PDF/HTML Page 21 of 49
single page version
છ જ દિવસમાં કેવળ લઈને લોકાલોકને દીઠા,
મિથિલાપુરમાં દીઠા એનાં વચન મીઠા–મીઠા. –એ કોણ?
પ્રભાવતી દેવી; ૫૫૦૦૦ વર્ષનું આયુ; તેમાં ૧૦૦ વર્ષે વિવાહની તૈયારી વખતે
જાતિસ્મરણ થતાં વૈરાગ્ય પામી બાલબ્રહ્મચારીપણે દીક્ષા લીધી ને પછી છ
દિવસમાં કેવળજ્ઞાન પ્રગટ કરીને લોકાલોકને દીઠા....અને દિવ્યધ્વનિવડે ઉપદેશ
દીધો. અહો, એમનાં વચનની મધુરતાની શી વાત! –એ તો લાગે મીઠા મીઠા!
ત્યાં પણ ન હતા; ચંપાપુરી, પાવાપુરીમાં પણ ન હતા; શેત્રુંજય ઉપર પણ ન
હતા. તો તે ભગવાન ક્યાં હશે?
પધાર્યા ત્યાર પહેલાંં તેમને ૧૪મું અયોગીગુણસ્થાન પણ ત્યાં જ થયું હતું. બીજા
અનેક ક્ષેત્રે તીર્થંકર ભગવંતો વિચર્યા હોય ભલે, પણ તેમને ૧૪મું ગુણસ્થાન
તો, જે ક્ષેત્રથી તેઓ મોક્ષગમન કરવાના હોય તે જ ક્ષેત્રમાં આવે.
ટગ–ટગપણે આત્મા સમજવા તરફ ઉપયોગને એકાગ્ર કર્યો; આવા
આત્મા છે” –ત્યાં તુરત જ અંતરમાં ઊતરીને આનંદસહિત જ્ઞાન–
તરંગવડે તે શિષ્ય આત્માને સમજી ગયો; –તેને આનંદમય
અનુભૂતિ થાય ત્યારે આત્મા સમજ્યો કહેવાય.
PDF/HTML Page 22 of 49
single page version
શાંતિને પામ્યા છે, ને એવી શાંતિના પિપાસુ ભવ્ય
આત્માને ઓળખો. આત્માને ઓળખવા માટે
એવું જ એક શાસ્ત્ર ‘સમાધિશતક’ છે, તેમાં આત્માને
જાણીને તેની અપૂર્વ શાંતિ પામવાનો ઉપદેશ
લેખમાળામાં આપીશું. હે સાધર્મીઓ! અપૂર્વ શાંતિ
પૂજ્યપાદસ્વામીએ આ સમાધિશતકમાં કર્યું છે.
કુંદકુંદાચાર્યદેવ સીમંધર ભગવાન પાસે વિદેહક્ષેત્રે ગયા હતા તેમ આ પૂજ્યપાદસ્વામી
પણ વિદેહીનાથના દર્શનથી પાવન થયા હતા.–એવો ઉલ્લેખ શ્રવણબેલગોલના પ્રાચિન
શિલાલેખોમાં છે. તેમણે સર્વાર્થસિદ્ધિ (તત્ત્વાર્થ સૂત્રની ટીકા), તેમજ જૈનેન્દ્રવ્યાકરણ,
ઈષ્ટોપદેશ
PDF/HTML Page 23 of 49
single page version
PDF/HTML Page 24 of 49
single page version
કરવો તે સમ્યગ્દર્શન છે, તે પહેલો અપૂર્વ ધર્મ છે, તેમાં આત્માની અપૂર્વ શાંતિના
વેદનરૂપ સમાધિ છે.
સ્વ–પરનું ભેદવિજ્ઞાન કરે છે: –ઈન્દ્રિયો–શરીર–ચારગતિ–રાગ કે ગુણભેદના વિકલ્પો એ
બધાયથી પાર, સહજ ચૈતન્યરૂપ એક આત્માને સ્વસંવેદનથી અનુભવમાં લઈને પરમ
શાંતિને વેદે છે. આથી ઈષ્ટપણે સ્વીકારીને સિદ્ધપરમાત્માને નમસ્કાર કર્યા છે.
