PDF/HTML Page 21 of 45
single page version
થયું કે અકસ્માતમાં મરનારાઓમાં તેઓ પણ હતા. એ ખબર પડતાં જ હાહાકાર મચી
ગયો.
પહેલાં અમદાવાદમાં ખૂન થઈ ગયેલું, કોઈ દુષ્ટ જીવોએ તેને જીવતો સળગાવી નાંખેલ;
એનો આઘાત હજી માંડ માંડ ભૂલાયો હશે ત્યાં તો બીજો પુત્ર પણ આ રીતે
અકસ્માતમાં સળગી ગયો, એ કરુણ બનાવ છે. આજથી ૨૭ વર્ષ પહેલાં (સંવત
૧૯૯૯–૨૦૦૦માં) સોનગઢમાં ભાઈઓના બ્રહ્મચર્યાશ્રમમાં દસેક વિદ્યાર્થી બાળકો
અભ્યાસ કરતા હતા, તેમાં સ્વર્ગસ્થ અમૃતલાલ પણ હતો, અને બે–ત્રણ વર્ષ સોનગઢ
રહીને તેણે ધાર્મીક અભ્યાસ કરેલ હતો. તે વખતે (સ્વર્ગસ્થ) શેઠ શ્રી મોહનલાલ
કાળીદાસને પણ તત્ત્વનો અભ્યાસ કરાવવા અવારનવાર તે તેમની પાસે જતો. સોનગઢ
છોડીને ધંધા માટે અમદાવાદ ગયા પછી પણ અવારનવાર તે સોનગઢ આવતો હતો.
લાભ લેતા હતા. તેઓ ગુરુદેવના જુના પરિચિત હતા, અને જ્યારે સ્થાનકવાસી
દીક્ષાનો ઉત્સવ ઉમરાળામાં થયો ત્યારે પણ તેઓ તેમાં હાજર હતા. જુની રુઢીના હોવા
છતાં ગુરુદેવના પ્રભાવથી તેમણે સત્યધર્મ સ્વીકાર કર્યો ને તેમને લીધે તેમના વિશાળ
પરિવારમાં પણ સત્યધર્મના સંસ્કાર રેડાયા. છોટાબાપા સોનગઢ–સમિતિની વ્યવસ્થા
પણ અગાઉ સંભાળતા; તેઓ શાસ્ત્રવાંચન પણ કરતા, તેમજ ખૂબ વૃદ્ધાવસ્થા છતાં ૮૯
વર્ષની ઉંમરે પણ ગુરુદેવના પ્રવચનનો લાભ લેતા હતા.
તેઓ ગુરુદેવના સત્સંગનો લાભ લેતા હતા.
તેમનો ઉત્સાહભર્યો સહકાર હતો.
PDF/HTML Page 22 of 45
single page version
બનાવતાં વૈરાગ્યપૂર્વક સંસારનું સ્વરૂપ વિચારીને, પોતાના આત્માને આત્મહિતના પંથે
વાળે–એમ ઈચ્છીએ છીએ. બંધુઓ, ગુરુદેવે આત્માનું એવું ઉત્તમ સ્વરૂપ આપણને
બતાવ્યું છે કે જેના લક્ષે ગમે તેવી પરિસ્થિતિમાં પણ સમાધાન અને શાંતિ રાખી શકાય
છે. એ લક્ષને આપણે ક્્યારેય ન ચુકીએ અને વીરતાપૂર્વક વૈરાગ્યમાર્ગમાં આગેકૂચ
કરીએ.
PDF/HTML Page 23 of 45
single page version
PDF/HTML Page 24 of 45
single page version
PDF/HTML Page 25 of 45
single page version
इय णाऊण सदव्वे कुणह रई विरय इयरम्मि।।१६।।
આ જાણીને બન સ્વ–રત જીવ તું થા વિરત પરદ્રવ્યથી.
