Page 347 of 540
PDF/HTML Page 356 of 549
single page version
કંઈ એક ચીજ નથી. (આ શરીર) આના કટકા કરતાં-કરતાં છેલ્લો પોઈન્ટ રહે તેને પરમાણુ કહે છે.
એને દ્રવ્ય કહે છે. એવા અનંત દ્રવ્યો છે (આ વિશ્વમાં) અને અનંતા આત્માઓ છે. ઈ દરેક આત્મામાં
(ને દરેક દ્રવ્યમાં) ઉત્પાદ-વ્યયને ધ્રૌવ્ય, છે ને? નવી અવસ્થા ઉત્પન્ન થાય, પૂર્વની અવસ્થા વ્યય
થાય, અને સદ્રશ-ધ્રુવપણે કાયમ રહે. એવો એનો સ્વભાવ છે. દરેક આત્મા ને દરેક પરમાણુનો (એવો
સ્વભાવ છે.) એ દ્વારા વિચારે છે. મથાળું બાંધ્યું હોં!
तम्हा गुणपज्जाया भणिया पुण दव्वमेव त्ति ।। १०४।।
તેથી વળી દ્રવ્ય જ કહ્યા છે સર્વ ગુણપર્યાયને. ૧૦૪.
એટલે શક્તિઓ - સ્વભાવ, એ પણ શાશ્વત છે. એની પર્યાયો એટલે અવસ્થાઓ બદલે છે, એને
પર્યાય કહે છે. તો કહે છે કેઃ ગુણપર્યાયો, એ ગુણોની જે અવસ્થાઓ, એ દ્રવ્ય છે. દ્રવ્યથી જુદી જુદી
નથી. ઝીણી વાત છે! આહા...! ગુણપર્યાયો પરમાણુના કહ્યા અને આત્માના કહ્યા. એમ હવે આ
પરમાણુ છે એની અવસ્થાઓ (છે.) જુઓ, આ આંગળી (આમ વળે છે, સીધી થાય છે એ
પરમાણુનો અવસ્થાઓ છે.) પહેલી અવસ્થા હતી લોટની, એની પહેલાં ધૂળની (માટીની હતી).
પરમાણુ જે રજકણ છે ઈ તો કાયમના છે. એ રજકણની અવસ્થા-રૂપાંતર થાય છે. તે રજકણના ગુણ
છે. એમાં જે એક એક પરમાણુ (રજકણ) પોઈન્ટ - અણુ છે એમાં વર્ણ-રસ-સ્પર્શ-ગંધ (આદિ
અનંત) ગુણ છે. એ ગુણો ત્રિકાળ છે અને એની વર્તમાન અવસ્થા બદલે છે એ તેની પર્યાય છે. ઈ
ગુણને પર્યાય થઈને દ્રવ્ય છે. આહા... હા! આવી વાત છે આ! (શ્રોતાઃ) ગુણ એટલે લાભ થ્યો
આટલો અમને...
સુખ-સ્વચ્છતા-પ્રભુતા (આદિ અનંત) શક્તિઓ છે એટલે ગુણ
Page 348 of 540
PDF/HTML Page 357 of 549
single page version
ને પર્યાય દ્રવ્યથી જુદી ચીજ નથી. આહા... હા! આકરું-આકરું કામ છે બાપુ આ તો! આ તો
વીતરાગની કોલેજ છે. કેટલો’ ક અભ્યાસ હોય તો સમજાય આ તો! અત્યારે આ ચાલતું નથી બધી
ગરબડ-ગરબડ (ગોટા ઊઠયા છે.)
- જાણનાર છે, એનામાં જાણવું-દેખવું-આનંદ આદિ ગુણ છે. એ ગુણની વર્તમાન અવસ્થા, જે
ક્ષણે જે અવસ્થા રૂપાંતર થાય, તે અવસ્થા ને તે ગુણ (એટલે) અવસ્થાઓ ને ગુણો તે દ્રવ્ય છે.
તે (આત્મ) વસ્તુ છે. એના ગુણ અને એની વર્તમાન અવસ્થા તેના દ્રવ્યથી જુદા નથી. આ...
રે... આ આકરું કામ! એટલે બીજું દ્રવ્ય, બીજા દ્રવ્યનું કાંઈ કરી શકે એમ નથી ત્રણકાળમાં.
આહા... હા!
આત્મવસ્તુ છે. (તેમ) પરમાણુમાં પણ વર્ણ-ગંધ-રસ-સ્પર્શ (આદિ ગુણો) અને આ એની
અવસ્થાઓ, પરમાણુની અવસ્થા (એ બે થઈને પરમાણુ દ્રવ્ય છે.) આ લૂઆની અવસ્થા છે અત્યારે,
ઈ પરમાણુ છે એની અવસ્થા છે. પહેલી એની અવસ્થા લોટપણે હતી, (પછી) રોટલીપણે (થઈ)
એના પહેલાં લોટપણે, એના પહેલાં ઘઉં-પણે, એનાં પહેલાં કાંકરાપણે (એ) પલટતાં-પલટતાં-
પલટતાં, અવસ્થા પલટે ઈ અવસ્થા (પર્યાય) કહેવાય. અને એમાં કાયમ રહેલી શક્તિ (ઓ) છે
આમાં (પરમાણુમાં) વર્ણ-ગંધ-રસ-સ્પર્શ (આદિ) એ ગુણો છે અને એ ગુણો ને પર્યાયનો સમુદાય
તે દ્રવ્ય-વસ્તુ છે. ત્રણ થઈને વસ્તુ છે. આહા...! આકરું કામ છે. બાપુ! અભ્યાસ અત્યારે મૂળ
તત્ત્વનો અભ્યાસ આખો વયો ગ્યો. (ચાલ્યો ગયો.) ઉપરની વાતું કરે. એક તો નવરો ન થાય ધંધા
આડે! પોતાના પાપના ધંધા, ભલે પછી પાંચલાખ-દશલાખ પેદા કરતો હોય. આહા... હા!
ગુણ થઈને દ્રવ્ય કહેવાય છે. સમજાય છે કાંઈ? સમજાય છે કે નહીં? શું કહે છે? અ... હા... હા! એમ
કહે છે પ્રભુ! કેઃ કોઈ પણ તત્ત્વ છે - આત્મા, પરમાણુ આ જડ (શરીર) એ વસ્તુ છે. અંદર દ્રવ્ય
(આત્મા) (અથવા) દ્રવ્ય એટલે પદાર્થ! એ પદાર્થ શક્તિ વિનાનો ન હોય. ‘શક્તિવાન’ છે એ પદાર્થ
ને શક્તિ (સ્વભાવ છે.) પદાર્થ ‘સ્વભાવવાન’ છે એ સ્વભાવ વિના ન હોય. (એ) સ્વભાવને ગુણ
કહેવામાં આવે છે. અને તેની થતી હાલત-પર્યાય તેને અવસ્થા કહે છે. એ ગુણને પર્યાયનો
Page 349 of 540
PDF/HTML Page 358 of 549
single page version
દુનિયાથી બીજી જાત છે. આહા... હા!
