Page 79 of 205
PDF/HTML Page 101 of 227
single page version
અંગ છે]. ૨
ગુણ છે]. ૩
નિર્વિચિકિત્સા અંગ છે.] ૪
૫
આત્મધર્મને (બઢાવૈ) વધારે અર્થાત્ નિર્મળ બનાવે [તે ઉપગૂહન
અંગ છે]. ૬
પરને (સુ દિઢાવૈ) ફરીને એમાં દ્રઢ કરે [તે સ્થિતિકરણ અંગ છે].
૭
[તે વાત્સલ્ય અંગ છે]; અને ૮
[આઠ] ગુણથી (વિપરીત) ઊલટા (વસુ) આઠ (દોષ) દોષ છે,
(તિનકો) તે દોષોને (સતત) હંમેશાં (ખિપાવૈ) દૂર કરવા જોઈએ.
ભાવાર્થ
અને બીજા પ્રકારે પણ નથી, આ પ્રમાણે યથાર્થ
તત્ત્વોમાં અટલ શ્રદ્ધા થવી તે નિઃશંકિત અંગ
કહેવાય છે.
Page 80 of 205
PDF/HTML Page 102 of 227
single page version
આદરવા યોગ્ય માનતા નથી. પણ જેવી રીતે કોઈ
કેદી, કેદખાનામાં ઇચ્છા વિના પણ દુઃખ સહન કરે
છે, તેવી રીતે પોતાના પુરુષાર્થની નબળાઈથી
ગૃહસ્થપદમાં રહે છે, પણ તેઓ રુચિપૂર્વક ભોગોની
ઇચ્છા કરતા નથી, એટલે તેને નિઃશંકિત અને
નિઃકાંક્ષિત અંગ હોવામાં કાંઈ વાંધો આવતો નથી.
ઇચ્છા ન કરવી, તેને નિઃકાંક્ષિત અંગ કહેવાય છે.
દેખીને ઘૃણા ન કરવી તેને નિર્વિચિકિત્સા અંગ કહે છે.
અને અનાયતનોમાં ફસાવું નહિ તે અમૂઢદ્રષ્ટિ અંગ છે.
કરવાવાળા દોષોને ઢાંકવા તથા આત્મધર્મને વધારવો
(નિર્મળ રાખવો
આવે છે, જેથી આત્મધર્મમાં વૃદ્ધિ કરવી તેને પણ
ઉપગૂહન કહેવામાં આવે છે. તે જ શ્રી અમૃતચંદ્રસૂરિએ
પોતાના રચેલા ‘‘પુરુષાર્થસિદ્ધ્યુપાય’’ના શ્લોક નં.
૨૭માં કહ્યું છે
Page 81 of 205
PDF/HTML Page 103 of 227
single page version
અને ચારિત્રથી) ભ્રષ્ટ થતી વખતે પોતાને અને બીજાને
ફરીથી તેમાં સ્થિર કરવો તે સ્થિતિકરણ અંગ છે.
રાખતી ગાયની માફક, નિરપેક્ષ પ્રેમ કરવો તે વાત્સલ્ય
અંગ છે.
શાસ્ત્રોમાં કહેલ યથાયોગ્ય રીતિ પ્રમાણે, પોતાના સામર્થ્ય
પ્રમાણે જૈનધર્મનો પ્રભાવ પ્રગટ કરવો તે પ્રભાવના
અંગ કહેવાય છે.
૭-અવાત્સલ્ય, ૮-અપ્રભાવના
મદ ન રૂપકૌ, મદ ન જ્ઞાનકૌ, ધન-બલકૌ મદ ભાનૈ.
