PDF/HTML Page 41 of 75
single page version
સમ્યક્ત્વ પ્રગટ કરે છે–તેની આ વાત છે. દ્રવ્યશ્રુતમાં ભગવાને એવી વાત કરી છે કે
જેના અભ્યાસથી આનંદના ફૂવારા છૂટે! ભગવાન આત્મામાં આનંદનું સરોવર ભર્યું છે,
તેની સન્મુખતાના અભ્યાસથી એકાગ્રતા વડે આનંદના ફૂવારા ફૂટે છે. અનુભૂતિમાં
આનંદના ઝરા ચૈતન્યસરોવરમાંથી વહે છે.
અંતરમાં સ્વસન્મુખ સ્વસંવેદન જાગ્યું ત્યારે તે જીવ દ્રવ્યશ્રુતના રહસ્યને પામ્યો. જ્યાં
એવું રહસ્ય પામ્યો ત્યાં અંતરની અનુભૂતિમાં આનંદના ઝરણાં ઝરવા
માંડ્યા...શાસ્ત્રના અભ્યાસથી, તેના સંસ્કારથી વિશિષ્ટ સ્વસંવેદન શક્તિરૂપ સંપદા
પ્રગટ કરીને, આનંદના ફૂવારા સહિત પ્રત્યક્ષાદિ પ્રમાણથી યથાર્થ વસ્તુસ્વરૂપ જાણતાં
મોહનો ક્ષય થાય છે. અહો, મોહના નાશનો અમોઘ ઉપાય–કદી નિષ્ફળ ન જાય એવો
અફર ઉપાય સંતોએ પ્રસિદ્ધ કર્યો છે.
ભાવશ્રુતમાં આનંદના ફૂવારા છે. પ્રત્યક્ષ સહિત પરોક્ષ પ્રમાણ હોય તો તે પણ આત્માને
યથાર્થ જાણે છે. પ્રત્યક્ષની અપેક્ષા વગરનું એકલું પરોક્ષજ્ઞાન તો પરાલંબી છે, તે
આત્માનું યથાર્થ સંવેદન કરી શક્તું નથી. આત્મા તરફ ઝૂકીને પ્રત્યક્ષ થયેલું જ્ઞાન, અને
તેની સાથે અવિરુદ્ધ એવું પરોક્ષપ્રમાણ, તેનાથી આત્માને જાણતાં અંદરથી આનંદના
ઝરણાં વહે છે,–આ સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત કરવાનો ને મોહનો નાશ કરવાનો અમોઘ ઉપાય
છે, એને માટેનો સોનેરી અવસર અત્યારે પ્રાપ્ત થયો છે.
છે...પછી તેમાં જ લીન થતાં પૂર્ણ શુદ્ધાત્માની પ્રાપ્તિ થાય છે ને સર્વ મોહનો નાશ થાય
છે.–બધાય તીર્થંકર ભગવંતો અને મુનિવરો આ જ એક ઉપાયથી મોહનો નાશ કરીને
મુક્તિ પામ્યા...ને તેમની વાણીદ્વારા જગતને પણ આ એક જ માર્ગ ઉપદેશ્યો. આ એક
જ માર્ગ છે ને બીજો માર્ગ નથી–એમ પહેલાં કહ્યું હતું; ને અહીં ગાથા ૮૬માં કહ્યું કે
સમ્યક્પ્રકારે શ્રુતના અભ્યાસથી, તેમાં ક્રીડા કરતાં તેના
PDF/HTML Page 42 of 75
single page version
ભાવશ્રુતજ્ઞાન વડે વસ્તુસ્વરૂપ જાણતાં મોહનો નાશ થાય છે. આ રીતે ભાવજ્ઞાનના
અવલંબનવડે દ્રઢ પરિણામથી દ્રવ્યશ્રુતનો સમ્યક્ અભ્યાસ તે મોહક્ષયનો ઉપાય છે.–
આથી એમ ન સમજવું કે પહેલાં કહ્યો હતો તે ઉપાય અને અહીં કહ્યો તે ઉપાય જુદા
શૈલીથી સમજાવ્યો છે. અરિહંતદેવનું સ્વરૂપ ઓળખવા જાય તો તેમાં આગમનો
અભ્યાસ આવી જ જાય છે, કેમ કે આગમ વગર અરિહંતનું સ્વરૂપ ક્યાંથી જાણશે?
અને સમ્યક્ દ્રવ્યશ્રુતનો અભ્યાસ કરવામાં પણ સર્વજ્ઞની ઓળખાણ ભેગી આવે જ છે
કેમકે આગમના મૂળ પ્રણેતા તો સર્વજ્ઞ અરિહંતદેવ છે, તેમની ઓળખાણ વિના
આગમની ઓળખાણ થાય નહિ.
