત વગેરેને મહાન
આશ્ચર્ય થયું; આશ્ચર્યથી તેઓ વિચારવા લાગ્યા કે મૌન ધારણ કરનારા ભગવાનનો
અભિપ્રાય તેણે કેવી રીતે જાણી લીધો? દેવોએ પણ આશ્ચર્ય પામી શ્રેયાંસકુમારનું
સન્માન કર્યું. મહારાજા ભરતે પોતે શ્રેયાંસકુમારને ત્યાં આવીને તેનો આદર
PDF/HTML Page 20 of 45
single page version
ભગવાનના મનની આ વાત તમે કેવી રીતે જાણી? આ ભરતક્ષેત્રમાં પહેલાં કદી નહિ
દેખેલી એવી આ દાનની વિધિને તમે ન બતાવી હોત તો કોણ જાણી શકત? હે કુરુરાજ!
આજ તમે અમારા માટે ભગવાનસમાન પૂજ્ય બન્યા છો. તમે દાનતીર્થના પ્રવર્તક છો,
થાય, ને તરસ્યો માનવી પાણીથી ભરેલું સરોવર દેખીને પ્રસન્ન થાય, તેમ ભગવાનના
ઉત્કૃષ્ટ રૂપને દેખીને હું અતિશય પ્રસન્ન થયો, ને તે કારણે મને જાતિસ્મરણ થયું, એટલે
મેં ભગવાનનો અભિપ્રાય જાણી લીધો. પૂર્વે આઠમા ભવમાં જ્યારે ભગવાન વજ્રજંઘ
અને ત્યારે ભગવાનની સાથે મેં પણ બે ચારણમુનિઓને ભક્તિથી આહારદાન દીધું હતું;
તેના સંસ્કાર યાદ આવતાં આજે પણ મેં એ જ વિધિથી ભગવાનને આહારદાન દીધું.
વિશુદ્ધતા સહિત મુનિવરોને દાન દેવાનો પ્રસંગ મહાન ભાગ્યથી પ્રાપ્ત થાય છે.
અભય એ ચાર વસ્તુઓ દેય (દાનમાં દેવાયોગ્ય) છે. રાગાદિ દોષોથી દૂર ને
સમ્યક્ત્વાદિ ગુણસહિત પુરુષ તે પાત્ર છે. તેમાં જે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે પણ વ્રતશીલસહિત છે
તે જઘન્યપાત્ર છે; અવ્રતી સમ્યગ્દ્રષ્ટિ મધ્યમ પાત્ર છે; અને વ્રત–શીલ–સહિત સમ્યગ્દ્રષ્ટિ
તે ઉત્તમ પાત્ર છે. વ્રતશીલથી રહિત એવા મિથ્યાદ્રષ્ટિ તે પાત્ર નથી પણ અપાત્ર છે.
મોક્ષના સાધક એવા ઉત્તમ ગુણવાન મુનિરાજને દેવામાં આવેલું આહારદાન
અપુનર્ભવનું (મોક્ષનું) કારણ થાય છે. અહીં જે દિવ્ય પંચાશ્ચર્ય (રત્નવૃષ્ટિ વગેરે) થયા
તે દાનના જ મહિમાને પ્રગટ કરે છે. હવે ભગવાન ઋષભદેવના તીર્થમાં મુનિ વગેરે
ભક્તિપૂર્વક ઉત્તમદાન દેવું જોઈએ.
સોમપ્રભનું તથા શ્રેયાંસકુમારનું સન્માન કર્યું. પછી ગુરુદેવ–ઋષભનાથના ગુણોનું
ચિન્તન કરતા કરતા તે અયોધ્યાપુરી ગયા.