PDF/HTML Page 21 of 49
single page version
(૨) આત્માનો તારણહાર કોણ?–તેનું દ્રષ્ટાંત શું?
(૩) તીર્થંકરોનો માર્ગ બતાવનારી ત્રણ ગાથા ગુરુદેવને અત્યંત પ્રિય છે, તે કઈ?
(૪) આપણને કોના જેવા થવાનું ગમે?
(પ) સાચું
(૭) ઉમરાળાનગરીના ઉજમબા–સ્વાધ્યાય ગૃહની દીવાલ પર શું લખ્યું છે?
(૮) મોક્ષને માટે એક મહાન રાજાની સેવા કરવાનું કહ્યું છે, તે ક્યા રાજા?
(૯) એક છોકરાને સીનેમા જોવા જવું હતું પણ તે ન ગયો,–શા માટે?
(૧૦) ગતાંકના એક ભાવવાહી ચિત્રમાં ચારગતિનાં દુઃખથી છૂટીને મોક્ષસુખ
મુનિઓ જઈ રહ્યા છે. તો તે ચિત્રમાં બધા મળીને કેટલા મુનિ છે?
આરાધ્ય જીવો ઝાઝા, કેમકે જગતમાં આરાધક જીવો તો અસંખ્યાતા છે, ને
જીવોની સંખ્યા અનંતગુણી છે.
પંચપરમેષ્ઠીમાં સિદ્ધ ભગવંતો સૌથી વધુ છે. સિદ્ધ ભગવંતો અનંતા છે. અરિહંત
PDF/HTML Page 22 of 49
single page version
(૪) સમયસારમાં અધિકાર કેટલા? તેનાં નામ?
ઉપદેશથી કેવા પ્રકારે આત્મજ્ઞાન પામ્યા, ને પછી આત્મિક વિકાસ કરીને કઈ
રીતે પરમાત્મા થયા–તે બધાનું અદ્ભુત વર્ણન હોય છે–કે જે આપણને તેવા
જ્ઞાનની પ્રેરણા આપે છે. બીજું, એ લક્ષમાં રાખવું કે જૈનધર્મના કથાનુયોગમાં
બીજા ત્રણ (દ્રવ્યાનુયોગ વગેરે) અનુયોગોનું કથન પણ ગર્ભિતપણે સમાયેલું
જ હોય છે. આત્માની સાધના કરનારા જીવોનું ઉદાહરણ આપીને કથાનુયોગ તે
વાત આપણને સમજાવે છે. ભગવાને કેવો ઉપદેશ આપ્યો, અનેક જીવો
સમ્યગ્દર્શનાદિ કઈ રીતે પામ્યા, કેવા કેવા પ્રસંગોમાં વૈરાગ્ય પામી જીવો મુનિ
થયા, ને કેવી રીતે કેવળજ્ઞાન પ્રગટ કર્યું–એ બધાનું વર્ણન કથાનુયોગમાં ભર્યું
છે. જૈનધર્મની કથા એ તો ભગવાનની કથા છે ને! એ તો આત્માને ભગવાન
થવાનો ઉપદેશ આપે છે.
PDF/HTML Page 23 of 49
single page version
ક્ષણવારમાં મોહ ક્ષય પામે એવો અમોઘ ઉપાય સન્તોએ
છે. આવો અલભ્ય અવસર પામીને સંતોની છાયામાં બીજું
અહીં આચાર્યદેવ બતાવે છે. પહેલાં એમ બતાવ્યું કે ભગવાન અર્હંતદેવનો
અંતરસ્વભાવમાં વળે છે, ત્યાં એકાગ્ર થતાં ગુણ–પર્યાયના ભેદનો આશ્રય પણ
PDF/HTML Page 24 of 49
single page version
અભ્યાસ ક્યા પ્રકારે કરે? તે બતાવે છે. તે જીવ સર્વજ્ઞોપજ્ઞ એવા દ્રવ્યશ્રુતને પ્રાપ્ત
કરીને, એટલે કે ભગવાનના કહેલા સાચા આગમ કેવા હોય તેનો નિર્ણય કરીને,
પછી તેમાં જ ક્રીડા કરે છે...એટલે આગમમાં ભગવાને શું કહ્યું છે–તેના નિર્ણય માટે
સતત અંતરમંથન કરે છે. દ્રવ્યશ્રુતના વાચ્યરૂપ શુદ્ધઆત્મા કેવો છે તેનું ચિંતન–
મનન કરવું–એનું જ નામ દ્રવ્યશ્રુતમાં ક્રીડા છે.