બંને શૈલીમાં મોહના નાશનો મૂળ ઉપાય તો આ જ છે કે શુદ્ધ ચેતનાથી વ્યાપ્ત એવા
આજથી ૧૮ વર્ષ પહેલાં (સં. ૨૦૦પ માં) જ્યારે છ
બહેનોએ બ્રહ્મચર્યપ્રતિજ્ઞા લીધી અને આત્મધર્મનો પહેલો
બ્રહ્મચર્યઅંક પ્રગટ થયો ત્યારે તેમાં આપવા માટે એ બે
પ્રસંગોની કથા તૈયાર કરી હતી, પણ પ્રસંગવશાત્ તે
આજે આ ચોથા–બ્રહ્મચર્યઅંકમાં, નવ બહેનોની
PDF/HTML Page 43 of 75
single page version
ઈંદ્રસભામાં ઈન્દ્રે તેમના ગુણોની પ્રશંસા કરી હતી અને દેવ–દેવી તેમની
પરીક્ષા કરવા આવ્યા હતા. પાંચમા ભવમાં તેઓ ક્ષેમંકર તીર્થંકરના
પુત્ર વજ્રયુધ્ધ હતા ત્યારે એક દેવ તેમના તત્ત્વજ્ઞાનની પરીક્ષા કરવા
આવ્યો હતો અને ત્રીજા ભવમાં તેઓ ધનરથ તીર્થંકરના પુત્ર મેઘરથ
હતા, ત્યારે બે દેવીઓ તેમના બ્રહ્મચર્યની પરીક્ષા કરવા આવી હતી. તે
ધીર–વીર–ધર્માત્મા બંને વખતે પોતાના પવિત્ર ગુણોમાં નિષ્કંપ–અડોલ
બે પ્રસંગો મુમુક્ષુ જીવોને જ્ઞાન અને વૈરાગ્યની દ્રઢતાના પ્રેરક છે ને
આત્મસાધના માટે ઉત્સાહ પ્રેરે છે;–તેથી તે બે પ્રસંગોનું ટૂંક વર્ણન
અહીં શાંતિનાથ–પુરાણમાંથી આપ્યું છે.
નગર બહારમાં તો, જિનમંદિરોના શિખર ઉપર જડેલા રત્નોના પ્રકાશથી શોભી રહ્યું છે
અને અંતરંગમાં, ધર્માત્માઓના સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપી રત્નોથી શોભી રહ્યું છે.
તે સુશોભિત નગરીમાં મહા પુણ્યવંત, ધર્માત્મા ક્ષેમંકર મહારાજ રાજ્ય કરતા હતા;
મૂર્તિ સમાન શોભતા હતા. તેમને કનકચિત્રા નામની ગુણવંતી રાણી હતી.
PDF/HTML Page 44 of 75
single page version
જૈનધર્મની પ્રભાવના કરનારા હતા, અને બુદ્ધિમાનોથી પૂજ્ય હતા. વળી તે રાજકુમાર
નિર્મળ સમ્યગ્દર્શનથી સુશોભિત હતા, સૂક્ષ્મદર્શી હતા અને વિદ્વાનોમાં શ્રેષ્ઠ હતા. દેવો
દ્વારા પણ ડગે નહિ એવા નિર્મળ તત્ત્વજ્ઞાનના ધારક હતા; તેઓ ધર્મધ્યાનમાં તત્પર
કોઈ એક દિવસે ઈશાન નામના બીજા સ્વર્ગનો ઈન્દ્ર દેવોથી ભરેલી સભામાં
વાત કહું છું તે સાંભળો. આ વાત કાનોને સુખ દેનારી છે, ઉત્તમ છે; પુણ્યઉપાર્જન
કરનારી છે, ગુણોની કારણ છે અને ધર્મયશથી ઉત્પન્ન થયેલી છે. જુઓ! પૂર્વ
વિદેહક્ષેત્રના મંગલાવતી દેશના રત્નસંચયપુર નગરમાં, તીર્થંકર ભગવાન શ્રી ક્ષેમંકર
જાણનાર છે, ધર્માત્મા છે અને મતિ–શ્રુત–અવધિ એ જ્ઞાનોથી શોભાયમાન છે. તેઓ
નિઃશંક્તિ વગેરે ગુણોથી શોભિત છે અને શંકા વગેરે દોષોથી રહિત છે; તેણે
સમ્યગ્દર્શનની વિશુદ્ધતા પ્રાપ્ત કરી છે અને જિનપ્રણીત તત્ત્વાર્થ–શ્રદ્ધાનમાં તે અડગ છે”
આ પ્રકારે ઈન્દ્રે વજ્રયુધકુમારની સ્તુતિ કરી.
PDF/HTML Page 45 of 75
single page version
પૃથ્વી પર આવ્યો. તે દેવ પોતાનું રૂપ બદલાવીને વજ્રયુધકુમારની પાસે પહોંચ્યો અને
સ્વરૂપને સૂચિત કરનારા મારા વચનો ઉપર વિચાર કરો, (એમ કહ્યા પછી નીચે પ્રમાણે
તેના ઉત્તરમાં વજ્રયુધકુમાર અનેકાંતસ્વભાવનો આશ્રય લઈને મીઠા અને શ્રેષ્ઠ
સર્વથા નિત્ય પણ નથી; કેમ કે જો તેને સર્વથા ક્ષણિક માનવામાં આવે તો પુણ્ય–પાપનું
અનુષ્ઠાન તથા તપશ્ચરણ વગેરે કાંઈ પણ બની શકે નહિ તથા ગુરુ દ્વારા શિષ્યને
જીવને સર્વથા નિત્ય માનવામાં આવે તો જ્ઞાન–ક્રોધાદિની વધ–ઘટ તથા કર્મના બંધ–
બધા મતોના પક્ષને દૂરથી જ છોડી દેવો જોઈએ. બુદ્ધિમાનોએ પરિક્ષાપૂર્વક
છે. જીવ કથંચિત્ નિત્ય–અનિત્ય સ્વભાવવાળો છે; જીવાદિ પદાર્થો પોતાના
ક્ષણિક કે એકાંત નિત્ય એવો વસ્તુસ્વભાવ નથી. વ્યવહારનયથી આ જીવ જન્મ–મરણ,
પરમાર્થનયથી જીવ સદા નિત્ય છે કેમ કે નિશ્ચયથી તે
PDF/HTML Page 46 of 75
single page version
અવસ્થાઓમાં પોતે એક સ્વરૂપે જ રહેનાર છે; આમ પદાર્થનું સ્વરૂપ નિત્ય–
અનિત્યાત્મક સમજવું.–એ પ્રમાણે વજ્રયુધકુમારે ઉત્તર આપ્યો.