છે. આ પરમાણુનું છે આ એક નથી, અનંત પરમાણુઓનો પિંડ-દળ છે. એમાં એકેક પરમાણુ, વર્ણ-
ગંધ-રસ-સ્પર્શ તેની શક્તિ નામ ગુણ છે. અને આમ થવું - અવસ્થા થવી (હાથ-પગનું હલવું તથા
બોલવું) એની પર્યાય છે, એ ગુણ ને પર્યાયો થઈને તે પરમાણુ છે. એમ દરેક પરમાણુ, પોતાના ગુણ
ને પર્યાય થઈને દ્રવ્ય છે. એમ દરેક આત્મા, એની શક્તિ (ઓ) છે અને એની બદલતી અવસ્થા
(ઓ) છે, એ શક્તિ ને અવસ્થાઓ થઈને એ (આન્મ) તત્ત્વ (દ્રવ્ય) છે. બીજો કોઈ એની અવસ્થા
પલટાવી દ્યે (એવું સ્વરૂપ નથી.) (આ સમજમાં બેસાડવું) આકરું કામ છે બાપુ! એક દ્રવ્ય, બીજા
દ્રવ્યનું કાંઈ કરી દ્યે એમ નથી. કેમ કે પ્રત્યેક દ્રવ્ય, પોતાના શક્તિવાળાં તત્ત્વ હોવાથી, તે શક્તિ
(ઓ) ની બદલતી અવસ્થાવાળો હોવાથી, તે દ્રવ્ય જ છે. (એનું કામ) બીજું દ્રવ્ય કાંઈ કરી શકે
(એવું પરતંત્ર તત્ત્વ નથી.) તો આખો દિ’ કરે છે ને આ બધા? દાકતર ઈન્જેકશન મૂકે, ફલાણું મૂકે,
ઢીકડું મૂકે... આહા... હા... હા! આહા... હા! આંહી તો મોટો દાકતર આવ્યો’ તો, ઓલો મુંબઈમાં છે
ને આંખનો. શું એનું હતું નામ? હેં
વાર આવી ગ્યા મોટા દાકતર! વ્યાખ્યાનમાં બેઠા’ તા. પણ આ ક્યાં અભ્યાસ! ન મળે, એકલી
આખો દિ’ ધૂળધાણી! વેપારમાં ને ધંધામાં ને નોકરીમાં આખો દિ’ ધંધા આડે પાપ! આમ થોડો
વખત મળે ને સૂઈ જાય છે-સાત કલાક! કાં થોડો વખત રહે તો બાયડી-છોકરાં રાજી રાખવા માટે
રહે પણ હું કોણ છું? શું આ ચીજ (આત્મા) છે? અને કેમ મારું આ પરિભ્રમણ મટતું નથી?
ચોરાશીના અવતાર કરી-કરીને મરી ગ્યો છે!! આ (મનુષ્યનો) પહેલો અવતાર નથી કે આવા તો
અનંત કર્યા. (વર્તમાન આ અવતાર છે તો) એના પહેલાં અવતાર, એના પહેલાં અવતાર, એના
પહેલાં અવતાર એમ અનાદિથી અવતાર કરી આવ્યો અભ કરતાં કરતાં. ઈ આત્મા રખડે છે કેમ? ઈ
કહે છે.
આનાથી આનું થાય. ફલાણી દવા લગાડું તો આ થાય, એ બધું ખોટું પાડે છે અહીંયાં! આહા... હા!
આહા... હા! છે? (પાઠમાં) “તેઓ એક જ દ્રવ્ય છે – ભિન્ન ભિન્ન દ્રવ્યો નથી. તેમનું એકદ્રવ્યપણું.”
ઈ દ્રવ્ય એટલે વસ્તુ, દ્રવ્ય કેમ કહે છે? ‘દ્રવતીત્તિ દ્રવ્યં’ જેમ પાણીમાં તરંગ ઊઠે, એમ આ દ્રવ્યમાં
પર્યાય-અવસ્થા થાય છે, જુઓ! આ ભિન્ન ભિન્ન અવસ્થાઓ થાય છે એને દ્રવ્ય કહીએ, ‘દ્રવતીતિ
દ્રવ્યમ્’ દ્રવે, પર્યાય, પર્યાય-અવસ્થા પલટે, પર્યાય-અવસ્થા દ્રવે એને
Page 350 of 540
PDF/HTML Page 359 of 549
single page version
પરમાણુમાં છે. આ પરમાણુ તે એનો ધરનાર છે. આ તો (હાથ) અનંતા પરમાણુ છે. ઈ અનંતા
પરમાણુમાં, એકેક પરમાણુમાં અનંતા ગુણ છે - શક્તિઓ છે. વર્ણ-ગંધ-રસ-સ્પર્શ વિગેરે... શક્તિ
(ઓ) સમયે-સમયે પલટે છે. એ પલટવું ને ગુણો એ બધું થઈને તત્ત્વ-પરમાણુ છે. એ પલટવું
ને ગુણો થઈને બીજું દ્રવ્ય છે એમ નથી. આહા... હા! આવું છે! (તત્ત્વસ્વરૂપ!) શું થાય બાપુ!
મારગ બહુ જુદો બાપા!
પરિણમતું થકું” દ્રષ્ટાંત આપે છે. કેરી જે લીલાપણે રંગે છે. એ લીલો રંગ પલટીને પીળો થાય છે.
(કેરી) પાકે એટલે.
સત્તા છે. લીલું અને પીળું એ એના પોતાની સત્તાથી, પરમાણુની સત્તા છે. આહા... હા! “પોતાની સત્તા
અનુભવતું હોવાને લીધે, હરિતભાવ અને પીતભાવની સાથે અવિશિષ્ટ સત્તાવાળું હોવાથી.”
એકસત્તાવાળું છે. ખાસ એક સત્તા છે. ઈ તો અવસ્થા પલટી, (પણ) સત્તા એક જ છે. આહા... હા!
આવી વાતું હવે! આવું કઈ જાતનું? (વસ્તુસ્વરૂપ!) મારગ એવો છે બાપુ, શું કહીએ?
એ જડ છે. હવે ‘છે’ ઈ સત્તા એની ‘છે’ એનાથી તે સત્ત્વ, સત્તાથી જુદું નથી. તેની ‘સત્તા’ નામનો
ગુણ છે. ‘અસ્તિત્વ’ નામનો ગુણ છે (એ) ગુણથી તત્ત્વ જુદું નથી. એ ત્રણેય થઈને એક સત્તા છે.