કરતાં શ્રુતના સૂક્ષ્મ રહસ્યોના ઉકેલમાં જે મજા આવે–તે તો જગતથી જુદી જાતની
છે. શ્રુતના રહસ્યના ચિંતનનો રસ વધતાં જગતના વિષયોનો રસ ઊડી જાય છે.
અહો, શ્રુતજ્ઞાનના અર્થના ચિંતનવડે મોહની ગાંઠ તૂટી જાય છે. શ્રુતનું રહસ્ય જ્યાં
ખ્યાલમાં આવ્યું કે અહો, આ તો ચિદાનંદસ્વભાવમાં સ્વસન્મુખતા કરાવે છે...વાહ!
ભગવાનની વાણી! વાહ. દિગંબર સંતો! –એ તો જાણે ઉપરથી સિદ્ધભગવાન
ઊતર્યા! અહા ભાવલિંગી દિગંબર સંતમુનિઓ!–એ તો આપણા પરમેશ્વર છે, એ
તો ભગવાન છે. ભગવાન શ્રી કુંદકુંદાચાર્ય, પૂજ્યપાદસ્વામી, ધરસેનસ્વામી,
વીરસેનસ્વામી, જિનસેનસ્વામી, નેમિચંદ્રસિદ્ધાંતચક્રવર્તી, સમન્તભદ્રસ્વામી,
અમૃતચંદ્રસ્વામી, પદ્મપ્રભસ્વામી, અકલંકસ્વામી, વિદ્યાનંદસ્વામી, ઉમાસ્વામી,
કાર્તિકેયસ્વામી એ બધાય સન્તોએ અલૌકિક કામ કર્યા છે. શુદ્ધ આત્માના પ્રચુર
સ્વસંવેદનપૂર્વક તેમની વાણી નીકળી છે.
કરતાં, તેનું ચિંતન–મનન કરતાં જ્ઞાનના વિશિષ્ટ સંસ્કાર વડે આનંદની સ્ફુરણા
થાય છે, આનંદના ફૂવારા ફૂટે છે, આનંદના ઝરા ઝરે છે. જુઓ, આ શ્રુતજ્ઞાનની
ક્રીડાનો લોકોત્તર આનંદ! હજી શ્રુતનો પણ જેને નિર્ણય ન હોય તે શેમાં ક્રીડા
કરશે? અહીં તો જેણે પ્રથમ ભૂમિકામાં ગમન કર્યું છે એટલે કે દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્ર કેવા
હોય તેની કંઈક ઓળખાણ કરી છે તે જીવ કઈ રીતે આગળ વધે છે ને કઈ રીતે
મોહનો નાશ કરીને સમ્યક્ત્વ પ્રગટ કરે છે–તેની આ વાત છે. દ્રવ્યશ્રુતમાં ભગવાને
એવી વાત કરી છે કે જેના અભ્યાસથી આનંદના ફૂવારા છૂટે! ભગવાન આત્મામાં
આનંદનું સરોવર ભર્યું છે, તેની
PDF/HTML Page 25 of 49
single page version
ઝરા ચૈતન્યસરોવરમાંથી વહે છે.
અંતરમાં સ્વસન્મુખ સ્વસંવેદન જાગ્યું ત્યારે તે જીવ દ્રવ્યશ્રુતના રહસ્યને પામ્યો. જ્યાં
એવું રહસ્ય પામ્યો ત્યાં અંતરની અનુભૂતિમાં આનંદના ઝરણાં ઝરવા માંડયા...શાસ્ત્રના
અભ્યાસથી, તેના સંસ્કારથી વિશિષ્ટ સ્વસંવેદન શક્તિરૂપ સંપદા પ્રગટ કરીને, આનંદના
ફૂવારા સહિત પ્રત્યક્ષાદિ પ્રમાણથી યથાર્થ વસ્તુસ્વરૂપ જાણતાં મોહનો ક્ષય થાય છે.
અહો, મોહના નાશનો અમોઘ ઉપાય–કદી નિષ્ફળ ન જાય એવો અફર ઉપાય સંતોએ
પ્રસિદ્ધ કર્યો છે.
આનંદના ફૂવારા છે. પ્રત્યક્ષ સહિત પરોક્ષ પ્રમાણ હોય તો તે પણ આત્માને યથાર્થ જાણે
છે. પ્રત્યક્ષની અપેક્ષા વગરનું એકલું પરોક્ષજ્ઞાન તો પરાલંબી છે. તે આત્માનું યથાર્થ
સંવેદન કરી શકતું નથી. આત્મા તરફ ઝૂકીને પ્રત્યક્ષ થયેલું જ્ઞાન, અને તેની સાથે
અવિરુદ્ધ એવું પરોક્ષપ્રમાણ, તેનાથી આત્માને જાણતાં અંદરથી આનંદનાં ઝરણાં વહે
છે.–આ સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત કરવાનો ને મોહનો નાશ કરવાનો અમોઘ ઉપાય છે.