વજ્રયુધ:– ત્યાગ કરવાયોગ્ય એવા ઉપચરિત અસદ્ભૂત વ્યવહારનયની
જીવ તે શરીરાદિનો કર્તા છે જ નહીં. અશુદ્ધનિશ્ચયનયથી આ જીવ રાગાદિ ભાવોનો કર્તા
છે,–એ પણ ત્યાગ કરવા યોગ્ય છે. અને શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિકનયથી તો જીવ કર્મનો કે રાગાદિ
ભાવોનો કર્તા નથી. એ રીતે જીવનું કર્તાપણું તેમજ અકર્તાપણું સમજવું.
વજ્રયુધ:– વ્યવહારનયથી આ જીવ કર્મના ફળને ભોગવે છે પણ નિશ્ચયનયથી
વજ્રયુધ:– પર્યાય અપેક્ષાએ જોતાં જે પર્યાયમાં જીવ કર્મો કરે છે તે પર્યાયમાં
પર્યાયઅપેક્ષાએ જે કરે છે તે ભોગવતો નથી; પરંતુ નિશ્ચયનયથી–દ્રવ્યઅપેક્ષાએ જોતાં
જે જીવ કર્મોને કરે છે તે જ તેના ફળને ભોગવે છે, અન્ય કોઈ ભોગવતું નથી.
વજ્રયુધ:– નિશ્ચયથી આ જીવ સદાય અસંખ્યાત પ્રદેશી છે; કેવલિસમુદ્ઘાત
વ્યવહારનયથી જેવું નાનું–મોટું શરીર હોય તેવા આકારવાળો હોય છે; તેનું કારણ એ છે
કે દીપકના પ્રકાશની જેમ જીવમાં સંકોચ–વિસ્તાર થવાની શક્તિ છે, તેથી તે શરીરના
નાના–મોટા આકાર જેવડો થઈ જાય છે. મુક્તદશામાં પણ જીવ સર્વવ્યાપી નથી પરંતુ
લગભગ છેલ્લા શરીરપ્રમાણ આકારવાળો હોય છે.
વજ્રયુધ:– જીવ જ્ઞાનસ્વરૂપ છે, તેથી તે જાણે છે. શરીર જડ છે, તેનાથી જીવ
PDF/HTML Page 47 of 75
single page version
અભિન્ન અર્થાત્ એકમેક છે, પરંતુ વ્યવહારનયથી તે મતિજ્ઞાની–શ્રુતજ્ઞાની વગેરે
અવસ્થાવાળો છે.
અર્થાત્ એકાંતવાદથી) તો કર્તૃત્વ–ભોકતૃત્વ, બંધ–મોક્ષ આદિ બધા ધર્મો સર્વથા મિથ્યા
ઠરે છે!
તત્ત્વોના સ્વરૂપથી ભરેલા અમૃતસમાન તેમનાં વચનો સાંભળીને તે દેવ એટલો બધો
સંતુષ્ટ અને પ્રસન્ન થયો–જાણે કે તેને મોક્ષપદ મળી ગયું હોય!
મહાભક્તિથી વજ્રયુધકુમારનું બહુમાન કર્યું, વારંવાર તેમની પ્રશંસા કરી, અને પછી
નમસ્કાર કરીને પોતાના સ્વર્ગમાં ચાલ્યો ગયો.
જેઓ તત્ત્વશ્રદ્ધાનમાં રંચમાત્ર ડગતા નથી. એવા ધર્માત્માઓના સમ્યગ્દર્શનાદિ ગુણો
જોઈને જિજ્ઞાસુઓનું હૃદય તેમના પ્રત્યે પ્રમોદથી ઉલ્લસ્યા વગર રહેતું નથી. શ્રી
વજ્રયુધકુમારનું નિર્મળ તત્ત્વાર્થશ્રદ્ધાન્ દરેક જિજ્ઞાસુ જીવોને અનુકરણીય છે.
મહારાજા વજ્રયુધકુમારનો રાજ્યાભિષેક કરીને પોતે દીક્ષા લેવાને વનમાં ગયા. વનમાં
જઈને, સિદ્ધપદ પ્રાપ્ત કરવા માટે સિદ્ધભગવંતોને નમસ્કાર કર્યા. અને પછી કેશલોચ
કરીને સર્વ પરિગ્રહ ત્યાગીને અત્યંત વિરક્ત ભાવથી ભગવતી દીક્ષા ધારણ કરી.
