PDF/HTML Page 41 of 57
single page version
તારા આત્મામાં અપૂર્વ મોક્ષમાર્ગ શરૂ થશે. પરથી વિભક્ત ને પોતાના
જ્ઞાન–સ્વભાવમાં એકત્વ–એવા જ્ઞાયકસ્વભાવને ઉપાસવો–તે જ આ
સમયસારનું હાર્દ છે. અનાદિથી રાગની ઉપાસના કરી છે, રાગનું જ
સેવન કર્યું છે, પણ રાગથી પાર જ્ઞાનમાત્ર આત્મવસ્તુ પોતે કોણ છે તે
કદી જાણ્યું નથી, તેની સેવા ક્ષણમાત્ર પણ કરી નથી; માટે હવે, આ
સમયસારમાં અમે જે શુદ્ધાત્મા દેખાડીએ છીએ તેને તું ઓળખ, તેની
ઉપાસના કર...તને મહા આનંદ થશે.
એકત્વ–વિભક્ત શુદ્ધઆત્મા દેખાડવા માંગો છો તે કેવો છે? તેનું સ્વરૂપ મારે જાણવું છે–
આવી ધગશપૂર્વક, આત્માનો જિજ્ઞાસુ થઈને જે સાંભળવા આવ્યો તેને આચાર્યદેવ
શુદ્ધઆત્માનું સ્વરૂપ દેખાડે છે. આમ શિષ્ય આત્માનો પિપાસુ થઈને આવ્યો છે; માત્ર
રૂઢિપૂર્વક રોજ એક કલાક વ્યાખ્યાન સાંભળી લેવું–એમ સાંભળવા ખાતર નથી
સાંભળતો, પણ અંદરની ધગશથી ‘મારો શુદ્ધઆત્મા કેવો છે’ તે લક્ષમાં લઈને સાંભળે
છે. સાંભળીને પછી કોઈ બીજાને સમજાવીશ–એવો હેતુ રાખીને નથી સાંભળતો; પણ
શ્રવણનો હેતુ પોતાનો શુદ્ધઆત્મા જાણીને તેનો અનુભવ કરવો–તે છે. આવા શિષ્યને
શ્રીગુરુ કહે છે કે સાંભળ! –
PDF/HTML Page 42 of 57
single page version
एवं भणंति सुद्धं णाओ जो सो उ सो चेव।।
એ રીત ‘શુદ્ધ’ કથાય, ને જે જ્ઞાત તે તો તે જ છે. ૬.
શુદ્ધઆત્મા છે. દ્રવ્યસ્વભાવથી જોતાં આત્મા સદાય આવો જ્ઞાયકભાવ જ છે.
જ્ઞાયકભાવ અપ્રમત્ત કે પ્રમત્ત નથી એમ કહીને મોહ–જોગકૃત બધા ગુણસ્થાનની
અશુદ્ધતા કાઢી નાંખી.
પર્યાયના ભેદ ઉપર પણ લક્ષ રહેતું નથી, એકલા અભેદ જ્ઞાયકભાવ ઉપર લક્ષ
એકાગ્ર થાય છે, ત્યારે જ્ઞાયકભાવની અભેદઉપાસના થાય છે, એટલે જ્ઞાયકઆત્મા
પોતે શુભાશુભ કષાયચક્રથી જુદા એવા જ્ઞાયકભાવપણે જ પરિણમે છે. આવા
આત્માને ‘શુદ્ધ’ કહેવાય છે.
એકરૂપ સ્પષ્ટ જ્ઞાનજ્યોતિરૂપે જ અનુભવમાં આવે છે. આવા દ્રવ્ય ઉપર લક્ષ જતાં
આત્મા પોતે શુદ્ધપર્યાયરૂપે પરિણમ્યો, ત્યાં તે પર્યાયે જ્ઞાયકભાવની ઉપાસના કરી;
આવી ઉપાસના કરીને જ્ઞાયકસ્વભાવમાં દ્રષ્ટિ કરી ત્યાં તેને ‘શુદ્ધ’ કહ્યો.
શુદ્ધઆત્મા જણાય છે. શુદ્ધ દ્રવ્યની સન્મુખ થઈને આવી ઉપાસના કરનારી પર્યાય, પોતે
પુણ્ય–પાપરૂપ થતી નથી; ને શુદ્ધ–પર્યાયના ભેદ ઉપર પણ તેનું લક્ષ નથી. શુદ્ધપર્યાય
થઈ છે ખરી, પણ તે પર્યાય ઉપર પણ પર્યાયનું લક્ષ નથી, તે પર્યાય અંતર્મુખ થઈને
અભેદપણે
PDF/HTML Page 43 of 57
single page version
કોની? એક જ્ઞાયકસ્વભાવની. જ્ઞાયકભાવની આવી ઉપાસના કરે ત્યારે અનંત
સમૃદ્ધિવાળો આત્મા અનુભવમાં આવે છે. તે ખરેખરો ‘જીવનો ઉપાસક’ થયો. તે
રાગને ઉપાસતો નથી, પરદ્રવ્યોને ઉપાસતો નથી. રાગથી ભિન્ન, પરદ્રવ્યોથી
ભિન્ન, એકલું પોતાનું જ્ઞાયકતત્ત્વ, તેની સન્મુખ એકાગ્ર થઈને તેને જ તે ઉપાસે
છે. તે આત્માને ‘શુદ્ધ’ કહીએ છીએ.
