PDF/HTML Page 21 of 44
single page version
જે પઢે–સુણશે–ભાવશે તે સ્થાન અવિચલ પામશે.
PDF/HTML Page 22 of 44
single page version
ગુરુદેવે તેને સમજાવતાં કહ્યું કે એકલો નિત્ય નહિ, પણ નિત્ય–અનિત્ય બંને
PDF/HTML Page 23 of 44
single page version
અનુભવ સહિત સાચી પ્રતીત ને પરમ આનંદ થાય છે.
નિર્ણય થાય નહીં. દ્રવ્યપણે નિત્ય, પર્યાયપણે અનિત્ય એવી વસ્તુ છે.–આવો
જૈનમત છે.
વસ્તુ અવિનાશી છે. વસ્તુ જ દ્રવ્યસ્વરૂપે નિત્ય ટકતી, પર્યાયસ્વરૂપે ઉત્પાદ–વ્યયને કરે
છે.–આમ દ્રવ્યધર્મ ને પર્યાયધર્મ–બંને ધર્મવાળી વસ્તુ છે. એક્કેને કાઢી નાંખો તો વસ્તુનું
સ્વરૂપ જ સિદ્ધ નહીં થાય. માટે એમ સમજવું કે–આત્માને એકાંતે નિત્ય કે એકાંતે
અનિત્ય માનવો તે બંને ભ્રમ છે,–વસ્તુસ્વરૂપ નથી; અમે (જૈનો) કથંચિત્ નિત્ય–
અનિત્યાત્મક વસ્તુસ્વરૂપ કહીએ છીએ તે જ સત્યાર્થ છે. (સ. કળશ ૨૦૬ ના
પ્રવચનમાંથી)
અને પર્યાય સાથે જ કામ છે. દ્રવ્યધર્મ છે તે પર્યાયને કરતો નથી, પર્યાયનું કરવાપણું
વસ્તુના પર્યાયધર્મથી છે. વસ્તુમાં પર્યાય છે તે પર્યાય છે. તે દ્રવ્ય છે તે દ્રવ્ય છે; તેમાં
દ્રવ્ય તે પર્યાયરૂપ નથી, પર્યાય તે દ્રવ્યરૂપ થતી નથી. આવી દ્રવ્ય–પર્યાયરૂપ બે
સ્વભાવવાળી વસ્તુ છે.–આનું નામ અનેકાન્ત છે. વસ્તુને દ્રવ્યઅપેક્ષાએ નિત્ય–નિષ્ક્રિય–
ધ્રુવ વગેરે કહેવાય છે, ને પર્યાયઅપેક્ષાએ તેને અનિત્ય–સક્રિય–ઉત્પાદવ્યયવાળી કહેવાય
છે.–એમ બંનેની અપેક્ષા ધ્યાનમાં રાખીને દ્રવ્ય–પર્યાયનું સાચું જ્ઞાન થાય છે. દ્રવ્ય
અપેક્ષાએ નિત્યપણું દેખનારને પર્યાય પણ ખ્યાલમાં છે; તેમજ પર્યાયથી અનિત્યપણું
જાણનારને દ્રવ્યનો પણ ખ્યાલ છે. પ્રવચનસારના ૨૦ મા બોલમાં આત્માને
‘શુદ્ધપર્યાય’ કહ્યો,–પણ તે શુદ્ધપર્યાય અંદર ધ્રુવના અવલંબને થઈ છે, એટલે
‘શુદ્ધપર્યાય’ કહેતાં પણ દ્રવ્ય તો લક્ષમાં છે જ.–આમાં પરની કે વિકારની તો વાત જ
નથી, આ તો પોતામાં ને પોતામાં દ્રવ્ય ને પર્યાયરૂપ
PDF/HTML Page 24 of 44
single page version
વગરની શુદ્ધ પર્યાય વર્તે છે. શુદ્ધ પર્યાય વર્તે જ છે–એટલે હું આ શુદ્ધ પર્યાયને કરું એવા
ભેદનું કે વિકલ્પનું ત્યાં કોઈ પ્રયોજન રહેતું નથી. અભેદપણે તે સ્વાનુભૂતિરૂપ શુદ્ધ
પર્યાયને જ આત્મા કહ્યો છે; અને આવા આત્માને લક્ષમાં લેવા જાય ત્યાં પણ
અભેદસ્વભાવનો જ અનુભવ થાય છે. અહો, જૈનશાસનમાં અલૌકિક વસ્તુસ્વરૂપ સર્વજ્ઞ
ભગવાને પ્રગટ કર્યું છે. આવા વસ્તુસ્વરૂપનો નિર્ણય કરતાં વીતરાગતા ને મોક્ષમાર્ગ
થાય છે.