આત્મધ્યાનમાં લીનતા વડે અલ્પકાળમાં કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું. અને સમવસરણમાં
દિવ્યધ્વનિવડે ભવ્ય જીવોને ધર્મોપદેશ દેવા લાગ્યા.
PDF/HTML Page 48 of 75
single page version
જંગલમાં તેઓને વિમલપ્રભ નામના મુનિનાં દર્શન થયા. તે મુનિરાજ અદ્ભુત
જ્ઞાનપ્રભાના ધારક હતા. તેમની પાસેથી પરમ હિતકર વૈરાગ્યમય ધર્મોપદેશ સાંભળતાં
તે કનકપ્રભ વૈરાગ્ય પામ્યા અને તે મુનિરાજ પાસે દીક્ષા ધારણ કરી લીધી.
ગણિની (–આર્જિકા માતા) પાસે દીક્ષા ધારણ કરી લીધી.
વગડાવ્યાં અને પોતે તેમનું વંદન–પૂજન કરવા માટે ગયા. ત્યાં તેમની સ્તુતિ કરીને
ધર્મશ્રવણ કરવા માટે તેમના ચરણ–સમીપ બેઠા. કેવળી ભગવાને દિવ્યધ્વનિ દ્વારા
ધર્મનું સ્વરૂપ કહ્યું: આ સંસાર અનંત છે, અજ્ઞાની જીવો તેનો પાર પામી શક્તા નથી.
સંસાર અનાદિ હોવા છતાં ભવ્ય જીવો સમ્યગ્દર્શન વડે તેનો પાર પામી જાય છે.
રત્નત્રયથી ભરેલી ધર્મનૌકામાં જેઓ નથી બેસતા તેઓ અનંત વાર સંસાર–સમુદ્રમાં
ડુબે અને ઊછળે છે. તેથી અવશ્ય ધર્મનું સેવન કરવું જોઈએ. ધર્મ જ બંધુ છે, ધર્મ જ
પરમ મિત્ર છે, ધર્મ જ સ્વામી છે, ધર્મ જ પિતા છે, ધર્મ જ માતા છે, ધર્મ જ હિતકારક
છે. ધર્મ જન્મ–જરા–મૃત્યુથી બચાવનાર શરણભૂત છે, ધર્મ જ મુક્તિદાતાર છે.
ભોગોની લંપટતા મહા વિચિત્ર છે! આશ્ચર્ય છે કે આ મારા પૌત્ર છે છતાં તેણે આજે
પોતાના આત્મબળથી બાલકપણામાં જ કેવળજ્ઞાન સંપદા પ્રાપ્ત કરી લીધી છે, તેથી
સંસારમાં તેંમનો આત્મા ધન્ય છે!–ઈત્યાદિ વિચારથી તેમનો વૈરાગ્ય બમણો વધી ગયો.
અને ભગવાનને નમસ્કાર કરીને ઘેર આવ્યા.
PDF/HTML Page 49 of 75
single page version
સમવસરણમાં જઈને ભગવતી જિનદીક્ષા ધારણ કરી લીધી. અને સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–
ચારિત્રની પવિત્ર આરાધનાપૂર્વક સમાધિમરણ કરીને અહમીન્દ્ર થયા.
ભગવાનની જન્મનગરી), તે નગરીમાં અસંખ્યવર્ષો પહેલાં મહારાજ ધનરથ–તીર્થંકર
રાજ્ય કરતા હતા. તેમને મનોહરા રાણી હતી. અહમીન્દ્ર થયેલ આપણા ચરિત્રનાયક
ભગવાન શાંતિનાથ, તે અહમીન્દ્રપર્યાય છોડીને આ મનોહરા માતાની કુંખે મેઘરથકુમાર
તરીકે અવતર્યા. મેઘરથકુમાર જન્મથી જ મતિ–શ્રુતજ્ઞાન ઉપરાંત અનુગામી અવધિજ્ઞાન
સાથે જ લાગ્યા હતા.
મેઘરથકુમારનો ઉપકાર માન્યો કે અરે અમે નિર્દય માંસભક્ષી હિંસક પ્રાણી હતા તેમાંથી
અમને અહિંસામય જૈનધર્મનો ઉપદેશ આપીને મેઘરથકુમારે અમારો ઉદ્ધાર કર્યો. આમ
કહીને બહુમાનપૂર્વક દેવવિમાનમાં બેસાડીને તેમને માનુષોત્તર સુધીના અઢીદ્વીપની
યાત્રા કરાવી. મેઘરથકુમારે અઢીદ્વીપના શાશ્વત જિનાલયોના દર્શન કર્યા. તથા અનેક
તીર્થંકરો ને મુનિવરોના શાશ્વત દર્શન–પૂજન કર્યા.
કરતા હતા; જોકે તેઓ ત્રણ જ્ઞાનસહિત હતા તોપણ પોતાના જ્ઞાન–વૈરાગ્યની પુષ્ટિ માટે
મોક્ષમાર્ગના ઉપદેશક એવા જિનશાસ્ત્રોની તેઓ સ્વાધ્યાય કરતા હતા. તેઓ સમ્યક્ત્વ
સહિત બારવ્રત પાળતા હતા અને પર્વના દિવસે સમસ્ત ગૃહકાર્ય છોડીને પ્રૌષધ–ઉપવાસ
કરતા હતા. ભક્તિપૂર્વક દેવશાસ્ત્રગુરુની પૂજા કરતા હતા ને મોટા મોટા
PDF/HTML Page 50 of 75
single page version
પાલન કરતા હતા.