સ્વદ્રવ્યમાં રત જીવને સુગતિ થાય છે અને પરદ્રવ્યમાં રત જીવને દુર્ગતિ
વિરતિ કરો.
એટલે ભૂંડી પરિણતિ, અશુદ્ધ પરિણમન, તે સંસારનું કારણ છે. માટે
શુદ્ધજ્ઞાનમય સ્વદ્રવ્યનો આશ્રય કરવો, ને પરદ્રવ્યનો આશ્રય છોડવો,–એ
મોક્ષનો માર્ગ છે, એ જૈનસિદ્ધાંતનો સાર છે.
સ્વદ્રવ્યનો આશ્રય છે, ને બંધભાવમાં પરદ્રવ્યનો આશ્રય છે.
છે–હું આને મારું–એવો અશુભ અધ્યવસાય, અથવા હું આને બચાવું–એવો શુભ
અધ્યવસાય–તે ક્્યારે થાય?–કે સામે તેવા જીવનું અસ્તિત્વ હોય, ને જીવ તેનો
આશ્રય કરે ત્યારે એવી બુદ્ધિ થાય કે હું આ જીવને મારું અથવા હું આને બચાવું.
સામે કોઈ જીવનું અસ્તિત્વ જ ન હોય, તો તેના આશ્રય વગર એવો મારવાનો
કે જીવાડવાનો અભિપ્રાય ક્્યાંથી થાય? વંધ્યસુતને હું મારું, કે આકાશ ફૂલને હું
ચૂંટું એવો ભાવ કોઈને થતો નથી કેમકે સામે તેવી વસ્તુનું અસ્તિત્વ જ નથી.
PDF/HTML Page 26 of 45
single page version
જ્યારે બંધભાવ કરે ત્યારે તે પરવસ્તુના જ આશ્રયે કરે છે. માટે પરદ્રવ્યનો
આશ્રય છોડવાનો ભગવાને ઉપદેશ આપ્યો છે.
છે. જો પરવસ્તુ જ બંધનું કારણ થતી હોય તો, જગતમાં સદાય તેનું અસ્તિત્વ છે
એટલે સદાય બંધન થયા જ કરે, મોક્ષ કદી થાય જ નહીં.–પણ એમ નથી, કેમકે
બાહ્યવસ્તુ પોતે બંધનું કારણ નથી; તે બાહ્યવસ્તુ બંધભાવમાં નિમિત્ત હોવા
છતાં તે પોતે બંધનું કારણ થતી નથી. સ્વનો આશ્રય છોડીને તે પરદ્રવ્યના
આશ્રયે અશુદ્ધભાવે પરિણમે તો જ જીવને બંધન થાય છે. બંધભાવ જીવ કરે
અને પરદ્રવ્યનો આશ્રય ન હોય–એમ બને નહીં, કેમકે સ્વદ્રવ્યના આશ્રયે કદી
બંધભાવ થાય નહીં; બંધભાવ પરના જ આશ્રયે થાય.
ભગવાને કહ્યું નથી. ભગવાને દેહાદિ પરદ્રવ્યનું મમત્વ છોડીને, જ્ઞાનમય
સ્વદ્રવ્યના આશ્રયે મોક્ષને સાધ્યો છે. શુદ્ધ આત્માના આશ્રયે થયેલા સમ્યગ્દર્શન–
જ્ઞાન–ચારિત્ર તે જ મોક્ષમાર્ગ છે કેમકે તે સ્વદ્રવ્ય છે. દ્રવ્યલિંગ, શરીરની
ક્રિયાઓ વગેરે પરદ્રવ્યાશ્રિત છે, શુભ વિકલ્પો પરદ્રવ્યાશ્રિત છે, તેઓ જીવને
મોક્ષનું કારણ નથી. (જુઓ ગાથા ૪૧૦)
પૂરું થવાથી મરી જાય,–ત્યાં બાહ્યમાં જીવડું મરવા છતાં, હિંસાભાવના અભાવને
લીધે તે મુનિરાજને બંધન થતું નથી. માટે એ સિદ્ધાંત નક્કી થયો કે બાહ્યવસ્તુ
બંધનું કારણ નથી, જીવનો હિંસાદિભાવ જ બંધનું કારણ છે.
