PDF/HTML Page 21 of 45
single page version
ભેગો આનંદ છે, વીતરાગતા છે, પ્રભુતા છે, સ્વચ્છતા છે–એમ અનંતધર્મો–
સહિત જ્ઞાન અનુભવમાં આવે છે. આવું જ્ઞાન ભગવાન આત્માને પ્રસિદ્ધ કરે
છે.
સંસારથી પાછી વાળી દીધી છે; સ્વભાવસન્મુખ થયેલા તે જીવો શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–આનંદ
આદિ અનંતગુણથી ગંભીર છે,–અનંત ગુણનું પરિણમન તેમની જ્ઞાનધારામાં વર્તી
રહ્યું છે.–આવું સમ્યક્ત્વનું આચરણ ચોથા ગુણસ્થાને પ્રગટ થાય છે, ને ત્યાં સંસાર
મર્યાદામાં આવી જાય છે. તે જીવ સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ નિજગુણની
આરાધના વડે કર્મોની નિર્જરા કરીને અલ્પકાળમાં મોક્ષ પામે છે.
નિર્મોહપરિણામ છે તેની આરાધના તે ગુણની આરાધના છે, તે નિર્દોષ છે, તે
આનંદમય છે. ધર્મીને પણ જેટલા ચારિત્રમોહના દોષપરિણામ છે તેટલું દુઃખ જ છે,
તેનું વેદન તેની અવસ્થામાં છે; ને તે જ વખતે સમ્યક્ત્વાદિ નિજગુણની જેટલી
આરાધના છે તેટલું સુખ છે.–આમ સાધકને બંને ભાવોની ધારા (એક સુખરૂપ
ધારા, એક દુઃખરૂપધારા–એમ બંને ધારા) એક પર્યાયમાં વર્તતી હોય છે. તેને જેમ
છે તેમ જાણવી જોઈએ.
તેને હોય જ નહિ–એમ કોઈ કહે, તો તે બરાબર નથી. તેને પણ જેટલો મોહ છે તેટલો
દોષ છે ને તેટલું દુઃખ પણ છે. અને તે વખતે જ રાગથી ભિન્ન દુઃખથી ભિન્ન એવી જે
જ્ઞાનચેતના તેને પરિણમી રહી છે તેટલું સુખ પણ તેને નિરંતર વર્તી રહ્યું છે. આવી
આશ્ચર્યકારી સાધકદશા છે.
PDF/HTML Page 22 of 45
single page version
ટકવા માટે કે પરિણમવા માટે અન્ય કોઈ વસ્તુની જરૂર નથી, તે જ વસ્તુની
સ્વતંત્રતા છે, ને સ્વતંત્રતા તે જ સાચી શોભા છે.
ચેતનામાં જ મારા અનંત ધર્મોનું પરિણમન એકસાથે વર્તે છે. મારા પરિણમનમાં
પરનો અભાવ સ્વયમેવ છે. એવો અનેકાન્તસ્વભાવનો પ્રભાવ છે.
અર્હંતદેવનું શાસન તો વસ્તુને એવા અનેકાન્તસ્વરૂપે ઉપદેશે છે કે દરેક વસ્તુ
પોતાના અનંત ધર્મના અસ્તિત્વ સહિત પોતામાં પરિણમે છે, પરમાં તે પોતાનું
નાસ્તિપણું રાખીને પરિણમે છે. આમ સ્વાધીન અસ્તિત્વ ટકાવીને દરેક વસ્તુ
પોતાના દ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાળ–ભાવમાં પરિણમે છે.–આવું અનેકાન્તમય વસ્તુસ્વરૂપ, સ્વ–
પરની ભિન્નતા બતાવીને ભ્રમનો નાશ કરે છે ને જ્ઞાનસ્વરૂપે પોતાનો નિર્બાધ
અનુભવ કરાવે છે.–આ જ આત્માનું જીવન છે. આવું જ્ઞાનમય સત્ય જીવન
અનેકાંત વડે જ જીવાય છે. એકાંતવાદીને તો સ્વ–પરની ભિન્નતા જ ભાસતી નથી,
એટલે સ્વ–પરની એકતાબુદ્ધિરૂપ મિથ્યાત્વ છે, ત્યાં જ્ઞાન–આનંદમય સાચું જીવન
ક્યાંથી હોય? તેથી કહે છે કે એકાંત તે ભાવમરણ છે, ને અનેકાન્ત તે ચૈતન્યમય
જીવન છે.
PDF/HTML Page 23 of 45
single page version
અનિષ્ટ ફળવાળી છે. માટે હે જીવ! તું પ્રયત્નપૂર્વક આત્માનું સ્વરૂપ જાણીને તેની
શ્રદ્ધા કર...તેના વડે તું મોક્ષને પામીશ.