વસ્તુનું દાન કરવું–ઈત્યાદિ વિવેકબુદ્ધિ દેખીને તે દેવે મેઘરથની સ્તુતિ કરી.
એકવાર નંદીશ્વર–અષ્ટાહ્નિકાના પર્વમાં જિનબિંબોની મહાપૂજા કરીને તેમણે
પ્રૌષધઉપવાસ કર્યો. અને રાત્રે એકાન્ત ઉદ્યાનમાં તે ધીર–વીર ધર્માત્મા એકાગ્રચિત્તથી
ધ્યાનમાં ઊભા; સિદ્ધોનાં ગુણોના સ્મરણપૂર્વક પ્રતિમાયોગ ધારણ કરીને મેરુસમાન
અચલપણે આત્મધ્યાનમાં સ્થિર થયા. અહો, શુદ્ધ ચૈતન્યના ધ્યાનમાં તત્પર એવા તે
ધર્માત્મામેઘરથ, મુનિરાજ સમાન શોભતા હતા. એવામાં ઈન્દ્રસભામાં એક વિશેષ ઘટના
બની. શું બન્યું?
બિરાજમાન ઈન્દ્રે, ધ્યાનમાં બિરાજમાન ધીર–વીર મેઘરથ મહારાજાને દેખીને આશ્ચર્યથી
તેમની પ્રશંસા કરી. ઈન્દ્રે કહ્યું કે અહો, આપ ધન્ય છો! આપ સમ્યક્ત્વાદિ ગુણોના
સાગર છો, આપ જ્ઞાની છો, વિદ્વાન છો, ધૈર્યવાન છો; આત્મચિન્તનમાં તત્પર એવા
આપને દેખીને આશ્ચર્ય થાય છે. આપ દ્રઢ શીલવાન છો...મેરુસમાન આચલ છો.–એમ
અનેકપ્રકારે ઈન્દ્રે સ્તુતિ તથા પ્રશંસા કરી.
ઈન્દ્રસભામાં જેની સ્તુતિ થાય?
છે, તેઓ મહાગંભીર છે, રાજાઓના શિરોમણિ છે, ત્રણ જ્ઞાનના ધારણ છે, તેઓ એક
ભવ પછી ભરતક્ષેત્રમાં શાંતિનાથ તીર્થંકર થનાર છે. અને અત્યારે પ્રતિમાયોગ ધારણ
કરીને આત્મધ્યાનમાં લાગેલા છે, તેમણે શરીરનું પણ મમત્વ છોડી દીધું છે, ને
PDF/HTML Page 51 of 75
single page version
થઈને મેં અત્યારે તેમની સ્તુતિ કરી છે.
એ વખતે મહારાજા મેઘરથ શરીરનું મમત્વ છોડીને ક્રોધાદિ કષાયોથી રહિત
સમસ્ત વિકારોથી રહિત હતા; સમુદ્ર જેવા ગંભીર ને પર્વત જેવા અડોલ હતા. એકાંતમાં
અત્યંત નિસ્પૃહ થઈને શાંત પરિણામપૂર્વક આત્મધ્યાનમાં લાગેલા હતા. આત્મા સિવાય
બીજી બધી ચિંતાઓથી રહિત હતા, અને નિર્ભયપણે કાયોત્સર્ગમાં શોભી રહ્યા હતા.
ઉપસર્ગ શરૂ કર્યા.–એવો ભારે ઉપસર્ગ કર્યો કે કાયરનું તો દિલ કંપી ઊઠે. એમના
ધ્યાનમાં ક્ષોભ ઉત્પન્ન કરવા માટે તે દેવીઓ અનેક પ્રકારે મનોહર હાવભાવ વિલાસ,
ગીત–નૃત્ય કરવા લાગી, રાગવર્ધક કામચેષ્ટા કરવા લાગી, આલિંગન વગેરે દ્વારા એમને
PDF/HTML Page 52 of 75
single page version
તેમને રીઝવવા પ્રયત્ન કર્યો.....પણ મેઘરથરાજા તો ન ડગ્યા તે ન જ ડગ્યા. પોતાના
આત્મચિંતનથી જરાપણ ચલિત ન થયા. છેવટે દેવીઓએ તેમને ડગાવવા ને ભયભીત
કરવા માટે અનેક પ્રકારના તીરસ્કાર ભરેલાં ભયંકર વચનો કહ્યા ને કાયરને ભય
ઉપસર્ગો કર્યા.....