આહા.. હા... હા! કો’ સમજાય છે કે નહીં! આ તો ‘પ્રવચનસાર’ વીતરાગની વાણી છે. સર્વજ્ઞ
ત્રિલોકનાથ! આત્મા સર્વજ્ઞ થાય છે. ત્રણકાળ, ત્રણલોકને જાણે. ત્યારે જે વાણી નીકળે ઈચ્છા વિના,
ઈ આ વાણી છે. આહા... હા! પણ એને અભ્યાસ નહીં ને... (જરી કઠણ લાગે!)
Page 351 of 540
PDF/HTML Page 360 of 549
single page version
અવિશિષ્ટ સત્તાવાળું
નથી. આહા... હા!
પરિણમન (સ્પર્શગુણની પર્યાય ગરમ થઈ) ઈ તાવ આવ્યો. ઈ પર્યાય એની છે જડની. ઈ પર્યાય ને
ગુણ થઈને ઈ દ્રવ્ય છે. એ તાવની પર્યાય ને શક્તિ-ગુણો થઈને એ દ્રવ્ય (પરમાણુદ્રવ્ય) છે. એને
બીજા ઉપર નજર કરવાની નથી એમ કહે છે. આહા... હા! તારું દ્રવ્ય જે છે અંદર! આહા... હા! એ
વસ્તુ તરીકે એમાં વસેલા અનંતા ગુણો-શક્તિઓ વસેલા છે. એ ગુણોનું ક્ષણે-ક્ષણે પરિણમન થાય છે.
એ પરિણમન એટલે અવસ્થા-પર્યાય-બદલવું. એ બદલતી અવસ્થા અને ગુણ ઈ દ્રવ્ય છે. અનેરું કોઈ
દ્રવ્ય નથી, ગુણ કોઈ અનેરું દ્રવ્ય નથી. સમજાય છે? ભાષા તો સાદી છે પણ ભઈ! ભાવ ગમે એટલા
દ્યો પણ ભઈ, અધ્યાત્મભાષા છે આ તો!! આહા... હા!
પોતે જ પૂર્વ અવસ્થાએ અવસ્થિત ગુણમાંથી ઉત્તર અવસ્થાએ અવસ્થિત.” ગુણમાંથી બીજો થ્યો
(પર્યાય) લીલામાંથી પીળો થઈ ગ્યો (વર્ણગુણ)
અવસ્થા બદલે છે ને નવી અવસ્થા થાય છે. તે ગુણે પરિણમતું (થકું) “પૂર્વ અને ઉત્તર અવસ્થાએ
અવસ્થિત ગુણો સાથે છતાં પર્યાય પલટે છતાં ગુણો તો એવા ને એવા છે. ગુણમાં કોઈ બીજી રીતે
અવસ્થા થતી નથી શક્તિઓની એની. એ ગુણો ને પોતાની સત્તા અનુભવતું હોવાને લીધે
(ઓ) તે ગુણ છે. અને એ ગુણો (પણ) જેમ દ્રવ્ય છે કાયમ રહેનાર, ઈ શક્તિઓ પણ કાયમ,
રહેનાર છે. એની વર્તમાન થતી, બદલતી અવસ્થા (એ) અવસ્થા ને ગુણ દ્રવ્ય જ છે. બીજું દ્રવ્ય
નહીં. આહા...હા! અથવા બીજા દ્રવ્યથી તે ગુણ-પર્યાય થાય, એવું ઈ દ્રવ્ય નથી. આહા... હા! સમજાય
છે આમાં?
Page 352 of 540
PDF/HTML Page 361 of 549
single page version
છો એમ નહીં બીજાં તત્ત્વ છે (જગતમાં) અને બીજા તત્ત્વો છે (ઈ) તેની શક્તિ ને ગુણોથી ખાલી
નથી. (અથવા) બીજાં તત્ત્વો છે તે તેના ગુણો ને શક્તિી ખાલી નથી છતાં વર્તમાન તેનું બદલવું થાય
છે, પરિણમે છે ઈ પરિણમે છે ઈ પર્યાય ને ગુણ ઈ દ્રવ્ય છે. બીજું દ્રવ્ય-આત્માનો એમાં ગુણ ને
પર્યાય કરે એમ બની શકે નહિં. આકરી વાત બહુ! આહા... હા! આખી દુનિયાની જુદી જાત છે ભઈ!
સંપ્રદાય માં જુદી જાત છે ભઈ! સંપ્રદાયમાં હતાં ત્યારે આ ચાલતું નહીં! આહા... હા!
પર્યાય, એમાં પોતાની સત્તા અનુભવતું (તે દ્રવ્ય) એક જ સત્તા છે. આહા... હા! “પૂર્વ અને ઉત્તર
અવસ્થાએ અવસ્થિત ગુણો સાથે અવિશિષ્ટસત્તાવાળું હોવાથી એક જે દ્રવ્ય છે.” આહા.. હા... હા!
ઓલામાં પહેલું આવ્યું’ તું ને ભાઈ! પંચાણું ગાથા (માં)
ઈ કોઈ પીપળામાં લેતા નથી મકાનમાં લ્યે છે. એમ વસ્તુ છે આ આત્મા ને પરમાણુ આદિ. તેમા
‘વાસ્તુ’ એટલે વસ્તુમાં રહેલ અનંતાગુણો છે. આહા... હા... હા! એ ગુણોની વર્તમાન પરિણતિ તે
પર્યાય છે. પર્યાય પરિ
થાય, તેમાં તો ગુણો અવસ્થિત રહે - (એ) ગુણો ને અવસ્થા તે દ્રવ્ય છે. આહા... હા!
દીધી - નોકરી છોડી દીધી. મુંબઈ ગ્યા’ તા ને અમે પ્લેન (માં) હારે આવતા. ટોપી પહેરીને હાલતાં
ને જાણે! આહા... હા! ધૂળમાં ય નથી કાંઈ! આહા... હા... હા! જે પૈસા છે ઈ કો’ ક અસ્તિ છે ને?
અસ્તિ છે તો ઈ પૈસો એક-એક તત્ત્વ નથી. પૈસામાં આ તમારી શું કહેવાય ઈ
તે કાંઈ એક પરમાણુ નથી. (આ આંગળીના) કટકા કરતાં- કરતાં- કરતાં- કરતાં જે છેલ્લો પોઈન્ટ
રહે તે પરમાણુ (છે.) તેને દ્રવ્ય કહે છે. એવા અનંત પરમાણુઓ એમાં (નોટમાં, હાથમાં) રહેલા છે.