આત્માની ખબર નથી ને એકલા શુભાશુભમાં એકત્વપણે પરિણમી રહ્યો છે તેને
શુદ્ધ કહેતા નથી. પરદ્રવ્યના ભાવોથી ભિન્નપણું જાણીને, રાગ–રહિત એક
જ્ઞાયકભાવપણે પોતે પોતાને જ્યારે ઉપાસે છે એટલે કે અનુભવમાં લ્યે છે ત્યારે
જ તેને ‘શુદ્ધ’ કહીએ છીએ. હે શિષ્ય સ્વસન્મુખ થઈને આવા શુદ્ધાત્માને તું જાણ.
આ રીતે આત્માને જાણીને તેની ઉપાસના કરતાં તારા આત્મામાં અપૂર્વ
મોક્ષમાર્ગનો પ્રારંભ થશે.
પોતામાં ઠર્યા વગર પરિભ્રમણ ટળે કઈ રીતે? શુભાશુભરૂપ પરિણમે તેને સાચો આત્મા
કહેતા નથી, એટલે શુભાશુભ પરિણામો વડે આત્માની સાચી ઉપાસના થતી નથી.
શુભાશુભ વગરની જે એક જ્ઞાનજ્યોતિ છે તે આત્મા છે. આવા જ્ઞાયકઆત્માની સન્મુખ
થઈને તેના શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–અનુભવ કર્યા તે જ શુદ્ધ આત્માની ઉપાસના છે. આવી
ઉપાસનાવડે જેને નિર્મળદશા પ્રગટી તેને જ સાચા નિશ્ચય–વ્યવહાર નયો લાગુ પડે છે.
જે શુદ્ધતા પ્રગટી તેમાં સર્વે શુભાશુભનો નિષેધ છે, ને શુભાશુભ પરિણમન વગરનો જે
એકલો જ્ઞાયકભાવ તેનો જ તેમાં સ્વીકાર છે. દ્રવ્યસ્વભાવ તરફ જે પર્યાય ઢળેલી છે
તેમાં તો કોઈ પ્રકારનો રાગ છે જ નહીં, તે તો પોતાના જ્ઞાયકદેવને એકને જ ઉપાસે છે–
તેમાં તન્મય થઈને તેને જ સેવે છે. આ રીતે ઉપાસવામાં આવતાં જ્ઞાયકભાવ પરથી
જુદો પોતાના એકત્વમાં રહ્યો ને શુભાશુભરૂપે પણ ન પરિણમ્યો, ત્યારે તેને ‘શુદ્ધ’
કહ્યો. દ્રવ્યથી તો શુદ્ધ
PDF/HTML Page 44 of 57
single page version
સમ્યગ્દર્શન થયું ત્યારથી આત્માને ‘શુદ્ધપણું’ થયું. આ શુદ્ધપણું તે જ મોક્ષમાર્ગ
છે; ત્યાં શુભાશુભ હોય પણ તે શુદ્ધતાથી બહાર છે, એટલે તે મોક્ષમાર્ગ નથી.
શુદ્ધસ્વભાવના આશ્રયે શુદ્ધદશા થઈ, તે શુદ્ધતાને દ્રવ્ય–સ્વભાવ સાથે અભેદ કરીને
તેને શુદ્ધનય કહ્યો; ને પર્યાયના ભેદના વિકલ્પને વ્યવહાર કહ્યો, અશુદ્ધ કહ્યો.
હાર્દ છે. જીવે અનાદિથી રાગની ઉપાસના કરી છે, રાગનું જ સેવન કર્યું છે, પણ
રાગથી પાર જ્ઞાનમાત્ર આત્મવસ્તુ પોતે કોણ છે તે કદી જાણ્યું નથી, તેની સેવા
ક્ષણમાત્ર પણ કરી નથી;–માટે હવે તું તેને ઓળખીને તેની ઉપાસના કર, એમ
આચાર્યદેવનો ઉપદેશ છે.
નથી; જ્ઞાયકસ્વભાવ તો જ્ઞાયકસ્વભાવરૂપ જ રહ્યો છે; પોતે શુભાશુભરૂપે થઈ ગયો
નથી. માટે શુભાશુભ ઉપરથી દ્રષ્ટિ હટાવીને અંદર જ્ઞાયકસ્વભાવને દ્રષ્ટિમાં લે, તો
જ્ઞાયકભાવ પોતે રાગરહિત એવા શુદ્ધભાવરૂપ પરિણમશે, શુભાશુભ વગરનો તારો
આત્મા તને શુદ્ધરૂપે અનુભવમાં આવશે. આવો અનુભવ કરનાર જાણે છે કે ‘હું શુદ્ધ છું;
પરના સંગ વગરનો ને રાગ વગરનો, એકલા જ્ઞાયકપણે હું શુદ્ધ છું.’ આવા ‘શુદ્ધ’નો
અનુભવ કરનારને શુદ્ધ કહીએ છીએ.