Page 82 of 205
PDF/HTML Page 104 of 227
single page version
મદ ધારૈ તો યહી દોષ વસુ, સમકિતકૌ મલ ઠાનૈ;
અભિમાન (ન ઠાનૈ) કરતો નથી, [જો] (માતુલ) મામા વગેરે
માતૃપક્ષના માણસો (નૃપ) રાજા વગેરે (હોય) હોય તો (મદ)
અભિમાન (ન) કરતો નથી, (જ્ઞાનકૌ) વિદ્યાનો (મદ ન) ઘમંડ
કરતો નથી, (ધનકૌ) લક્ષ્મીનું (મદ ભાનૈ) અભિમાન કરતો
નથી, (બલકૌ) શક્તિનું (મદ ભાનૈ) અભિમાન કરતો નથી,
(તપકૌ) તપનું (મદ ન) અભિમાન કરતો નથી, (જુ) અને
Page 83 of 205
PDF/HTML Page 105 of 227
single page version
(સો) તે (નિજ) પોતાના આત્માને (જાનૈ) ઓળખે છે; [જો જીવ
તેનું] (મદ) અભિમાન (ધારૈ) કરે છે તો (યહી) એ ઉપર કહેલ
મદ (વસુ) આઠ (દોષ) દોષરૂપે થઈને, (સમકિતકૌ) સમ્યક્ત્વ-
સમ્યગ્દર્શનમાં (મલ) દોષ (ઠાનૈ) કરે છે.
પુરુષ હોવાથી, (હું રાજકુમાર છું વગેરે) અભિમાન કરવું તે
કુળમદ છે. (૨) મામા વગેરે માતૃપક્ષના રાજા વગેરે પ્રતાપી
વ્યક્તિ હોવાનું અભિમાન કરવું તે જાતિમદ છે. (૩) શરીરની
સુંદરતાનો ગર્વ કરવો તે રૂપમદ છે. (૪) પોતાની વિદ્યા (કલા-
કૌશલ્ય અથવા શાસ્ત્રજ્ઞાન)નું અભિમાન કરવું તે જ્ઞાન (વિદ્યા)
મદ છે. (૫) પોતાના ધન-દૌલતનો ગર્વ કરવો તે ધન
(ૠદ્ધિ)નો મદ છે. (૬) પોતાના શરીરની તાકાતનો ગર્વ કરવો
તેને બલમદ કહે છે. (૭) પોતાના વ્રત, ઉપવાસ વગેરે તપનો
ગર્વ કરવો તે તપમદ છે તથા (૮) પોતાની મોટાઈ અને
આજ્ઞાનું અભિમાન કરવું તે પ્રભુતા (પૂજા) મદ કહેવાય છે. ૧-
કુલ, ૨-જાતિ, ૩-રૂપ (શરીર), ૪-જ્ઞાન (વિદ્યા), ૫-ધન
(ૠદ્ધિ), ૬-બલ, ૭-તપ, ૮-પ્રભુતા (પૂજા) આ આઠ મદદોષ
કહેવાય છે. જે જીવ આ આઠનો ગર્વ કરતો નથી તે જ જીવ
આત્માની પ્રતીતિ (શુદ્ધ સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ) કરી શકે છે. જો
તેનો ગર્વ કરે છે તો એ મદ સમ્યગ્દર્શનના આઠ દોષ થઈને
તેને દૂષિત કરે છે. (૧૩ ઉત્તરાર્ધ તથા ૧૪ પૂર્વાર્ધ.)
Page 84 of 205
PDF/HTML Page 106 of 227
single page version
જિનમુનિ જિનશ્રુત વિન કુગુરાદિક, તિન્હૈં ન નમન કરે હૈં. ૧૪.
(પ્રશંસ) પ્રશંસા (નહિં ઉચરૈ હૈ) કરતો નથી. (જિન) જિનેન્દ્રદેવ
(મુનિ) વીતરાગ મુનિ [અને] (જિનશ્રુત) જિનવાણી (વિન)
સિવાય [જે] (કુગુરાદિક) કુગુરુ, કુદેવ, કુધર્મ (તિન્હૈં) તેને
(નમન) નમસ્કાર (ન કરે હૈ) કરતો નથી.
અસ્થાન) દોષ કહેવાય છે. તેની ભક્તિ, વિનય અને પૂજન વગેરે
તો દૂર રહો પણ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ તેની પ્રશંસા પણ કરતા નથી,
કારણ કે તેની પ્રશંસા કરવાથી પણ સમ્યક્ત્વમાં દોષ લાગે છે.