PDF/HTML Page 27 of 45
single page version
આભૂષણોથી ઓપતા ભાગ્યા મરણને જોઈને, જન જાણીએ મન માનીએ નવ કાળ મૂકે કોઈને. ૧
મણિમય મુગટ માથે ધરીને કર્ણ કુંડળ નાખતા, કાંચન–કડાં કરમાં ધરી કશીએ કચાશ ન રાખતા;
પળમાં પડ્યા પૃથ્વીપતિ એ, ભાન ભૂતળ ખોઈને, જન જાણીએ મન માનીએ નવ કાળ મૂકે કોઈને.
૨
દશ આંગળીમાં માંગળિક મુદ્રા જડિત માણિક્યથી, જે પરમ પ્રેમે પે’ રતા પોંચી કળા બારીકથી;
એ વેઢ વીંટી સર્વ છોડી ચાલિયા મુખ ધોઈને, જન જાણીએ મન માનીએ નવ કાળ મૂકે કોઈને. ૩
મૂંછ વાંકડી કરી ફાંકડા થઈ લીંબુ ધરતા તે પરે, કાપેલ રાખી કાતરા હર કોઈના હૈયાં હરે;
એ સાંકડીમાં આવિયા છટક્યા તજી સૌ સોઈને, જન જાણીએ મન માનીએ નવ કાળ મૂકે કોઈને. ૪
છો ખંડના અધિરાજ જે ચંડે કરીને નીપજ્યા, બ્રહ્માંડમાં બળવાન થઈને ભૂપ ભારે નીપજ્યા;
એ ચતુર ચક્રી ચાલિયા હોતા નહોતા હોઈને, જન જાણીએ મન માનીએ નવ કાળ મુકે કોઈને. પ
જે રાજનીતિનિપુણતામાં ન્યાયવંતા નીવડયા, અવળા કર્યે જેના બધા સવળા સદા પાસા પડ્યા;
એ ભાગ્યશાળી ભાગિયા તે ખટપટો સૌ ખોઈને, જન જાણીએ મન માનીએનવ કાળ મૂકે કોઈને. ૬
તરવાર બહાદુર ટેક ધારી પૂર્ણતામાં પેખિયા, હાથી હણે હાથે કરી એ કેસરી સમ દેખીયા;
એવા ભલા ભડવીર તે અંતે રહેલા રોઈને, જન જાણીએ મન માનીએ નવ કાળ મૂકે કોઈને. ૭
PDF/HTML Page 28 of 45
single page version
જગતમાં જે કોઈ જીવો બંધાય છે તેઓ પોતાના જ મિથ્યાત્વાદિ ભાવોને લીધે
વીતરાગભાવ વડે મુક્તિ પામે છે.–તો હે જીવ! તું તેમને શું કરે છે? પરને હું બંધાવું કે
મુક્ત કરું એ માન્યતા ખોટી છે. માટે તે મિથ્યામાન્યતા છોડ. આત્મા તો જ્ઞાનસ્વરૂપ છે,
તેના આશ્રયે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર પ્રગટ કરવા તે નિશ્ચયથી મોક્ષમાર્ગ છે. જે જીવો
આવા વીતરાગ મોક્ષમાર્ગમાં સ્થિત છે તેઓ જ મોક્ષ પામે છે; ને રાગમાં સ્થિત જીવો
બંધાય છે. આ રીતે બંધ મોક્ષ જીવને પોતાના ભાવથી જ થાય છે, પરને લીધે થતા
નથી.