તે જ્ઞાયક જ છે. સ્વાનુભવમાં જ્ઞાયકસ્વરૂપે પોતે પોતાને પ્રકાશે છે. ત્યાં પોતે જ
જ્ઞાયક છે ને પોતે જ પોતાનું જ્ઞેય છે.
PDF/HTML Page 45 of 57
single page version
બીજા દાહ્ય પદાર્થોને લીધે નથી.
જાણે છે; અને પરજ્ઞેય તરફ લક્ષ ન હોય ત્યારે પણ સ્વાનુભવથી પોતે પોતાને
પ્રકાશતો થકો આત્મા પોતાના જ્ઞાયકસ્વભાવરૂપે પરિણમે છે.–આ રીતે
જ્ઞાયકપણું તે આત્માનો પોતાનો સ્વભાવ છે, બીજા જ્ઞેય પદાર્થોને લીધે તેને
જ્ઞાયકપણું નથી. માટે પરની અપેક્ષા વગરનો જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક જ છે. જ્ઞેયના
આલંબનરૂપ અશુદ્ધતા તેને નથી. આ રીતે પરથી ભિન્ન પોતે પોતાને જ્ઞાયકપણે
પ્રકાશતો થકો આત્મા ‘શુદ્ધ’ છે. જેમ પ્રકાશસ્વભાવી દીવો પોતે પોતાને પ્રકાશે
છે તેમ જ્ઞાયકસ્વભાવી આત્મા સ્વયં પોતે પોતાને જ્ઞાયક–ભાવપણે સ્વસંવેદનમાં
લ્યે છે. પરજ્ઞેય હોય તો જ આને જ્ઞાયક કહેવાય–એવું કાંઈ નથી, જેમ બીજી
વસ્તુ હોય તો જ દીવાને પ્રકાશક કહેવાય એમ નથી, બીજી વસ્તુ વગર દીવો
પોતેપોતાને પણ પ્રકાશે છે, તેમ પરજ્ઞેય તરફ લક્ષ વગર સ્વસન્મુખપણે જ્ઞાયક
પોતે પોતાને જાણતો થકો જ્ઞાયક જ છે. દીવો પરને પ્રકાશે ત્યારે પણ દીવો જ છે,
તેમ જ્ઞાયક પરને જાણે ત્યારે પણ પોતે તો જ્ઞાયકપણે જ રહે છે, કાંઈ પર જ્ઞેયને
જાણવાથી તે અશુદ્ધ થઈ જતો નથી.
આત્મા છે કે જેનું સ્વરૂપ આચાર્યદેવ સમસ્ત વૈભવથી દેખાડે છે. વિકલ્પથી જણાય
તેવો આત્મા નથી, આત્મા તો સ્વાનુભવરૂપ વૈભવથી જણાય તેવો છે.
સ્વભાવની સન્મુખ થઈને તેને અનુભવે છે–સેવે છે–ત્યારે પર્યાય પણ શુભાશુભ–
PDF/HTML Page 46 of 57
single page version
પરજ્ઞેયને ન પ્રકાશતો હોય ને અંતર્મુખ થઈને પોતે સ્વસંવેદનથી પોતાના સ્વરૂપને
પ્રકાશતો હોય ત્યારે પણ તેને જ્ઞાયકપણું જ છે. સ્વને પ્રકાશે કે પરને પ્રકાશે, જ્ઞાયક
તો જ્ઞાયક જ છે. પરજ્ઞેય હોય તેવી જ્ઞાનઅવસ્થા થાય તે વખતે પણ ‘આ જ્ઞાયક
છે’ એમ જ્ઞાયકપણે જ આત્મા પ્રસિદ્ધ થાય છે; તે વખતે પણ કાંઈ જ્ઞેયપણે આત્મા
પ્રસિદ્ધ થતો નથી. અરે, જે ‘જ્ઞાયકભાવ’ને પરજ્ઞેયની પણ અપેક્ષા નથી, તેને
બહારનાં માન–અપમાન કેવા?
રાગરૂપે પરિણમતું નથી; રાગથી ભિન્નપણે જ પરિણમે છે, માટે તે ‘શુદ્ધ’ છે. આવી
શુભાશુભરાગથી જુદી શુદ્ધ જ્ઞાનપરિણતિ થઈ ત્યારે આત્માને શુદ્ધપણે ઉપાસ્યો કહેવાય.
પૂર્વે નહોતું જાણ્યું એવું એકત્વસ્વરૂપ તેણે જાણી લીધું; આત્માનો જેવો વૈભવ
આચાર્યદેવે બતાવ્યો તેવો તેણે જાણી લીધો. અહા! ભગવાન આત્મા પોતે પોતાના
જ્ઞાયકસ્વરૂપે પ્રસિદ્ધ થયો...અનુભૂતિમાં પ્રગટ થયો.