છે....પછી તેમાં જ લીન થતાં પૂર્ણ શુદ્ધાત્માની પ્રાપ્તિ થાય છે ને સર્વ મોહનો નાશ થાય
છે. બધાય તીર્થંકર ભગવંતો અને મુનિવરો આ જ એક ઉપાયથી મોહનો નાશ કરીને
મુક્તિ પામ્યા...ને તેમની વાણીદ્વારા જગતને પણ આ એક જ માર્ગ ઉપદેશ્યો. આ એક
જ માર્ગ છે ને બીજો માર્ગ નથી–એમ પહેલાં કહ્યું હતું; ને અહીં ગાથા ૮૬ માં કહ્યું કે
સમ્યક્પ્રકારે શ્રુતના અભ્યાસથી, તેમાં ક્રીડા કરતાં તેના સંસ્કારથી વિશિષ્ટ
જ્ઞાનસંવેદનની શક્તિરૂપ સંપદા પ્રગટ કરતાં, આનંદના ઉદ્ભેદ સહિત ભાવશ્રુતજ્ઞાન વડે
વસ્તુસ્વરૂપ જાણતાં મોહનો નાશ થાય છે. આ રીતે ભાવજ્ઞાનના અવલંબનવડે દ્રઢ
પરિણામથી દ્રવ્યશ્રુતનો સમ્યક્ અભ્યાસ તે મોહક્ષયનો ઉપાય છે.–આથી એમ ન
સમજવું કે પહેલાં કહ્યો હતો તે ઉપાય અને અહીં કહ્યો તે ઉપાય જુદા પ્રકારનો છે; કાંઈ
જુદા જુદા બે
PDF/HTML Page 26 of 49
single page version
શુદ્ધ આત્માનો અનુભવ કર્યે જ છૂટકો છે. એના
સિવાય તારા લાખ ઉપાય પણ નકામા છે.
શાંતિ થઈ શકે છે.
PDF/HTML Page 27 of 49
single page version
ઊંચા માનસ્તંભનું શિલાન્યાસ માગસર સુદ ૧૨ ના રોજ થયું. આ પ્રસંગે ત્યાંની
કમિટિના સભ્યો ઉપરાંત સોનગઢથી બ્ર. હરિભાઈ અને મોરબી મુમુક્ષુ મંડળના
આગેવાનો પણ જુનાગઢ ગયેલા ને સૌએ શિલાન્યાસવિધિમાં ઉત્સાહથી ભાગ લીધો
હતો. નેમિનાથ તીર્થંકર ઉપરાંત બૌંતેર કરોડ ને સાતસો મુનિવરો જ્યાંથી મોક્ષે પધાર્યા
એવું આ મહાન સિદ્ધક્ષેત્ર ગીરનારજી તીર્થ–એ સૌરાષ્ટ્રનું મહાન ગૌરવ છે; ને તેની
ઉન્નતિમાં સૌરાષ્ટ્રવાસી ભક્તોએ પણ ઉત્સાહથી ભાગ લેવાનું જરૂરી છે. નેમિનાથ
તીર્થંકરના ત્રણ કલ્યાણક, ધરસેનસ્વામીની ધ્યાનભૂમિ, અને ષટ્ખંડાગમ જિનવાણીની
જન્મભૂમિ–એ રીતે દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્ર વડે પાવન થયેલ આ તીર્થની યાત્રા કુંદકુંદાચાર્યદેવે
પણ કરી હતી...ને ગુરુદેવે પણ અનેકવાર સંઘસહિત આ તીર્થની ભક્તિભીની યાત્રા કરી
છે.–જેનાં મધુર સ્મરણો આજે પણ તીર્થરાજ પ્રત્યે આકર્ષણ જગાડે છે. અહીં માનસ્તંભ
માટેનો સામાન ૩પ વર્ષથી આવેલ હતો, સત્તર વર્ષ પહેલાં જ્યારે સોનગઢમાં માનસ્તંભ
માટેની તૈયારી ચાલતી હતી ત્યારે આ જુનાગઢનો માનસ્તંભ સોનગઢ માટે લાવવા
સંબંધી વાટાઘાટ ચાલેલી. ૩પ વર્ષ પહેલાં બાવનફૂટ ઊંચા આ માનસ્તંભનો આરસનો
સામાન પાંચહજાર રૂા. માં આવ્યો હતો, અત્યારે તો ૬૦ હજારમાં પણ મુશ્કેલીથી બની
શકે; માનસ્તંભના ચણતરનું ખર્ચ અંદાજ ૩પ હજાર થશે. સિદ્ધધામના આ માનસ્તંભમાં
વેલાવેલા પ્રભુજી બિરાજે...ને એનાં દર્શન કરીએ..એ જ ભાવના.