બંધાય. આ જીવને તો મુક્ત કરવાનો અભિપ્રાય હતો પણ સામો જીવ તેના પોતાના
વીતરાગભાવ વગર મુક્ત થતો નથી, એટલે આ જીવના અભિપ્રાય પ્રમાણે તો કાર્ય થતું
નથી; માટે ‘પરને હું મુકાવું’–એવો જીવનો અભિપ્રાય નિરર્થક છે–મિથ્યા છે, પોતાને જ
અનર્થનું કારણ છે. કદાચ સામો જીવ વીતરાગભાવ કરીને મુક્ત થાય, તોપણ એ તો
એના પોતાના જ વીતરાગભાવને લીધે મુક્ત થયો છે,–નહિ કે આ જીવના અભિપ્રાયને
લીધે.–માટે પરના કર્તૃત્વની બુદ્ધિ અસત્ય છે, મિથ્યા છે અને દુઃખનું કારણ છે.
પરિણમે અને સરાગભાવરૂપ ન પરિણમે તો તેને બંધન ન થાય પણ મુક્તિ થાય. આ
જીવને તો તેને બંધન કરવાનો અભિપ્રાય હતો પણ સામો
PDF/HTML Page 29 of 45
single page version
ને મોક્ષમાર્ગ સ્થિત જીવો મુકાય, તું શું કરે ભલા!
head shillded by the snake, which is his special emblem
PDF/HTML Page 30 of 45
single page version
જ્યારે દ્વારિકાનગરી બળીને ભસ્મીભૂત થઈ ગઈ, શ્રીકૃષ્ણ અને બલભદ્ર જેવા
ન બચાવી શક્યા. ત્યાંથી હસ્તિનાપુર જતાં રસ્તામાં પાણી વિના તરસ્યા શ્રીકૃષ્ણનું
પોતાના ભાઈના હાથે મૃત્યુ થયું, સંસારથી વિરક્ત બલભદ્રજી દીક્ષા લઈને સ્વર્ગે
સીધાવ્યા. ત્યાર બાદ પાંડવોએ દ્વારકાનગરી ફરીથી નવી વસાવી અને શ્રીકૃષ્ણના ભાઈ
જરતકુમાર (કે જેના તીરથી શ્રીકૃષ્ણનું મૃત્યુ થયેલ) તેમને દ્વારિકાના રાજસિંહાસને
બેસાડ્યા...
દેવો દ્વારા રચાણી હતી છતાં તે પણ આજે બળીને ખાખ થઈ ગઈ. શ્રીકૃષ્ણ જ્યાં રાજ
કરતા હતા, પ્રભુ નેમકુમાર જેની રાજસભામાં બિરાજતા હતા અને જ્યાં હંમેશાં નવા
નવા મંગલ ઉત્સવ થતા હતા તે નગરી આજે સુનસામ થઈ ગઈ છે. ક્્યાં ગયા તે
રુકમિણી વગેરે રાણીઓના સુંદર મહેલો! અને ક્્યાં ગયાં તે હર્ષભરેલા પુત્રો વગેરે
કુટુંબીજનો! ખરેખર કુટુંબ વગેરેનો સંયોગ ક્ષણભંગુર છે, તે તો વાદળાંની જેમ
જોતજોતામાં વિલય થઈ જાય છે; સંયોગો તો નદીના વહેતા પ્રવાહ જેવા ચંચળ છે, તેને
સ્થિર રાખી શકાતા નથી. સંસારની આવી વિનાશિક દશા દેખીને વિવેકી જીવ વિષયોના
રાગથી વિરક્ત થઈ જાય છે.
