કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] નવપદાર્થપૂર્વક–મોક્ષમાર્ગપ્રપંચવર્ણન
[
૨૨૩
મોક્ષમાર્ગસ્વરૂપાખ્યાનમેતત્.
જીવસ્વભાવનિયતં ચરિતં મોક્ષમાર્ગઃ. જીવસ્વભાવો હિ જ્ઞાનદર્શને અનન્યમયત્વાત્. અનન્યમયત્વં
ચ તયોર્વિશેષસામાન્યચૈતન્યસ્વભાવજીવનિર્વૃત્તત્વાત્. અથ તયોર્જીવસ્વરૂપભૂતયો–
ર્જ્ઞાનદર્શનયોર્યન્નિયતમવસ્થિતમુત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યરૂપવૃત્તિમયમસ્તિત્વં રાગાદિપરિણત્યભાવાદનિન્દિતં
તચ્ચરિતં; તદેવ મોક્ષમાર્ગ ઇતિ. દ્વિવિધં હિ કિલ સંસારિષુ ચરિતં– સ્વચરિતં પરચરિતં ચ;
સ્વસમયપરસમયાવિત્યર્થઃ. તત્ર સ્વભાવાવસ્થિતાસ્તિત્વસ્વરૂપં સ્વચરિતં, પરભાવાવસ્થિતાસ્તિ–
ત્વસ્વરૂપં પરચરિતમ્. તત્ર યત્સ્વ–
-----------------------------------------------------------------------------
ગાથા ૧૫૪
અન્વયાર્થઃ– [જીવસ્વભાવં] જીવકા સ્વભાવ [જ્ઞાનમ્] જ્ઞાન ઔર [અપ્રતિહત–દર્શનમ્]
અપ્રતિહત દર્શન હૈે– [અનન્યમયમ્] જો કિ [જીવસે] અનન્યમય હૈ. [તયોઃ] ઉન જ્ઞાનદર્શનમેં
[નિયતમ્] નિયત [અસ્તિવમ્] અસ્તિત્વ– [અનિન્દિતં] જો કિ અનિંદિત હૈ– [ચારિત્રં ચ ભણિતમ્]
ઉસે [જિનેન્દ્રોંને] ચારિત્ર કહા હૈ.
ટીકાઃ– યહ, મોક્ષમાર્ગકે સ્વરૂપકા કથન હૈ.
જીવસ્વભાવમેં નિયત ચારિત્ર વહ મોક્ષમાર્ગ હૈ. જીવસ્વભાવ વાસ્તવમેં જ્ઞાન–દર્શન હૈ ક્યોંકિ વે
[જીવસે] અનન્યમય હૈં. જ્ઞાનદર્શનકા [જીવસે] અનન્યમયપના હોનેકા કારણ યહ હૈ કિ
વિશેષચૈતન્ય ઔર સામાન્યચૈતન્ય જિસકા સ્વભાવ હૈ ઐસે જીવસે વે નિષ્પન્ન હૈં [અર્થાત્ જીવ દ્વારા
જ્ઞાનદર્શન રચે ગયે હૈં]. અબ જીવકે સ્વરૂપભૂત ઐસે ઉન જ્ઞાનદર્શનમેં નિયત–અવસ્થિત ઐસા જો
ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યરૂપ વૃત્તિમય અસ્તિત્વ– જો કિ રાગાદિપરિણામકે અભાવકે કારણ અનિંદિત હૈ – વહ
ચારિત્ર હૈ; વહી મોક્ષમાર્ગ હૈ.
૧
૨
૩
સંસારીયોંમેં ચારિત્ર વાસ્તવમેં દો પ્રકારકા હૈઃ– [૧] સ્વચારિત્ર ઔર [૨] પરચારિત્ર;
[૧]સ્વસમય ઔર [૨] પરસમય ઐસા અર્થ હૈ. વહાઁ, સ્વભાવમેં અવસ્થિત અસ્તિત્વસ્વરૂપ [ચારિત્ર]
વહ સ્વચારિત્ર હૈ ઔર પરભાવમેં અવસ્થિત અસ્તિત્વસ્વરૂપ [ચારિત્ર] વહ પરચારિત્ર હૈ. ઉસમેંસે
-------------------------------------------------------------------------
૧. વિશેષચૈતન્ય વહ જ્ઞાન હૈે ઔર સામાન્યચૈતન્ય વહ દર્શન હૈ.
૨. નિયત=અવસ્થિત; સ્થિત; સ્થિર; દ્રઢરૂપ સ્થિત.
૩. વૃત્તિ=વર્તના; હોના. [ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યરૂપ વૃત્તિ વહ અસ્તિત્વ હૈ.]