તો જ્ઞાયકભાવરૂપે જ રહે છે, જ્ઞાયક કાંઈ જ્ઞાયકપણું છોડીને તે પર જ્ઞેયોરૂપે થતો
નથી. રાગને જાણનારું જ્ઞાન કાંઈ રાગરૂપ મેલું થઈ જતું નથી. અજ્ઞાની એકલા
રાગરૂપે જ પોતાનું અસ્તિત્વ માને છે, આખો જ્ઞાયકસ્વભાવ રાગ વગરનો છે તેનું
અસ્તિત્વ તેને દેખાતું નથી. જ્ઞાયકભાવરૂપે પોતાનું અસ્તિત્વ દેખે તો જ્ઞાયકસત્તા
જ્ઞાનભાવરૂપે પરિણમે, ને શુભાશુભરૂપે ન પરિણમે; એ રીતે રાગાદિથી ભિન્નપણે
ઉપાસવામાં આવતાં જ્ઞાયકભાવ શુદ્ધપણે અનુભવમાં આવે છે. શુદ્ધ આત્માનો
આવો અનુભવ કરવો તે જ આ સમયસારનું તાત્પર્ય છે. સીમંધરભગવાન પાસે
જઈને કુંદકુંદાચાર્યદેવ
PDF/HTML Page 47 of 57
single page version
આમ છતાં સાતમી ગાથાનાં પ્રવચનો આ અંકમાં આવી શક્યા નથી–તે હવેના અંકમાં
આપીશું. સં.
છાયા છે. ત્યાં સિંહ આવે છે.
આ દ્રષ્ટાંત ઉપરથી દેહ અને
આત્માના ભેદજ્ઞાનની વાત તમે
શું સમજ્યા? તે જણાવો.
PDF/HTML Page 48 of 57
single page version
આનંદને દેનારો માર્ગ છે. જિનોપદેશવડે આવા સુંદર જિનમાર્ગને અમે જાણ્યો છે, અને
તેના અત્યંત મહિમાપૂર્વક ભક્તિથી અહીં તેનું કથન કર્યું છે. અહો, આવા સુંદર માર્ગને
તમે અત્યંત ભક્તિથી આરાધજો. અરે, સંસારના ઘોર દુઃખથી છૂટવાનો આવો સરસ
વીતરાગમાર્ગ પ્રાપ્ત થયો છે. આવો સુંદર માર્ગ અને તેનું ઉત્તમ ફળ જ્ઞાનીઓનાં હૃદયમાં
જયવંત વર્તે છે. એટલે ગમે તેવી પ્રતિકૂળતાના પ્રસંગમાં પણ જ્ઞાનીઓ આવા માર્ગને
છોડતા નથી.
ભક્તિ–પૂર્વક આરાધજે. શુદ્ધ ચૈતન્ય પરમતત્ત્વમાં જ સર્વથા અંતર્મુખ, અને
પરદ્રવ્યોથી અત્યંત નિરપેક્ષ, એવા જે રાગ વગરનાં શુદ્ધ સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર
તે જ ચોક્કસ મોક્ષનું કારણ છે, તે જ મુમુક્ષુજીવોએ નિયમથી કરવા જેવું કર્તવ્ય છે.
આવો માર્ગ જિનવચનથી જાણીને, નિજભાવનાનું ઘોલન કરતાં કરતાં આ
નિયમસારની રચના થઈ છે. અંદર આત્માની પરિણતિમાં તો શુદ્ધરત્નત્રયરૂપ
ભાવ–નિયમસારની રચના થઈ છે, ને દ્રવ્યશ્રુતરૂપ આ નિયમસાર શાસ્ત્ર રચાયું
છે. તે ભવ્ય જીવોને માટે સુંદર જિનમાર્ગને પ્રસિદ્ધ કરે છે. તેને ભવ્ય જીવો
ભક્તિપૂર્વક આરાધજો.–
PDF/HTML Page 49 of 57
single page version
તેનાં સુણી વચનો કરો ન અભક્તિ જિનમારગ વિષે. ૧૮૬
આચરણરૂપ રત્નત્રયમાર્ગ પણ આનંદરૂપ છે. આવા માર્ગમાં હે જીવ! તું સદા પરાયણ
રહેજે. મિથ્યાત્વાદિમાં પરાયણ અજ્ઞાનીજીવો ઈર્ષાથી આવા સુંદરમાર્ગની પણ નિંદા કરે
તો તેથી તું ખેદખિન્ન થઈને સ્વરૂપથી વિકળ થઈશ મા; તું તો પરમભક્તિથી માર્ગની
આરાધનામાં જ તત્પર રહેજે...અચલ રહેજે...ડગીશ મા.