નહિ; જ્યાં આ નજીકનું શરીર પણ પોતાનું નથી ત્યાં દૂરનું પરદ્રવ્ય તો પોતાનું કેમ
હોય?–બાહ્ય વસ્તુ પોતાની નથી છતાં તે બાહ્ય વસ્તુમાં સુખ–દુઃખ માનવા તે માત્ર
કલ્પના છે. પોતાની ચીજ તો ખરેખર આત્મા જ છે. વિષય–ભોગો ભોગવતી વખતે
જીવને સુખકર લાગે છે પણ પછી તે નીરસ જણાય છે અને તેનું ફળ દુઃખરૂપ છે,
પણ મૂઢ જીવ તેના સેવનથી પોતાને સુખી માને છે; એવા જીવો છતી આંખે અંધ
થઈને દુઃખના કુવામાં પડે છે ને દુર્ગતિમાં જાય છે. દાદરની ખૂજલી જેવા વિષયો
પરિણામે દુઃખદાયક જ છે, અને તેનાથી જીવને કદી તૃપ્તિ મળતી નથી, તેના
ત્યાગથી જ તૃપ્તિ થાય છે.
PDF/HTML Page 31 of 45
single page version
કેવા હશે પાંડવ મુનિરાજ...અહો! એને વંદન લાખ...
રાજપાટ ત્યાગી વસ્યા ઉન્નત પર્વતમાં, જેણે છોડ્યો સ્નેહીઓનો સાથ...અહો૦
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રના ધારક, કરે કર્મોને બાળી ખાખ...અહો૦
શત્રુ કે મિત્ર નહીં કોઈ એના ધ્યાનમાં, વસે એ સ્વરૂપ–આવાસ...અહો૦
પ્રમત્ત–અપ્રમત્ત ભાવમાં એ ઝૂલતા, આત્મઆનંદમાં રમનાર...અહો૦
રાગ કે દ્વેષ નહીં કોઈ એના ધ્યાનમાં, માત્ર કરે આત્મા કેરું ધ્યાન...અહો૦
પરિષહોમાં જેણે ઉપેક્ષા કરીને, જલ્દી કર્યો સિદ્ધિમાં નિવાસ...અહો૦
PDF/HTML Page 32 of 45
single page version
સંસારમાં જીવન ક્ષણભંગુર છે. વાદળાંની જેમ જોતજોતામાં તે વિલીન થઈ
PDF/HTML Page 33 of 45
single page version
જીવને નથી કંઈ ધ્રુવ, ધ્રુવ ઉપયોગ–આત્મક જીવ છે.
છેદાવ વા ભેદાવ, કો લઈ જાવ, નષ્ટ બનો ભલે,
વા અન્ય કો રીત જાવ, પણ પરિગ્રહ નથી મારો અરે.
જેમ ભૂખ્યા સિંહના પંજામાં પડેલા હરણના બચ્ચાંની કોઈ રક્ષા નથી કરી
દ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાળ–ભવ અને ભાવરૂપ સંસારમાં આ આત્મા નિજસ્વરૂપને
PDF/HTML Page 34 of 45
single page version
સ્વવિષયને ભૂલીને તું સદાય અતૃપ્તપણે જ મર્યો છે. માટે હે આત્મા!! હવે તું
વિષયલાલસા છોડીને આત્મસ્વરૂપમાં તારા ચિત્તને જોડ. આ દુઃખમય સંસારચક્રથી
છૂટવાનો સાચો ઉપાય ફક્ત આ એક જ છે કે તું બાહ્ય વિષયોના મોહને છોડીને
આત્મધ્યાનમાં લીન થા.
આ જીવ એકલો જ આવે છે, એકલો જ જન્મ–મરણના દુઃખો ભોગવે છે, એકલો
છે. અને એકલો જ મરે છે. આ જીવને સુખમાં કે દુઃખમાં કોઈપણ સાથી નથી. અરે
જીવ! જે કુટુંબ વગેરેને તું તારાં સમજે છે તે ખરેખર તારાં નથી, કુટુંબ વગેરે તો દૂર
રહો, પણ જે શરીરને પુષ્ટ કર્યું અને જેની સાથે ચોવીસે કલાક રહ્યો તે શરીર પણ સાથે
નથી આવતું તો બીજું તો કોણ આવશે! માટે હે આત્મા! તું બીજાને માટે પાપનો બોજો
તારા શિર ઉપર બાંધી રહ્યો છે! તું સદા એકલો જ છો, માટે બધાનો મોહ છોડીને એક
તારા આત્માને જ ચિંતવ.