નથી. –પણ ભાઈ! રાગ–દ્વેષ–ક્રોધાદિ ભાવો મનના વિચારો ને તે પ્રકારની
જ્ઞાનપર્યાયો,–તે પલટતું સ્પષ્ટ અનુભવમાં આવે છે. ઘડીકમાં જીવને ક્રોધ હોય ને બીજી
ક્ષણે શાંતપરિણામ થાય,–એમ પર્યાય–અપેક્ષાએ તેને અનિત્યતા છે. જો પર્યાય–
અપેક્ષાએ અનિત્યતા ન હોય તો જેને ક્રોધ થયો તેને ક્રોધપરિણામ જ સદા રહે, ક્રોધ
પલટીને શાંતિના પરિણામ કદી થાય જ નહીં. આત્માને જે એકાંત નિત્ય કૂટસ્થ માને
છે–એનોય આત્મા પણ ક્ષણેક્ષણે પલટી તો રહ્યો જ છે, પણ એકાંતદ્રષ્ટિને લીધે
વસ્તુસ્વરૂપને તે દેખી શકતો નથી. એ જ રીતે આત્માને સર્વથા ક્ષણભંગુર માનનાર જે
બૌદ્ધમતી, તેનો આત્મા પોતે પણ દ્રવ્ય–અપેક્ષાએ નિત્ય ટકી જ રહ્યો છે, પણ એકાંત
પર્યાયદ્રષ્ટિને લીધે તે વસ્તુસ્વરૂપને દેખી શકતો નથી. ધર્મી જીવ (જૈનમત અનુસાર)
દ્રવ્ય–પર્યાયરૂપ સમ્યક્ વસ્તુસ્વરૂપનો નિર્ણય કરીને, દ્રવ્ય અને પર્યાય બંનેના પક્ષના
વિકલ્પથી પાર થઈને, અંતર્મુખ પરિણતિ વડે શુદ્ધ આત્માની અનુભૂતિ કરે છે,–એ જ
મોક્ષમાર્ગ છે, એ જ જૈનશાસન છે.
જોઈએ.
PDF/HTML Page 25 of 44
single page version
પોતાને ભાન થવું જોઈએ.
હવે વસ્તુમાં દ્રવ્યરૂપ જે નિત્યત્વધર્મ છે તે અનિત્ય એવી પર્યાયને કરે છે કે નથી
દ્રવ્યસ્વભાવ છે તે કાંઈ પર્યાયસ્વભાવને કરતો નથી. વસ્તુ પોતાના પર્યાયસ્વભાવથી
જ પોતે પર્યાયરૂપે પરિણમે છે એટલે તેને તે કરે છે, અને તે જ વખતે દ્રવ્યસ્વભાવથી તે
ધ્રુવ રહે છે; –ધ્રુવ છે તે પર્યાયને કરતું નથી.–આમ વસ્તુ પોતે બે સ્વભાવવાળી છે. તેના
જ્ઞાનથી પ્રમાણજ્ઞાન થાય છે. દ્રવ્ય સાથે પર્યાયને ભેળવીને વસ્તુનું પ્રમાણજ્ઞાન થયું છે.