ધર્મ અને મોક્ષમાર્ગ કહ્યો છે, શુભરાગને જૈનશાસનમાં પુણ્ય કહ્યું છે, પણ તેને
મોક્ષમાર્ગ નથી કહ્યો. શુભરાગ તે તો મોહનો અંશ છે, તે કાંઈ મોક્ષમાર્ગનો કે
ધર્મનો અંશ નથી. માટે હે ભવ્ય! ભાવપૂર્વક તું શુદ્ધભાવને જાણ; પ્રયત્નવડે તું
આત્માનું સ્વરૂપ જાણ...તેના વડે મોક્ષ થશે. આત્માને જાણ્યા વગર, શુભરાગની
ક્રિયાઓ વડે કાંઈ મોક્ષ નહિ થાય, સંસારભ્રમણ જ થશે. માટે હે ભવ્ય! મોક્ષને
અર્થે તું આત્માને જાણવાનો ઉદ્યમી થા.
જ્ઞાન એક સ્વાદવાળા નથી પણ ભિન્ન સ્વાદવાળા છે;–આમ ભેદજ્ઞાનના વિચાર
વખતે સાથે વિકલ્પ હોય છે, પણ ત્યાં આત્માને જાણવાનું કામ તો જ્ઞાન કરે છે.
જ્ઞાનનું કામ વિકલ્પથી જુદું છે. તે જ્ઞાનના જોરે વિકલ્પથી ભિન્ન ચિદાનંદ આત્મા
અનુભવમાં આવે છે. આ રીતે જ્ઞાનવડે આત્માને જાણીને તેની શ્રદ્ધા કરો. તેના
વડે તમે શીઘ્ર મોક્ષને પામશો.
હે મોક્ષાર્થી! આત્માને ઈષ્ટ કરીને તેમાં જ ઉદ્યમ જોડજે, તારા શ્રદ્ધા–જ્ઞાનને
બીજે ક્યાંય રોકીશ મા. અરે, પ્રયોજનભૂત આત્માના જ્ઞાન–શ્રદ્ધાન વગર બીજા
બાહ્ય આડંબરનું કે પુણ્યનું તારે શું કામ છે? જેનાથી મોક્ષની સિદ્ધિ ન થાય
એવા તે બાહ્ય ભાવોનો પ્રેમ તું છોડ, ને ત્રિવિધે આત્માને જ ઈષ્ટ કરીને
ઉદ્યમવડે તેને જ જાણ અને તેની શ્રદ્ધા કર. મોક્ષનું કારણ તો શુદ્ધભાવ છે, ને તે
શુદ્ધભાવ તો આત્માને જાણવાથી જ થાય છે; માટે હે ભવ્ય મોક્ષને અર્થે તું
પ્રયત્નથી આત્માને જાણ.
PDF/HTML Page 24 of 45
single page version
આપને પ્રસન્નતા થશે. આપ પણ જિજ્ઞાસુભાવે આપના પ્રશ્નો,
કે ચર્ચાઓ આ વિભાગ માટે મોકલી શકો છો. આત્મધર્મ માટે
સંપાદકને યોગ્ય લાગે તે પ્રશ્નોના જવાબ અપાય છે.
પરમબ્રહ્મ, સકલ વસ્તુનો પ્રકાશક છે–તેનો આ શબ્દબ્રહ્મ (સમયસાર) વડે નિર્ણય
કરીને, તેમાં ઠરતાં આત્મા પોતે પરમસુખરૂપે પરિણમે છે.–આવા મંગલ
આશીર્વચનપૂર્વક આચાર્યદેવે સમયસાર પૂરું કર્યું છે.
નથી. અને તે બધા દેવો નિયમા સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે તથા એકાવતારી છે.
હોય પણ ખરી, કે ન પણ હોય–એવી સ્થિતિને ‘ભજનીય’ કહેવાય છે.
(૧) જ્યાં કેવળજ્ઞાન હોય ત્યાં વીતરાગતા (નિયમા) હોય જ.
(ર) વીતરાગતા હોય ત્યાં કેવળજ્ઞાન ભજનીય છે–એટલે કે તે હોય, અથવા ન
PDF/HTML Page 25 of 45
single page version
–કેમકે સમ્યગ્દર્શન વગર કોઈ
–અરિહંતોને કેવળજ્ઞાન છે ને
અહીં નિયમા કે ભજનીય સંબંધમાં
(૪) અરૂપીપણું હોય ત્યાં ચેતનપણું...
(પ) ચેતનપણું હોય ત્યાં અરૂપીપણું...
(૬) કેવળજ્ઞાન હોય ત્યાં પરમ
PDF/HTML Page 26 of 45
single page version
(૮) જીવમાં રાગ...
(૯) જીવમાં જ્ઞાન...
(૧૦) અયોગીપણું હોય ત્યાં કેવળજ્ઞાન...