જીવ એકનું નીપજે મરણ, જીવ એકલો સિદ્ધિ લહે. ૧૦૧
મારો સુશાશ્વત એક દર્શન–જ્ઞાન–લક્ષણ જીવ છે;
બાકી બધા સંયોગલક્ષણ ભાવ મુજથી બાહ્ય છે. ૧૦૨
જળ અને દૂધની માફક શરીર અને આત્માનો મેળ દેખાય છે, પણ જેમ ખરેખર
તેમને એકમેક સમજવા તે તો ભૂલ છે. તારો તો જ્ઞાયકભાવ છે, ચારિત્રભાવ છે;
રત્નત્રયસ્વરૂપ આત્મા જ તારો છે. માટે કોઈ અન્યના આશ્રયે શાંતિ થશે એવી આશા
છોડીને તું તારા એકત્વસ્વરૂપમાં આવ. તારી એકતાથી તારી શોભા છે, અન્યથી તારી
શોભા નથી. અન્યથી ભિન્ન અનન્યસ્વરૂપ આત્માને ભાવ.
PDF/HTML Page 35 of 45
single page version
આ શરીર તો અશુચિનો પટારો છે, માંસ–હાડકા–લોહી–પરૂ વગેરેથી બનેલું
વસ્તુઓ પણ આ શરીરનો સંબંધ થતાં જ દૂષિત થઈ જાય છે. તો પછી અરે
આત્મા! તું આવા અશુચિના સ્થાનરૂપ શરીર ઉપર મોહ અને પ્રેમ કેમ કરે છે!!–
એ તારી મોટી ભૂલ છે કે તું આ મલિન દેહમાં મૂર્છાઈ રહ્યો છે. ક્્યાં તો તારું
નિર્મળ સ્વરૂપ ક્્યાં એનો મલિન સ્વભાવ! માટે શરીરને હેય સમજીને તું શીઘ્ર
તેના ઉપરથી મોહ છોડ, અને તારી જ્ઞાનગંગામાં સ્નાન કરીને પાવન થા. એમાં
તારી બુદ્ધિમત્તા છે.
દરિયામાં પડેલી છેદવાળી નૌકામાં જેમ સતત પાણી આવ્યા કરે છે તેમ મોહરૂપી
હે આત્મા! આ આસ્રવ જ તને સંસારસમુદ્રમાં ડુબાડનાર છે, માટે તું ચૈતન્યની જાગૃતિ
વડે આસ્રવોને છોડ, અને નિરાસ્રવી થા. એમ કરવાથી જ તારી આત્મનૌકા આ
ભવસમુદ્રથી પાર થશે, ને તારું કલ્યાણ થશે.
આસ્રવને અટકાવવો તે સંવર છે સમ્યગ્દર્શનપૂર્વકના આત્મધ્યાનથી તે
છે. સંવર થતાં ફરીને આ આત્મા સંસારમાં ભટકતો નથી; તેને મોક્ષનો માર્ગ મલી
જાય છે. માટે હે આત્મા! હવે તું સંસારના ઝંઝટોને છોડીને તે પુનિત સંવરનો
આશ્રય કર.
સમ્યક્ત્વ–આદિક ભાવ રે! ભાવ્યા નથી પૂર્વે જીવે.
ભવચક્રમાં ભમતાં કદી, ભાવી નથી જે ભાવના,
ભવનાશ કરવા કાજ હું ભાવું અપૂરવ ભાવના.
PDF/HTML Page 36 of 45
single page version
છે ક્રોધ ક્રોધમહીં જ નિશ્ચય, ક્રોધ નહીં ઉપયોગમાં.