આત્માના અતીન્દ્રિય જ્ઞાન–આનંદની અંશે પ્રાપ્તિ તેમને પણ થઈ છે, તેથી તેઓ પણ
ઈષ્ટ છે. જેટલા સમ્યક્ત્વાદિ ભાવો છે તે બધાય જીવને ઈષ્ટ છે;અને જે કોઈ મિથ્યાત્વાદિ
પરભાવો છે તે જીવને ઈષ્ટ નથી.
આમ ઓળખીને
PDF/HTML Page 25 of 49
single page version
મુક્ત થવાનો ઉપાય છે.
છે પણ તે મારું વાસ્તવિક સ્વરૂપ નથી;” –આ પ્રમાણે ગુરુના ઉપદેશથી જાણીને, અથવા
પૂર્વે સાંભળ્યું હોય તેના સંસ્કારથી, જીવ જ્યારે પોતાના શુદ્ધ સ્વરૂપની પ્રતીત કરે છે
ત્યારે મિથ્યાત્વાદિ કર્મોનો ઉપશમાદિ થઈ જાય છે; તથા સમ્યગ્દર્શન થતાં તત્ત્વોની
વિપરીતબુદ્ધિ છૂટી જાય છે, ને પોતાના શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપ સિવાય બીજે ક્યાંય
આત્મબુદ્ધિ થતી નથી. આ રીતે શુદ્ધ આત્માને આત્મારૂપે, વિકારને વિકારરૂપે, ને પરને
પરરૂપે જાણે છે, એટલે સમ્યગ્દર્શન ને સમ્યગ્જ્ઞાન થાય છે; પછી આત્મસ્વરૂપમાં સ્થિર
થતાં પરથી ઉદાસીનતારૂપ ચારિત્ર થાય છે; –આવાં સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર તે
મોક્ષનો ઉપાય છે. સ્વને સ્વ–રૂપે અને પરને પર–રૂપે જાણીને, પરથી ઉદાસીન થઈને
સ્વમાં ઠરવું તે મોક્ષનો ઉપાય છે; સિદ્ધભગવાનને ઓળખતાં આવો મોક્ષનો ઉપાય શરૂ
થાય છે, –માટે માંગળિકમાં ઈષ્ટદેવ તરીકે સિદ્ધભગવાનને નમસ્કાર કર્યા.
અભિલાષા છે, તેથી તેવા શુદ્ધપદને પામેલા સિદ્ધભગવંતોને નમસ્કાર કરીને શરૂઆત
કરી છે. જેને જે વહાલું હોય તેને જ તે નમસ્કાર કરે છે.
આત્માનો જ અમે આદર કરીએ છીએ.
ને આહારાદિ પણ હોતા નથી. ભગવાનને રાગ–દ્વેષાદિ દોષો પણ નથી. આ સિવાય
અન્ય કુદેવ તો રાગાદિસહિત છે, ક્ષુધાદિ દોષ સહિત છે, એટલે તે આત્માના ઈષ્ટ નથી.
અતીન્દ્રિય આનંદ સહિત એવું સર્વજ્ઞપદ જ આત્માનું પરમ ઈષ્ટ છે, તેથી તેને પામેલા
અરિહંતોની ઓળખાણપૂર્વક તેમનો આદર કરીને તેમને નમસ્કાર કરીએ છીએ.
PDF/HTML Page 26 of 49
single page version
અરિહંત ભગવાન જ સર્વજ્ઞ–હિતોપદેશી છે, તે જ ઈષ્ટદેવ છે.
અભિલાષી છે એવા મોક્ષાર્થી જીવને માટે હું કર્મમલથી વિભક્ત એવા સુંદર આત્માનું
સ્વરૂપ કહીશ.
અહો! જે જીવો આત્માના અતીન્દ્રિયસુખને ઝંખી રહ્યા છે તેમને માટે હું કર્મથી
થાય. આત્મા પોતે અતીન્દ્રિય આનંદનો સાગર છે; જગતના અનંતકાળના ભવ–
આત્માને માટે અહીં ભિન્ન આત્માનું સ્વરૂપ બતાવીશ.