મુમુક્ષુમંડળ દ્વારા દિ. જૈન મંદિરનું શિલાન્યાસ પોરબંદરનિવાસી ભાઈશ્રી મનસુખલાલ
ભૂરાલાલ કોઠારી તથા તેમના ભાઈઓના સુહસ્તે થયું. હજારો મુમુક્ષુઓએ આ પ્રસંગે
ઉત્સાહપૂર્વક ભાગ લીધો હતો. આ પ્રસંગે દિ. જૈન ચૈત્યાલયથી જિનેન્દ્રદેવની રથયાત્રા
શરૂ થઈને જિનમંદિરના પ્લોટમાં આવી હતી. (પ્લોટ નં. ૨૨૭, ૬૦ ફૂટનો રસ્તો,
હિંગવાલા લેન, ધનજી દેવશી મ્યુ. સ્કૂલ પાછળ, ઘાટકોપર પૂર્વ) મુંબઈ અને
ઘાટકોપરના મુમુક્ષુભાઈઓ ઘણા ઉત્સાહપૂર્વક જિનમંદિર માટે ઝડપી તૈયારી કરી રહ્યા
છે...ને મંગલઉત્સવની રાહ જોઈ રહ્યા છે. થોડા જ વખતમાં પ્રભુના પંચકલ્યાણકથી અને
ગુરુદેવના ૮૦ મા જન્મોત્સવની ભારતની અલબેલી મુંબઈનગરી શોભી ઊઠશે...મંગલ
વધાઈ માટે મુંબઈ અને ઘાટકોપરને અભિનંદન!
PDF/HTML Page 28 of 49
single page version
શિલાન્યાસનો ઉત્સવ ઉજવાયો. આ પ્રસંગે સોનગઢથી પૂ. ગુરુદેવ સંઘસહિત પધાર્યા
હતા. તેથી ભાવનગરમાં ઘણો ઉલ્લાસ હતો. વહેલી સવારમાં ખાતમુહૂર્ત (પાયો
ખોદવાની વિધિ) કુચામનવાળા ભાઈશ્રી હીરાલાલજી કાલાના સુહસ્તે થઈ હતી તથા
બપોરે શિલાન્યાસવિધિ પોરબંદરના શેઠશ્રી નેમિદાસ ખુશાલભાઈના સુહસ્તે થઈ હતી.
સવારે ગુરુદેવના મંગલપ્રવચનમાં હજારો જિજ્ઞાસુઓએ લાભ લીધો હતો, અને પ્રવચન
પછી જિનેન્દ્રભગવાનની ભવ્ય રથયાત્રા શહેરમાં ફરી હતી,–રથયાત્રાની શોભા અને
ઉલ્લાસ દેખીને સૌને હર્ષ થતો હતો. શ્વે૦ જૈનસંઘનો પણ સારો સહકાર હતો. આવું
સહકારનું વાતાવરણ ભારતભરમાં પ્રસરે તે ઈચ્છનીય છે. આ મંગલકાર્ય માટે
ભાવનગરને ધન્યવાદ!
વાતાવરણમાં સૌએ ધાર્મિક ભાવનાઓ વ્યક્ત કરી. ધાર્મિક કાર્યક્રમો માટે
બાળકોના ને યુવાનોના અંતરમાં જોશદાર થનગણાટ તો ભર્યો જ છે, માત્ર
માર્ગદર્શનની જ તે રાહ જુએ છે.
વગેરે હોદા પણ રાખેલ નથી; બધા સભ્યો એકબીજાના ભાઈઓ જ છીએ, ને
‘જિનવરના સન્તાન’ તરીકે સૌ સરખા જ છીએ;–એ શૈલીથી સૌએ ઉત્સાહથી
સાથ આપવાનો છે.)
૬૮ ના રોજ સોનગઢમાં થઈ હતી, તેમાં પંચકલ્યાણક મહોત્સવ તથા ૮૦ મા જન્મ
જયંતી મહોત્સવની ઉજવણી માટે અનેકવિધ ઉલ્લાસભર્યા આયોજનો રજુ થયા
હતા.