(અને વિશ્વમાં) એવા અનંતા (અનંતા) પરમાણુઓ છે.
Page 353 of 540
PDF/HTML Page 362 of 549
single page version
પરને લઈને ઈ દ્રવ્ય છે એમ નથી. આહા... હા... હા! સમજાણું કાંઈ? સમજાય છે કે નહીં હવે?
ભાષા તો સાદી છે. માલ (ભાવ) તો જે હોય તે હોય ને...!
કહેવાય. એમ વસ્તુની સ્થિતિ, જે રીતે છે તે રીતે જ સમજવું તે ભાવ (કિંમત) છે. સહેલું કરીને -
ઊંધું કરીને સમજવું (ઊંધાઈ છે.) આહા... હા! અરે! અનંતકાળ થ્યા, ચોરાથી લાખ, અવતાર કરતાં
- કરતાં - કરતાં, પોતે આત્મા તો નિત્ય છે. કયા ભવે નથી? બધા ભવમાં ભમતાં-ભમતાં-ભમતાં,
ભૂતકાળ માં ભવ.. ભવ.. ભવ.. ભવ.. ભવ.. ક્યાંય આદિ નથી. એવા અનંત ભવ કર્યાં છે,
કાગડાના, કૂતરાના આહા...! આહા... હા!
(એટલે વિસ્તાર કરતા નથી). અત્યારે આપણે આત્મા ને પરમાણુ બે ને જ લઈએ છીએ. આહા... હા!
તાવ ન હતો. અને એમાં તાવની પર્યાય થાય, એથી તે દ્રવ્ય બીજું થઈ ગ્યું એમ નથી. (પરમાણુ
શરીરના છે તેની) એ પૂર્વની ઠંડી પર્યાયનો વ્યય થઈ, ઊની પર્યાયનો ઉત્પાદ થઈ, અને દ્રવ્યપણે-
વસ્તુપણે કાયમ રહે છે. આહા... હા... હા! આવી ચીજ છે! કો’ પટેલ? આવો મારગ છે! આહા..
હા! ગમે તેટલી ભાષા સાદી કરે પણ એની મર્યાદામાં તે આવેને...! આહા...!
દેખાય છે ચીજો આ. તે છે કે નહીં? અસ્તિ છે કે નહીં? એની સત્તા છે કે નહીં? ઈ મૌજુદગી ચીજ છે
કે નહીં? કે આકાશના ફૂલની પેઠે છે? ‘આકાશના ફૂલ’ ન હોય. આ તો અસ્તિ છે. ઈ બધું અસ્તિ છે
અને એનો જાણનારો આ છે. એને ખબર નથી એની (કે અમે આ પ્રમાણે છીએ.) આને (શરીરને)
ખબર નથી એની આ તો જડ છે માટી! ભાષા જડ છે એની એને ખબર નથી, શરીર જડ છે એને
ખબર નથી (કે) હું જડ છું આહા...! જાણનાર એવો આત્મા, એ પણ ‘છે’ ને જણાય એવી ચીજ પણ
છે. આહા... હા! બે ય ચીજની અંદર જાણનારો આત્મા એક (છે.) એવા અનંત આત્માઓ છે. આહા...
હા! જણાય એવા પદાર્થો અનંત, એ અનંત તત્ત્વો છે. ઈ અનંત તત્ત્વોને જાણનારો આત્મા. એની એક
સમયમાં પર્યાય એટલે અવસ્થા જાણવાની થાય. પહેલી (પર્યાય) થોડાને
Page 354 of 540
PDF/HTML Page 363 of 549
single page version
કાયમપણે ગુણ રહીને ઈ પલ્ટી અવસ્થા. ઈ પલટતી અવસ્થા ને ગુણ, ઈ દ્રવ્ય-તત્ત્વ છે. એ પલટતી
અવસ્થા બીજાથી થઈ છે, એ કરમને લઈને પલટતી અવસ્થા થઈ છે એમ નથી. ભારે કામ બાપુ!
આહા...હા...હા! આ લોજિક! ઝીણી વાત છે! આહા...હા!
ઈ પોતે જ - એ કેરીના ગુણ છે ઈ કેરીમાં છે. એ દ્રવ્ય પોતે જ, તેમ કોઈ પણ દ્રવ્ય આત્મા કે
પરમાણુઓ “પૂર્વ અને ઉત્તર” પૂર્વ એટલે પહેલું, ઉત્તર એટલે પછી “ગુણપર્યાયો વડે પોતાની
હયાતી અનુભવતું.” પોતાની સત્તાને અનુભવતું, પૂર્વપર્યાય વ્યય થઈ, નવી પર્યાય (ઉત્પન્ન) થઈ,
એ સત્તાને અનુભવતું (એટલે) સત્તા એ પોતાની સ્થિતિ છે. અનુભવતું અર્થાત્ હોય છે. અનુભવતું
જડને પણ અનુભવતું છે એમ કીધું અહીંયાં તો. આહા. હા. હા. આહા... હા! જાણવું-દેખવું એમાં
નથી, આ તો (શરીર) તો માટી. પણ એમાં એનો ઉત્પાદ-વ્યય જે થાય છે, તે તેના પર્યાયને
અનુભવે છે ઈ પરમાણુ! એની પર્યાયને (પરમાણુ) અનુભવે છે એમ કહે છે. આહા... હા! બીજી
રીતે કહીએ, તો શરીરમાં જે તાવ આવે છે, તાવ જે પરમાણુમાં અંદર શક્તિ છે, વર્ણ-ગંધ-રસ-
સ્પર્શની એનું ઈ (તાવ) પરિણમન છે. પરમાણુમાં એક સ્પર્શ નામનો ગુણ છે, પરમાણુ છે ઈ અસ્તિ
તત્ત્વ છે. છેછેછે એમાં એક સ્પર્શ નામની શક્તિ-ગુણ છે, સ્પર્શ, સ્પર્શ (ગુણ) એની ઠંડી
અવસ્થામાંથી ગરમ થાય છે, પહેલી ઠંડી હતીને પછી ગરમ થઈ, એ ગરમ થતાં ને ઠંડી જતાં, ગુણો
ને ઈ પર્યાયો થઈને બધું દ્રવ્ય જ છે. એ પરને લઈને થ્યું છે. (ગરમ-ઠંડું) અને પરને લઈને (દવાને,
દાકતરથી) મટે છે. (એમ નથી.) તો બધા દવાખાના બંધ કરવા પડે! અહા... હા... હા... હા... હા!
બાપુ! પ્રભુ! એ તો એની ચીજ એને કારણે થાય છે. તું મફતનો અભિમાન કરતો હો તો મારાથી
થાય છે, એ કાઢી નાખવાનું છે! સમજાણું કાંઈ? આહા...!