અતીન્દ્રિય સુખ સિવાય જગતમાં બીજું કાંઈ તેને વહાલું નથી, કેવળ આનંદની જ તેને
ભાવના છે, એવો ભવ્ય જીવ દેહાદિથી ભિન્ન આત્માનું સ્વરૂપ જાણીને આત્માની અપૂર્વ
કર્યું તેનો જન્મ સફળ છે.
PDF/HTML Page 27 of 49
single page version
આત્માનું સ્વરૂપ જ આરાધ્ય છે. આ સમાધિશતકમાં જ આગળ ૫૩મી ગાથામાં કહેશે કે
–જેને મોક્ષની અભિલાષા છે એવા જીવોએ તો જ્ઞાન–આનંદસ્વરૂપ આત્માની જ કથા
કરવી, બીજા અનુભવી પુરુષોને પણ તે જ પૂછવું; તે આત્મસ્વરૂપની જ પ્રાપ્તિની
જ્ઞાનમય જિનપદની પ્રાપ્તિ થાય. આત્માર્થીને પોતાના આત્મસ્વરૂપની વાત સિવાય
બીજી વાતમાં રસ ન હોય...તેણે તો સર્વપ્રકારે એક આત્મસ્વરૂપની જ પ્રાપ્તિનો ઉદ્યમ
કર્તવ્ય છે.
યોગ્ય છે તે જ પૂછવાયોગ્ય છે, તે જ શ્રવણ કરવાયોગ્ય છે, તે જ અભ્યાસવાયોગ્ય છે,
તે જ ઉપાર્જન કરવાયોગ્ય છે, તે જ જાણવાયોગ્ય છે, તે જ કહેવાયોગ્ય છે, તે જ પ્રાર્થના
કરવાયોગ્ય છે, તે જ શિક્ષાયોગ્ય (વિનેય) છે, અને તે જ સ્પર્શવાયોગ્ય (અનુભવમાં
જ ઉપાદેય કહ્યો છે; મુમુક્ષુને તેનો ઘણો રસ હોય છે, તેથી સર્વ પ્રકારે તેને જ ઉપાદેય
કરીને, તેની શાંતિમાં ઠરે છે.
લબ્ધિસહિત અક્ષય અને ઉત્કૃષ્ટ એવા મોક્ષસુખને અલ્પકાળમાં પ્રાપ્ત કરે છે. (આ શ્લોક
સોનગઢ–માનસ્તંભમાં પણ કોતરેલો છે.)
તું તારા શુદ્ધ આત્માને જાણીને તેની સન્મુખ થા.
બાકી બધા સંયોગ–લક્ષણ ભાવ મુજથી બાહ્ય છે.
હું એક શુદ્ધ સદા અરૂપી જ્ઞાન–દર્શનમય ખરે;
કંઈ અન્ય તે મારું જરી પરમાણુમાત્ર નથી અરે!
PDF/HTML Page 28 of 49
single page version
(શીત અને ઉષ્ણ) ભિન્ન ભિન્ન હોવાથી તેઓ પ્રસિદ્ધપણે જુદા છે. આત્મા ઉપયોગ–
સ્વરૂપથી લક્ષિત છે, અને શરીરાદિ તેનાથી વિરુદ્ધ એવા અનુપયોગ જડસ્વરૂપે લક્ષિત
કેમકે જ્ઞાનમાં શાંતિનું વેદન છે, ને રાગમાં આકુળતા છે, એ રીતે બંનેનાં લક્ષણ જુદાં છે.
સ્વરૂપ વીતરાગ સંતોએ કહ્યું છે.