આત્મધર્મની શૈલીને અનુરૂપ હશે તે સમાચારો છાપીશું. સમાચારો તેમજ વિશેષ સૂચનો
મોકલવાનું સરનામું– સંપાદક: આત્મધર્મ, સોનગઢ (સૌરાષ્ટ્ર)
PDF/HTML Page 29 of 49
single page version
યોજાયેલ, તેમાં ઘણાએ ભાગ લીધો ને ઈનામો વહેંચાયા હતા. હવે ‘શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર’
સંબંધી લેખન–વકતૃત્વસ્પર્ધા યોજાશે.
બીજા કોઈની–તેમાં મતભેદ સંભવ છે, પરંતુ એકવાર હિમાલયની ગોદમાં
જૈનધર્મનો ડંકો વાગતો હતો–તેનાં અનેક પ્રમાણ છે. દેહરાદૂનથી નજીબાબાદ
(બિજનોર જિલ્લા) સુધી ફેલાયેલી શિવાલિક પર્વતમાળામાં, તેમજ તીબેટ–
ભારતની સરહદના ગઢદેશના સમસ્ત ક્ષેત્રમાં જૈનધર્મ–સંબંધી પુરાતત્ત્વો
પથરાયેલા છે. એમ જણાય છે કે પહેલાં આ ક્ષેત્રોમાં જૈનમંદિરો હતા–જે કાળ
પ્રભાવે ક્ષીણ થઈ ગયા; અને બદરીનાથ નજીકના નારદ–કુંડમાં અનેક જૈનમૂર્તિઓ
હતી. શંકરાચાર્ય જ્યારે બદ્રીકાશ્રમ પહોંચ્યા અને ત્યાંના મંદિર માટે ભગવાનની
મૂર્તિની જરૂર પડી ત્યારે નારદકુંડમાંથી પ્રાપ્ત ભગવાન પાર્શ્વનાથની મૂર્તિને જ
સાતમી શતાબ્દિમાં (લગભગ ૧૩૦૦ વર્ષ પહેલાં) જ્યારે હ્યુ–એન–સંગ ચીનીયાત્રી
ભારત આવેલ ત્યારે તે નગરીનો બ્રહ્મપુરી નામથી તેણે ઉલ્લેખ કર્યો છે. ગંગાની
મુખ્ય શાખા અલકનંદાના કિનારે વસેલી એ અત્યંત પ્રાચીન શ્રીનગરી લગભગ ૮૦
વર્ષ પહેલાં એક મોટા પૂરમાં તણાઈ ગઈ; તે પુરાણા શ્રીનગરમાં પણ જૈનમંદિર
હતા. પછી તે પ્રાચીન નગરના સ્થળની નજીકમાં એક ઊંચી પહાડી પર આધુનિક
ઢંગથી નવું શ્રીનગર વસ્યું. તેની મુખ્ય બજારમાં એક જૈનમહોલ્લો પણ વસ્યો, જેની
પાછળ દિગંબર જૈનમંદિર બન્યું. પ્રાચીન મંદિરની મૂર્તિઓ આ નવા મંદિરમાં ઈ. સ.
૧૯૨પ લગભગમાં (આજથી ૪૪ વર્ષ પહેલાં) સ્થાપિત કરવામાં આવી. આ નવા
મંદિરનું નિર્માણ બે શ્રાવકોએ કરાવ્યું,–મનોહરલાલ જૈન તથા પ્રતાપસિંહ જૈન.
PDF/HTML Page 30 of 49
single page version
PDF/HTML Page 31 of 49
single page version
વરણાદિ અરૂ રાગાદિતેં નિજ ભાવકો ન્યારા કિયા;
નિજમાંહિ નિજકે હેતુ નિજકર આપકો આપે ગહ્યો,
ગુણગુણી જ્ઞાતા–જ્ઞાન–જ્ઞેય મંઝાર કછુ ભેદ ન રહ્યો.
PDF/HTML Page 32 of 49
single page version
૨૧૭૧ બી હરેનકુમાર રમણિકલાલ જૈન મુંબઈ–૯૨
પણ હવે પછી આપીશું. બંધુઓ, તમારા પત્રનો જવાબ આવતાં વાર લાગે કે સભ્યનંબર
મળતાં વાર લાગે તો જરા ધીરજ રાખવા વિનંતિ છે, કેમકે વર્ષ દરમિયાન આત્મધર્મને
પ્રકારના પત્રો વાંચીને તેની વ્યવસ્થા એકલા હાથે કરવાની હોય છે.