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ જિનેન્દ્રદેવ, વીતરાગ મુનિ અને જિનવાણી
સિવાય કુદેવ, કુગુરુ અને કુશાસ્ત્ર વગેરેને [ભય, આશા, લોભ
અને સ્નેહ વગેરેથી પણ] નમસ્કાર કરતા નથી, કારણ કે તેને
નમસ્કાર કરવામાત્રથી પણ સમ્યક્ત્વ દૂષિત થઈ જાય છે અર્થાત્
કુગુરુ-સેવા કુદેવ-સેવા અને કુધર્મ-સેવા એ ત્રણ સમ્યક્ત્વના
મૂઢતા નામના દોષ છે. ૧૪.
Page 85 of 205
PDF/HTML Page 107 of 227
single page version
ચરિતમોહવશ લેશ ન સંજમ, પૈ સુરનાથ જજૈ હૈં;
ગેહી પૈ ગૃહમેં ન રચૈં, જ્યોં જલતૈં ભિન્ન કમલ હૈ,
નગરનારિકો પ્યાર યથા, કાદેમેં હેમ અમલ હૈ.
નિઃશંકાદિ આઠ ગુણો સહિત (સમ્યગ્દરશ) સમ્યગ્દર્શનથી (સજૈ
હૈં) ભૂષિત છે [તેને] (ચરિતમોહવશ) અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય
ચારિત્રમોહનીય કર્મના ઉદયના વશે (લેશ) જરાપણ (સંજમ)
સંયમ (ન) નથી (પૈ) તોપણ (સુરનાથ) દેવોના સ્વામી ઇન્દ્ર
[તેની] (જજૈ હૈં) પૂજા કરે છે, [તે જોકે] (ગેહી) ગૃહસ્થ છે
(પૈ) તોપણ (ગૃહમેં) ઘરમાં (ન રચૈં) રાચતા નથી. (જ્યોં) જેવી
રીતે (કમલ) કમળ (જલતૈં) પાણીથી (ભિન્ન) અલગ [તથા]
(યથા) જેમ (કાદેમેં) કીચડમાં (હેમ) સુવર્ણ (અમલ) શુદ્ધ (હૈ)
રહે છે; [તેમ તેનો ઘરમાં] (નગરનારિકો) વેશ્યાના (પ્યાર યથા)
પ્રેમની માફક (પ્યાર) [હોય છે.]
Page 86 of 205
PDF/HTML Page 108 of 227
single page version
કષાયના તીવ્ર ઉદયમાં જોડાવાથી જોકે સંયમભાવ લેશમાત્ર પણ
હોતો નથી તોપણ ઇન્દ્ર વગેરે તેની પૂજા (આદર) કરે છે. જેવી
રીતે પાણીમાં રહેવા છતાં કમળ પાણીથી અલિપ્ત રહે છે તેવી
રીતે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ ઘરમાં રહે છે તોપણ ગૃહસ્થપણામાં લેપાઈ જતો
નથી, નિર્મોહ (ઉદાસી) રહે છે. જેવી રીતે વેશ્યાનો
સમ્યગ્દ્રષ્ટિનો પ્રેમ સમ્યક્ત્વમાં જ હોય છે પણ ગૃહસ્થપણામાં
હોતો નથી. વળી જેવી રીતે સોનું કાદવમાં પડ્યું રહે છે છતાં
નિર્મળ અને જુદું જ રહે છે તેવી રીતે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ જોકે
ગૃહસ્થદશામાં રહે છે તોપણ તેમાં રાચતો નથી, કારણ કે તે એને
ત્યાજ્ય
થાવર વિકલત્રય પશુમેં નહિ, ઉપજત સમ્યક્ધારી;
Page 87 of 205
PDF/HTML Page 109 of 227
single page version
(જ્યોતિષ) જ્યોતિષી દેવોમાં, (વાન) વ્યંતર દેવોમાં, (ભવન)
ભવનવાસી દેવોમાં, (ષંઢ) નપુંસકોમાં, (નારી) સ્ત્રીઓમાં,
(થાવર) પાંચ સ્થાવરોમાં, (વિકલત્રય) દ્વીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય અને
ચતુરિન્દ્રિય જીવોમાં તથા (પશુમેં) કર્મભૂમિના પશુઓમાં (નહિ
ઉપજત) ઊપજતાં નથી. (તીનલોક) ત્રણ લોક (તિહુંકાલ) ત્રણ
કાળમાં (દર્શન સો) સમ્યગ્દર્શન જેવું (સુખકારી) સુખદાયક
(નહિ) બીજું કાંઈ નથી, (યહી) આ સમ્યગ્દર્શન જ (સકલ
ધરમકો) બધા ધર્મોનું (મૂલ) મૂળ છે; (ઇસ બિન) આ
સમ્યગ્દર્શન વિના (કરની) સમસ્ત ક્રિયાઓ (દુખકારી)
દુઃખદાયક છે.