તે પ્રમાણજ્ઞાને જાણેલી યથાર્થ વસ્તુમાં બે ભેદ પાડો તો એક ધ્રુવ પડખું ને બીજું પલટતું
પડખું. તેમાં ધ્રુવ–અંશઅપેક્ષાએ જોતાં વસ્તુ અક્રિય છે. નિત્ય છે; બીજા અંશ અપેક્ષાએ
જોતાં વસ્તુ ઉત્પાદ–વ્યયરૂપ અનિત્ય છે, તે પોતાની પર્યાયને કરે છે. આમ બંનેને અભેદ
કરીને પ્રમાણજ્ઞાન કર્યું. છતાં તેથી બે નયના (દ્રવ્ય–પર્યાયના) જ્ઞાનને કાંઈ વિઘ્ન
આવતું નથી. વસ્તુનો સ્વભાવ જ એવો અદ્ભુત છે કે તેના ચિંતનમાં એકાગ્ર થતાં
અલૌકિક શાંત પરિણામ વડે ધર્મધ્યાન ને શુક્લધ્યાન થાય છે. વસ્તુસ્વરૂપના ચિંતનવડે
વીતરાગતા થાય છે.
ચાલ ભાઈ ચાલ, કર આત્મામાં વાસ
PDF/HTML Page 26 of 44
single page version
PDF/HTML Page 27 of 44
single page version
મસ્તીની વાત છે. આત્મા ધ્રુવસ્વભાવમાં અભેદ થઈને પરિણમ્યો ત્યાં
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–આનંદરૂપ પરિણતિ પ્રગટ થઈ.
થયો કે ધ્રુવસ્વભાવમાં અભેદદ્રષ્ટિથી તેને રાગાદિનું કર્તા–ભોક્તાપણું છૂટી ગયું
છે. એકલી પર્યાયને જ તે નથી દેખતો. પહેલાં રાગાદિ સાથે અભેદપણે
પરિણમતો તે મિથ્યાત્વ હતું, તે છૂટી ગયું, ને સ્વભાવમાં અભેદ પરિણતિથી
સમ્યક્ત્વાદિરૂપ તે પરિણમ્યો.
ઉપશમાદિ ભાવને પણ શુદ્ધજ્ઞાનપરિણતિ કે શુદ્ધોપયોગ વગેરે કહેવાય છે.
શુદ્ધોપયોગપૂર્વક ઉપશમાદિ ભાવ પ્રગટે છે. ઉપશમભાવરૂપ ધર્મની શરૂઆત
શુદ્ધોપયોગ વડે જ થાય છે.
હતું તે પર્યાયમાં પરિણમ્યું. તે શુદ્ધપર્યાયરૂપ પરિણમેલો જીવ રાગાદિનો કર્તા–
ભોક્તા નથી. શુદ્ધપરિણતિ દોષને કેમ ઉત્પન્ન કરે? ને તેને તે કેમ ભોગવે?
પર્યાય તરફ પણ નહિ, પણ અંદર સત સ્વભાવ છે તેમાં લક્ષ કરે તો આ
સમજાય તેવું છે. સિદ્ધ જેવા પોતાના સત્સ્વભાવથી આત્મા એક ક્ષણ પણ
ભિન્ન નથી; એવા પોતાના આત્માને લક્ષમાં લઈને અનુભવ કરવાની આ વાત છે.
રાગાદિની ક્રિયાના કર્તા પણ નથી ને ભોક્તા પણ નથી. સર્વજ્ઞપદ આત્માના
સ્વભાવમાં ભર્યું છે, તેમાં એકાગ્રતાવડે તે પર્યાયમાં પ્રગટે છે. આત્માની
શક્તિમાં કેવળજ્ઞાન ન હોય તો પર્યાયમાં આવે ક્યાંથી? પરમ–જ્ઞાનસ્વભાવી
આત્મા છે.
અંદરના સ્વરૂપની અપૂર્વ વાત છે. આવી દ્રષ્ટિ પ્રગટ કરીને જે જીવ આનંદ–
PDF/HTML Page 28 of 44
single page version
કર્તા–ભોક્તા નથી. શુદ્ધ જ્ઞાનપરિણતિમાં રાગના અકર્તાપણાની અપેક્ષાએ
ક્ષાયિકજ્ઞાની ને શ્રુતજ્ઞાની બંને સરખાં છે.