PDF/HTML Page 33 of 49
single page version
(પ) શ્રીકૃષ્ણ અને પ્રદ્યુમ્ન, પિતા અને પુત્ર, પ્રદ્યુમ્ન તે રુકિમણીના પુત્ર; તે
(૯) ગૌતમગણધર અને અગ્નિભૂતિગણધર: બંને ભાઈ, ઈન્દ્રભૂતિ, અગ્નિભૂતિ,
PDF/HTML Page 34 of 49
single page version
પ્રશ્ન:– પંચપરમેષ્ઠી ભગવંતોના આપણે ગમે તેટલા જાપ કરીએ કે ગમે તેટલી
મદદ કરતા; તોપછી તેમની ભક્તિમાં શો હેતુ છે?
ઉત્તર:– પ્રથમ તો એ જ આપણા પંચપરમેષ્ઠી ભગવંતોની વીતરાગતા–પૂજ્યતા–
એટલા માટે; તેમના જેવા થવાનું આપણને ઈષ્ટ છે એટલા માટે. પંચપરમેષ્ઠીરૂપી
પ્રતીક દ્વારા આપણા ઈષ્ટની ઓળખાણ વડે આપણે વીતરાગભાવ પ્રગટ કરીને સ્વયં
પરમેષ્ઠીપદમાં ભળી જઈએ.–એ પારમાર્થિક ભક્તિનું પ્રયોજન છે. ને એ પ્રયોજનની
સિદ્ધિ પંચપરમેષ્ઠી ભગવંતોની મદદ વગર, સ્વયં આપણે આપણા આત્મામાંથી કરી
શકીએ છીએ પૂજ્ય એવા પંચપરમેષ્ઠી ભગવંતોએ પણ એમ જ ઉપદેશ્યું છે કે તું
તારા સ્વભાવસન્મુખ થા.
વીતરાગતા જ પ્રિય છે...આપણા ભગવંતોએ વીતરાગતા કરી છે ને આપણને પણ
વીતરાગ થવાનું શીખવ્યું છે.
PDF/HTML Page 35 of 49
single page version
જ્ઞાની થયો. તે શિષ્ય પોતાના આત્માનો કેવો અનુભવ કરે
સૂચવ્યા છે.
કંઈ અન્ય તે મારું જરી પરમાણુમાત્ર નથી અરે!
જેવું આત્માનું સ્વરૂપ છે તેવું ગુરુના ઉપદેશથી જાણીને અનુભવ્યું, તે અનુભવ
અત્યંત અપ્રતિબુદ્ધ હતો, તદ્ન અજ્ઞાની હતો.
ધૂન હતી તે જ ગુરુએ સમજાવ્યું.
PDF/HTML Page 36 of 49
single page version
ઉદ્યમ થતાં કાળલબ્ધિ પણ ભેગી જ આવી ગઈ...કર્મો પણ ખસી ગયા...સર્વ પ્રકારના
ઉદ્યમથી સાવધાન થઈને હું મારું સ્વરૂપ સમજ્યો. હું મારું શુદ્ધસ્વરૂપ જેવું સમજ્યો તેવું
જ સર્વજ્ઞ પરમાત્માએ અને શ્રીગુરુએ મને કહ્યું હતું; આ રીતે દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રોએ શું
સ્વરૂપ સમજાવ્યું તેનો પણ યથાર્થ નિર્ણય થયો.
ચારિત્રરૂપે પરિણમેલો તે ઉપયોગ પોતાના આત્માના આનંદબગીચામાં જ કેલિ કરે છે.
આત્મા પોતે આનંદનો બગીચો છે, તેમાં ધર્મીનો ઉપયોગ રમે છે.
સળંગ ધ્રુવતા રહી; આ રીતે ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રુવ સમાઈ જાય છે.
વિરક્ત નિર્મોહી આત્મજ્ઞ ગુરુઓએ મને નિરંતર મારું સ્વરૂપ સમજાવીને ભેદજ્ઞાન
કરાવ્યું.
બરાબર લક્ષમાં લઈને, બીજેથી રુચિ હઠાવીને શિષ્યે પોતે નિરંતર અંતર્મુખ અભ્યાસ
કરીને અનુભવ કર્યો; ગુરુએ જેવો કહ્યો તેવો આત્મા નિરંતર અભ્યાસ વડે
અનુભવમાં લીધો, ત્યાં ઉપકારબુદ્ધિથી તે શિષ્ય કહે છે કે અહો! મારા ગુરુએ મારા
ઉપર મહાન પ્રસન્નતા કરીને મને નિરંતર મારો આત્મા સમજાવ્યો. ગુરુ નિરંતર
એના હૃદયમાં વસે છે એટલે ગુરુ નિરંતર તેને સમજાવી જ રહ્યા છે. ‘નિરંતર
સમજાવવાનું’ કહીને શિષ્યમાં નિરંતર સમજવાની ઉગ્ર ધગશ કેવી છે તે બતાવ્યું છે.
