జీవో భవన్ భవిష్యతి నరోమరో వా పరో భూత్వా పునః .
కిం ద్రవ్యత్వం ప్రజహాతి న జహదన్యః కథం భవతి ..౧౧౨..
ద్రవ్యం హి తావద్ ద్రవ్యత్వభూతామన్వయశక్తిం నిత్యమప్యపరిత్యజద్భవతి సదేవ . యస్తు ద్రవ్యస్య
పర్యాయభూతాయా వ్యతిరేకవ్యక్తేః ప్రాదుర్భావః తస్మిన్నపి ద్రవ్యత్వభూతాయా అన్వయశక్తేరప్రచ్యవనాద్
ద్రవ్యమనన్యదేవ . తతోనన్యత్వేన నిశ్చీయతే ద్రవ్యస్య సదుత్పాదః . తథా హి — జీవో ద్రవ్యం
భవన్నారకతిర్యఙ్మనుష్యదేవసిద్ధత్వానామన్యతమేన పర్యాయేణ ద్రవ్యస్య పర్యాయదుర్లలితవృత్తిత్వాద-
వశ్యమేవ భవిష్యతి . స హి భూత్వా చ తేన కిం ద్రవ్యత్వభూతామన్వయశక్తిముజ్ఝతి, నోజ్ఝతి .
కిం కిం భవిష్యతి . నిర్వికారశుద్ధోపయోగవిలక్షణాభ్యాం శుభాశుభోపయోగాభ్యాం పరిణమ్య ణరోమరో వా పరో
నరో దేవః పరస్తిర్యఙ్నారకరూపో వా నిర్వికారశుద్ధోపయోగేన సిద్ధో వా భవిష్యతి . భవీయ పుణో ఏవం
పూర్వోక్తప్రకారేణ పునర్భూత్వాపి . అథవా ద్వితీయవ్యాఖ్యానమ్ . భవన్ వర్తమానకాలాపేక్షయా భవిష్యతి
భావికాలాపేక్షయా భూత్వా భూతకాలాపేక్షయా చేతి కాలత్రయే చైవం భూత్వాపి కిం దవ్వత్తం పజహది కిం ద్రవ్యత్వం
పరిత్యజతి . ణ చయది ద్రవ్యార్థికనయేన ద్రవ్యత్వం న త్యజతి, ద్రవ్యాద్భిన్నో న భవతి . అణ్ణో కహం హవది
౨౨౦ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
అన్వయార్థ : — [జీవః ] జీవ [భవన్ ] పరిణమిత హోతా హుఆ [నరః ] మనుష్య,
[అమరః ] దేవ [వా ] అథవా [పరః ] అన్య (-తిర్యంచ, నారకీ యా సిద్ధ) [భవిష్యతి ] హోగా,
[పునః ] పరన్తు [భూత్వా ] మనుష్య దేవాది హోకర [కిం ] క్యా వహ [ద్రవ్యత్వం ప్రజహాతి ] ద్రవ్యత్వకో
ఛోడ దేతా హై ? [న జహత్ ] నహీం ఛోడతా హుఆ వహ [అన్యః కథం భవతి ] అన్య కైసే హో సకతా
హై ? (అర్థాత్ వహ అన్య నహీం, వహకా వహీ హై .)..౧౧౨..
టీకా : — ప్రథమ తో ద్రవ్య ద్రవ్యత్వభూత అన్వయశక్తికో కభీ భీ న ఛోడతా హుఆ సత్
(విద్యమాన) హీ హై . ఔర ద్రవ్యకే జో పర్యాయభూత వ్యతిరేకవ్యక్తికా ఉత్పాద హోతా హై ఉసమేం భీ
ద్రవ్యత్వభూత అన్వయశక్తికా అచ్యుతపనా హోనేసే ద్రవ్య అనన్య హీ హై, (అర్థాత్ ఉస ఉత్పాదమేం భీ
అన్వయశక్తి తో అపతిత -అవినష్ట -నిశ్చల హోనేసే ద్రవ్య వహకా వహీ హై, అన్య నహీం .) ఇసలియే
అనన్యపనేకే ద్వారా ద్రవ్యకా సత్ -ఉత్పాద నిశ్చిత హోతా హై, (అర్థాత్ ఉపరోక్త కథనానుసార ద్రవ్యకా
ద్రవ్యాపేక్షాసే అనన్యపనా హోనేసే, ఉసకే సత్ -ఉత్పాద హై, — ఐసా అనన్యపనే ద్వారా సిద్ధ హోతా హై .)
ఇసీ బాతకో (ఉదాహరణ సే) స్పష్ట కియా జాతా హై : —
జీవ ద్రవ్య హోనేసే ఔర ద్రవ్య పర్యాయోంమేం వర్తనేసే జీవ నారకత్వ, తిర్యంచత్వ, మనుష్యత్వ,
దేవత్వ ఔర సిద్ధత్వమేంసే కిసీ ఏక పర్యాయమేం అవశ్యమేవ (పరిణమిత) హోగా . పరన్తు వహ
జీవ ఉస పర్యాయరూప హోకర క్యా ద్రవ్యత్వభూత అన్వయశక్తికో ఛోడతా హై ? నహీం ఛోడతా .