Page 88 of 205
PDF/HTML Page 110 of 227
single page version
ભવનવાસી, નપુંસક, સર્વ પ્રકારની સ્ત્રી, એકેન્દ્રિય, બેઇન્દ્રિય,
ત્રણઇન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય, અને કર્મભૂમિના પશુ થતા નથી; (નીચ
ફળવાળા, ઓછા અંગવાળા, અલ્પાયુવાળા અને દરિદ્રી થતા
નથી;) વિમાનવાસી દેવ, ભોગભૂમિના મનુષ્ય અથવા તિર્યંચ જ
થાય છે. કર્મભૂમિના તિર્યંચ પણ થતાં નથી. કદાચ નરકમાં
સમ્યગ્દર્શન જેવી સુખદાયક બીજી કોઈ વસ્તુ નથી. આ
સમ્યગ્દર્શન જ સર્વ ધર્મોનું મૂળ છે. આ વિના જેટલા ક્રિયાકાંડ
છે તે બધાં દુઃખદાયક હોય છે. ૧૬.
સમ્યક્તા ન લહે, સો દર્શન ધારો ભવ્ય પવિત્રા;
‘દૌલ’ સમઝ઼ સુન ચેત સયાને, કાલ વૃથા મત ખોવૈ,
યહ નરભવ ફિર મિલન કઠિન હૈ, જો સમ્યક્ નહિં હોવૈ. ૧૭.
ઉત્પત્તિ થાય છે; એનાથી જુદા બીજા નપુંસકોમાં તેની ઉત્પત્તિ થવાનો
નિષેધ છે.
નરકગતિમાં પણ ઉત્પન્ન થાય છે; પણ ત્યાં તેની સ્થિતિ (આયુષ્ય)
અલ્પ થઈ જાય છે. જેવી રીતે શ્રેણિક રાજા સાતમી નરકનું આયુષ્ય
Page 89 of 205
PDF/HTML Page 111 of 227
single page version
સમ્યગ્દર્શન વિના (જ્ઞાન-ચરિત્રા) જ્ઞાન અને ચારિત્ર (સમ્યક્તા)
સાચાપણું (ન લહૈ) પામતા નથી; તેથી (ભવ્ય) હે ભવ્ય જીવો
કરો, (સયાને દૌલ) હે સમજુ દૌલતરામ
નકામો-બિનજરૂરી (મત ખોવૈ) ગુમાવ નહિ; [કારણ કે] (જો) જો
(સમ્યક્) સમ્યગ્દર્શન (નહિ હોવૈ) ન થયું તો (યહ) આ (નરભવ)
મનુષ્ય પર્યાય (ફિર) ફરીને (મિલન) મળવી (કઠિન હૈ) મુશ્કેલ છે.
પડ્યું પણ આયુષ્ય સાતમી નરકથી ઓછું થઈને પહેલી નરકનું જ રહ્યું
એ રીતે જે જીવ સમ્યગ્દર્શન પામ્યા પહેલાં તિર્યંચ વા મનુષ્ય આયુનો
બંધ કરે છે તે ભોગભૂમિમાં જાય છે પરંતુ કર્મભૂમિમાં તિર્યંચ અથવા
મનુષ્યપણે ઉપજે નહિ.
પૂર્વબંધ તેં હોય તો, સમ્યક્ દોષ ન કોય.