સ્ત્રીને તો મોક્ષ નથી, તો
સ્ત્રીપર્યાયમાં મોક્ષ નથી એ સાચું, અને
અજિતનાથભગવાન મોક્ષ પધાર્યા ત્યાર
પ્રમાણે–પ્રથમ તો તીર્થંકરોના માતાજી
સ્વર્ગના મહાન દેવ થયા, ત્યાંથી થોડાક
થોડાક જ સાગરોપમ બાદ તેઓ મોક્ષ
અજિતનાથ ભગવાનથી અસંખ્ય વર્ષ
ઉત્તમ અવસર મળ્યો છે, આ ઉત્તમ
તને મળ્યા. તો સમ્યગ્દર્શન માટે આવો
તેને તું સફળ કરજે.
અનંતાગુણો એકસાથે સ્વાદમાં આવે છે તે
કાર્યમાં ભેદ, છતાં અભેદઅનુભૂતિમાં તે
સમાય છે, તે જ અદ્ભુતરસ છે.
PDF/HTML Page 27 of 45
single page version
જ્ઞાનાનંદસ્વભાવની સન્મુખ થઈને તેનો
જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપનો નિર્ણય કરે છે. રાગ તે
અંતર્મુખી જ્ઞાન વડે જ જ્ઞાનસ્વભાવનો
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવો સ્વરૂપમાં નિઃશંક
* સમ્યગ્દર્શન કરતાં પણ સમ્યક્ચારિત્ર
વધુ પૂજ્ય છે.
મુનિપણું હોઈ શકતું નથી.
ચાલુ રહે પણ મોક્ષ ન થાય.
વગર ચારિત્ર નથી; એટલે મોક્ષનું
મૂળ સમ્યગ્દર્શન છે.
સ્વરૂપ ઓળખે, તેમના કહેલા
જૈનધર્મને બરાબર ઓળખે, અને
જૈનદર્શનમાં કહેલા આત્માના
શુદ્ધસ્વરૂપને ઓળખે ત્યારે
સમ્યગ્દર્શન થાય છે.
અહો, એના મહિમાની શી વાત!
સિદ્ધ ભગવંતોના અતીન્દ્રિયસુખની
જાત જેણે ચાખી લીધી છે અને
અનાદિકાળના વિકારભાવોથી જે
જુદું પડી ગયું છે–તે સમ્યગ્દર્શન
ચૈતન્યના અનંતગુણના સ્વાદથી
ભરેલું છે, તેનો અપાર મહિમા
PDF/HTML Page 28 of 45
single page version
સમ્યક્ચારિત્રના મહિમાની શી વાત! અવ્રતી સમ્યગ્દ્રષ્ટિ પણ આવો મહિમાવંત છે તો
પછી સમ્યક્ચારિત્રવંત મુનિભગવંતના અપાર મહિમાનું તો શું કહેવું? અહો, તેમને
નમસ્કાર હો...નમસ્કાર હો.
નિરંતર પરિણમી જ રહી છે.
(૧) જ્ઞાનાદિની શુદ્ધતારૂપ જે શુદ્ધકાર્ય થયું છે તેના અનુભવરૂપ શુદ્ધકર્મચેતના
કર્મચેતના તથા કર્મફળચેતના મોક્ષનું કારણ છે.) (ર) હજી જ્ઞાનીને પણ જેટલા
રાગાદિભાવો થાય છે તેટલી અશુદ્ધકર્મચેતના છે, તથા જેટલું હર્ષ–શોકનું વેદન છે તેટલી
અશુદ્ધકર્મફળચેતના પણ છે. (આ કર્મચેતના તથા કર્મફળચેતના બંધનું કારણ છે.)
* અજ્ઞાનીને એકલી અશુદ્ધ કર્મચેતના તથા કર્મફળચેતના હોય છે.
* વીતરાગને એકલી શુદ્ધ કર્મચેતના તથા કર્મફળચેતના હોય છે.
મુમુક્ષુઓના આભારી છીએ. ‘જ્ઞાનને સ્વ તરફ ન વાળે તો જ’ એમ છપાયેલ છે તેને
બદલે ‘જ્ઞાનને સ્વ તરફ વાળે તો જ’ એમ વાંચવું.
PDF/HTML Page 29 of 45
single page version
* ગુરુદેવ વારંવાર કહે છે કે અહો, અનેકાન્ત તે જૈનસિદ્ધાંતનો પ્રાણ છે.
* અનંતગુણની ગંભીરતા અનેકાન્તમાં ભરી છે.
* ‘જ્ઞાન’ લક્ષણ છે તે અનેકાન્તસ્વરૂપ આત્માને પ્રસિદ્ધ કરીને સાચું જીવન
* ‘હું જ્ઞાન છું’ એવી અસ્તિના વેદનમાં, ‘જ્ઞાનથી વિરુદ્ધ અન્ય ભાવોરૂપે મારું
અનેકાન્તપણે પ્રકાશે છે.