મારાથી હાલે છે આ. એમ આ દુકાનને થડે બેઠો ને કંઈક પાંચ-પચીસ હજાર મળતા હોય ને, મારાથી
આ મળે છે હું હતો ને માટે વ્યવસ્થા બધી કરું છું બરાબર, નોકરો-નોકરોથી વ્યવસ્થા બરાબર હાલતી
નથી તે હું થડે બેસુંતો... એ વ્યવસ્થા કરું. એ હિમંતભાઈ! તમે બેસો ને નોકર બેસે તો શું ફેર ન
પડે? (શ્રોતાઃ) ફેર પડે (ઉત્તરઃ) ફેર પડે? ફેર તો એને લઈને પડે છે. તમે મથો એમાં, ને ફેર પડે
છે એમ નથી. એમ કહે છે. ઝીણી વાત છે બાપુ! ધરમ સમજવો બહુ! અનંત-અનંત કાળ થ્યા
પરિભ્રમણ કરતાં, એ દુઃખી છે, દુઃખી છે. અંદર અતીન્દ્રિય આનંદ ભર્યો છે. આહા...! પણ એનાથી
વિપરીત માન્યતામાં, વિપરીત શ્રદ્ધામાં, વિપરીત (અભિપ્રાયમાં). અસ્તિત્વ જેનું સ્વતંત્ર છે તેમ ન
માનતાં મારે લઈને એમાં (કાર્ય) થાય ને એને લઈને મારામાં થાય, એવી મિથ્યાશ્રદ્ધાથી દુઃખી છે ઈ.
ભલે ક્રોડોપતિ-અબજોપતિ હો! બિચારાં ભિખારાં
Page 355 of 540
PDF/HTML Page 364 of 549
single page version
આવી ગ્યા છે! ધૂળમાં ય કાંઈ, એ પરમાણુ એ પરમાણુ સ્વતંત્ર છે, તારા નહીં. અર... ર... ર! આવું
(શ્રોતાઃ) એટલા બધા - કરોડો રૂપિયા હતા ને... તમે ના પાડો. (ઉત્તરઃ) કોને કહેવા કરોડો. એ
બધી ધૂળ, બે અબજ કીધું નહીં? આપણે ગોવામાં છે એક શાંતિલાલ ખુશાલ. જૈન, સ્થાનકવાસી! બે
અબજ ચાલીશ કરોડ (રૂપિયા) ગુજરી ગયો હમણાં દોઢ-પોણા બે વરસ પહેલાં, મુંબઈ. એની વહુને
હેમરેજ થયેલું. ન્યાં તો ચાલીશ લાખનો બંગલો છે, દસ-દસ લાખના બે બંગલા છે ગોવામાં. બે
અબજ ચાલીશ કરોડ રૂપિયા છે. એને બાઈને (પત્નીને) હેમરેજ થ્યું ને આવી’ તી ન્યાં, ત્યાં બે-
ચાર દિ’ થ્યા ને મને કંઈક દુઃખે છે, દાકતર બોલાવો. દાકતર જ્યાં આવે ત્યાં, જાવ રખડવા
ચારગતિ! આહા... હા! ક્યાં જવું? જેવા ભાવ કર્યા, એ ભવે જઈને અજાણ્યા ક્ષેત્રે, ન્યાં અવતાર
અવતરશે. એના પાછા ચાલીશ લાખના બંગલા પડયા રહ્યા હેઠે. બે અબજને ચાલીશ કરોડ! હમણાં
આવ્યો’ તો છોકરો દર્શન કરવા, મુંરઈ ગ્યાને અમે તો આવ્યો-આવ્યો! આવે! સાંભળવા પણ ક્યાં
બિચારાંને! આ વાત! ક્રિશ્ચિયનને પરણ્યો છે, પૈસા બહુ (ને) એટલે ખ્રિસ્તિને પરણ્યો છે છોકરો
આવ્યો’ તો દર્શન કરવા હમણાં મુંબઈ હતા ને અમે! અરે! બિચારાં ભિખારા! ભિખારાં એટલે?
માગનારા માગણ છે. આહા...હા...હા...હા! દરબારને કહ્યું’તું ને આંહી. ભાવનગર દરબાર આવ્યા’તા.
વ્યાખ્યાનમાં શ્રીકૃષ્ણકુમાર અત્યારે છે ને એના બાપ કૃષ્ણકુમાર ભાવસિંહજીનો દિકરો આવ્યા’તા
વ્યાખ્યાનમાં બે-ત્રણ વાર કીધું. દરબાર! મહિને લાખ માગે નાનો માગણ, પાંચ લાખ માગે ઈ મોટો
માગણ ને કરોડો માગે ઈ માગણનો માગણ છે. આંહી અમારે ક્યાં એની પાસેથી કાંઈ લેવું’ તું કે
ન્યાં રાજી થાય તો પૈસા આપે ઈ, આંહી શું છે! માણસ નરમ હતો, બિચારા કહે છેઃ સાચી વાત
મહારાજ! માગવું (તો એની પાસે માંગવું) કે અંદર ભર્યું પડયું છે અંદર. આહા...! અતીન્દ્રિય
સચ્ચિદાનંદ પ્રભુ! સત્ શાશ્વત ને જ્ઞાન ને આનંદનો ભંડાર છે. અનંત જ્ઞાન ને અનંત અનંત આનંદ
જેનો સ્વભાવ છે, એની આનંદની - અનંતની મર્યાદા શી? આહા...! ઈ તારી નજરું ગઈ નથી ત્યાં,
તેં શ્રદ્ધા કરી નથી. એવો જે ભગવાન આત્મા (એને મૂકીને ‘આ લોવો’ ‘આ લાવો’ બાયડી લાવો,
છોકરાં લાવો. ને છોકરાં ને વહુ લાવો, દીકરીને ઠેકાણે પાડો, છોકરાંને ઠેકાણે પાડો ને ફલાણું ને ઢીકણું,
મરી ગ્યો અનાદિથી (અહંકાર ને મમકારથી). પોતાની સત્તાનો સ્વીકાર ન કરતાં, પરની સત્તાના
સ્વીકારમાં, પરના કાર્ય હું કરું છું, મારે લઈને બધું થાય છે. (એ અહંતે મમથી આનંદલક્ષ્મી ખોઈ
બેઠો.). આહા...હા! આવું છે! ઈ મૂઢતા છે. આહા...હા!
Page 356 of 540
PDF/HTML Page 365 of 549
single page version
વાતું મોટી કરે. અને ઓલા સાંભળનારા બચારાં સાધારણ હોય, મોટપ નાખીને મારી નાખે! આહા...