તેનું વાંચન–મનન કરતા. તેમાં કહ્યું છે કે આ આત્મામાં ને સિદ્ધપરમાત્મામાં
કિંચિત્ પણ ફેર નથી. સ્વભાવથી આ આત્મામાં ને સિદ્ધપરમાત્મામાં કાંઈ ફેર માને
તો તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે. જેમ સ્વભાવથી બંને સરખાં છે, તેમ તે સ્વભાવની દ્રષ્ટિમાં જે
રાગાદિનું અકર્તાપણું થયું તેમાં પણ બંને સરખાં છે. જેમ ક્ષાયિકજ્ઞાની એવા કેવળી
પરમાત્માના જ્ઞાનમાં રાગાદિનું કર્તા–ભોક્તાપણું નથી, તેમ સ્વભાવદ્રષ્ટિવંત સાધક
ધર્માત્માની શુદ્ધજ્ઞાનપરિણતિમાં પણ રાગાદિનું કર્તા–ભોક્તાપણું નથી. સ્વભાવદ્રષ્ટિ
થતાં ધારાવાહી શુદ્ધજ્ઞાનપરિણતિ થયા કરે છે, ત્યાં ‘આ પરિણતિને હું કરું’ એવા
વિકલ્પનોય તે પરિણતિમાં અભાવ છે. અહો! પૂર્ણાનંદી ધ્રુવસ્વભાવની દ્રષ્ટિથી
આવી પરિણતિરૂપે આત્મા પરિણમ્યો–તેનું નામ ધર્મ છે.
આત્મા પર્યાયમાં પામર છતાં સ્વભાવે પ્રભુ છે–તે પ્રભુતા સંતો બતાવે છે. જેમ
માતા હેતથી હાલરડાં ગાઈને બાળકનાં વખાણ કરે, તેમ સંતો આત્મગુણના
ગાણાં સંભળાવીને જગાડે છે કે રે જીવ! તું જાગ! રાગ જેટલો તું નથી, ને તારું
જ્ઞાન રાગનું કર્તા નથી. તું તો પૂર્ણાનંદનો નાથ છો, ને સ્વભાવમાં એકાગ્ર થઈને
પરમાત્મા થવાની તારી તાકાત છે.
જ્યાં દ્રષ્ટિને એકાગ્ર કરી ત્યાં જીવની મોહનિદ્રા ઊડી ગઈ ને તે જાગ્યો કે અહો!
જેવા પરમાત્મા તેવો હું છું. પરમાત્મામાં ને મારામાં કાંઈ ફેર નથી. પર્યાય ભલે
છોટી–પણ સ્વભાવ તો મોટો છે, સ્વભાવ છોટો નથી. આવા મોટા સ્વભાવને
પ્રતીતમાં લેતાં રાગાદિના કર્તાપણારૂપ તૂચ્છતા છૂટી જાય છે ને શુદ્ધ
જ્ઞાનભાવરૂપ મોટું પરમાત્મપણું પ્રગટે છે. જેમ અણુબોંબ (જાપાન ઉપર ફેંકાયો
તે) દેખાવમાં નાનો હોય પણ તેની શક્તિ એટલી મોટી હોય કે સેંકડો જોજનમાં
ખેદાન–મેદાન કરી નાંખે! તેમ આત્મા ક્ષેત્રથી દેખાવમાં ભલે નાનો લાગે પણ
અંદર પરમાત્મશક્તિનો મોટો ભંડાર છે, ને તેની દ્રષ્ટિ–અનુભવ તે કરી શકે છે.
નાના દેહમાં રહેલા દેડકાનો
PDF/HTML Page 29 of 44
single page version
PDF/HTML Page 30 of 44
single page version
મન થશે.
અરવિંદ.