પણ એકાંત થઈ જતું નથી, ત્યાં પણ અનેકાન્તપણું સ્વયમેવ પ્રકાશે જ છે.
જ્ઞેયપણે તે પોતાને પ્રસિદ્ધ નથી કરતું.–આવી ભિન્નતાનું ભાન તે જ અનેકાન્ત છે; તે
જૈનધર્મની નિશાની છે.
અનેક જ્ઞેયો દ્વારા કાંઈ છિન્નભિન્ન થઈ જતું નથી.
PDF/HTML Page 30 of 45
single page version
એકસાથે વર્તે છે; તેમાંથી એકપણ સ્વભાવને કાઢી નાંખી શકાય નહિ.
અસત્પણું નક્કી કરનાર જ્ઞાની પોતાના સ્વતત્ત્વમાં જ દ્રષ્ટિ મુકે છે. જ્યાં પોતાની
અસ્તિ નથી ત્યાં દ્રષ્ટિ કોણ મુકે? આ રીતે અનેકાન્તનું ફળ સ્વસન્મુખતા છે;
સ્વસન્મુખતામાં વીતરાગતા છે, ને વીતરાગતાનું ફળ મોક્ષ છે.
પદાર્થને જાણે પણ જ્ઞાન કાંઈ આત્માથી દૂર જતું નથી; તે તો અભિન્નપણે આત્માના
સ્વક્ષેત્રમાં જ છે. જ્ઞાનનું અને આત્માનું ક્ષેત્ર કદી જરાય જુદું નથી, ને પરવસ્તુ
આત્માના સ્વક્ષેત્રમાં કદી આવતી નથી.
જ્ઞાનનું અસ્તિત્વ છે, ને પરક્ષેત્રમાં તેનું નાસ્તિત્વ છે,–જ્ઞાનમાં આવું અસ્તિ–
નાસ્તિપણું સ્વભાવથી જ છે.–એનું નામ અનેકાન્ત.
નથી. સ્વપરિણમનમાં ઉત્પાદ–વ્યય થાય તેથી કાંઈ જ્ઞાનનો નાશ થઈ જતો નથી.
જ્ઞાન તો પોતાના સ્વકાળમાં પરિણમ્યા જ કરે છે. જ્ઞેયોનો નાશ થતાં અજ્ઞાની
પોતાનો નાશ માની લ્યે છે, તેને જ્ઞેયોથી પોતાનું ભિન્ન પરિણમન બતાવીને
અનેકાન્ત જીવંત રાખે છે.
PDF/HTML Page 31 of 45
single page version
જીવંત વર્તે છે.–આવા જ્ઞાનને ધર્મીજીવ અનેકાન્તદ્રષ્ટિથી દેખે છે, એટલે પર્યાયનો પલટો
થવા છતાં તેને પોતાના નાશની શંકા નથી, ભય નથી.
આત્મા સત્પણે વેદાય છે, ને સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–આનંદ વગેરે પ્રગટે છે.
અનેકાન્તના બળે જ થાય છે. જ્ઞાન તે જ્ઞાન છે, ને જ્ઞાન તે રાગ પણ છે–એમ
અનુભવાતું નથી. જ્ઞાનના અનુભવમાં રાગનો અનુભવ નથી, ને રાગના વેદનમાં
જ્ઞાનનું વેદન નથી,–એમ બંનેનું સ્વરૂપ તદ્ન જુદું છે, તેથી ઓળખાણ તે અનેકાન્ત છે,
તે ભગવાન અરિહંતદેવનું શાસન છે.
ટકવું અને પરિણમવું, એટલે નિત્યપણું તેમજ અનિત્યપણું–એવું અનેકાંતપણું તે જ્ઞાનનું
સ્વરૂપ જ છે.
આત્માપ્રસિદ્ધિ તે મહાવીર પ્રભુનો માર્ગ છે.
સિદ્ધસુખને ઝટ પામવા નિજભાવના ભાવું હવે.
સંતો કરે છે ધ્યાન જેનું પરમ જ્ઞાયક ભાવ હું,
કદી મરણને પામું નહીં, છું અમર આતમરામ હું.
PDF/HTML Page 32 of 45
single page version
મોક્ષમાં કે બંધમાં જીવ પોતે એકલો છે.
પર્યાય એ કાંઈ બહારનો વળગાડ નથી.
અહો, જૈનદર્શનની અદ્ભુતતા ન્યારી છે!
આવ્યો, તે સંસારથી પરાંગ્મુખ થઈને મોક્ષના માર્ગમાં આવ્યો. ત્યાં એકલું
સમ્યગ્દર્શન નથી, તેની સાથે તો આનંદ, વીતરાગતા, અતીન્દ્રિયતા ને મોક્ષસુખનો
નમૂનો છે, ચૈતન્યના અનંતગુણનો રસ સમ્યગ્દ્રષ્ટિની અનુભૂતિમાં ઘોળાય છે.