હા! બાપુ મોટો તો પ્રભુ તું અંદર આનંદને જ્ઞાનથી મોટો છે. આહા... હા! અરે... રે! એ ચૈતન્ય
હીરલો અંદર છે, ચૈતન્ય હીરો! જેમ હીરાને પાસા હોય છે એમ આ ચૈતન્ય (હીરાને) અનંતગુણના
પાસા હોય છે. આહા... હા! એ ગુણની વર્તમાન અવસ્થા થાય, તે ગુણ-પર્યાય છે. ગુણ-પર્યાય એટલે
દ્રવ્ય-વસ્તુ છે. ગુણ-પર્યાય તે દ્રવ્યથી અનેરી ચીજ નથી. આહા... હા! સમજાય છે કાંઈ! આપણે
અહીંયાં ચુમાલીસ વરસથી હાલે છે. સવાચુમાલીસ વરસ તો આંહી થ્યા. જંગલમાં! પીસતાલીસ વરસે
આવ્યાને આંહી. સવાચુમાલીસ થ્યા. ૯૧ માં ફાગણ વદ ત્રીજે આવ્યા. આ બધું કરોડો રૂપિયા નખાઈ
ગ્યા પછી. એની પર્યાય થવા કાળે થાય, એમાં કોઈથી થાય નહીં હોં! આહા... હા... હા!
કાયમ રહેનારી છે ને અનાદિ-અનંત (છે.) એ ચીજ છે એમાં અનંતા ગુણ ભર્યાં છે. (એટલે ધ્રુવ
છે) નવું-નવું થાય એ તો પર્યાય-અવસ્થા થાય. ગુણ ને દ્રવ્ય એ તો કાયમ છે. અવસ્થા બદલે-
રૂપાંતર થાય. પણ રૂપાંતર ને ગુણ એ દ્રવ્ય છે, દ્રવ્ય છે, દ્રવ્યથી ઈ જુદાં નથી.’ આહા...હા...હા! આવો
ઉપદેશ હોય!! છે? (પાઠમાં).
ગુણપર્યાયો સાથે અભિન્ન હયાતી હોવાથી એક જ દ્રવ્ય છે.” દ્રવ્ય એટલે વસ્તુ. અથવા દ્રવ્ય એટલે
‘
કરે છે. પણ એની પર્યાય બીજો કોઈ દ્રવે-કરે ઈ ત્રણ કાળમાં બનતું નથી. માને ન માને સ્વતંત્ર છે.
આહા... હા પરમ સત્ય આ છે. સત્-સત્ સાહેબ! ચૈતન્યપ્રભુ! અનંત આનંદ ને અનંતજ્ઞાનથી ભરેલો
પદાર્થ છે પ્રભુ (આત્મા)! એની અવસ્થા ક્ષણે-ક્ષણે થાય છે (એટલે કે દ્રવે છે) ઈ અવસ્થા ને ગુણ
થઈને ઈ દ્રવ્ય છે. શરીર થઈને દ્રવ્ય છે. ને વાણી થઈને... દ્રવ્ય છે... ને... પૈસા થઈને દ્રવ્ય છે... ન...
બાયડી લઈને દ્રવ્ય છે... ને... બાયડી અર્ધાંગના કહેવાય, ધૂળમાંય નથી અર્ધાંગના! આહા... હા!
સાંભળને... હવે! બાયડી વળી એને પતિદેવ કહે. ઈ વળી એને ધરમપત્ની કહે. એમ ભાષામાં
ઓગાળે! કોણ હતા બાપા! વસ્તુ જુદી છે. આહા... હા! જુદી જુદી ચીજને જુદું કોઈ કરે ઝીણું પડે
ભાઈ! એક તત્ત્વ, બીજા તત્ત્વને અડે નહીં. કેમ બેસે? આત્મ ભગવાન અંદર અરૂપી, વર્ણ, રસ, ગંધ,
સ્પર્શ વિનાનો અને જ્ઞાન, દર્શન, આનંદવાળો! એ શરીરને અડતો નથી. અને આ શરીરના રજકણો
એ આત્માને અડતા નથી. કેમ કે આ તો જડ-રૂપી છે ને પ્રભુ (આત્મા) અરૂપી છે. આહા... હા!
(શ્રોતાઃ) તાવ આવે છે ત્યારે દુઃખે છે કેમ? (ઉત્તરઃ) દુઃખે છે
Page 357 of 540
PDF/HTML Page 366 of 549
single page version
હા. તાવની તો જડની અવસ્થા છે. પણ એમાં અણગમો કરે છે. ‘ઠીક નથી આ’ એનું નામ દ્વેષ છે
એનું નામ દુઃખ છે. આહા... હા!
જરી પણ જાણે! આહા... હા... હા! બહુ ફેર! વસ્તુ વસ્તુનો!
ત્યાં રહયા. બાકી આ સ્વાધ્યાય મંદિર થ્યું. ૯૪ માં (સંવત - ૯૪) આહા... હા! બાવીસ લાખ તો
પુસ્તક બહાર પડયા છે. આંહીથી (સોનગઢથી) વાંચન કરે છે જયપુર વગેરેમાં. નૈરોબી છે, આફિકામાં
છે, આ બધાય મંદિર બનાવે છે આફિકા. પૈસાવાળા છે કરોડોપતિ આઠ, બીજા પૈસાવાળા છે. આ જેઠ
શુદ અગિયારસે પૂરું. મંદિર પંદર લાખનું તૈયાર કર્યું છે. હવે એ લોકોની માગણી છે, ન્યાં આવવાની.
હવે થાય ઈ ખરું નેવું વરસ થ્યાં. હવે દેખાવ લાગે પણ જાવું. માગણી છે એની. આહા... હા! આ
ચીજ! અરે... રે! સાંભળવા મળે નહીં, અને જે સાંભળવા મળે એ બધું ઊલટું મળે. અરે. ઈ સત્ને કે
દિ’ પહોંચે! સત્નો સત્ તરીકે કે દિ’ સ્વીકાર કરે? આહા... હા! છે? (પાઠમાં)
એ ગુણની અવસ્થા લીલી ને પીળી ઈ પર્યાય કહેવાય. અને અંદર વર્ણ છે ઈ ગુણ કહેવાય. ગુણ ને
પર્યાય ને એવા અનંતા ગુણો અને એની અનંતી પર્યાયો, તે દ્રવ્ય-વસ્તુ છે તે તત્ત્વ છે. પરને લઈને
નહીં. આહા... હા! પર તત્ત્વને લઈને પર તત્ત્વના પર્યાયો નહીં, પરતત્ત્વને લઈને પરતત્ત્વના ગુણો નહી
પરતત્ત્વને લઈને પરતત્ત્વનું દ્રવ્ય નહી. આહા...હા...હા! હવે આ કે દિ’ ભેગા થાય? જે સાંભળવા મળે
મુશ્કેલ! પકડવાનું મુશ્કેલ! દુનિયાને જાણીને છીએ ને ભઈ! જાણતાં! છાસઠ વરસ તો દુકાન છોડયાને
થ્યા છે. સડસઠ થ્યા સડસઠ દુકાન છોડયાને...! આહા...! દુકાન ઉપરેય હું તો શાસ્ત્રનો અભ્યાસ કરતો.