જેને ઝંખના થઈ છે તેને માટે કર્માદિથી ભિન્ન આત્માનું સ્વરૂપ બતાવે છે, કેમકે એવા
આત્માનું સ્વરૂપ જાણવાથી જ અતીન્દ્રિયસુખ થાય છે; માટે આગમથી, યુક્તિથી ને
બર્હિમુખ ભાવ છે, ને જ્ઞાનસ્વભાવ તો શાંત અનાકુળ છે, અંતર્મુખ થતાં તે વેદાય છે,
સ્વ–પરને જાણવાનો તેનો સ્વભાવ છે; આ રીતે ભિન્ન લક્ષણ દ્વારા રાગ અને જ્ઞાનની
ભિન્નતા જાણીને, જ્ઞાનલક્ષણ વડે આત્માને ઓળખવો. સર્વ પ્રકારના લક્ષણ વડે
અનુમાનથી–યુક્તિથી આત્માને દેહાદિથી જુદો ને રાગાદિથી જુદો જ્ઞાનદર્શનસ્વરૂપ નક્કી
કરવો.
જ્ઞાનદ્રષ્ટિવડે દેખીને મોક્ષના સાધક જીવો નમસ્કાર
તો સ્વાનુભૂતિ વડે દેખે છે, અને
સ્વરૂપ પણ ઓળખે છે.
PDF/HTML Page 29 of 49
single page version
भेदज्ञान जिनके घट नांही ते जड जीव बंधे जगमांही।।
જાણપણાને કાંઈ ભેદજ્ઞાન કહેતા નથી, તે તો અજ્ઞાન અથવા કુજ્ઞાન છે. અરે! પોતાના
આત્માને પરથી જુદો ન પાડે એને તે સાચું જ્ઞાન કોણ કહે? પરથી ભિન્ન પોતાના
આત્માનું જ્ઞાન તે જ સાચું ભેદજ્ઞાન છે. નિજસ્વરૂપમાં એકતા કરીને રાગાદિથી જુદું
પડ્યું તે જ સુજ્ઞાન છે. આવા ભેદજ્ઞાનવંત સુજ્ઞાની જીવ તે જ મુક્તિનો પંથી છે. જેને
આવું ભેદજ્ઞાન નથી, દેહમાં ને રાગમાં એકતા બુદ્ધિથી જેનું જ્ઞાન અજ્ઞાનરૂપ પરિણમી
રહ્યું છે–એવો જીવ શુભ–અશુભકર્મોને બાંધીને સંસારમાં જ રખડે છે. માટે કહે છે કે હે
ભાઈ! હે આત્મહિતના અભિલાષી! કરોડો ઉપાયે પણ તું આવું ભેદજ્ઞાન કર...તારા
હિતનું આ ઉત્તમ કામ સૌથી પહેલાંં કર.
PDF/HTML Page 30 of 49
single page version
અહીં (સ્વાધ્યાય મંદિરમાં) બેઠા હોય ત્યારે જ તે રહે ને બહાર જાય ત્યાં તે છૂટી
જાય! સાચો નિર્ણય તો એવો હોય કે આત્મા જ્યાં જાય ત્યાં સાથે જ રહે; કોઈ
સંયોગમાં છૂટે નહીં, કેમકે તે નિર્ણય સંયોગના આધારે થયો નથી પણ આત્માના
સ્વભાવમાંથી આવ્યો છે. જ્ઞાનીને જે ભેદજ્ઞાન થયું છે તે સદાય સર્વપ્રસંગે રહે છે;
તેણે આત્માને આત્મારૂપ જાણ્યો તે કદી છૂટતો નથી, ને પરને પરરૂપ જાણ્યા છે તેમાં
કદી આત્મભાવ થતો નથી.–
જાણે–જુએ જે સર્વ તે હું–એમ જ્ઞાની ચિંતવે.
આત્મામાં નજર તો કર! તને તારું અચલસ્વરૂપ કોઈ પરમ અદ્ભુત દેખાશે, ને તારા
આત્મામાંથી તને મુક્તિસુખનો સ્વાદ આવશે.–આવા ભેદજ્ઞાનવાળો જીવ પ્રસંશનીય છે.
ધનના ઢગલા ઘણા હોય કે શાસ્ત્રનું ભણતર ઘણું હોય તેથી કાંઈ જીવ પ્રશંસનીય નથી.