કહેલા શુદ્ધાત્મસ્વરૂપને જ તેઓ ભાવી રહ્યા હતા...આવી ભાવનામાં તત્પર ધર્માત્માને
બહારના ઉપદ્રવો શું કરી શકે? અત્યંત ધીર અને વીર એવા તે મહારાજા મેઘરથે
મેરૂપર્વત સમાન અત્યંત નિશ્ચલ રહીને, તે દેવીઓ દ્વારા કરાયેલા તીવ્ર ઘોર ને રૌદ્ર
ઉપસર્ગોને જીતી લીધા.....જેમ વીજળીના કડાકા પણ મેરુને હલાવી શકતા નથી તેમ તે
દેવીઓ રાગચેષ્ટા વડે પણ મેઘરથરાજાના મનરૂપી મેરૂપર્વતને ડગાવી ન શકી.....સિંહ
બધો પરિશ્રમ વ્યર્થ ગયો. અંતે બંને દેવીઓને ખાતરી થઈ કે આ મેઘરથરાજાની જે
પ્રશંસા ઈન્દ્રે કરી હતી તે યથાર્થ છે. તેમનું મન નિશ્ચલ છે, આત્મભાવનામાં તેઓ
અડોલ છે, અને તેમનું શીલ–બ્રહ્મચર્ય દેવીઓથી પણ ડગી શકે તેવું નથી.–આમ તેમના
ગુણો દેખીને બંને દેવીઓ અત્યંત પ્રસન્ન થઈ, અને બહુમાનપૂર્વક તેમનું વંદનપૂજન
કરીને પોતાના દેવલોકમાં ચાલી ગઈ. રાત્રિ વ્યતીત થતાં મહારાજા મેઘરથે નિર્વિઘ્નપણે
પોતાનો કાયોત્સર્ગ પૂર્ણ કર્યો.
જેમનું મન ડગતું નથી...જેમનું જ્ઞાન અને શીલ અતિ
પ્રશંસનીય છે...આત્મચિંતનમાં જેઓ સદા તત્પર છે.
પોતાના ભાઈ દ્રઢરથ તેમજ બીજા સાત હજાર રાજાઓ સહિત જિનદીક્ષા અંગીકાર
કરી.....દર્શનવિશુદ્ધિઆદિ સોળ ઉત્તમ ભાવનાઓ વડે તીર્થંકર–નામકર્મ બાંધ્યું.....ને
શાંતિદાતાર શ્રીશાંતિનાથજિનેન્દ્રને નમસ્કાર હો.
PDF/HTML Page 53 of 75
single page version
આત્માના અનુભવી પુરુષોને જે રમ્ય છે એવી પરમજ્યોતિનું હું વર્ણન કરું
છું.
અન્ય જીવો આરાધના કરે છે, પરંતુ તે જીવને આરાધ્ય કોઈ નથી. (પોતે
ભય પામતો નથી તેમ આત્માના એકત્વસ્વરૂપને જાણનારા યોગીઓ ઘણા
કર્મોથી પણ જરાય ભય પામતા નથી.
મોક્ષની દાતાર છે; તેથી કોઈ પણ પ્રકારે ચૈતન્યના એકત્વની અનુભૂતિ
પામીને તેનું વારંવાર ચિંતન કરવું જોઈએ.
સંસારમાં જે છે તે સાચું સુખ નથી–પણ દુઃખ છે.
શ્રીગુરુના ઉપદેશથી એક મોક્ષપદ જ પ્રિય છે.
એવા સંસારસુખોથી અમને બસ થાવ.–હવે અમારે એવા સંસારસુખ
જોઈતા નથી.
તે શ્રેષ્ઠ બુદ્ધિમાન મુનિવર અન્ય ભવમાં પણ એ જ રીતે આત્માને લક્ષ્ય
કરીને રહે છે.
પ્રસ્થાન કર્યું છે તેમને મુક્તિસુખની પ્રાપ્તિમાં વિઘ્ન કરનાર ત્રણ જગતમાં
કોણ છે?
PDF/HTML Page 54 of 75
single page version
એકાગ્રચિત્તથી જે સદાય ભાવે છે તે જીવ મોક્ષલક્ષ્મીના કટાક્ષરૂપ જે
ભ્રમરસમૂહ, તેને માટે ‘પદ્મ’ સમાન થાય છે.
તો આપત્તિની પણ શું ચિંતા છે? ને મૃત્યુનો પણ શું ભય છે?
ગયેલ છે. જરા ધ્યાનપૂર્વક વાંચશો તો આપને પણ ખ્યાલમાં આવી જશે કે તે કોની
બનાવેલી છે.
હાજર રહેવા વિનંતી છે.
વિનંતી છે.
PDF/HTML Page 55 of 75
single page version
લીધી છે; તે માટે તે બહેનોને જેટલો ધન્યવાદ આપવામાં આવે તેટલો ઓછો છે.
સોનગઢમાં રહીને તે બહેનો લાંબા વખતથી તત્ત્વજ્ઞાનનો અભ્યાસ કરે છે અને નિરંતર
પૂજ્યપાદ સદ્ગુરુદેવશ્રીના વ્યાખ્યાનોનો તેમ જ ભગવતી બહેનો–શ્રી ચંપાબહેન અને
શાંતાબહેનના સમાગમનો લાભ લઈ રહ્યાં છે. લાંબા વખતના તત્ત્વજ્ઞાનના
અભ્યાસપૂર્વક એક સાથે કુમારિકા બહેનોના જીવનભર બ્રહ્મચારી રહેવાનો આવો
બનાવ જૈન જગતમાં લાંબા કાળથી બન્યાનું જોવામાં આવતું નથી, તેથી તે જેટલો
પ્રશંસનીય છે તેટલો જ વિરલ છે. તે બહેનોનો હેતુ તત્ત્વજ્ઞાનના અભ્યાસમાં આગળ
વૃદ્ધિ કરવાનો છે, તે ભાવના તેમના બ્રહ્મચર્યને વિશેષ દેદીપ્યમાન બનાવે છે.