કેટલું બુરું થાય છે! ને સદ્ગુણથી જીવ કેવો સુખી થાય છે!
PDF/HTML Page 31 of 44
single page version
મુનિ પાસે દીક્ષા લઈ લીધી. રાજાએ તેના પુત્રને મંત્રી બનાવ્યો. કમઠ દુષ્ટ હોવાથી તેને
મંત્રી ન બનાવ્યો, પણ મરૂભૂતિને મંત્રી બનાવ્યો. પોતે મોટો છતાં પોતાને મંત્રીપદ ન
મળ્યું ને નાનાભાઈને મંત્રીપદ મળ્યું તેથી કમઠના મનમાં ઘણી ઈર્ષા થતી હતી.
જાણે રાજા હોય તેમ વર્તવા લાગ્યો, ને પ્રજાને હેરાન કરવા લાગ્યો. મરૂભૂતિની સ્ત્રી
ઘણી સુંદર હતી, તેને દેખીને કમઠ તેના ઉપર મોહિત થઈ ગયો. અરેરે, પોતાના
નાનાભાઈની સ્ત્રી ઉપર તે મોહિત થયો! પાપી જીવને વિવેક ક્યાંથી હોય? નાના
ભાઈની સ્ત્રી તે તો પુત્રી સમાન ગણાય, છતાં વિષયાંધ જીવ તેના ઉપર પણ કુદ્રષ્ટિ
કરવા લાગ્યો. ધિક્કાર છે એવા વિષયોને! તેથી જ શાસ્ત્રો કહે છે કે રે જીવ! વિષ જેવા
વિષયોને તું દૂરથી જ છોડ.
માટે ઘણું સમજાવ્યો; આવાં પાપકાર્યોથી જીવ નરકમાં જાય છે, અહીં પણ તેની નિંદા
થાય છે, માટે હે મિત્ર! તું મારી શિખામણ માન, અને આવા દુષ્ટ વિચારને છોડી દે!
પરંતુ પાપી કમઠે તેની એક પણ શિખામણ ન માની; અને કહ્યું કે જો સુંદર સ્ત્રી મને
નહિ મળે તો હું મરી જઈશ.
કમઠના દુરાચારની વાત તેણે સાંભળી અને કમઠ ઉપર તેને ઘણો ગુસ્સો આવ્યો. આવા
અન્યાયી માણસ મારા રાજ્યમાં શોભે નહીં, એમ વિચારીને તેને કડક શિક્ષા કરી; તેને
ટકો કરાવી, મોઢું કાળું કરી, ગધેડા ઉપર બેસાડીને નગર બહાર કાઢી મુક્યો. પાપી
કમઠના
PDF/HTML Page 32 of 44
single page version
ભોગવી રહ્યો છે, માટે પાપથી દૂર રહો.
લાંબી જટા હતી, તો કોઈએ શરીરે રાખ લગાવી હતી, કોઈ મૃગચર્મ ઉપર બેઠા હતા તો
કોઈ પંચાગ્નિ તપતા હતા; કમઠ આવા કુગુરુઓ સાથે રહેવા લાગ્યો; એને કાંઈ જ્ઞાન તો
હતું નહીં, વૈરાગ્ય પણ ન હતો. અજ્ઞાનથી અને ક્રોધથી હાથમાં મોટો પથરો ઉપાડીને, તે
ઊભો ઊભો તપ કરતો હતો. એવામાં–શું બન્યું?.......તે જાણતા પહેલાં આપણે તેના
ભાઈ મરૂભૂતિની તપાસ કરી લઈએ.
ઘણું દુઃખ થયું. ભાઈ ઉપર તેણે ક્રોધ ન કર્યો પણ ઊલટું તેને મળવાનું અને ઘરે પાછો
લાવવાનું મન થયું. એટલે તે રાજા પાસે આવ્યો અને કહ્યું કે હે મહારાજ! મારા
ભાઈનો અપરાધ ક્ષમા કરો અને તેને રાજ્યમાં પાછો લાવવાની રજા આપો.