જીવના એકસમયના શુદ્ધ પરિણામમાં અનંત ગુણના રસનો સ્વાદ છે, એ જ તેની
અદ્ભુતતા છે.
છે. જીવનો સંસાર કાંઈ શરીર–કર્મ–મકાન–પૈસા વગેરે અજીવમાં નથી રહેતો;
જીવના અશુદ્ધભાવમાં જ જીવનો સંસાર છે; મિથ્યાત્વ–રાગ–દ્વેષાદિ ભાવો તે જ
સંસાર છે. એ જ પ્રમાણે અંતર્મુખ પરિણતિ થતાં સમ્યગ્દર્શનાદિ શુદ્ધપરિણામ થાય
છે તેમાં મોક્ષમાર્ગ અને મોક્ષ રહે છે, તે ક્યાંય બહારમાં નથી રહેતા, કે બહારથી
નથી આવતાં, જ્યાં પોતાના આત્માનું સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ પરિણમન થયું
ત્યાં આત્મા પોતે જ મોક્ષમાર્ગરૂપ અને મોક્ષરૂપ થયો. ભાઈ, તારા સંસારની કે
મોક્ષની બધી રમત તારા દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયમાં છે, બહારમાં બીજા સાથે તારે કાંઈ
લેવા–દેવા નથી.–આવો સ્વાધીન જૈનધર્મ છે.
સિદ્ધપદ
PDF/HTML Page 33 of 45
single page version
PDF/HTML Page 34 of 45
single page version
પર્યાયસ્વરૂપ વસ્તુને તે જેમ છે તેમ બરાબર જાણે છે; દેહાદિની ક્રિયાને તે આત્માથી
ભિન્ન જાણે છે, શુભરાગને પણ તે મોક્ષમાર્ગથી ભિન્ન જાણે છે; આ રીતે જડથી ને
રાગથી ભિન્ન પોતાના શુદ્ધ ચૈતન્યતત્ત્વને જાણીને તે ધર્મી જીવ મોક્ષની સન્મુખ વર્તે છે.
છે, ને સંસારથી વિમુખ થઈ ગયાં છે.
સ્વીકાર કરે છે તે નીકટ ભવ્ય છે, અને આવા અતીન્દ્રિયસુખને સાંભળીને પણ જે શ્રદ્ધતો
નથી, તેના પ્રત્યે ઉત્સાહિત થતો નથી, ને ઈન્દ્રિયવિષયોને જ સુખ માને છે તે જીવ અભવ્ય
છે, ચૈતન્યસુખની શ્રદ્ધા વગરનો તે જીવ સંસારમાં જ પરિભ્રમણ કરે છે ને દુઃખને જ
અનુભવે છે. આત્માના સુખની શ્રદ્ધા વગર તેને સુખનો અનુભવ ક્યાંથી થાય?
કે પુણ્યમાં) ક્યાંય ચૈતન્યસુખ વેદાતું નથી, તેથી મોક્ષાર્થી–મુમુક્ષુને માટે તે બંનેમાં
જરાય તફાવત નથી, બંને સરખાં જ છે; બંનેમાં સુખનો અભાવ છે. જે જીવ આમ નથી
માનતો, અને પુણ્યમાં કે પુણ્યના ફળરૂપ ઈંદ્રિયવિષયોમાં સુખ માને છે તે જીવ
મિથ્યાત્વમોહથી ઘેરાયેલો થકો ઘોર સંસારમાં પરિભ્રમણ કરે છે. અને જે જીવ પુણ્ય
તેમજ પાપ બંનેને વિભાવરૂપે સરખા જાણીને, તે બંનેથી જુદી જાતનો એવો શુદ્ધભાવ
પ્રગટ કરે છે તે જીવ અલ્પકાળમાં વીતરાગ થઈને મોક્ષસુખને અનુભવે છે.
કરું શાને બીજું કામ?
તન–ધનમાં નહીં સુખનું નામ,
સુખ–શાંતિનું હું છું ધામ
જગ જાણે નહિ એનું નામ,
ગુરુ બતાવે સુખનું ધામ;
જેને સમજાયે આ ભેદ,
તેનો થાયે સંસાર છેદ.
PDF/HTML Page 35 of 45
single page version
નિમિત્ત હો, તેમાં ક્યાંય ધર્મી પોતાનું સુખ માનતા નથી. સમવસરણાદિ સંયોગો
શુભનાં નિમિત્તો છે, સ્ત્રી આદિ સંયોગો અશુભનાં નિમિત્તો છે,–તેમાં કે તે તરફના
રાગ ભાવમાં ક્યાંય ધર્મી સુખ માનતા નથી, એમાં સુખ છે જ નહિ; ચૈતન્યનું સુખ
ચૈતન્યથી બહાર કેમ હોય? ચૈતન્યસ્વરૂપી આત્મા પોતે સ્વયમેવ સુખસ્વભાવી છે,
સુખના સંવેદન માટે બહારના કોઈ પદાર્થની અપેક્ષા તેને નથી.
