పర్యాయా హి పర్యాయభూతాయా ఆత్మవ్యతిరేకవ్యక్తేః కాల ఏవ సత్త్వాత్తతోన్యకాలేషు
భవన్త్యసన్త ఏవ . యశ్చ పర్యాయాణాం ద్రవ్యత్వభూతయాన్వయశక్త్యానుస్యూతః క్రమానుపాతీ స్వకాలే
ప్రాదుర్భావః తస్మిన్పర్యాయభూతాయా ఆత్మవ్యతిరేకవ్యక్తేః పూర్వమసత్త్వాత్పర్యాయా అన్య ఏవ . తతః
పర్యాయాణామన్యత్వేన నిశ్చీయతే పర్యాయస్వరూపకర్తృకరణాధికరణభూతత్వేన పర్యాయేభ్యోపృథగ్భూతస్య
ద్రవ్యస్యాసదుత్పాదః . తథా హి — న హి మనుజస్త్రిదశో వా సిద్ధో వా స్యాత్, న హి త్రిదశో
మనుజో వా సిద్ధో వా స్యాత్ . ఏవమసన్ కథమనన్యో నామ స్యాత్, యేనాన్య ఏవ న స్యాత్;
యేన చ నిష్పద్యమానమనుజాదిపర్యాయం జాయమానవలయాదివికారం కాంచనమివ జీవద్రవ్యమపి ప్రతిపద-
మన్యన్న స్యాత్ ..౧౧౩..
దేవపర్యాయకాలే మనుష్యపర్యాయస్యానుపలమ్భాత్ . దేవో వా మాణుసో వ సిద్ధో వా దేవో వా మనుష్యో న భవతి
స్వాత్మోపలబ్ధిరూపసిద్ధపర్యాయో వా న భవతి . కస్మాత్ . పర్యాయాణాం పరస్పరం భిన్నకాలత్వాత్,
సువర్ణద్రవ్యే కుణ్డలాదిపర్యాయాణామివ . ఏవం అహోజ్జమాణో ఏవమభవన్సన్ అణణ్ణభావం కధం లహది అనన్యభావ-
౨౨౨ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
టీకా : — పర్యాయేం పర్యాయభూత స్వవ్యతిరేకవ్యక్తికే కాలమేం హీ సత్ (-విద్యమాన)
హోనేసే, ఉససే అన్య కాలోంమేం అసత్ (-అవిద్యమాన) హీ హైం . ఔర పర్యాయోంకా ద్రవ్యత్వభూత
అన్వయశక్తికే సాథ గుంథా హుఆ (-ఏకరూపతాసే యుక్త) జో క్రమానుపాతీ (క్రమానుసార) స్వకాలమేం
ఉత్పాద హోతా హై ఉసమేం పర్యాయభూత స్వవ్యతిరేకవ్యక్తికా పహలే అసత్పనా హోనేసే, పర్యాయేం అన్య హీ
హైం . ఇసీలియే పర్యాయోంకీ అన్యతాకే ద్వారా ద్రవ్యకా — జో కి పర్యాయోంకే స్వరూపకా కర్తా, కరణ
ఔర అధికరణ హోనేసే పర్యాయోంసే అపృథక్ హై ఉసకా — అసత్ -ఉత్పాద నిశ్చిత హోతా హై .
ఇస బాతకో (ఉదాహరణ దేకర) స్పష్ట కరతే హైం : —
మనుష్య వహ దేవ యా సిద్ధ నహీం హై, ఔర దేవ, వహ మనుష్య యా సిద్ధ నహీం హై; ఇసప్రకార
న హోతా హుఆ అనన్య (-వహకా వహీ) కైసే హో సకతా హై, కి జిససే అన్య హీ న హో ఔర జిససే
మనుష్యాది పర్యాయేం ఉత్పన్న హోతీ హైం ఐసా జీవ ద్రవ్య భీ — వలయాది వికార (కంకణాది పర్యాయేం)
జిసకే ఉత్పన్న హోతీ హైం ఐసే సువర్ణకీ భాఁతి — పద -పద పర (ప్రతి పర్యాయ పర) అన్య న హో ?
[జైసే కంకణ, కుణ్డల ఇత్యాది పర్యాయేం అన్య హైం, (-భిన్న -భిన్న హైం, వే కీ వే హీ నహీం హైం) ఇసలియే
ఉన పర్యాయోంకా కర్తా సువర్ణ భీ అన్య హై, ఇసీప్రకార మనుష్య, దేవ ఇత్యాది పర్యాయేం అన్య హైం, ఇసలియే
ఉన పర్యాయోంకా కర్తా జీవద్రవ్య భీ పర్యాయాపేక్షాసే అన్య హై . ]
భావార్థ : — జీవకే అనాది అనన్త -హోనే పర భీ, మనుష్య పర్యాయకాలమేం దేవపర్యాయకీ
యా స్వాత్మోపలబ్ధిరూప సిద్ధపర్యాయకీ అప్రాప్తి హై అర్థాత్ మనుష్య, దేవ యా సిద్ధ నహీం హై, ఇసలియే
వే పర్యాయేం అన్య అన్య హైం . ఐసా హోనేసే, ఉన పర్యాయోంకా కర్త్తా, సాధన ఔర ఆధార జీవ భీ
పర్యాయాపేక్షాసే అన్యపనేకో ప్రాప్త హోతా హై . ఇసప్రకార జీవకీ భాఁతి ప్రత్యేక ద్రవ్యకే పర్యాయాపేక్షాసే