અસ્તિકાયત્વં, ન તથા લોકાકાશપ્રદેશસંખ્યાનામપિ કાલાણૂનામેક–પ્રદેશત્વાદસ્ત્યસ્તિકાયત્વમ્. અત
એવ ચ પઞ્ચાસ્તિકાયપ્રકરણે ન હીહ મુખ્યત્વેનોપન્યસ્તઃ કાલઃ.
જીવપુદ્ગલપરિણામાવચ્છિદ્યમાનપર્યાયત્વેન તત્પરિણામાન્યથાનુપપત્યાનુમીયમાનદ્રવ્યત્વેના–
ત્રૈવાંતર્ભાવિતઃ.. ૧૦૨..
લક્ષણોંકા સદ્ભાવ હોનેસે] ‘દ્રવ્ય’ સંજ્ઞાકો પ્રાપ્ત કરતા હૈ. ઇસ પ્રકાર છહ દ્રવ્ય હૈં. કિન્તુ જિસ
પ્રકાર જીવ, પુદ્ગલ, ધર્મ, અધર્મ ઔર આકાશકો
[અસંખ્ય] હૈ તથાપિ – એકપ્રદેશીપનેકે કારણ અસ્તિકાયપના નહીં હૈ. ઔર ઐસા હોનેસે હી [અર્થાત્
કાલ અસ્તિકાય ન હોનેસે હી] યહાઁ પંચાસ્તિકાયકે પ્રકરણમેં મુખ્યરૂપસે કાલકા કથન નહીં કિયા
ગયા હૈ; [પરન્તુ] જીવ–પુદ્ગલોંકે પરિણામ દ્વારા જો જ્ઞાત હોતી હૈ – માપી જાતી હૈ ઐસી ઉસકી
પર્યાય હોનેસે તથા જીવ–પુદ્ગલોંકે પરિણામકી અન્યથા અનુપપત્તિ દ્વારા જિસકા અનુમાન હોતા હૈ
ઐસા વહ દ્રવ્ય હોનેસે ઉસે યહાઁ
૨. અન્તર્ભૂત કરના=ભીતર સમા લેના; સમાવિષ્ટ કરના; સમાવેશ કરના [ઇસ ‘પંચાસ્તિકાયસંગ્રહ નામક શાસ્ત્રમેં
પુદ્ગલાસ્તિકાયકે પરિણામોંકા વર્ણન કરતે હુએ, ઉન પરિણામોંં દ્વારા જિસકે પરિણામ જ્ઞાત હોતે હૈ– માપે જાતે
હૈં ઉસ પદાર્થકા [કાલકા] તથા ઉન પરિણામોંકી અન્યથા અનુપપત્તિ દ્વારા જિસકા અનુમાન હોતા હૈ ઉસ
પદાર્થકા [કાલકા] ગૌણરૂપસે વર્ણન કરના ઉચિત હૈ – ઐસા માનકર યહાઁ પંચાસ્તિકાયપ્રકરણમેં ગૌણરૂપસે
કાલકે વર્ણનકા સમાવેશ કિયા ગયા હૈ.]