આવા સુંદર માર્ગની પણ નિંદા કરે, ઈર્ષા કરે, દ્વેષભાવ રાખે, તેથી ગભરાઈને તું આવા
ઉત્તમ માર્ગને છોડીશ નહીં, માર્ગ પ્રત્યે જરાપણ અભક્તિ કે મંદ ઉત્સાહ ન કરજે, પરમ
ભક્તિથી માર્ગમાં દ્રઢ રહેજે. અજ્ઞાનીઓ નિંદા કરે તેથી કાંઈ સુંદર માર્ગ બગડી જતો
નથી.
અંદર આવા સુંદર વીતરાગમાર્ગને સાધજે, પરમ ભક્તિથી સાધજે. પ્રતિકૂળતાના ગંજ
આવે તોપણ ચૈતન્યસ્વરૂપને સાધવાના તારા ઉલ્લાસભાવને મોળો પડવા દઈશ નહીં.
તારા પરમ આનંદસ્વરૂપ પરમાત્મતત્ત્વના સમ્યક્શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–આચરણમાં તું દ્રઢ રહેજે.
સંસારમાં તો પ્રતિકૂળતા હોય, તેથી કાંઈ અંતરમાં તારા સ્વરૂપને સાધવામાં તે નડતી
નથી.
દેનાર છે. તું તારા આત્મામાંથી આવી શાંતિ પ્રગટ કરજે; જગતના અજ્ઞાનીઓ
કોલાહલ કરે તેથી તું તારી શાંતિમાંથી ડગીશ મા. અહા, આવો સરસ પરમશાંત
રત્નત્રય માર્ગ, તેની ભાવના કરવા જેવી છે. રત્નત્રયમાર્ગમાં તત્પર જીવને
જગતમાં કાંઈ દુઃખ છે જ નહીં. જગત સામે જોવાનું શું કામ છે? અંતરમાં
નિજાત્મામાં ઉપયોગ જોડીને શુદ્ધરત્નત્રય–પરિણતિરૂપે પરિણમવું તેનું નામ
નિજભાવના છે, આવી નિજભાવના પરમ આનંદ
PDF/HTML Page 50 of 57
single page version
સુઝતો નથી. જૈનદર્શન જ ચૈતન્યતત્ત્વનું સાચું સ્વરૂપ બતાવીને ભવથી છૂટવાનો માર્ગ
બતાવે છે. આવો સુંદર માર્ગ આચાર્યદેવે આ નિયમસારમાં પોતાની નિજભાવના માટે
પોતાની નિજભાવના–અર્થે આ નિયમસાર–પરમાગમની રચના કરી છે. અંતરની
ચૈતન્યપરિણતિમાં શુદ્ધરત્નત્રયરૂપ નિયમસારની રચના થતી જાય છે ને તેના નિમિત્તે
આ નિયમસારનામના દ્રવ્યશ્રુતની રચના થાય છે. નિયમ એટલે શુદ્ધરત્નત્રયરૂપ
મોક્ષમાર્ગ કેમ પ્રગટે તેની રીત આ નિયમસારમાં બતાવી છે. અહો, આ નિયમસાર તો
‘પરમેશ્વરશાસ્ત્ર’ છે, પરમેશ્વર ભગવાને કહેલું ભાગવત છે. આમાં કહેલા પરમતત્ત્વની
ભાવના કરતાં કોઈ પરમ અપૂર્વ આનંદ થાય છે. આ ભાગવત શાસ્ત્રમાં કહેલા
પરમઆનંદમય પરમાત્મ–તત્ત્વને જેણે જાણ્યું તે મહાપુરૂષોએ સમસ્ત અધ્યાત્મશાસ્ત્રના
રહસ્યને જાણી લીધું, પરમઆનંદરૂપ વીતરાગસુખનો સ્વાદ તેમણે ચાખી લીધો. તેઓ
અંતર્મુખપણે પોતાના કારણ–પરમાત્મતત્ત્વને જ ભાવતા થકા, અનુભવતા થકા, શુદ્ધ
શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ થઈને શાશ્વતસુખને સદાકાળ ભોગવે છે.–આવું આ
ભાગવતશાસ્ત્રનું ઉત્તમ ફળ છે.
આવ્યા પછી હવે સ્વભાવનો અનુભવ કરવામાં અનંત અપૂર્વ
પુરુષાર્થ છે. આ ચૈતન્યભગવાનના આંગણે આવ્યા પછી–
એટલે કે મન વડે આત્મસ્વભાવને લક્ષમાં લીધા પછી
ચૈતન્ય–સ્વભાવની અંદર ઢળીને અનુભવ કરવા માટે અનંત
પુરુષાર્થ કરે તે જ ચૈતન્યમાં ઢળીને સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરે છે.
PDF/HTML Page 51 of 57
single page version
આ શાસ્ત્ર રચું છું; અને જિનેન્દ્રભગવાનનો ઉપદેશ યથાર્થપણે જાણીને
હું આ શાસ્ત્રમાં મોક્ષમાર્ગનું અને તેના ફળરૂપ મોક્ષનું કથન કરીશ.