ધર્મી હવે બહારમાં ક્યાંય સુખની કલ્પના કરે નહિ. અંદરમાં જ્ઞાનકળા જાગી ત્યાં
ધર્મીની જ્ઞાનચેતના જગતના વિષયોથી વિરક્ત થઈ ગઈ. અહો, ચૈતન્યનું સુખ
ચખાડનારા વીતરાગનાં વચનો ખરેખર અદ્ભુત છે, અમૃતથી પણ મીઠાં છે; તેનું
રહસ્ય સમજતાં પરમ પ્રસન્નતા થાય છે ને આત્મામાંથી આનંદ ઝરે છે.
સંસારથી પાછો ફરીને, સર્વે રાગથી પાછો વળીને, અંદર ચૈતન્યના સુખ તરફ,
મોક્ષમાર્ગના વેગે ચડ્યો તેને હવે વિશેષ ભવ હોય નહિ, તે અલ્પકાળમાં મોક્ષ પામે
છે.–ધર્મીની અંદરની દશા અલૌકિક, અતીન્દ્રિય હોય છે.
સમસ્ત રાગ અને વિષયો–એમ બંનેનું સર્વથા ભેદજ્ઞાન કરાવીને જિનવચન
વિષયોનું વિરેચન કરાવે છે ને ચૈતન્યસુખનો ઉત્સાહ જગાડે છે.–અહો, ચૈતન્યનું
સુખ આપનારાં આવાં જિનવચનો મહાન ઉપકારી છે.
સુખ પાસે તેમાં સુખ જરાપણ માનતો ન હોય; ને કોઈ અજ્ઞાની સ્ત્રી આદિનો
સંયોગ છોડીને
PDF/HTML Page 36 of 45
single page version
સુખનો અભિપ્રાય પડ્યો હોય;– જ્ઞાની અને અજ્ઞાનીના અંતરનો આ મોટો ફેર
અજ્ઞાની બહારથી કઈ રીતે ઓળખશે? વીતરાગની વાણી સમજે અને વિષયસુખની
રુચિ રહે તેમ બને નહિ. જ્યાં વિષયોમાં સુખબુદ્ધિ છે ત્યાં વીતરાગની વાણીનું જ્ઞાન
નથી; અને જ્યાં વીતરાગની વાણીની સમજણ છે ત્યાં વિષયોમાં સુખબુદ્ધિ રહેતી નથી,
ત્યાં તો ચૈતન્યનું અમૃત ઝરે છે. તેથી કહ્યું કે અહો, જિનવચન પરમ અમૃતરૂપ છે તે
વિષય– સુખોનું વિરેચન કરાવનારાં છે; ને સર્વ દુઃખોનો ક્ષય કરાવીને આત્માને
મોક્ષસુખ પમાડે છે.
ઉપદેશ સાંભળ્યો, તેનું ભાવભાસન થયું ત્યાં પરથી ભિન્નતા થઈને સ્વસન્મુખ એકતા
થાય છે, એટલે અનાદિની વિષયોમાં સુખબુદ્ધિ છૂટી જાય છે ને ચૈતન્યના આનંદનો
સ્વાદ આવે છે, આ જિનવચનનું ફળ છે. વીતરાગવચનનાં અમોઘબાણ મોહનો જરૂર
નાશ કરે છે. અહો, વીતરાગની વાણી જેના હૃદયમાં બેઠી તેને અંદરથી ચૈતન્યના
આનંદના ફૂવારા ઊછળે છે.
સ્વસન્મુખતા કરાવીને પરસન્મુખતા છોડાવે છે...અંદર ચૈતન્યના અતીન્દ્રિયસ્વભાવમાં
પ્રવેશ કરાવે છે. ભાઈ! તારે આનંદનો સ્વાદ લેવો હોય તો અંદરમાં તારા
આનંદસ્વભાવ પાસે જા. પરવિષયો તરફ જતાં તો તને દુઃખ થશે.
આનંદસ્વરૂપ આત્મા હું છું એમ ભાન થયું.–આવી સમ્યગ્દ્રષ્ટિની અપૂર્વ દશા છે.–તેની
આનંદમય ચેતનામાં કર્મનું કર્તાપણું કે કર્મફળનું ભોક્તાપણું નથી. આવી જ્ઞાનચેતનાનો
અપૂર્વ સ્વાદ તે જ પરમાગમની સાચી પ્રસાદી છે.