અન્યાયી કાર્ય કર્યું છે તેની શિક્ષા કરવી જ જોઈએ, તેમાં જ રાજ્યની શોભા છે, માટે તું
કાંઈ ચિંતા ન કર અને ઘરે જા.
સમજાવ્યો, પણ તેણે માન્યું નહીં, ને મોટાભાઈના મોહને વશ તેની તપાસ કરવા, અને
તેની ક્ષમા માંગવા માટે તે ચાલ્યો. રે...બંધુપ્રેમનો મોહ કેવો છે! જીવોને મોહનું બંધન
તોડવું મુશ્કેલ પડે છે.
દુઃખ થયું. તેની પાસે જઈ, હાથ જોડીને તે કહેવા લાગ્યો કે હે ભાઈ! તમારા વગર
PDF/HTML Page 33 of 44
single page version
PDF/HTML Page 34 of 44
single page version
મરીને તે પશુગતિમાં જન્મ્યો, ને સમ્મેદશિખરની નજીકના એક વનમાં મોટો હાથી થયો.
તે પહેલાં, કમઠનું તથા રાજા અરવિંદનું શું થયું તે જાણી લઈએ.
લોકો સાથે રહેવા લાગ્યો ને ચોરી કરવા લાગ્યો. ચોરી કરતાં પકડાયો ત્યારે તેને ખૂબ
માર્યો. તે ઘણો દુઃખી થયો, પણ તેણે પોતાના ભાવ સુધાર્યા નહીં, અંતે ક્રોધમાં મરીને તે
કુક્કટ નામનો ભયંકર ઝેરી સર્પ થયો.
એક અવધિજ્ઞાની મુનિરાજ પધાર્યા, તેમને ઉપદેશ સાંભળીને રાજા ઘણો ખુશી થયો.
પછી પૂછયું કે મારો મંત્રી મરૂભૂતિ ક્યાં છે? તે હજી કેમ પાછો આવ્યો નથી?
મરણ થયા જ કરે છે. પોતાના હિતને માટે જીવે દુષ્ટ પુરુષોનો સંગ છોડી જ્ઞાની
ધર્માત્માઓનો સંગ કરવા જેવો છે.
બની. આકાશમાં સુંદર રંગબેરંગી વાદળાં ભેગા થવા લાગ્યા, ને થોડીવારમાં તો એક
અત્યંત સુંદર જિનમંદિર હોય એવું દ્રશ્ય બની ગયું. એનો દેખાવ અદ્ભુત હતો!
અહા,
PDF/HTML Page 35 of 44
single page version
મારા રાજ્યમાં આવું જ મંદિર બનાવીશ–આમ વિચારીને તે મંદિરનું ચિત્ર કરી લેવા
તેણે તૈયારી કરી. પણ રાજાએ હજી તો કલમ હાથમાં લીધી ત્યાં તો વાદળાં વીખરાઈ
ગયા ને તે અદ્ભુત મંદિરની રચના અદ્રશ્ય થઈ ગઈ.
અસાર અને વિનાશિક છે. અરે, આવા અસ્થિર ઈન્દ્રિયવિષયોમાં દિનરાત મચ્યા રહેવું–
તે જીવને શોભતું નથી. આ શરીર ક્ષણભંગુર છે ને ભોગો તો દુઃખ દેનારા જ છે. જેણે
પોતાનું હિત કરવું હોય તેણે આવા ભોગોના મોહમાં જીવન ગુમાવવું યોગ્ય નથી. જેમ
આ વાદળાં ક્ષણનાય વિલંબ વગર વીખરાઈ ગયા, તેમ હું પણ હવે તો ક્ષણનાય વિલંબ
વગર આ સંસાર છોડીને મુનિ થઈશ ને આત્મધ્યાન વડે કર્મનાં વાદળાંને વીખેરી
નાંખીશ.
કરે છે ને દેશોદેશ વિચરે છે; અનેક તીર્થોની યાત્રા કરે છે ને અનેક જીવોને પ્રતિબોધે છે.
