అస్తికాయత్వం, న తథా లోకాకాశప్రదేశసంఖ్యానామపి కాలాణూనామేక–ప్రదేశత్వాదస్త్యస్తికాయత్వమ్. అత
ఏవ చ పఞ్చాస్తికాయప్రకరణే న హీహ ముఖ్యత్వేనోపన్యస్తః కాలః.
జీవపుద్గలపరిణామావచ్ఛిద్యమానపర్యాయత్వేన తత్పరిణామాన్యథానుపపత్యానుమీయమానద్రవ్యత్వేనా–
త్రైవాంతర్భావితః.. ౧౦౨..
లక్షణోంకా సద్భావ హోనేసే] ‘ద్రవ్య’ సంజ్ఞాకో ప్రాప్త కరతా హై. ఇస ప్రకార ఛహ ద్రవ్య హైం. కిన్తు జిస
ప్రకార జీవ, పుద్గల, ధర్మ, అధర్మ ఔర ఆకాశకో
[అసంఖ్య] హై తథాపి – ఏకప్రదేశీపనేకే కారణ అస్తికాయపనా నహీం హై. ఔర ఐసా హోనేసే హీ [అర్థాత్
కాల అస్తికాయ న హోనేసే హీ] యహాఁ పంచాస్తికాయకే ప్రకరణమేం ముఖ్యరూపసే కాలకా కథన నహీం కియా
గయా హై; [పరన్తు] జీవ–పుద్గలోంకే పరిణామ ద్వారా జో జ్ఞాత హోతీ హై – మాపీ జాతీ హై ఐసీ ఉసకీ
పర్యాయ హోనేసే తథా జీవ–పుద్గలోంకే పరిణామకీ అన్యథా అనుపపత్తి ద్వారా జిసకా అనుమాన హోతా హై
ఐసా వహ ద్రవ్య హోనేసే ఉసే యహాఁ
౨. అన్తర్భూత కరనా=భీతర సమా లేనా; సమావిష్ట కరనా; సమావేశ కరనా [ఇస ‘పంచాస్తికాయసంగ్రహ నామక శాస్త్రమేం
పుద్గలాస్తికాయకే పరిణామోంకా వర్ణన కరతే హుఏ, ఉన పరిణామోంం ద్వారా జిసకే పరిణామ జ్ఞాత హోతే హై– మాపే జాతే
హైం ఉస పదార్థకా [కాలకా] తథా ఉన పరిణామోంకీ అన్యథా అనుపపత్తి ద్వారా జిసకా అనుమాన హోతా హై ఉస
పదార్థకా [కాలకా] గౌణరూపసే వర్ణన కరనా ఉచిత హై – ఐసా మానకర యహాఁ పంచాస్తికాయప్రకరణమేం గౌణరూపసే
కాలకే వర్ణనకా సమావేశ కియా గయా హై.]