નાની ઉંમરમાં, દુકાન પિતાજીની. અભ્યાસ બધો ‘દશવૈકાલિક સૂત્ર’ ને બધાં વાંચેલા દુકાન ઉપર. ૬૪-
૬પની સાલ. ‘સમવાયાંગ’ ૬૪-૬પ-૬૬ (ની સાલમાં વાંચ્યું) એટલા વરસની વાત છે! આહા...હા!
Page 358 of 540
PDF/HTML Page 367 of 549
single page version
તેનું દ્રવ્ય જુદું નથી. અભિન્ન છે. એમ દરેક દ્રવ્યને ક્ષણે ક્ષણે થતી અવસ્થા અને તેના કાયમ રહેનારા
ગુણ, તે ગુણ ને પર્યાય તે દ્રવ્ય છે. બીજા દ્રવ્યને લઈને એમાં પર્યાય પલટે છે, એમ નથી. સમજાય છે
કે નહીં? આહા... હા! વાડામાં તો આ વ્રત પાળો, દયા કરો, અપવાસ કરો, ભક્તિ કરો, દેરાસર
બનાવો, એમાં શું ધૂળમાં છે? (ધરમ કાંઈ?)
કર. કે જેથી તને બધાની સત્તાનો નકાર થશે, પોતાની પૂર્ણ સત્તાનો સ્વીકાર થશે. સ્વીકાર થતાં તને
અતીન્દ્રિય આનંદ આવશે. આહા...હા...હા...હા! આ એનું તાત્પર્ય છે. એ...ઈ! આ શું કરવા સામે
જોયું? પ્રશ્ન કર્યો’ તો ને...! અહા...હા...હા! આહા...હા! ભગવાન આત્મા, દ્રવ્ય છે - વસ્તુ છે. એમાં
જ્ઞાન જાણવું-દેખવું આનંદ એના ગુણો છે, અનંત! અને તેમાં પર્યાય જે થાય છે મતિજ્ઞાન-શ્રુતજ્ઞાન
આ થાય છે ને...! થોડું જ્ઞાન (હોય) પછી વધુ જ્ઞાન પલટે છે ઈ દશા, (તે) પર્યાય છે. તો પર્યાય
(ને) ગુણ તે આત્મા છે. જયારે એમ છે તો એને બીજા દ્રવ્યો ઉપરથી દ્રષ્ટિ હઠાવી દઈ, કારણ કે
બીજાનું કરી શકતો નથી, બીજાના ગુણપર્યાય. તેના (તેનામાં) છે. આહા...હા...હા! કો’ ચીમનભાઈ!
વેપારમાં શું કરવું? આ હુશિયાર હોય એને? હુશિયાર માણસ કહેવાય છે ને...! દશ હજારનો પગાર
હુશિયાર ન કહેવાય? હુશિયાર જ હોય ને? રામજીભાઈનો દિકરો હુશિયાર લ્યો! આઠ હજારનો પગાર
લ્યો!! મહિને આઠ હજાર! રામજીભાઈનો દીકરો છે એક જ. મુંબઈમાં છે. ‘એસો’ ‘એસો’ છે ને
કંપની. ‘એસો’ કંપની નથી? ‘ઊડતો ઘોડો’ એમાં નોકરી હતી પણ ઈ એસો બદલી ગઈ. નામ
બીજું ફ્રી થઈ ગ્યું છે હવે. પહેલાં ‘એસો કાું’ હતું. આઠ હજારનો પગાર છે માસિક હોં! એમાં કાંઈ
નહીં, પંદર હજારનો પગાર હોય (એવા પણ) બહુ આવે છે અહીંયાં. દલીચંદભાઈનો દીકરો નથી
એક, પંદર હજારનો પગાર મહિને. એકનો દશ હજારનો છે ને એકનો આઠ હજારનો છે. પગાર ધૂળમાં
ય નથી ક્યાંય! આહા... હા! એ રજકણે-રજકણ તે તેના ગુણ-પર્યાયથી છે. એને લઈને તું નથી ને
તારે લઈને એ નથી. આહા... હા... હા! આવું બેસવું કઠણ પડે! છે? (પાઠમાં) હવે બીજું વાંચીએ.
દ્રવ્યાંતર એટલે અનેરું દ્રવ્ય નથી. પલટી અવસ્થા એટલે એમ થઈ ગ્યું કે ‘આ’ લીલીની પીળી ને,
પીળીની કાળી ને, ઈ તો એની અવસ્થાઓ છે. ઈ કાંઈ અનુેરું દ્રવ્ય નથી. એ દ્રવ્ય સ્વરૂપ જ છે. ઈ
પદાર્થ ઈ સ્વરૂપ જ છે. આહા... હા!
Page 359 of 540
PDF/HTML Page 368 of 549
single page version
વિકારી ને કોઈની અવિકારી થાય, એ પર્યાય ને ગુણ તે જ આત્મા છે. એવું આત્માનું અસ્તિત્વ,
એના ગુણ-પર્યાયના અસ્તિત્વમાં છે. એનું અસ્તિત્વ સત્તા, એ અસ્તિત્વ છોડીને પરની સત્તાના
અસ્તિત્વમાં છે એમ કદી નથી. આહા... હા... હા!
ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રૌવ્ય છે. આમાં શુ કહેવું છે? કે ઉત્પાદ-વ્યય ને ધ્રૌવ્ય અમે સિદ્ધ કરી ગયા છીએ. પણ
આમાં ગુણ-પર્યાય છે ઈ દ્રવ્ય છે ઈ સિદ્ધ કરવું છે. ઉત્પાદ-વ્યય-ને ધ્રૌવ્ય એક સમયમાં ઊપજે, વ્યય
થાય ને ધ્રૌવ્યપણે રહે ઈ સાબિત કરી ગ્યા છીએ. પણ આ તો ગુણપર્યાય તે દ્રવ્ય સિદ્ધ કરવું છે.
આહા... હા! ઓલા ત્રણ બોલ હતા (ઉત્પાદ-વ્યય-ને ધ્રૌવ્ય) આ બે બોલ છે (ગુણ ને પર્યાય).