આવું અવિપરીત જ્ઞાન જ્યારે ઉદ્ભવે છે જીવને,
ત્યારે ન કંઈ પણ ભાવ તે ઉપયોગ શુદ્ધાત્મા કરે.
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર દ્વારા કર્મોની નિર્જરા થાય છે. જેમ ધગધગતા
પ્રતાપથી વિકાર બળી જાય છે, ને કર્મો ઝરી જાય છે. નિર્જરા બે પ્રકારની છે–તેમાં
સવિપાક નિર્જરા તો બધા જીવોને થાય છે; અવિપાક નિર્જરા સમ્યગ્દ્રષ્ટિ, વ્રતધારી,
મુનિઓને જ થાય છે. અને તે જ આત્માને કાર્યકારી છે. માટે હે આત્મા! તું
આત્મધ્યાનની ઉગ્રતાવડે અવિપાક નિર્જરાને આચર, કે જેથી પંચમજ્ઞાની થતાં તને
વાર ન લાગે. અહો! સમ્યગ્દર્શન થતાં જ અનંતી નિર્જરા શરૂ થઈ જાય છે, અને
આ ક્ષણે જ એટલું તો જરૂર કર. તારા સ્વભાવનું સમ્યગ્દર્શન પણ ધીમેધીમે
આઠેય કર્મોને બાળીને ખાખ કરી નાંખશે.
આનાથી બન તું તૃપ્ત, તુજને સુખ અહો! ઉત્તમ થશે.
આ લોક (જગત) કોઈનો બનાવેલો નથી, કોઈ તેનો નાશ કરી શકતું નથી.
અનંત અલોકને વચમાં જેમ આ લોક નિરાલંબી સ્થિત છે, તેમ લોકમાં તારો આત્મા
પણ કોઈના આલંબન વગરનો છે. માટે પરાલંબીબુદ્ધિ છોડીને તું તારા આત્માને જ
અવલંબ, કે જેથી તારી લોકયાત્રા પૂરી થાય, અને લોકનું સર્વોત્કૃષ્ટ સ્થાન તને મળે. કેડ
ઉપર હાથ ટેકવીને અને પગ પહોળા કરીને ઉભેલા પુરુષની સમાન આ લોકનો આકાર
છે.–એવા આ લોકમાં જીવ સમ્યગ્દર્શન અને સમભાવ વિના જ અનંતકાળથી આમ–તેમ
ઘૂમી રહ્યો છે. માટે
PDF/HTML Page 37 of 45
single page version
મહિમાવંત એવા તારા આત્મામાં સ્થિર થા, કે જેથી તારું લોકભ્રમણ અટકીને સ્થિર
સિદ્ધદશા પ્રગટે. લોકનો એક પણ પ્રદેશ આધો–પાછો થતો નથી; તેમજ લોકમાં એક પણ
દ્રવ્યની સંખ્યામાં વધારો કે ઘટાડો થતો નથી.
જીવને મનુષ્યપર્યાય, ઉત્તમકુળ, નિરોગશરીર, દીર્ઘ આયુષ્ય, જૈનશાસન, સત્સંગ
મળવા છતાં ધર્મબુદ્ધિ જાગવી તે દુર્લભ છે. એ બુદ્ધિ જાગ્યા પછી અંતરમાં સમ્યક્ત્વનું
પરિણમન થવું તે પરમ દુર્લભ–અપૂર્વ છે. સમ્યક્ત્વ પછી મુનિધર્મને ધારણ કરવો તે
દુર્લભ છે અને મુનિધર્મ પછી સ્વરૂપમાં સ્થિર થઈને કેવળજ્ઞાન પ્રગટ કરવું તે સૌથી
દુર્લભ છે.