Page 90 of 205
PDF/HTML Page 112 of 227
single page version
પામતાં નથી, એટલે કે જ્યાં સુધી સમ્યક્દર્શન ન થાય ત્યાં સુધી
જ્ઞાન તે મિથ્યાજ્ઞાન અને ચારિત્ર તે મિથ્યાચારિત્ર કહેવાય છે,
સમ્યગ્જ્ઞાન અને સમ્યક્ચારિત્ર કહેવાતાં નથી. માટે દરેક આત્મ-
હિતેચ્છુએ આવું પવિત્ર સમ્યગ્દર્શન અવશ્ય ધારણ કરવું જોઈએ.
પંડિત દૌલતરામજી પોતાના આત્માને સંબોધીને કહે છે કે, હે
વિવેકી આત્મા
થા, તારા અમૂલ્ય મનુષ્યજીવનને ફોગટ ન ગુમાવ. આ જન્મમાં
જ જો સમ્યક્ત્વ ન પામી શક્યો તો પછી મનુષ્ય પર્યાય વગેરે
સારા યોગ ફરીફરી પ્રાપ્ત થતા નથી. ૧૭.
માટે દરેક આત્મહિતેચ્છુએ મોક્ષમાર્ગમાં પ્રવૃત્તિ કરવી જોઈએ.
સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર તો ‘ખરેખર’ મોક્ષમાર્ગ છે અને
વ્યવહારસમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર તે મોક્ષમાર્ગ નથી પણ ખરેખર
બંધમાર્ગ છે; પણ નિશ્ચયમોક્ષમાર્ગમાં સહચર હોવાથી તેને
વ્યવહારમોક્ષમાર્ગ કહેવાય છે.
Page 91 of 205
PDF/HTML Page 113 of 227
single page version
જ્ઞાન તે નિશ્ચયસમ્યગ્જ્ઞાન છે. પરદ્રવ્યોનું આલંબન છોડીને આત્મ-
સ્વરૂપમાં લીન થવું તે નિશ્ચય સમ્યક્ચારિત્ર છે. તથા સાતે તત્ત્વોનું
જેમ છે તેમ ભેદરૂપ અટળ શ્રદ્ધાન કરવું તે વ્યવહાર સમ્યગ્દર્શન
કહેવાય છે. જોકે સાત તત્ત્વોના ભેદની અટળ શ્રદ્ધા શુભરાગ છે
તેથી તે ખરેખર સમ્યગ્દર્શન નથી પણ નીચલી દશામાં ચોથા-
પાંચમા-છઠ્ઠા ગુણસ્થાનમાં નિશ્ચયસમકિતની સાથે સહચર હોવાથી
તે વ્યવહારસમ્યગ્દર્શન કહેવાય છે.
અંગ (ગુણ) છે, એને સારી રીતે જાણીને દોષોનો ત્યાગ અને
ગુણોનું ગ્રહણ કરવું જોઈએ.
સંયમ હોતો નથી, તોપણ તે ઇન્દ્રાદિક દ્વારા પૂજાય છે. ત્રણલોક
અને ત્રણકાળમાં નિશ્ચયસમ્યક્ત્વ સમાન સુખકારી બીજી કોઈ
વસ્તુ નથી. બધાં ધર્મોનું મૂળ, સાર અને મોક્ષમાર્ગનું પહેલું
પગથિયું આ સમ્યક્ત્વ જ છે, તેના વિના જ્ઞાન અને ચારિત્ર
સમ્યક્પણું પામતાં નથી પણ મિથ્યા કહેવાય છે.
ભવનવાસી, નપુંસક, સ્ત્રી, સ્થાવર, વિકલત્રય, પશુ, હીનાંગ,
નીચકુળવાળો, અલ્પાયુ અને દરિદ્રી થતો નથી; મનુષ્ય અને
Page 92 of 205
PDF/HTML Page 114 of 227
single page version
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ મરીને કર્મભૂમિમાં ઉત્તમ ક્ષેત્રે મનુષ્ય જ થાય છે. જો
સમ્યગ્દર્શન થયા પહેલાં ૧-દેવ, ૨-મનુષ્ય, ૩-તિર્યંચ, કે
૪-નરકનું આયુષ્ય બંધાઈ ગયું હોય તો, તે મરીને-વૈમાનિક દેવ,
૨-ભોગભૂમિમાં મનુષ્ય, ૩-ભોગભૂમિનો તિર્યંચ, કે ૩-પહેલી
નરકનો નારકી થાય છે આથી અધિક નીચેના સ્થાનમાં જન્મતા
નથી. આ પ્રમાણે નિશ્ચયસમ્યગ્દર્શનનો મહિમા અપાર છે.