હોય છે અગર તો ક્ષણિક વૈરાગ્ય કે સાંપ્રદાયિક હેતુ વગેરે હોય છે, પણ જેની પાછળ
પરમ સૂક્ષ્મ તત્ત્વજ્ઞાનના લાંબા વખતના અભ્યાસનું બળ હોય અને જેની સાથે તે જ
પ્રકારના તત્ત્વજ્ઞાનને વિશેષ વિસ્તૃત કરવાની ભાવના હોય–એવો બનાવ હાલમાં
જોવામાં આવતો નથી. જ્યારે આ પુણ્યભૂમિમાં તીર્થંકર ભગવંતો વિચરતા હતા અને
તેમના
PDF/HTML Page 56 of 75
single page version
મુનિવરોનાં ટોળાં જ્યાં જોઈએ ત્યાં દેખવામાં આવતા અને તેમની પાસેથી પરમ સૂક્ષ્મ
તત્ત્વજ્ઞાનનો લાભ જગતના જીવોને મળતો ત્યારે તો આવા પ્રકારના બ્રહ્મચર્યાદિના
અનેક બનાવો બનતા, પરંતુ અત્યારે તો લોકોની વૃત્તિ ઘણી જ બાહ્ય થઈ ગઈ છે,
ઉપદેશ જોરશોરથી ચાલી રહ્યો છે અને એ રીતે વર્તમાનમાં જે મોક્ષમાર્ગ બહુ સુષુપ્ત અને
બહુ લુપ્ત અવસ્થામાં પડ્યો છે તેને સર્વથા લુપ્ત કરી દેવાના પ્રયત્નો જૈનધર્મના નામે
ચાલી રહ્યા છે.
થયું છે અને નિરંતર તેમના પરમ તત્ત્વજ્ઞાનના ઉપદેશનો લાભ હજારો મુમુક્ષુઓ લઈ
રહ્યા છે. જ્યારે ચારે તરફ ગૃહીત મિથ્યાત્વના પોષણની પેઢીઓ ચાલી રહી છે ત્યારે આ
પરમ તત્ત્વજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા માટેની ધીક્તી પેઢી શરૂ થઈ છે અને ખૂબ પ્રફુલ્લિત થઈ છે
ને થતી જાય છે; તેનાં અનેક સુશોભિત, મીઠાં–મધુર અને સુખમય ફળો આવ્યા છે;
અને તેમાંનું એક સુશોભિત–મીઠું–મધુરું અને સુખમય ફળ આ બહેનોના બ્રહ્મચર્ય
લેવાનો બનાવ છે.
તેવી હિંમત સત્સમાગમે તત્ત્વજ્ઞાનના અભ્યાસપૂર્વક બહેનોએ પ્રગટ કરી છે અને તે પણ
તત્ત્વજ્ઞાનના અભ્યાસમાં આગળ વધવા માટે છે. આ કાર્ય એવું સુંદર છે કે તે પ્રત્યે
સહૃદય માણસોને પ્રશંસાભાવ આવ્યા વગર રહે નહિ.
અને ધર્મમાં પ્રવેશ કરનારા મુમુક્ષુ જીવોને અશુભ ભાવ ટળીને આવા પ્રકારના
શુભભાવ આવ્યા વગર રહેતા નથી. તત્ત્વજ્ઞાનની દ્રષ્ટિએ એ શુભભાવનું કાર્યક્ષેત્ર કેટલું
છે તે તેઓ જાણે છે. વળી તેઓ સમજે છે કે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રની એકતા જ
મોક્ષમાર્ગ છે, સમ્યગ્દર્શન વગર મોક્ષમાર્ગ હોતો નથી; તેથી તે માટેના પુરુષાર્થની જ
તેમની ભાવના છે, તેમની એ ભાવના સફળ થાઓ અને તેઓ આત્માની સંપૂર્ણ
શુદ્ધતાને અલ્પકાળમાં પામો એવી મારી પ્રાર્થના છે.
PDF/HTML Page 57 of 75
single page version
અભ્યાસ કરો છો અને તે તત્ત્વજ્ઞાનમાં આગળ વધવા માગો છો, તમારી તે ભાવના
સુંદર છે; તે કાર્યમાં તમે ખંતપૂર્વક હોંશ અને ઉત્સાહથી આગળ વધજો, પરમ સત્યધર્મ
દ્રૌપદી વગેરે ધર્માત્માઓના જીવનના અનેક પ્રસંગો અને તે તે સંયોગોમાં તેમની
ધર્મદ્રઢતાને સર્વ પ્રસંગે હૃદયમાં રાખજો. તમે ગમે તેવા સંજોગોમાં મુકાઓ તો પણ ત્યારે
તમારા તત્ત્વજ્ઞાન અને બ્રહ્મચર્યને તમે દીપાવજો, અને ધર્મની શોભા તથા પ્રભાવના
વધે તેવા પવિત્ર કાર્ય કરજો. તમે પણ એવા જ મનોરથો સેવો છો; તમારા તે મનોરથો
સફળ થાઓ–એવા મારા તમને આશીર્વાદ છે.