પણ અંદર જેણે અતીન્દ્રિયજ્ઞાનવડે ચૈતન્યતત્ત્વની અનુભૂતિ કરી છે તે જીવ ત્રણલોકમાં
પ્રશંસનીય છે. શ્રી કુંદકુંદસ્વામી પણ તેની પ્રશંસા કરતાં કહે છે કે–
સમ્યક્ત્વ–સિદ્ધિકર અહો! સ્વપ્નેય નહિ દૂષિત છે.
ગ્રહણ કરી લ્યે છે, ને પરમ સુખને અનુભવે છે. આત્મા ચૈતન્યવસ્તુ છે, અસંખ્ય
પ્રદેશનો પિંડ છે, જ્ઞાન–સુખ વગેરે અનંત સ્વભાવો તેમાં ભર્યા છે; જેમ ચંદનમાં સર્વત્ર
સુગંધ છે તેમ ચૈતન્યમાં સર્વત્ર જ્ઞાન–આનંદ છે; તેમાં દેહ નથી, રાગ નથી. આવી
પોતાના અનંત ભાવોથી ભરેલી એક ચૈતન્યવસ્તુ હું છું.–આમ સ્વસન્મુખ થઈને જે
સમ્યગ્જ્ઞાન થયું તે અંદરના ચૈતન્યદરિયામાં ઊછળ્યું છે, ચૈતન્યના અનંતગુણના રસને
સાથે લેતું તે પ્રગટ્યું છે; ભેદજ્ઞાન છે તે આનંદસહિત પ્રગટે છે. જેમ સાકરની મીઠાશ
ખ્યાલમાં
PDF/HTML Page 31 of 49
single page version
આવે છે. શુભવિકલ્પમાં આકુળતા છે, તેના સ્વાદથી જુદો પરમ નીરાકુલ શાંતરસ
આત્મામાં છે; તેને માટે આખા સંસારના બાહ્યભાવોનો રસ છૂટીને અંદર આત્માનો રસ
આવવો જોઈએ, અત્યંત પ્રેમથી તેમાં પરિણામ લગાડવા જોઈએ. આત્મા અરૂપી હોવા
છતાં સત્ વસ્તુ છે, તેનો સાક્ષાત્–સ્વાદ ધર્મીને સ્વાનુભવમાં આવે છે. અરૂપી છે તેથી
કાંઈ અનુભવમાં ન આવે એવો નથી, જ્ઞાન વડે અનુભવમાં આવે તેવો છે. પણ તેને
માટે અંતરમાં તેનો ખૂબ અભ્યાસ કરવો જોઈએ. ‘કરોડો ઉપાયથી પણ સમ્યગ્જ્ઞાન કર’
એમ કહ્યું, પરંતુ ‘કરોડો ઉપાયથી તું શુભરાગ કર’ એમ ન કહ્યું, કેમકે સુખનું કારણ
કાંઈ રાગ નથી, સમ્યગ્જ્ઞાન જ સુખનું કારણ છે. માટે વિકલ્પથી જુદો પડીને આત્માનો
અભ્યાસ કરવો. સમ્યગ્દર્શન પછી પણ જે વ્રતાદિના વિકલ્પો આવે તેનાથી પણ જ્ઞાનની
ભિન્નતાનો અભ્યાસ કરવો. ભાઈ, તારા હિત માટે તું દુનિયાની દરકાર છોડ ને સર્વ
ઉપાયથી આત્માના જ્ઞાનનો ઉદ્યમ કર. ભલે કરોડો મુશ્કેલી બહારમાં આવે, નિંદા થાય,
રોગ હો, નિર્ધનતા હો, છતાં તું અંતરમાં આત્માના અનુભવનો ઉદ્યમ કર. મરીને પણ
(મરણ જેટલી પ્રતિકૂળતા આવી પડે તોપણ) તું આત્મામાં ઊતરીને સમ્યગ્દર્શન કર. તે
અંતરની અપૂર્વ વીતરાગી ક્રિયા છે. ધર્મમાં આ મૂળ ચીજ છે, તેના વગર શુભની કાંઈ
કિંમત નથી. જગતને શરીરની ને રાગની ક્રિયા દેખાય છે, પણ ધર્મીના અંતરમાં
ચૈતન્યના શ્રદ્ધા–જ્ઞાનની વીતરાગી ક્રિયા છે તે તેને દેખાતી નથી; તેને ઓળખે તો તે
ન્યાલ થઈ જાય. અહીં કરોડો ઉપાયથી જ્ઞાન કરવાનું કહ્યું, તો કાંઈ જુદા જુદા કરોડ
ઉપાય નથી, ઉપાય તો એક જ છે, પણ કરોડો પ્રકારની પ્રતિકૂળતા વચ્ચે પણ, આત્માને
ઓળખીને તેનો અનુભવ કરવો, ભેદજ્ઞાન કરવું–તે જ એક કર્તવ્ય છે.