પ્રસાદથી આત્મરુચિના બળે તને તે સહજ સુલભ થઈ જશે. તે સમ્યક્ત્વને પ્રગટ
કરવું તે જ સાચો લાભ છે, તે જ સાચું સુખ છે. સમ્યક્ત્વ પ્રગટ કરતાં તારો બેડો
પાર થઈ જશે. એ પરમ દુર્લભ સમ્યક્ત્વરૂપી બાણ વગર આ જીવ યોદ્ધો સંસારમાં
ઘૂમી રહ્યો છે. જેમ યોદ્ધા પાસે કામઠું હોય પણ જો બાણ ન હોય તો તે લક્ષ્યને
વેધી શકતો નથી, જેમ જીવયોદ્ધા પાસે જ્ઞાનના ઉઘાડરૂપી કામઠું હોય પણ જો
લક્ષ્યવેધક બાણ એટલે કે ચૈતન્યને લક્ષમાં લેનારું સમ્યક્ત્વ ન હોય તો તે મોહને
વીંધી શકતો નથી, ને સંસારથી છૂટી શકતો નથી. માટે હે જીવ! તું તે
સમ્યક્ત્વરૂપી તીક્ષ્ણ તીર વડે મોહને ભેદી નાંખ,–જેથી સંસારની જેલમાંથી
છૂટકારો થઈ જાય, ને મોક્ષસુખ પ્રગટે.
સમ્યગ્દર્શનાદિરૂપ જે ધર્મ છે તેનાથી આ જીવને સુખની પ્રાપ્તિ થાય છે. ધર્મ
છોડાવીને સુખરૂપ શિવધામમાં સ્થાપે. માટે હે આત્મા! તું મોહભાવથી ઉત્પન્ન
થયેલા વિકલ્પોને છોડીને શુદ્ધ ચૈતન્યરૂપ તારા આત્માનું દર્શન કરીને તેમાં લીન થા,
એ જ ધર્મ છે
PDF/HTML Page 38 of 45
single page version
અધ્યાત્મની જનની તે ઉદાસીનતા.
PDF/HTML Page 39 of 45
single page version
ને દસમું) સાચા છે; બાકીનાં ભૂલવાળાં છે. તેનો ખુલાસો નીચે મુજબ છે–
ઊપજે છે. જ્યોતિષી દેવોમાં ઊપજે તે વખતે જીવ મિથ્યાદ્રષ્ટિ જ હોય છે; ત્યારપછી કોઈ
જીવો આત્મજ્ઞાન કરીને સમ્યગ્દ્રષ્ટિ થાય તે જુદી વાત છે.
પહેલી નરકમાં જ જાય, બીજી નરકમાં જાય નહીં એ નિયમ છે. બીજી નરકોમાં ગયા
પછી ત્યાં સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરી શકે ખરો.
આ વાત લાગુ પડે છે.)
મિથ્યાત્વદશામાં નરકગતિનું આયુ બાંધી લીધું, પછી સમ્યગ્દર્શન પામ્યો ને
પ્રભુચરણમાં તીર્થંકરપ્રકૃતિ પણ બાંધી; પછી આયુષ્યના અંતિમ મુહૂર્તમાં ફરી
મિથ્યાત્વદશા પામીને તે જીવ (તીર્થંકરપ્રકૃતિ સહિત) ત્રીજી નરકમાં જાય; અને ત્યાં
ગયા પછી અંતર્મુહૂર્તમાં તે જીવ પાછો સમ્યગ્દર્શન પામી જાય છે. (આવા જીવો
ક્ષાયિક સમ્યગ્દ્રષ્ટિ નથી હોતા; ક્ષાયિક સમ્યગ્દર્શનનું અસ્તિત્વ પહેલી નરક સુધી જ
સંભવે છે, તેથી નીચે નહીં.)
PDF/HTML Page 40 of 45
single page version
શકે નહીં. આ સંબંધમાં નીચે મુજબ નિયમો છે–
* ત્રીજી–બીજી કે પહેલી નરકેથી નીકળેલો જીવ તીર્થંકર પણ થઈ શકે. (પરંતુ
નહીં.
નથી કેમકે તે જીવમાં ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વની યોગ્યતા નથી.