વચ્ચે ભંગ પડ્યા વગર નિરંતર અનુભવ માટે ઉદ્યમ કરે છે–એવી શિષ્યની તૈયારી છે
ત્યાં નિમિત્ત તરીકે શ્રી ગુરુ પણ નિરંતર જ સમજાવે છે એમ કહ્યું. ઉપદેશની ભાષા
ભલે નિરંતર ન હોય, પણ તે ઉપદેશમાં જે ભાવ બતાવ્યો–જે શુદ્ધાત્મા બતાવ્યો, તે
શિષ્યના અંતરમાં નિરંતર વર્તે છે એટલે તેને તો નિરંતર ગુરુ સમજાવી જ રહ્યા છે.
આહા! જુઓ, આ આત્મઅનુભવને માટે શિષ્યનો ઉમંગ! ને શિષ્યની તૈયારી!
‘નિરંતર’ કહીને શિષ્યની
PDF/HTML Page 37 of 49
single page version
સમજાવ્યું’ એમ કહ્યું છે. આ રીતે અલૌકિક સંધિ છે; ઉપાદાન–નિમિત્તનો સુમેળ છે.
નિરંતર ઉદ્યમ કરીને એટલે મોટો પ્રયત્ન કરીને શુદ્ધાત્મા સમજવા માટે ઉપાદાન જાગ્યું
ત્યાં તે સમજાવનારું નિમિત્ત પણ નિરંતર છે, અહો, આવા શુદ્ધાત્માના અનુભવનો આ
અવસર છે... અનુભવની સોનેરી ઘડી છે.
તેનું હવે મને ભાન થયું; મારામાં જ મારા પરમેશ્વરઆત્માને મેં દેખ્યો...અનાદિથી મારા
આવા આત્માને હું ભૂલી ગયો હતો, મને કોઈ બીજાએ ભૂલાવ્યો ન હતો, પણ મારા
અજ્ઞાનને લીધે હું જ ભૂલી ગયો હતો; મારા આત્માનો મહિમા ચૂકીને હું સંયોગનો
મહિમા કરતો, તેથી હું મારા આત્માને ભૂલી ગયો હતો, પણ શ્રીગુરુના અનુગ્રહપૂર્વક
ઉપદેશથી સર્વ પ્રકારના ઉદ્યમવડે મને મારા પરમેશ્વર આત્માનું ભાન થયું. શ્રીગુરુએ
જેવો આત્મા કહ્યો હતો તેવો હવે મેં જાણ્યો.
આત્મારામ થયો. હવે હું મારા આત્માને કેવો અનુભવું છું?–
કંઈ અન્ય તે મારું જરી પરમાણુમાત્ર નથી અરે!’
શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–આચરણ કરીને હું સમ્યક્ પ્રકારે આત્મારામ થયો છું...હવે જ હું ખરેખરો
આત્મા થયો છું... મારા આત્માને હવે હું એવો અનુભવું છું કે–
છું. મારા મતિશ્રુતજ્ઞાનને અંતરમાં એકાગ્ર કરીને હું મારું સ્વસંવેદન પ્રત્યક્ષ કરું છું.
અંતર્મુખ અનુ–
PDF/HTML Page 38 of 49
single page version
હું નથી, સ્વસંવેદનમાં ચૈતન્યમાત્ર આત્મા પ્રત્યક્ષ થયો તે જ હું છું.
અખંડમૂર્તિ હું એક છું. પર્યાયમાં મનુષ્ય–દેવ વગેરે ભાવો ક્રમરૂપ હો, જોગ–લેશ્યા–
મતિશ્રુત વગેરે જ્ઞાનો અક્રમે એક સાથે હો, પણ તે ભેદરૂપ વ્યવહારભાવો વડે હું
ભેદાઈ જતો નથી, હું તો ચિન્માત્ર એકાકાર જ રહું છું–મારા અનુભવમાં તો જ્ઞાયક
એકાકાર સ્વભાવ જ આવે છે–માટે હું એક છું. મારા આત્માને હું એકપણે જ
અનુભવું છું...ખંડખંડ ભેદરૂપ નથી અનુભવતો. પર્યાયને ચૈતન્યમાં લીન કરીને
ચૈતન્યમાત્ર જ આત્માને અનુભવું છું. આત્માને રાગાદિવાળો નથી અનુભવતો,
ચૈતન્યમાત્ર એકાકાર જ્ઞાયકભાવરૂપ જ આત્માને અનુભવું છું......મારા આત્માને
જ્ઞાયકસ્વરૂપે જ દેખું છું.