નવી અવસ્થા ઊપજે, પૂર્વની અવસ્થા જાય ને વસ્તુ તરીકે સદ્રશ-કાયમ રહે. ઈ ત્રણ થઈને દ્રવ્ય
કીધું’ તું. અહીંયાં ગુણ, પર્યાય બે થઈને દ્રવ્ય કહે છે. આહા... હા! આ તો કોલેજ જુદી જાતની છે
ભઈ! દુનિયાની બધી ખબર નથી? દુનિયાના દશ-દશ હજાર માઈલ ફર્યા છીએ આખી હિન્દુસ્તાનના
ત્રણ વાર. દશ-દશ હજાર માઈલ! બધા સમજવા જેવા છે!! આ...હા...હા...હા! આ તત્ત્વ જે અંદર છે.
એમાં એની જે અવસ્થા થાય છે - દશાઓ, આ બધી જાણવાની-દેખવાની-માનવાની, અરે, રાગની!
એ બધી દશા ને ગુણ એ તત્ત્વ છે. એનું ઈ અસ્તિત્વ છે. ઈ અસ્તિત્વ (માં) પરને લઈને વિકાર
થાય, પરને લઈને ગુણ ટકે, પરને લઈને આ દ્રવ્ય રહે એમ નથી. સમજાણું કાંઈ? આહા... હા!
આવો ઉપદેશ કઈ જાતનો? ઓલું તો આમ કરો! સેવા કરો! દવા અપો! ફલાણું (સેવાનું કામ)
કરો! આહા... હા! ભૂખ્યાને અનાજ અપો! તરસ્યાને પાણી આપો! ખાલી જગ્યામાં ઓટલા (ઉતારા)
બનાવો, બધા આરામ કરે! આરે... અહાહાહાહા! ભગવાન! સાંભળને પ્રભુ! તું કર, કર એમ કહે છે
તંઈ સામી ચીજ એ છે કે નહીં? સામી કોઈ ચીજ છે એને તું કરવા માગે છે નહીં? સામી ચીજ છે
તો ઈ ચીજ એના ગુણ ને શક્તિ વિનાની છે કે ગુણ ને શક્તિવાળી છે? અને ગુણને શક્તિવાળી એ
ચીજ હોય તો એનું પરિણમન એનાથી થાય છે કે તારાથી થાય છે? આહા... હા! લોજિકથી છે વાત
ન્યાયથી (સિદ્ધ થયેલી છે.) પણ ઈ સમજવું જોઈએ એમાં (આળસ ન ચાલે!)
અવસ્થાએ (એટલે) પછીની પર્યાય ગુણે ઊપજતું “પૂર્વ અવસ્થાએ અવસ્થિત ગુણથી નષ્ટ થતું”
ગુણ તો અવસ્થિત છે.
કહ્યું. ગુણપર્યાય ઈ એકદ્રવ્યપર્યાયો છે. પહેલું.
Page 360 of 540
PDF/HTML Page 369 of 549
single page version
(ધ્રૌવ્યમાં) ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રૌવ્ય તે ગુણ-પર્યાય છે. ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્ય દ્રવ્ય છે અમે ગુણ-પર્યાય (પણ)
દ્રવ્ય છે એમ. આહા... હા! “દ્રવ્ય એક દ્રવ્યપર્યાય દ્વારા ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્ય છે.”
પરમાણુ, ભેગાં થાય તેની ઈ પર્યાયને સમાનજાતીય દ્રવ્યપર્યાય - અવસ્થા કહેવામાં આવે છે. અને
આત્મા શરીર બેય ને (એકસાથે દેખવાથી) અસમાનજાતીય દ્રવ્યપર્યાય કહેવામાં આવે છે. આ જાત
જુદી (આત્માની) આની જાત જુદી (પરમાણુની) એને અસમાનજાતીય (દ્રવ્ય) પર્યાય કહેવામાં આવે
છે. આહા... હા! આ ભાષા કઈ જાતની... ને આહા...! છે ને? (પાઠમાં)
સમજાણું? આહા... હા! ઓલામાં ત્રણ બોલ હતા - ઉત્પાદ - વ્યયને ધ્રૌવ્ય. ઉત્પાદ (એટલે) નવી-
નવી અવસ્થા થાય છે દરેક પદાર્થમાં તે. (વ્યય એટલે) પુરાણી અવસ્થા બદલે છે અને (ધ્રૌવ્ય
એટલે) રહે છે - ટકે છે. એ ત્રણે થઈને તત્ત્વ છે. અહીંયાં ગુણ-પર્યાયને લીધું. ગુણો તત્ત્વમાં-દ્રવ્યમાં
કાયમ રહેનારા, અને એની પરિણતિ જે થાય બદલીને ઈ પર્યાયને ગુણ, દ્રવ્ય છે. પહેલું ઉત્પાદ-વ્યય
ને ધ્રૌવ્ય તે દ્રવ્ય કીધું’ તું. અહીંયાં ગુણ ને પર્યાયને દ્રવ્ય કીધું છે. બે માં કાંઈ ફેર નથી. “આ
ગાથામાં ગુણપર્યાય દ્વારા (એકદ્રવ્યપર્યાય દ્વારા) દ્રવ્યનાં ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રૌવ્ય બતાવ્યાં છે.” લ્યો!
પહેલાં ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્ય (દ્રવ્ય) બતાવ્યું આમાં ગુણ-પર્યાય (દ્રવ્ય) બતાવ્યું. આહા... હા!
Page 361 of 540
PDF/HTML Page 370 of 549
single page version
हवदि पुणो अण्णं वा तम्हा दव्वं सयं सत्ता ।। १०५।।
भवति पुनरन्यद्धा तस्माद्द्रव्सं स्वयं
વા ભિન્ન ઠરતું સત્ત્વથી! તેથી સ્વયં તે સત્ત્વ છે. ૧૦પ.
ટકતું થકું, દ્રવ્ય જ
રહેતું) થકું, એટલું જ માત્ર જેનું પ્રયોજન છે એવી સત્તાને ઉદિત કરે છે (અર્થાત્ સિદ્ધ કરે છે.) માટે
દ્રવ્ય પોતે જ સત્ત્વ (સત્તા) છે એમ સ્વીકારવું, કારણ કે ભાવ ને
----------------------------------------------------------------------
૩. અસ્ત= નષ્ટ. (જે અસત્ હોય તેનું ટકવું= હયાત રહેવું કેવું? માટે દ્રવ્યને અસત્ માનતાં, દ્રવ્યના અભાવનો પ્રસંગ આવે અર્થાત્
અર્થો અહીં લાગું ન પાડવા. અહીં તો અનન્યપણાને અપૃથકપણાના અર્થમાં જ સમજવું.)