કરવું જોઈએ, કેમકે જો આ મનુષ્ય પર્યાયમાં નિશ્ચયસમકિત ન
પામ્યો તો પછી ફરીને મનુષ્યપર્યાયપ્રાપ્તિ વગેરેનો સુયોગ મળવો
કઠણ છે.
Page 93 of 205
PDF/HTML Page 115 of 227
single page version
ઇનકો ગર્વ ન કીજિયે, એ મદ અષ્ટ પ્રકાર.
Page 94 of 205
PDF/HTML Page 116 of 227
single page version
થવાવાળી અવસ્થાઓને ગુણસ્થાન કહેવાય છે.
(વરાંગચરિત્ર પા. ૩૬૨)
Page 95 of 205
PDF/HTML Page 117 of 227
single page version
નમસ્કાર કરવા તે.
કહેવાય છે; અથવા રૂપ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શ જેનામાં
હોય તે પુદ્ગલ છે.
Page 96 of 205
PDF/HTML Page 118 of 227
single page version
તેને પણ સંવેગ કહે છે.
કોઈના કોઈમાં મેળવી નિરૂપણ કરે છે. માટે એવા જ શ્રદ્ધાનથી
મિથ્યાત્વ છે તેથી તેનો ત્યાગ કરવો.
Page 97 of 205
PDF/HTML Page 119 of 227
single page version
અંતરાત્મા, ઉપયોગ, કષાય, કાળ, કુળ, ગંધ, ચારિત્રમોહ
જઘન્ય અંતરાત્મા, જાતિ, જીવ, મદ, દેવમૂઢતા, દ્રવ્યકર્મ,
નિકલ, નિશ્ચયકાળ, સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર-મોક્ષમાર્ગ,
નિર્જરા, નોકર્મ, પરમાત્મા, પાખંડી મૂઢતા, પુદ્ગલ,
બહિરાત્મા, બંધ, મધ્યમ અંતરાત્મા, મૂઢતા, મોક્ષ, મોક્ષમાર્ગ,
રસ, રૂપ, લોકમૂઢતા, વિશેષ, વિકલત્રય, વ્યવહારકાળ,
સમ્યગ્દર્શન-મોક્ષમાર્ગ, શમ, સાચા દેવ-ગુરુ-શાસ્ત્ર, સુખ,
સકલ પરમાત્મા, સંવર, સામાન્ય, સિદ્ધ અને સ્પર્શ વગેરેના
લક્ષણ બતાવો.
સમ્યગ્દર્શન અને નિઃશંકિત અંગમાં તથા સામાન્ય અને
વિશેષ એ વગેરેમાં અંતર (તફાવત) બતાવો.
મૂળ, સર્વોત્તમ ધર્મ, સમ્યગ્દ્રષ્ટિ માટે નમસ્કારને અયોગ્ય
Page 98 of 205
PDF/HTML Page 120 of 227
single page version
કર્મ, કષાય, કારણ, કાળ, કાળદ્રવ્ય, ગંધ, ઘાતિયા, જીવ,
તત્ત્વ, દ્રવ્ય, દુઃખદાયક ભાવ, દ્રવ્યકર્મ, નોકર્મ, પરમાત્મા,
પરિગ્રહ, પુદ્ગલના ગુણ, ભાવકર્મ, પ્રમાદ, બહિરંગ-
પરિગ્રહ, મદ, મિથ્યાત્વ, મૂઢતા, મોક્ષમાર્ગ, યોગ, રૂપી દ્રવ્ય,
રસ, વર્ણ, સમ્યક્ત્વના દોષ અને સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-
ચારિત્રના ભેદ બતાવો.
અને સમ્યગ્દ્રષ્ટિ દ્વારા કુદેવ વગેરેને નમસ્કાર ન કરવા
વગેરેના કારણ બતાવો.
ત્યાગનું કારણ, સાચા સુખનો ઉપાય અને સમ્યગ્દ્રષ્ટિના ન
ઊપજવાનાં સ્થાનો