શ્રમમાં હોય, પુણ્ય–પાપના ભાવો થતા હોય, છતાં જ્ઞાનબળને લીધે આત્માને પુણ્ય–
પાપથી ભિન્ન જ્ઞાનસ્વાદરૂપ અનુભવે છે; પરની સાથે મારે કાંઈ સંબંધ નથી–એમ તેની
જ્ઞાનપરિણતિ પરથી ને રાગથી અત્યંત નિર્લેપ રહે છે. ભગવાન આત્માના આનંદઅમૃત
પાસે વિષય–કષાયોને ઝેર જેવા સમજે છે. ભરતચક્રવર્તી, રાજા રામ વગેરે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ
હતા, તેમને અંતરમાં આવી દશા હતી. ઈંદ્ર જેનો મિત્ર, છન્નુંહજાર જેને રાણીઓ, છ
ખંડનું જેને રાજ્ય, તીર્થંકર જેના પિતા અને નવનિધાન જેના ઘરે,–છતાં તે ભરત–
PDF/HTML Page 32 of 49
single page version
ક્યાંય અમે નથી; આવા ભેદજ્ઞાનની કળાવડે અંદરમાં ચૈતન્યના આનંદનો સ્વાદ લેતા
હતા. આવું જ્ઞાન તે આત્માનું સ્વરૂપ છે, એકવાર પ્રગટ કર્યા પછી તે ભેદજ્ઞાનની ધારા
આગળ વધીને અક્ષય કેવળજ્ઞાનને સાધે છે....ને પૂર્ણાનંદને પ્રાપ્ત કરે છે માટે કહે છે કે
ઉપાયથી, એટલે કે અંતરના મહાન અપૂર્વ ઉદ્યમથી પરિણામને આત્મામાં જોડીને
સમ્યગ્દર્શન ને સમ્યગ્જ્ઞાન કરવું. ત્રણે કાળે આવું સમ્યગ્જ્ઞાન તે જ મોક્ષનો ઉપાય છે; તેના
વડે જ વિષયોની ઈચ્છારૂપ ભયંકર દાવાનળ બુઝાય છે ને પરમ આત્મશાંતિ પમાય છે.
જીવનભર રહ્યા ભેગા, જાવું કેમ એકલા રે....... પંછી તો.
કાયા બોલે વેણ મીઠા સાંભળ ઓ ચેતન હંસા,
અમે જડ ને તું ચેતન, અનાદિના જુદે જુદા રે....... પંછી તો.
જીવ સમજાવે કાયા, લાલન, પાલન મેં કીધું,
રેશમના ચીર હીરા મોતીથી મઢી દીધું રે.......... પંછી તો....
કાયા બોલે ચેતન ભોળા તું ભીંત ભૂલ્યો રે,
પુદ્ગલનાં ખેલ એમાં તૂં કેમ રાચ્યો રે.......... પંછી તો..
વાહ રે ચેતન વાત તારી મને તેની તમા નહીં,
માટીના પૂતળાને હરખ શોક કંઈ નહીં રે........... પંછી તો.
