କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ
[
୨୨୩
ମୋକ୍ଷମାର୍ଗସ୍ଵରୂପାଖ୍ଯାନମେତତ୍.
ଜୀଵସ୍ଵଭାଵନିଯତଂ ଚରିତଂ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗଃ. ଜୀଵସ୍ଵଭାଵୋ ହି ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନେ ଅନନ୍ଯମଯତ୍ଵାତ୍. ଅନନ୍ଯମଯତ୍ଵଂ
ଚ ତଯୋର୍ଵିଶେଷସାମାନ୍ଯଚୈତନ୍ଯସ୍ଵଭାଵଜୀଵନିର୍ଵୃତ୍ତତ୍ଵାତ୍. ଅଥ ତଯୋର୍ଜୀଵସ୍ଵରୂପଭୂତଯୋ–
ର୍ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନଯୋର୍ଯନ୍ନିଯତମଵସ୍ଥିତମୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯରୂପଵୃତ୍ତିମଯମସ୍ତିତ୍ଵଂ ରାଗାଦିପରିଣତ୍ଯଭାଵାଦନିନ୍ଦିତଂ
ତଚ୍ଚରିତଂ; ତଦେଵ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ଇତି. ଦ୍ଵିଵିଧଂ ହି କିଲ ସଂସାରିଷୁ ଚରିତଂ– ସ୍ଵଚରିତଂ ପରଚରିତଂ ଚ;
ସ୍ଵସମଯପରସମଯାଵିତ୍ଯର୍ଥଃ. ତତ୍ର ସ୍ଵଭାଵାଵସ୍ଥିତାସ୍ତିତ୍ଵସ୍ଵରୂପଂ ସ୍ଵଚରିତଂ, ପରଭାଵାଵସ୍ଥିତାସ୍ତି–
ତ୍ଵସ୍ଵରୂପଂ ପରଚରିତମ୍. ତତ୍ର ଯତ୍ସ୍ଵ–
-----------------------------------------------------------------------------
ଗାଥା ୧୫୪
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଜୀଵସ୍ଵଭାଵଂ] ଜୀଵକା ସ୍ଵଭାଵ [ଜ୍ଞାନମ୍] ଜ୍ଞାନ ଔର [ଅପ୍ରତିହତ–ଦର୍ଶନମ୍]
ଅପ୍ରତିହତ ଦର୍ଶନ ହୈେ– [ଅନନ୍ଯମଯମ୍] ଜୋ କି [ଜୀଵସେ] ଅନନ୍ଯମଯ ହୈ. [ତଯୋଃ] ଉନ ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନମେଂ
[ନିଯତମ୍] ନିଯତ [ଅସ୍ତିଵମ୍] ଅସ୍ତିତ୍ଵ– [ଅନିନ୍ଦିତଂ] ଜୋ କି ଅନିଂଦିତ ହୈ– [ଚାରିତ୍ରଂ ଚ ଭଣିତମ୍]
ଉସେ [ଜିନେନ୍ଦ୍ରୋଂନେ] ଚାରିତ୍ର କହା ହୈ.
ଟୀକାଃ– ଯହ, ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକେ ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ.
ଜୀଵସ୍ଵଭାଵମେଂ ନିଯତ ଚାରିତ୍ର ଵହ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ହୈ. ଜୀଵସ୍ଵଭାଵ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଜ୍ଞାନ–ଦର୍ଶନ ହୈ କ୍ଯୋଂକି ଵେ
[ଜୀଵସେ] ଅନନ୍ଯମଯ ହୈଂ. ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନକା [ଜୀଵସେ] ଅନନ୍ଯମଯପନା ହୋନେକା କାରଣ ଯହ ହୈ କି
ଵିଶେଷଚୈତନ୍ଯ ଔର ସାମାନ୍ଯଚୈତନ୍ଯ ଜିସକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ ଐସେ ଜୀଵସେ ଵେ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୈଂ [ଅର୍ଥାତ୍ ଜୀଵ ଦ୍ଵାରା
ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନ ରଚେ ଗଯେ ହୈଂ]. ଅବ ଜୀଵକେ ସ୍ଵରୂପଭୂତ ଐସେ ଉନ ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନମେଂ ନିଯତ–ଅଵସ୍ଥିତ ଐସା ଜୋ
ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯରୂପ ଵୃତ୍ତିମଯ ଅସ୍ତିତ୍ଵ– ଜୋ କି ରାଗାଦିପରିଣାମକେ ଅଭାଵକେ କାରଣ ଅନିଂଦିତ ହୈ – ଵହ
ଚାରିତ୍ର ହୈ; ଵହୀ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ହୈ.
୧
୨
୩
ସଂସାରୀଯୋଂମେଂ ଚାରିତ୍ର ଵାସ୍ତଵମେଂ ଦୋ ପ୍ରକାରକା ହୈଃ– [୧] ସ୍ଵଚାରିତ୍ର ଔର [୨] ପରଚାରିତ୍ର;
[୧]ସ୍ଵସମଯ ଔର [୨] ପରସମଯ ଐସା ଅର୍ଥ ହୈ. ଵହାଁ, ସ୍ଵଭାଵମେଂ ଅଵସ୍ଥିତ ଅସ୍ତିତ୍ଵସ୍ଵରୂପ [ଚାରିତ୍ର]
ଵହ ସ୍ଵଚାରିତ୍ର ହୈ ଔର ପରଭାଵମେଂ ଅଵସ୍ଥିତ ଅସ୍ତିତ୍ଵସ୍ଵରୂପ [ଚାରିତ୍ର] ଵହ ପରଚାରିତ୍ର ହୈ. ଉସମେଂସେ
-------------------------------------------------------------------------
୧. ଵିଶେଷଚୈତନ୍ଯ ଵହ ଜ୍ଞାନ ହୈେ ଔର ସାମାନ୍ଯଚୈତନ୍ଯ ଵହ ଦର୍ଶନ ହୈ.
୨. ନିଯତ=ଅଵସ୍ଥିତ; ସ୍ଥିତ; ସ୍ଥିର; ଦ୍ରଢ଼ରୂପ ସ୍ଥିତ.
୩. ଵୃତ୍ତି=ଵର୍ତନା; ହୋନା. [ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯରୂପ ଵୃତ୍ତି ଵହ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ.]