જગતમાં સર્વજ્ઞ સદાય સત્ છે, ત્રિકાળને જાણનારા સર્વજ્ઞનો વિરહ ત્રણકાળમાં નથી,
અજ્ઞાની એને ઓળખતો નથી. જ્ઞાની એ સર્વજ્ઞનું સ્વરૂપ ઓળખીને
PDF/HTML Page 37 of 45
single page version
એમાં તો જગતનો નિયમ સમાઈ જાય છે. એવો સર્વજ્ઞ જ્ઞાનસ્વભાવ જેના હૃદયમાં બેઠો
તે તો કેવળીપ્રભુનો પુત્ર થયો. અનંતકાળમાં નહિ આવેલો અપૂર્વ આનંદ તેને
અનુભવમાં આવે છે.
તું આત્માના હિતમાં લાગ. દુનિયાના જીવો ચાહે માને–ન માને, એની સાથે તારે કાંઈ
સંબંધ નથી. અરે, દુનિયા દુનિયા પાસે રહી, તું તારા આત્મા પાસે આવ...તારો આનંદ
તારા આત્મામાં છે, દુનિયા પાસે કાંઈ તારો આનંદ નથી.
આત્માના મહાન આનંદનું જે સ્વસંવેદન કર્યું, તેનો જ નમૂનો આ સમયસારમાં છે. તેવો
જ આનંદ નિજવૈભવને ઓળખતાં સમ્યગ્દ્રષ્ટિને અનુભવાય છે આચાર્યદેવ કહે છે કે
અહો! આત્માના આવા શાંત–અમૃતરસને હે ભવ્યજીવો! તમે અત્યારથી માંડીને
સદાકાળ પીઓ. એના વેદનથી આત્માને પરમ તૃપ્તિ થાય છે.
જીવ બિનગુન્હેગાર છે, નિર્દોષ છે, તે સંસારની જેલમાં પડતો નથી, પણ સંસારથી મુક્ત
થાય છે. અરે, આ સંસારના પ્રપંચ અને દુઃખ, તેનાથી છૂટવા માટે તું જ્ઞાનચેતનાનો
અનુભવ કર. જ્ઞાનચેતના વગર ચૈતન્યની શાંતિનો બીજો કોઈ ઉપાય નથી.
જાણે તો તેની પરમ પ્રીતિ જાગે, ને બહારનો બધાનો મહિમા છૂટી જાય. તેને સ્વ–
સન્મુખતાથી આત્માના અપૂર્વ આનંદસહિત સમ્યગ્દર્શન થાય. આ સમ્યગ્દર્શન છે તે
નિશ્ચયથી આત્મા જ છે; આત્માના પરિણામ આત્માથી જુદા નથી. આવા સમ્યગ્દર્શનને
હે ભવ્ય જીવો! તમે ભાવથી ધારણ કરો.–એમ ભગવાન જિનદેવના પરમાગમનો
ઉપદેશ છે.
PDF/HTML Page 38 of 45
single page version
અરે, ચોરાસીના અવતારમાં જીવને ક્યાંય સુખ નથી, ધર્મીપુત્ર–જેણે આત્માને
ક્યાંય મને ચેન નથી; આ સંસાર કલેશ અને દુઃખથી ભરેલો છે, તેનાથી હું હવે છૂટવા
માંગું છું ને આનંદથી ભરેલો મારો આત્મા, તેને સાધવા હું વનમાં જવા માંગું છું; માટે હે
માતા! દીક્ષા માટે મને રજા આપો. અમે આ સંસારમાં બીજી માતા નહીં કરીએ.–આ
પ્રમાણે વૈરાગ્યવંત ધર્માત્મા આત્માને સાધવા ચાલી નીકળે છે. અંદર જેને રાગથી ભિન્ન
આત્માનો અનુભવ છે તેની આ વાત છે. અંદરમાં મોક્ષનો માર્ગ જેણે જોયો છે તે તેને
માતા! દીક્ષા માટે હું જાઉં છું...આત્માના આનંદનું ધામ અંતરમાં જોયું છે તેને સાધવા હું
જાઉં છું...માટે મને રજા આપ! માતાની આંખમાંથી આંસુની ધારા વહે છે ને પુત્રને
રોમેરોમે વૈરાગ્યની છાયા છવાઈ ગઈ છે; તે કહે છે કે અરે માતા! જનેતા તરીકે તું મને
સુખી કરવા માંગે છે, તો હું મારા સુખને સાધવા માટે જાઉં છું, તું મારા સુખમાં વિઘ્ન ન
કરીશ; બા! આત્માના આનંદને સાધવા હું જાઉં છું, તેમાં તું દુઃખી થઈને મને વિઘ્ન ન
કરીશ...હે જનેતા! મને આનંદથી રજા આપ. હું આત્માના આનંદમાં લીન થવા માટે
જાઉં છું.
