૭૨
] પંચાસ્તિકાયસંગ્રહ
[ભગવાનશ્રીકુન્દકુન્દ
ચેતકસ્વભાવેન પ્રકૃષ્ટતરવીર્યાંતરાયાવસાદિતકાર્યકારણસામર્થ્યાઃ સુખદુઃખરૂપં કર્મફલમેવ પ્રાધાન્યેન
ચેતયંતે. અન્યે તુ પ્રકૃષ્ટતરમોહમલીમસેનાપિ પ્રકૃષ્ટજ્ઞાનાવરણમુદ્રિતાનુભાવેન ચેતક–સ્વભાવેન
મનાગ્વીર્યાંતરાયક્ષયોપશમાસાદિતકાર્યકારણસામર્થ્યાઃ સુખદુઃખરૂપકર્મફલાનુભવન–સંવલિતમપિ
કાર્યમેવ પ્રાધાન્યેન ચેતયંતે. અન્યતરે તુ પ્રક્ષાલિતસકલમોહકલઙ્કેન સમુચ્છિન્ન–
કૃત્સ્નજ્ઞાનાવરણતયાત્યંતમુન્મુદ્રિતસમસ્તાનુભાવેન ચેતકસ્વભાવેન સમસ્તવીર્યાંતરાયક્ષયાસાદિતાનંત–
વીર્યા અપિ નિર્જીર્ણકર્મફલત્વાદત્યંત–
-----------------------------------------------------------------------------
ટીકાઃ– યહ, ૧ચેતયિતૃત્વગુણકી વ્યાખ્યા હૈ.
કોઈ ચેતયિતા અર્થાત્ આત્મા તો, જો અતિ પ્રકૃષ્ટ મોહસે મલિન હૈ ઔર જિસકા પ્રભાવ
[શક્તિ] અતિ પ્રકૃષ્ટ જ્ઞાનાવરણસે મુઁદ ગયા હૈ ઐસે ચેતક–સ્વભાવ દ્વારા સુખદુઃખરૂપ ‘કર્મફલ’ કો
હી પ્રધાનતઃ ચેતતે હૈં, ક્યોંકિ ઉનકા અતિ પ્રકૃષ્ટ વીર્યાન્તરાયસે કાર્ય કરનેકા [–કર્મચેતનારૂપ
પરિણમિત હોનેકા] સામર્થ્ય નષ્ટ ગયા હૈ.
દૂસરે ચેતયિતા અર્થાત્ આત્મા, જો અતિ પ્રકૃષ્ટ મોહસે મલિન છે ઔર જિસકા પ્રભાવ ૨પ્રકૃષ્ટ
જ્ઞાનાવરણસે મુઁદ ગયા હૈ ઐસે ચેતકસ્વભાવ દ્વારા – ભલે હી સુખદુઃખરૂપ કર્મફલકે અનુભવસે
મિશ્રિતરૂપસેે ભી – ‘કાર્ય’ કો હી પ્રધાનતઃ ચેતતે હૈં, ક્યોંકિ ઉન્હોંને અલ્પ વીર્યાંતરાયકે ક્ષયોપશમસે
૩કાર્ય કરનેકા સામર્થ્ય પ્રાપ્ત કિયા હૈ.
ઔર દૂસરે ચેતયિતા અર્થાત્ આત્મા, જિસમેંસે સકલ મોહકલંક ધુલ ગયા હૈ તથા સમસ્ત
જ્ઞાનાવરણકે વિનાશકે કારણ જિસકા સમસ્ત પ્રભાવ અત્યન્ત વિકસિત હો ગયા હૈ ઐસે ચેતકસ્વભાવ
--------------------------------------------------------------------------
૧. ચેતયિતૃત્વ = ચેતયિતાપના; ચેતનેવાલાપના ; ચેતકપના.
૨. કર્મચેતનાવાલે જીવકો જ્ઞાનાવરણ ‘પ્રકૃષ્ટ’ હોતા હૈ ઔર કર્મફલચેતનાવાલેકો ‘અતિ પ્રકૃષ્ટ’ હોતા હૈ.
૩. કાર્ય = [જીવ દ્વારા] કિયા જાતા હો વહ; ઇચ્છાપૂર્વક ઇષ્ટાનિષ્ટ વિકલ્પરૂપ કર્મ. [જિન જીવોંકો વીર્યકા
કિન્ચત્ વિકાસ હુઆ હૈ ઉનકો કર્મચેતનારૂપસે પરિણમિત સામર્થ્ય પ્રગટ હુઆ હૈ ઇસલિયે વે મુખ્યતઃ
કર્મચેતનારૂપસે પરિણમિત હોતે હૈં. વહ કર્મચેતના કર્મફલચેતનાસે મિશ્રિત હોતી હૈ.]