જુદો ટંકોત્કીર્ણ એક જ્ઞાયકસ્વભાવરૂપ ભાવ છું, તેથી હું શુદ્ધ છું. નવે તત્ત્વોના
વિકલ્પોથી હું પાર છું...પર્યાયમાં હું શુદ્ધ જ્ઞાનસ્વભાવસ્વરૂપે પરિણમ્યો છું, માટે હું
શુદ્ધ છું. શુદ્ધ જ્ઞાયકભાવમાત્ર મારા આત્માને હું શુદ્ધપણે અનુભવું છું. નવ તત્ત્વના
ભેદ તરફ હું નથી વળતો–તેના વિકલ્પોને નથી અનુભવતો, પણ જ્ઞાયકસ્વભાવ
તરફ વળીને, નવતત્ત્વના વિકલ્પો રહિત થઈને, હું મારા આત્માને શુદ્ધપણે અનુભવું
છું. નવે તત્ત્વોના રાગમિશ્રિત વિકલ્પથી હું અત્યંત જુદો થઈ ગયો છું, નિર્વિકલ્પ
થઈને અંતરમાં આનંદસ્વરૂપ આત્માને એકને જ હું અનુભવું છું માટે હું શુદ્ધ છું.
મારા વેદનમાં શુદ્ધઆત્મા જ છે.
જ્ઞાન–ઉપયોગરૂપ જ અનુભવું છું.
અરૂપી છું. રૂપી પદાર્થોને જાણતાં છતાં હું રૂપી સાથે તન્મય થતો નથી, હું તો જ્ઞાન સાથે
જ તન્મય છું માટે હું અરૂપી છું. રૂપી પદાર્થો મારાપણે મને નથી અનુભવાતા, માટે હું
અરૂપી છું.
PDF/HTML Page 39 of 49
single page version
તોડ તો નિર્ગ્રંથ માર્ગમાં કઈ રીતે આવ્યો?
જન્મ–મરણની ગાંઠને જો ન તોડી તો નિર્ગ્રંથ
માર્ગમાં જન્મીને તે શું કર્યું? ભાઈ, આવો
અવસર મળ્યો તો એવો ઉદ્યમ કર કે જેથી
આ જન્મ–મરણની ગાંઠ તૂટે ને અલ્પકાળમાં
મુક્તિ થાય?
PDF/HTML Page 40 of 49
single page version
જાણતું જ્ઞાન, તે આત્માને આનંદરૂપ કરતું પ્રગટ
છે.
સાચું જ્ઞાન કહેવાય છે. જ્ઞાનની સંપદાવાળો
કર્યું. શ્રીમદ્રાજચંદ્ર પણ કહે છે કે–
સમજાવ્યું તે પદ નમું શ્રી સદ્ગુરુ ભગવંત...રે
ગુણવંતા જ્ઞાની...અમૃત વરસ્યા છે પંચમકાળમાં.
આત્મા તો જ્ઞાનઆનંદસ્વરૂપ છે. એવા આત્માને
જાણતાં આનંદરૂપ અમૃત વરસે છે, તે મંગલ છે.
ભગવાન ધર્મ કહેતા નથી. ધર્મનો પંથ આ છે કે
ભિન્ન જ્ઞાનસ્વરૂપના અનુભવવડે આનંદ થાય.
આત્માના સ્વભાવમાં છે તે જ પ્રગટ્યા છે,
આનંદ ભરેલા જ છે. જેમ ગોળ ગળપણ
વગરનો હોય નહિ. અફીણ કડવાશ
પોતપોતાનો સ્વભાવ હોય છે; તેમ આત્મા
પણ પોતાના જ્ઞાન આનંદ સ્વભાવથી
પ્રતીતિ ઉપજાવે છે કે દેહ અને રાગ
સહિત પ્રગટે છે.
સ્વભાવ, તેને ભૂલીને સંસારમાં ચાર
ગતિનાં શરીરો ધારણ કરવા એ તો શરમ
ને રાગમાં આનંદને શોધે છે, એ અવિવેક
કે પોતે કોણ છે? જીવના જ્ઞાનમાં જ એ
જાણવાની તાકાત છે; જ્યારે તે અમે જાણે
જ્ઞાનરૂપ છે, રાગાદિ તે મારો ખરો સ્વાંગ
જડનો સ્વાંગ છે, આમ બંનેની ભિન્નતા
જાણતું જ્ઞાન પોતે આનંદરસ સહિત પ્રગટે
‘ભાવ–મંગલ’ છે.