એટલે હે શ્રોતાઓ! તમે પણ તમારા પરમ તત્ત્વમાં અત્યંત અંતર્મુખ
થઈને, નિજઆત્માની ભાવના કરજો; પરમતત્ત્વની ભાવના વડે
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ આનંદમાર્ગ પ્રગટ થશે, અને તેના ફળરૂપ
મહાઆનંદરૂપ નિર્વાણની પ્રાપ્તિ થશે.
જ્ઞાનમાં આવી ગયું, તો હવે તારી મોજુદગીમાં હું બીજા મોહમુગ્ધ સંસારીઓને કેમ
નમું? પ્રભો! ભવને જીતનારા તો એક તમે જ છો, ને અમે પણ ભવથી છૂટવાના
માર્ગને જ સાધી રહ્યા છીએ, તેથી આપ જ અમારા વંદ્ય છો. પ્રભો! ભવનો અભાવ
થાય એવો સુંદર માર્ગ આપે જ બતાવ્યો છે. આપે સ્વયં ભવનો અભાવ કરીને,
ભવના નાશનો ઉપાય ઉપદેશ્યો છે, તેથી આપને નમસ્કાર કરીને હું આ નિયમસાર
દ્વારા નિજભાવના કરું છું.
PDF/HTML Page 52 of 57
single page version
પૂર્ણપર્યાય કેવી મહાન છે તેને નિર્ણયમાં લ્યે તો રાગાદિ પરભાવોથી પરિણતિ
છ્રૂટી પડી જાય, ને સ્વભાવસન્મુખ પરિણમન પ્રગટે.–તે જ અપૂર્વ મંગળ છે.
હવે મારું જ્ઞાન રાગમાં કેમ અટકે? તે રાગને કેમ ભજે? તે તો રાગથી છૂટું પડીને
પરમ વીતરાગ એવા મોક્ષમાર્ગમાં પરિણમે છે.
ભગવાન વીરજિનને નમસ્કાર કરીને, હું શ્રુતકેવળી અને કેવળીભગવંતોએ કહેલું
આ નિયમસાર કહીશ. નિયમસારમાં મોક્ષનો માર્ગ અને તેનું ફળ બતાવીશ.
સમયસારની ટીકામાં પણ કેવળી અને શ્રુતકેવળી બંનેની વાત લીધી છે, ને અહીં
નિયમસારમાં તો મૂળસૂત્રમાં જ
દેખીને અને તેમની વાણી સાંભળીને આચાર્યદેવે આ સમયસાર–નિયમસાર વગેરે
પરમાગમોની રચના કરી છે. તે આત્માનું શુદ્ધસ્વરૂપ બતાવીને, તેના આશ્રયે
શુદ્ધરત્નત્રયરૂપ મોક્ષમાર્ગ પ્રગટ કરાવે છે.
(પોષસુદ એકમે) આ નિયમસાર વાંચવું શરૂ કર્યું ને બહારમાં પણ અંધારા ટળીને
આજે પ્રકાશ શરૂ થયો. (ભારત–પાક. યુદ્ધને કારણે બ્લેકઆઉટ–અંધારપટ થયેલ,
તેમાં વિજયપૂર્વક આજે અંધારપટ ખુલીને પ્રકાશ ચાલુ થયો; નિયમસાર પણ
આજે જ શરૂ થયું.) ચૈતન્યના પરાક્રમમાં વિક્રાંત એવા વીરનાથ જિને ચૈતન્યની
વીરતાવડે કર્મો ઉપર વિજય મેળવ્યો ને મોહાંધકાર દૂર કરીને કેવળજ્ઞાન પ્રકાશ
પ્રગટ કર્યો. આવા વિજેતા વીરનાથ વર્દ્ધમાન જિનેન્દ્ર મહા દેવાધિદેવ તીર્થંકર–
તેમને નમસ્કાર કરીએ છીએ.
ફળનું કથન જિનશાસનમાં છે. જુઓ, લોકો કહે છે કે જિનશાસનમાં કર્મનું ને
કર્મફળનું
PDF/HTML Page 53 of 57
single page version
તથા તેના ફળનું કથન છે; અને તે માર્ગ હું આ નિયમસારમાં કહીશ, તથા તેના ફળરૂપ
મોક્ષનું સ્વરૂપ કહીશ. ભગવંતોએ જે કહ્યું તે જ હું કહીશ.
છે, તે તો રાગવાળાં છે, તે શુદ્ધ નથી, સારરૂપ નથી. શુદ્ધ અને સારરૂપ તો પોતાના
પરમાત્મતત્ત્વનાં સમ્યક્ શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–આચરણ થાય તે જ છે, તે રાગ વગરનાં છે, પરથી
નિરપેક્ષ છે. આવા રત્નત્રયરૂપ મોક્ષમાર્ગ જિનશાસનમાં કહ્યો છે. આત્મામાં અંતર્મુખ
થઈને જિનભાવના વડે અતીન્દ્રિય આનંદસહિત આવો મોક્ષમાર્ગ પ્રગટે તે આ શાસ્ત્રનું
તાત્પર્ય છે. આવી નિજભાવના માટે આ નિયમસારની રચના છે. તેમાં આત્માના પરમ
શુદ્ધ સ્વભાવની ભાવનાનું અદ્ભુત–અલૌકિક વર્ણન છે. તે ભાવના એટલે કે અંતર્મુખ
પરિણતિ કરવા જેવી છે. * * *
વર્ષ ૭૩ જામનગર મુકામે માગશર સુદ ત્રીજના રોજ સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે.