ધન્ય મુનિરાજ! (આવતા અંકમાં હાથીને સમ્યગ્દર્શન થવાના પ્રસંગનું અદ્ભુત–
આનંદકારી વર્ણન જરૂર વાંચો.)
PDF/HTML Page 36 of 44
single page version
પ્રશ્ન:–
પ્રશ્ન:– આપ તો મુનિકો નહીં માનતે–ઐસા લોગ
ઉત્તર:– જેને આત્માનું જ્ઞાન નથી, આત્માનો
બાલભાષામાં રજુ કરે છે...ને બાલસભ્યો માટે
એક પરમ આતમા હૂં મૈં, યહી મોક્ષ મેરા,
છોડ દી થી અબતક મૈને, ભાવના હી સારી,
કિન્તુ તવ–સુ–સંદેશને, દિયા જ્ઞાન સારા,
પરમ આત્માકો જાનને કા, હૈ કાર્ય મેરા,
શુદ્ધ જ્ઞાન–મંત્ર રટન કી, ઉર્મિ હૃદય જગી હૈ,
એક પરમ આત્મા હૂં મૈં યહી મોક્ષ મેરા....
કિન્તુ, આત્મા મેરી, ચલેગી હી મોક્ષ પથ પર,
એક પરમ આતમા હૂં મૈં...યહી મોક્ષ મેરા.
મેરા આ રહા હૂં પીછે તેરે, તૂં હી ધ્યેય મેરા....
PDF/HTML Page 37 of 44
single page version
સમાધાનથી ગદગદી ઊઠે છે! તદ્ પશ્ચાત્ મોક્ષરૂપ જ થવું ગમે છે.
પ્રવાહમાં પણ કેવળજ્ઞાન અને પૂર્ણ સુખ આવશે જ.
PDF/HTML Page 38 of 44
single page version
વસ્તુ નથી, સ્વમાં પર નથી, તેમ સુખસ્વરૂપ આત્મામાં દુઃખનું વેદન નથી. આત્માના
સુખસ્વભાવથી દુઃખભાવ જુદો છે.
વેદનરૂપ થયો નથી. નરકમાં બહારના સંયોગથી જુઓ તો ઘડી પણ શાંતિ નથી, પણ
સ્વભાવથી જુઓ તો ત્યાં ત્રિકાળી શાંતિનો ભંડાર આત્મામાં ભર્યો છે. તેની દ્રષ્ટિથી ત્યાં
પણ સમ્યક્ત્વ પમાય છે ને અપૂર્વ શાંતિ વેદાય છે. દુઃખ તો ઉદયભાવ છે,
પારિણામિકભાવમાં શાંતિનો અખૂટ ભંડાર છે, તેમાં જરાય દુઃખ નથી. આવા મારા
સ્વભાવમાં સર્વજ્ઞતા ને પૂર્ણાનંદ ભરપૂર છે–એમ જ્યાં સ્વતત્ત્વ પ્રતીતમાં લીધું ત્યાં
સર્વજ્ઞતાનું સાધન શરૂ થયું. હવે અલ્પકાળમાં જ સર્વજ્ઞતા પ્રગટ થશે, થશે ને થશે. આનું
નામ અમૃત છે, મોક્ષના માર્ગને અમૃતમાર્ગ કહ્યો છે; એટલે સંસારના કારણરૂપ રાગાદિ
ભાવો તે ઝેર છે.
શુભરાગ વગેરે એકાંત અશુદ્ધ છે, તેનો અનુભવ મોક્ષનું કારણ નથી.
અફરગામી છે. એકવાર અંદરથી સ્વભાવનું જોર લાવ......પોતાનો ભરોસો કર. તારામાં
પામરતા નથી, તારામાં પ્રભુતા છે; તે પ્રભુતાનો વિશ્વાસ કરીને અંતરમાં અનુભવ કર.
