੧੫੬
ਕਾਲਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਸ੍ਤਿਕਾਯਤ੍ਵਵਿਧਿਪ੍ਰਤਿਸ਼ੇਧਵਿਧਾਨਮੇਤਤ੍.
ਯਥਾ ਖਲੁ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਾਕਾਸ਼ਾਨਿ ਸਕਲਦ੍ਰਵ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣਸਦ੍ਭਾਵਾਦ੍ਰ੍ਰਵ੍ਯਵ੍ਯਪਦੇਸ਼ਭਾਞ੍ਜਿ ਭਵਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਕਾਲੋਪਿ. ਇਤ੍ਯੇਵਂ ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ. ਕਿਂਤੁ ਯਥਾ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਾਕਾਸ਼ਾਨਾਂ ਦ੍ਵਯਾਦਿਪ੍ਰਦੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਤ੍ਵਮਸ੍ਤਿ ਅਸ੍ਤਿਕਾਯਤ੍ਵਂ, ਨ ਤਥਾ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਸਂਖ੍ਯਾਨਾਮਪਿ ਕਾਲਾਣੂਨਾਮੇਕ–ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਾਦਸ੍ਤ੍ਯਸ੍ਤਿਕਾਯਤ੍ਵਮ੍. ਅਤ ਏਵ ਚ ਪਞ੍ਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਪ੍ਰਕਰਣੇ ਨ ਹੀਹ ਮੁਖ੍ਯਤ੍ਵੇਨੋਪਨ੍ਯਸ੍ਤਃ ਕਾਲਃ. ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਪਰਿਣਾਮਾਵਚ੍ਛਿਦ੍ਯਮਾਨਪਰ੍ਯਾਯਤ੍ਵੇਨ ਤਤ੍ਪਰਿਣਾਮਾਨ੍ਯਥਾਨੁਪਪਤ੍ਯਾਨੁਮੀਯਮਾਨਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵੇਨਾ– ਤ੍ਰੈਵਾਂਤਰ੍ਭਾਵਿਤਃ.. ੧੦੨..
-----------------------------------------------------------------------------
ਟੀਕਾਃ– ਯਹ, ਕਾਲਕੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਨੇਕੇ ਵਿਧਾਨਕਾ ਔਰ ਅਸ੍ਤਿਕਾਯਪਨੇਕੇ ਨਿਸ਼ੇਧਕਾ ਕਥਨ ਹੈ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕਾਲਕੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਨਾ ਹੈ ਕਿਨ੍ਤੁ ਅਸ੍ਤਿਕਾਯਪਨਾ ਨਹੀਂਂ ਹੈ ਐਸਾ ਯਹਾਁ ਕਹਾ ਹੈ].
ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਜੀਵ, ਪੁਦ੍ਗਲ, ਧਰ੍ਮ, ਅਧਰ੍ਮ ਔਰ ਆਕਾਸ਼ਕੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਮਸ੍ਤ ਲਕ੍ਸ਼ਣੋਂਕਾ ਸਦ੍ਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ ਵੇ ‘ਦ੍ਰਵ੍ਯ’ ਸਂਜ੍ਞਾਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਾਲ ਭੀ [ਉਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਮਸ੍ਤ ਲਕ੍ਸ਼ਣੋਂਕਾ ਸਦ੍ਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ] ‘ਦ੍ਰਵ੍ਯ’ ਸਂਜ੍ਞਾਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤਾ ਹੈ. ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਛਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈਂ. ਕਿਨ੍ਤੁ ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜੀਵ, ਪੁਦ੍ਗਲ, ਧਰ੍ਮ, ਅਧਰ੍ਮ ਔਰ ਆਕਾਸ਼ਕੋ ੧ਦ੍ਵਿ–ਆਦਿ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਜਿਸਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਐਸਾ ਅਸ੍ਤਿਕਾਯਪਨਾ ਹੈ, ਉਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਾਲਾਣੁਓਂਕੋ– ਯਦ੍ਯਪਿ ਉਨਕੀ ਸਂਖ੍ਯਾ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਕੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਂ ਜਿਤਨੀ [ਅਸਂਖ੍ਯ] ਹੈ ਤਥਾਪਿ – ਏਕਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀਪਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਅਸ੍ਤਿਕਾਯਪਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ. ਔਰ ਐਸਾ ਹੋਨੇਸੇ ਹੀ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕਾਲ ਅਸ੍ਤਿਕਾਯ ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਹੀ] ਯਹਾਁ ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਕੇ ਪ੍ਰਕਰਣਮੇਂ ਮੁਖ੍ਯਰੂਪਸੇ ਕਾਲਕਾ ਕਥਨ ਨਹੀਂ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ; [ਪਰਨ੍ਤੁ] ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਪਰਿਣਾਮ ਦ੍ਵਾਰਾ ਜੋ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤੀ ਹੈ – ਮਾਪੀ ਜਾਤੀ ਹੈ ਐਸੀ ਉਸਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯ ਹੋਨੇਸੇ ਤਥਾ ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਪਰਿਣਾਮਕੀ ਅਨ੍ਯਥਾ ਅਨੁਪਪਤ੍ਤਿ ਦ੍ਵਾਰਾ ਜਿਸਕਾ ਅਨੁਮਾਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਐਸਾ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੋਨੇਸੇ ਉਸੇ ਯਹਾਁ ੨ਅਨ੍ਤਰ੍ਭੂਤ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ.. ੧੦੨..
ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨ ਸਮਾਪ੍ਤ ਹੁਆ. -------------------------------------------------------------------------- ੧. ਦ੍ਵਿ–ਆਦਿ=ਦੋ ਯਾ ਅਧਿਕ; ਦੋ ਸੇ ਲੇਕਰ ਅਨਨ੍ਤ ਤਕ. ੨. ਅਨ੍ਤਰ੍ਭੂਤ ਕਰਨਾ=ਭੀਤਰ ਸਮਾ ਲੇਨਾ; ਸਮਾਵਿਸ਼੍ਟ ਕਰਨਾ; ਸਮਾਵੇਸ਼ ਕਰਨਾ [ਇਸ ‘ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਸਂਗ੍ਰਹ ਨਾਮਕ ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮੇਂ
ਪੁਦ੍ਗਲਾਸ੍ਤਿਕਾਯਕੇ ਪਰਿਣਾਮੋਂਕਾ ਵਰ੍ਣਨ ਕਰਤੇ ਹੁਏ, ਉਨ ਪਰਿਣਾਮੋਂਂ ਦ੍ਵਾਰਾ ਜਿਸਕੇ ਪਰਿਣਾਮ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤੇ ਹੈ– ਮਾਪੇ ਜਾਤੇ
ਹੈਂ ਉਸ ਪਦਾਰ੍ਥਕਾ [ਕਾਲਕਾ] ਤਥਾ ਉਨ ਪਰਿਣਾਮੋਂਕੀ ਅਨ੍ਯਥਾ ਅਨੁਪਪਤ੍ਤਿ ਦ੍ਵਾਰਾ ਜਿਸਕਾ ਅਨੁਮਾਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਉਸ
ਪਦਾਰ੍ਥਕਾ [ਕਾਲਕਾ] ਗੌਣਰੂਪਸੇ ਵਰ੍ਣਨ ਕਰਨਾ ਉਚਿਤ ਹੈ – ਐਸਾ ਮਾਨਕਰ ਯਹਾਁ ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਪ੍ਰਕਰਣਮੇਂ ਗੌਣਰੂਪਸੇ
ਕਾਲਕੇ ਵਰ੍ਣਨਕਾ ਸਮਾਵੇਸ਼ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ.]