પોતાના આત્માનું કલ્યાણ કરો,–એવી ભાવના સાથે વિરમું છું
PDF/HTML Page 58 of 75
single page version
(બ્રહ્મચારી બહેનો પ્રત્યે અભિનંદન
PDF/HTML Page 59 of 75
single page version
પાર નહિ રહે’ –એમ વૈરાગ્યભાવના સેવતા જીવોને બ્રહ્મચર્ય સહજપણે આવે છે.
મુક્તિનો પુરુષાર્થ તો આત્મસ્વભાવની ઓળખાણ થતાં પ્રગટ થાય છે;
આત્મતત્ત્વચિંતામણીની ઓળખાણ જ્યારે થાય ત્યારે એની પહેલૂરૂપે દર્શન–જ્ઞાન–
ચારિત્ર આદિ મોક્ષમાર્ગની પર્યાયો પ્રગટ થાય છે, ત્યારપહેલાં નહીં. બીજા અન્ય માર્ગ
પ્રરૂપનારા જીવો તો એમ કહે છે કે જો એકવાર બ્રહ્મચર્ય કષ્ટે કરીને પણ સહન કરો તો
મોક્ષ જરૂર મળશે.–એવું માનનારામાં પણ, એવા માર્ગમાં પણ, એ બ્રહ્મચર્ય પાળનારા
અત્યંત અલ્પ નીકળે છે; ગુરુદેવકથિત સ્વાનુભૂત અમરતત્ત્વની વાત એવી અદ્ભુત છે
પુરુષાર્થની અંદર પડતાં શુભભાવો પ્રગટ થાય છે. આ રીતે પ્રગટ થયેલો શુભભાવ એ
આ બહેનોએ અંગીકાર કરેલું બ્રહ્મચર્ય છે. એ રીતે, શુદ્ધિના પ્રયત્નની ગડમથલ કરતાં,
એની પાછળ પ્રયત્ન કરતાં કરતાં આ બહેનોને શુભભાવ આવેલો છે.
સુધાસ્યંદિની વાણીના નિરંતર સેવનના અર્થે, એ સુધાપાન પાસે બીજા સાંસારિક,
કથનમાત્ર, કલ્પિત સુખો તો અત્યંત ગૌણ થઈ જવાથી, અને પરમપૂજ્ય બેનશ્રીબેન
(ચંપાબેન–શાંતાબેન) ની શીતળ છાયામાં રહીને કલ્યાણ કરવાની ભાવનાથી લેવાયેલું
આ બ્રહ્મચર્ય–એ તદ્ન જુદી વાત છે. સામાન્ય રીતે પહેલા પ્રકારનું બ્રહ્મચર્ય પણ
જગતમાં અત્યંત અલ્પનહિવત્ જેવું–હોય છે, તો આ પ્રકારનું બ્રહ્મચર્ય તો ખૂબ
પ્રશંસનીયપણાને પામે છે.
કે–પ્રથમ તો સર્વ સાધનાને ગૌણ જાણી, મુમુક્ષુ જીવે એક સત્સંગ જ સર્વાર્પણપણે
ઉપાસવા યોગ્ય છે, એની ઉપાસનામાં સર્વ સાધનો આવી જાય છે. જેને એ સાક્ષીભાવ
પ્રગટ થયો છે કે આ જ સત્પુરુષ છે, અને આ જ સત્સંગ છે,–એણે તો પોતાના દોષો
કાર્યે કાર્યે, પ્રસંગે પ્રસંગે, ક્ષણે ક્ષણે જોવા, જોઈને તે પરિક્ષીણ કરવા, અને સત્સંગને
પ્રતિબંધક જે કાંઈ હોય એને દેહત્યાગના જોખમે પણ છોડવું; દેહત્યાગનો પ્રસંગ આવે
PDF/HTML Page 60 of 75
single page version
પુરુષાર્થથી આરાધીએ. આ બહેનોએ સત્સંગને અર્થે સર્વસ્વ ન્યોચ્છાવર કરવાની જે
ભાવના પ્રગટાવી છે તે આપણને પણ પુરુષાર્થપ્રેરક હો. નાના નાના પ્રસંગોમાં પણ
સત્સંગને આપણે આવરણ ન કરીએ, અને નાના કલ્પિત સુખોની અંદર આપણે
જે અસિધારાવ્રત લીધું છે તેનાથી તેમણે તેમના કુળને ઉજ્જવળ કર્યું છે અને સારાય
મુમુક્ષુમંડળનું તેમણે ગૌરવ વધાર્યું છે. તેમને સર્વ મુમુક્ષુમંડળ તરફથી, આપણા બધા
તરફથી, હૃદયનાં, વાત્સલ્યપૂર્ણ, ભાવભીનાં અભિનંદન છે. તેમના બ્રહ્મચર્યજીવન
દરમ્યાન સત્સંગનું માહાત્મ્ય તેમના અંતરમાં કદી મંદ ન હો અને સત્સંગસેવન દરમ્યાન
ચૈતન્યતત્ત્વની પ્રાપ્તિનું ધ્યેય તેમના હૃદયમાં હંમેશા બની રહો–એમ આપણી સૌની
અંતરની શુભેચ્છાઓ છે.
નહીં.
કિનારો નજીક આવી ગયો છે.