‘ન થઈ શકે’ એ ભાવ છોડી દે. પોતાના જ અસ્તિત્વની પ્રતીત પોતાને ન થાય એ કેવી
વાત! તારાથી થઈ શકે તેવી આ વાત છે. તારા જેવા અનંતા જીવો જે કરીને મોક્ષ
પામ્યા, તે જ આ વાત છે, ને તારાથી થઈ શકે તેવી છે. તે માટે અંદર પાત્ર થઈને
પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. એક ક્ષણમાં અંદર ઊતરીને અનુભવ થઈ શકે એવી વસ્તુ છે.
PDF/HTML Page 39 of 44
single page version
પઢકર હૃદયમેં બહુત હી હર્ષ હુઆ કિ આજ વીસવીં સદીમેં જબ કિ સંસાર ભૌતિકવાદી
હોને જા રહા હૈ વહાં હમારે ઐસે ભી લેખક હૈં જિન્હોંને અપના સારા જીવન અધ્યાત્મકે
સંસ્કારકેં સીંચનમેં લગા દિયા
જિસસે હમકો ભી આત્માકી લગની લગી હૈ. વાસ્તવમેં બાલપોથીમેં જો ભી સંવાદ હૈં વે
માત્ર બાલકોંકે નહીં લેકિન ઉનકે માતાપિતાઓંકે ભી સંસ્કારોકો બનાયેગી
આત્મામેં ભી ઐસા પંચ પરમેષ્ઠી પદ પડા હૈ
આતા હૈ–ધૂમ મચ જાતી હૈ કિ પહલે કૌન પઢે? આપને જો લેખનકે માધ્યમસે
જનજીવનમેં અધ્યાત્મકે સંસ્કારોંકો પુષ્ટ કિયા હૈ, મૈં સમજતા હૂં ઈતના બડા પુણ્ય આજ
કરોડોં રૂપયા દાન ભી દેને મેં નહીં હૈ
ધ્રુવમાં પ્રસારીને પ્રતીત ને અનુભવ કરે ત્યારે સાચું કહેવાય. ત્યારે સમ્યગ્દર્શન ને
સમ્યગ્જ્ઞાન થાય. –આવો ગંભીર સૂક્ષ્મ અંતરનો વીતરાગ માર્ગ છે.
અવિભાગપ્રતિચ્છેદ છે તેટલા જ અવિભાગપ્રતિચ્છેદ તે ગુણની શક્તિના છે.
PDF/HTML Page 40 of 44
single page version
પણ સોનગઢમાં પ્રવચનમાં વંચાઈ ચૂકયા છે.
જણાવવાનું કે, હે જીવ! વર્તમાન જે કાંઈ પરિસ્થિતિ બહારમાં ઊભી થાય છે તે,
તારા પૂર્વના તે–તે પ્રકારના ભાવને સૂચવે છે. તેવા ભાવ અત્યારે ન સેવવા.
પૂર્વે વિરાધના–ભાવે જે કર્મો બંધાયા તે અત્યારે પ્રતિકૂળતારૂપે દેખાય છે; તેમાં
શાંતિ માટે એક જ સર્વોત્તમ ઉપાય શ્રી જ્ઞાનીઓ બતાવે છે કે, તે બધા કર્મોથી
ભિન્ન એવા જ્ઞાનને લક્ષમાં લઈને તેની ભાવના કર. જ્ઞાનની ભાવના વડે
બહારની ગમે તેવી પરિસ્થિતિમાં પણ શાંતિ મળી શકશે ને મુંઝવણનો ઉકેલ
થઈને આત્મહિતનો માર્ગ મળી આવશે. આવી જ્ઞાનભાવનાથી ઊંચો બીજો કોઈ
જ ઉપાય નથી. બાકી તો સાધર્મીઓને પોતાના દુઃખી સાધર્મી પર સર્વ પ્રકારે
સહાનુભૂતિ હોય છે.
ધન્ય છે કે જેઓ આત્માના અંતર સરોવરમાંથી ધ્યાનરૂપી અંજલિ ભરીભરીને ઉત્તમ
આનંદામૃતને સદા પીએ છે.