PDF/HTML Page 33 of 49
single page version
ઉમળકાથી કેવો મજાનો ભાગ લઈ રહ્યા છે તે આપણે સૌ જોઈ રહ્યા
છીએ. અરે, આવો અવસર ક્યાંથી! –કે આપણા જીવનમાં જ ભગવાનના
યોજનાઓમાં જેમના તરફથી અઢીહજાર પૈસા (પચીસ રૂપિયા) આવી
રહ્યા છે તેમની યાદી અહીં આપી છે. બંધુઓ, આ ઉત્સવ અને તેને લગતી
યોજનાઓ આખું વર્ષ ચાલવાની છે; એટલું જ નહિ પછી પણ તેમાં
આગળ જ વધવાનું છે. જેમ જેમ તમે મોટા થાઓ તેમ તેમ વીરમાર્ગે
આત્મસાધનામાં પણ તમે આગળ વધજો,
PDF/HTML Page 34 of 49
single page version
PDF/HTML Page 35 of 49
single page version
PDF/HTML Page 36 of 49
single page version
વૈભવ વચ્ચે બંને રહેનારા. બંને મિત્રોનું મિલન થયાને ઘણો વખત વીતી ગયો; વર્ષોથી
એકબીજાને જોયેલા નહિ. એક મિત્રને થયું કે–ચાલ, મારા મિત્રને મળી આવું....ને એ તો
ચાલ્યો. મિત્રને મળવા.
જોયા...જોતાં વેંત આશ્ચર્યથી તેના મોઢામાંથી ઉદ્ગાર નીકળી ગયા–અરે મિત્ર! તું અહીં?
હું તો તને મળવા જઈ રહ્યો હતો....ને તું અહીં, આ–રૂપમાં ક્્યાંથી? (પોતે જે
રાજકુમારમિત્રને મળવા જતો હતો તે રાજકુમાર જ સાધુવેષમાં હતા.)
‘અરે મિત્ર! એ સુંદર રાજ્ય, સુંદર સ્ત્રીઓ, બાગબગીચા વગેરે વૈભવો–એ
લાગ્યા? ’ મિત્રે પૂછ્યું.
વસ્તુને મેં મારા અંતરમાં દેખી; એટલે તેની પાસે બીજા બધાયને અસુંદર અને અસાર
સમજીને મેં છોડી દીધા. મને કાંઈ ખોટ નથી ગઈ, મેં વધુ સુંદરતા મેળવી છે.
જગતમાં બીજે ક્યાંય નથી. એની સુંદરતામાં વીતરાગતા છે, ને વીતરાગતામાં આનંદ છે.
PDF/HTML Page 37 of 49
single page version
–આત્મધર્મ–બાલવિભાગ સહર્ષ રજુ કરે છે–
વૈરાગ્યપૂર્વક તેમની સાથે રહેતા હો, ભક્તિપૂર્વક તેમની સેવા કરતા હો ને તેમની સાથે
આત્મહિતની મજાની ચર્ચા કરતા હો–એવા આનંદપ્રસંગનું વર્ણન તમારે લખવાનું છે.
તમને મુનિરાજ સાથે રહેતાં ને તેમનું વીતરાગી જીવન જોતાં કેવી ભાવનાઓ જાગી?
તમે મુનિરાજને શું–શું પૂછ્યું? ને મુનિરાજે તમને શું–શું કહ્યું? તે તમારે આઠ–દશ
ભાઈઓ માટે.)
તમને પ્રાપ્ત થાય, તમે વૈરાગ્યપૂર્વક તેમની સાથે રહેતા હો, તેમની સેવા કરતા હો ને
તેમની સાથે આત્મહિતની મજાની ચર્ચા કરતા હો–આવા આનંદપ્રસંગનું વર્ણન તમારે
લખવાનું છે. તમને તે માતાજીની સાથે રહેતાં ને તેમનું વૈરાગ્યજીવન જોતાં કેવી
ભાવનાઓ જાગી ? તમે અર્જિકા માતાજીને શું–શું પૂછ્યું? ને માતાજીએ તમને શું–શું
PDF/HTML Page 38 of 49
single page version
આપ હિંદી કે ગુજરાતી કોઈ પણ ભાષામાં લખી શકો છો. અક્ષર સારા તથા એક
બાજુએ જ લખવા ખાસ સૂચના છે. લેખની સાથે જ આપનું પૂરું સરનામું લખશો..