રોજ અમદાવાદ મુકામે સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. દીવાળી દરમિયાન લગભગ
એકમાસ સુધી તેઓ સોનગઢ રહીને સત્સંગનો લાભ લઈ ગયા. તેમને ગળામાં
કફની તકલીફ થયેલી, બપોરે એકને વીસ મિનિટ સુધી તો તેઓ બોલતા હતા
ને એકને ત્રીસ મિનિટે તેઓ સ્વર્ગવાસ પામી ગયા.
ચિત્તલિયાના ભત્રીજા) ૪૯ વર્ષની વયે ગત માસમાં એકાએક સ્વર્ગવાસ પામ્યા
છે. હજી તો તેઓ મોટરમાં બેસીને મોટર ચાલુ કરવાની તૈયારીમાં હતા ત્યાં જ
હાર્ટફેલથી સ્વર્ગવાસ પામી ગયા.
૧૧–૭૧ ના રોજ સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. થોડા વખત પહેલાંં જ તેઓ સોનગઢ
PDF/HTML Page 54 of 57
single page version
મનસુખભાઈ કોઠારી વગેરેના માતુશ્રી,) તા. ૩૦–૧૧–૭૧ ના રોજ સ્વર્ગવાસ પામ્યા
છે. તેઓ ભદ્રિક હતા, ગતવર્ષ વૈશાખ સુદ બીજના ઉત્સવનો લાભ પોરબંદરમાં
મળતાં તેઓ ઘણા ઉલ્લસિત થયા હતા; તેમજ આસોમાસમાં પણ પોરબંદરમાં
ગુરુદેવના દર્શનનો તથા વૈરાગ્યવાણીનો લાભ મળતાં પ્રસન્ન થયા હતા.
હર્ષોલ્લાસથી ભાગ લેતા હતા.
ના રોજ સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. તેઓ દિ. જૈન સમાજના એક વયોવૃદ્ધ વિદ્વાન
હતા. તેમણે શ્લોકવાર્તિકની હિંદી ટીકા લખી છે.
ચોવીશ વર્ષની ભરયુવાન વયે માગશર સુદ પાંચમના રોજ સુરત મુકામે
સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. બી. કોમ. ભણેલા યુવાનનું આવું ક્ષણભંગુર જીવન દેખીને,
યુવાનબંધુઓએ પોતાનું જીવન એકલા લૌકિક ભણતરમાં વેડફી દેવા કરતાં,
આત્મહિત થાય એવા ઉત્તમ ધાર્મિક સંસ્કાર માટે જીવનનો સદુપયોગ કરવાનું
લક્ષ રાખવા જેવું છે. જીવનમાં કે બીજા ભવમાં પણ આ ધાર્મિકસંસ્કાર જ જીવને
સાચી શાંતિ આપશે. અને બંધુઓ! અત્યારે તો આપણને ધાર્મિક સંસ્કાર
મેળવવા માટે કેવો ઉત્તમ સુયોગ છે! માટે આ ઘડી ચુકવા જેવી નથી.
લાભ મળતાં તેઓ ઘણા ઉત્સાહિત થયા હતા, ને ભક્તિભાવ વ્યક્ત કર્યો હતો.
માગશર વદ છઠ્ઠના રોજ વઢવાણ મુકામે સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. છેલ્લા દિવસ
સુધી પણ તેઓ જિનમંદિરે આવ્યા હતા.
છઠ્ઠના રોજ વઢવાણ મુકામે સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે.
PDF/HTML Page 55 of 57
single page version
પહેલી જ વાર કોઈ અપૂર્વ ભાવે સાંભળતા હોઈએ–એવા સરસ ભાવો ખીલે છે.
આવી ગઈ છે. વિશેષ પ્રતો જોઈએ તેમને તે નોંધાવી દેવા સુચના છે.
શરૂ થયું છે. આ વિધાન ધ્રાંગધ્રાના સમજુબેન ગોવિંદજી કોઠારી (તે ચંચળબેન
બરવાળાવાળાના બહેન) તરફથી કરાવવામાં આવ્યું હતું.
રૂપરેખા લગભગ સાડાત્રણ માસની વિચારવામાં આવી છે. તેની વિગવાર નોંધ
આવતા અંકે આપીશું. અમરેલીમાં જિનબિંબ–વેદીપ્રતિષ્ઠાનું મૂરત ફાગણસુદ
પાંચમે છે, તથા ફત્તેપુરમાં વેશાખસુદ ત્રીજનું મૂરત છે.