PDF/HTML Page 39 of 45
single page version
આંસુની ધાર ચાલી જાય છે ને વૈરાગ્યથી કહે છે: હે પુત્ર! આત્માના પરમ આનંદમાં
લીનતા કરવા માટે તું જાય છે, તો તારા સુખના પંથમાં હું વિઘ્ન નહિ કરું...હું તને નહિ
રોકું...મુનિ થઈને આત્માના પરમ આનંદને સાધવા માટે તારો આત્મા તૈયાર થયો છે,
એ જ કરવા જેવું છે. અમારાં ધન્ય ભાગ્ય કે અમારો પુત્ર કેવળજ્ઞાન અને સિદ્ધપદને
પામે!–આમ માતા પુત્રને રજા આપે છે.
–એ પ્રસંગનો દેખાવ કેવો હશે!!
વૈરાગ્યનો અબધૂત દેખાવ! આનંદમાં લીનતા! વાહ રે વાહ!! ધન્ય તારી દશા!
સામે ન જોઈશ, શુદ્ધઆત્માના આનંદ સામે જોજે. શૂરવીર થઈને–ઉદ્યમી થઈને
આનંદનો અનુભવ કરજે. ‘હરિનો મારગ છે શૂરાનો...’ ...તે પ્રતિકૂળતામાં કે
છે. તે ભેદજ્ઞાનવડે આત્માને બંધનથી સર્વથા પ્રકારે જુદો અનુભવે છે. આવો
અનુભવ કરવાનો આ અવસર છે–ભાઈ! તેમાં શાંતિથી તારી ચેતનાને અંતરમાં
એકાગ્ર કરીને ત્રિકાળી ચૈતન્યપ્રવાહરૂપ આત્મામાં મગ્ન કર...ને રાગાદિ સમસ્ત
બંધભાવોને ચેતનથી જુદા અજ્ઞાનરૂપ જાણ. આમ સર્વ પ્રકારે ભેદજ્ઞાન કરીને
તારા એકરૂપ શુદ્ધઆત્માને સાધ. મોક્ષને સાધવાનો આ અવસર છે.
PDF/HTML Page 40 of 45
single page version
ધર્મસાહિત્યના અભ્યાસ આડે તને એવી વિકથાનો વખત કેમ મળે છે? કે એમાં રસ
કેમ આવે છે? વળી મધ કે મધવાળી દવાઓ, માંસાહારી જીવો સાથે ખાન–પાનનો
વ્યવહાર, જ્યાં ઈન્ડાં–માંસ વપરાતા હોય એવી હોટલ વગેરેમાં જવાનું–એ પણ
મુમુક્ષુજીવને હોય નહિ–સાધારણ જૈનને, કે જેને પાપનો ભય હોય–એવા આર્ય–
સજ્જનને પણ એ વસ્તુઓ હોય જ નહિ.
એ બધું સહેલાઈથી થઈ શકે તેવું છે. માટે વીરનાથપ્રભુના મોક્ષગમનના આ મહાન
વર્ષને સારી રીતે શોભાવવા આટલું જરૂર કરજો. બીજું પણ ઘણું કરવાનું છે...જે
યથાઅવસરે કહેવાશે.
ગામેગામના મુમુક્ષુ કાર્યકરોની એક ખાસ મિટિંગ આ માસમાં તા. ૮–૯ ના રોજ
સોનગઢમાં ઉત્સવસંબંધી બધા આયોજનોનો વિચાર કરવા માટે થઈ રહી છે. અને હવે
તુરતમાં મહાવીરપ્રભુની અદ્ભુત (અને સૌરાષ્ટ્રમાં સૌથી મોટી) પ્રતિમા સોનગઢમાં
આવશે–તે માટે ભક્તજનો ઈન્તેજારીથી રાહ જોઈ રહ્યા છે. સોનગઢના મંગલ ઉત્સવ
બાદ તુરત ગઢડા શહેરમાં વેદી પ્રતિષ્ઠાનું મૂરત છે; એટલે ઉત્સવ પછી ગુરુદેવનો વિહાર
થશે. તે સંબંધી કાર્યક્રમ નક્કી થયે હવે પછી જણાવીશું.
ગયા હતા, ત્યાં આનંદ–ઉલ્લાસથી જિનેન્દ્રદેવના ભક્તિ–પૂજ્ન કર્યા હતા. ઘોઘામાં
સૌરાષ્ટ્રના સૌથી પ્રાચીન બે હજાર વર્ષ જેટલા પુરાણા જિનબિંબો બિરાજે છે. ઘોઘાની
યાત્રા બાદ ભાવનગર આવીને, વિદ્વાન ભાઈશ્રી નવલભાઈ જે. શાહના સુહસ્તે
વીતરાગવિજ્ઞાન જૈન પાઠશાળાનું ઉદ્ઘાટન થયું હતું.–આ એક પ્રશંસનીય અને જરૂરી
કાર્ય છે. પાઠશાળામાં અભ્યાસ કરતા બાળકોને ધન્યવાદ!