આપ સૌ જરૂર ભાગ લેશો....લેખ લખતાં–લખતાં આપને જ્ઞાનભાવનાનું તથા વૈરાગ્ય–
ભાવનાનું ઘણું જ સુંદર ઘોલન થશે.....ને ‘મુનિરાજના સંગે’ અથવા તો ‘માતાજીના
સંગે’ તમને જે આનંદ થશે–તેની તો શી વાત!! –
(નિર્વાણમહોત્સવનિમિત્તે આપ આપના તરફથી પણ આવી કોઈ
ઈનામી યોજના રજુ કરવા માંગતા હો તો સંપાદકનો સંપર્ક સાધવો.)
એટલી તેની સંભાળ રાખવા માટે એક જણે રોકાવું પડશે. પહેલાંં હું ઘેર જઈ આવું ત્યાં
સુધી તું અહીં રહેજે. હું આવું પછી તું જાજે.
આ બાજુ ખેતરમાં એકલા રહેલા નાનાભાઈને, બંને ઢગલા દેખીને વિચાર
મારે શું કરવો છે? મોટાભાઈ આમ તો મારું કાંઈ લેશે નહિ. માટે લાવ, અત્યારે
મોટાભાઈને ખબર ન પડે એ રીતે તેના ઢગલામાં થોડું અનાજ નાંખી દઉં. –એમ
વિચારી પોતાના ઢગલામાંથી સોએક મણ અનાજ મોટાભાઈના ઢગલામાં નાંખી દીધું.
PDF/HTML Page 39 of 49
single page version
ખબર નથી, ને કાંઈ મુડી પણ તેણે ભેગી કરી નથી; હું કાંઈ આપીશ તો લેશે પણ નહિ;
પણ હું તેનો મોટો ભાઈ છું, મારે તેનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ.–એમ વિચારી તેણે પોતાના
બીજાના હિત માટે કેવી ઊંચી ભાવના!
હિતનું આવું ધ્યાન રાખે છે, તો ધર્મના સંબંધથી જેઓ એકબીજાના સાધર્મી ભાઈ છે
તેઓને તો પરસ્પર એકબીજાના હિત માટે કેવી ઊંચી ભાવના હોય! પોતાની કોઈપણ
વિભૂતિ પોતાના સાધર્મીના હિતોપયોગમાં આવે તેવા પ્રસંગે પ્રસન્નતા થાય છે. અહા,
સાધર્મી પ્રત્યે જ્યાં આવી ઉત્તમ ભાવના હોય ત્યાં એકબીજાના અનિષ્ટની કે નિંદાની
કલ્પનાય કયાંથી હોય?–એમાંય આપણે તો મહાવીરદેવના વીતરાગશાસનના
ભાવનાઓ વડે જરૂર શોભી ઊઠવાનો છે.
સો સબ મહિમા જ્ઞાનતની, મુનિનાથ કહૈ હૈ.
વિષય–ચાહ દવ–દાહ, જગત–જન અરનિ દઝાવૈ.
તાસ ઉપાય ન આન, જ્ઞાનધનધાન બુઝાવૈ.
કોઈ ઉપાય નથી.
PDF/HTML Page 40 of 49
single page version
વૈરાગ્યપોષક સુગમશાસ્ત્રોનો માત્ર અનુવાદ જ આપીશું.
અહીં ‘પાહુડ દોહા’ નામની કૃતિ રજુ થાય છે.
પરમાત્મપ્રકાશક તથા યોગસાર–દોહરા જેવી જ આ રચના
છે; અપભં્રશ ભાષાની મૂળરચનામાં દોહા ૨૨૨ છે; રચનાર
વિધવિધ પ્રકારે અધ્યાત્મભાવનાનું ઘોલન કર્યું છે. તે
જિજ્ઞાસુઓને ગમશે.
નરકમાં જઈ પડે છે.
થતાં જીવ પરલોકને (–પરમાત્મદશાને) પામે છે.