શિક્ષણ શિબિરનું ભવ્ય આયોજન ગતમાસમાં થયું હતું, તેમાં હજારો
જિજ્ઞાસુઓએ તત્ત્વજ્ઞાનનો લાભ લીધો હતો, અને મહાન પ્રભાવના થઈ હતી.
માટે વધુને વધુ સાહિત્ય,–બાળકો કે વૃદ્ધ સૌને ઉપયોગી થાય તેવું, અને સૌને
આત્મહિતની પ્રેરણા આપે તેવું, પ્રચાર કરવાની ખૂબ જરૂર છે. જ્યાં
જિનેન્દ્રભગવાનના દર્શન માટે ખાસ જરૂર હોય ત્યાં તો જિનમંદિર થાય તે
બરાબર છે; પણ જરૂર વગર વધુ પડતા મંદિર વગેરે પાછળ મોટા ખર્ચ કરવા
કરતાં વીતરાગી તત્ત્વજ્ઞાનનો ઘરેઘરે પ્રચાર થાય–તે માટે લક્ષ આપવું વધુ જરૂરી
છે.–એમ આજે સર્વે વિદ્વાનોનો મત છે. સમાજે આ વાત લક્ષમાં લેવા જેવી છે.
PDF/HTML Page 56 of 57
single page version
હાથમાં આવ્યો છે, અને તે જ આ આત્મધર્મમાં પીરસાય છે. સંપૂર્ણપણે
આત્મહિતને જ લક્ષમાં રાખીને, સ્વ–પરને વીતરાગભાવની પુષ્ટિ થાય એ રીતે
આત્મધર્મનું સંપાદન થાય છે. અને આવા ધ્યેયપૂર્વક આત્મધર્મની સ્વાધ્યાય
કરનારા જિજ્ઞાસુઓને જરૂર આત્મહિતની પ્રેરણા અને પુષ્ટિ મળે છે.
દેવ–ગુરુ–ધર્મને અનુસરીને જ આવે છે. ગુરુદેવે મહાન કૃપા કરીને જિનાગમના
ગંભીરભાવો આપણને સમજાવ્યા છે. એ ગંભીરભાવોના અભ્યાસમાં એવી શાંતિ
નામનિશાન નથી. આવા ગંભીર ભાવવાળી ચૈતન્યપ્રકાશી વાણી આત્મધર્મમાં
રજુ થાય છે; સાથે સાથે દેવગુરુનો અપાર મહિમા, ધાર્મિક વાત્સલ્ય, વિશેષ
પ્રભાવનાને લગતા સમાચારો વગેરે પણ પ્રસંગોપાત રજુ થાય છે..હજારો
જિજ્ઞાસુઓ પ્રેમપૂર્વક તે વાંચે છે, પ્રસન્નતા વ્યક્ત કરે છે, સલાહસૂચના પણ
મોકલે છે. આપ પણ આત્મધર્મના વધુ વિકાસ માટે સલાહસૂચના મોકલી શકો
છો. આત્મધર્મ માટે યોગ્ય નાના ટચૂકડા લેખોને પણ આવકારીએ છીએ.
આત્મધર્મ આપણું સૌનું છે...જિનશાસન આપણું સૌનું છે; જિનશાસનના
ધર્મધ્વજની મંગલછાયામાં આપણે સૌ એક છીએ. –
કાર્યાલય, સોનગઢ–સૌરાષ્ટ્ર” ને આપના પૂરા સરનામા સહિત લખવાથી બીજો
અંક મોકલાય છે. લવાજમ ચાર રૂપિયા છે,–તેમાં પણ કિંમતી પુસ્તકો ભેટ મળે
છે. જેમ બને તેમ વેલાસર ગ્રાહક થઈ જવું સારૂં છે. હાલ ગુજરાતી આત્મધર્મની
ત્રણ હજાર નકલ છપાય છે–જે અત્યાર સુધીના વર્ષોમાં સૌથી વધારે છે. એ
રીતે આત્મધર્મ ઉન્નતિ કરી રહ્યું છે, અને વધુને વધુ જિજ્ઞાસુઓ તત્ત્વજ્ઞાનમાં
રસ લઈ રહ્યા છે. આપ પણ આત્મધર્મ દ્વારા અધ્યાત્મરસનું પાન કરો.
PDF/HTML Page 57 of 57
single page version
જોઈએ, પણ ખાનદાનીથી ને ગુણથી ધર્મ શોભે–તેમ સૌએ વર્તવું
જોઈએ.
કોઈ સાધારણ વાત નથી. માટે સૌએ સંપથી, ધર્મની શોભા વધે ને
પોતાનું કલ્યાણ થાય તેમ કરવું જોઈએ.
થાય–તે મુમુક્ષુને શોભે નહિ.
શાસ્ત્રવાંચન કરવું જોઈએ. જ્ઞાનના અભ્યાસ વગર સત્યના સંસ્કાર
ટકશે નહીં.
બહારમાં નાના–મોટાનાં માન–અપમાન શું?