Page 7 of 146
PDF/HTML Page 21 of 160
single page version
जनितपुण्यस्य च स्वर्गादिपदप्राप्तिनिमित्तत्वादेव
તેઓ સફળ છે, એટલું જ નહિ પણ તે વિષય સંબંધી (વ્રત સંબંધી) અનુરાગરૂપ
શુભોપયોગથી ઉત્પન્ન પુણ્ય, સ્વર્ગાદિ પદની પ્રાપ્તિમાં નિમિત્ત હોવાથી તેમની (વ્રતાદિની)
સફળતા છે. આને જ (આ વાતને જ) સ્પષ્ટ કરવા આચાર્ય કહે છે
શુભભાવ આવે છે, તેટલા અંશે તેના નિમિત્તે પુણ્યકર્મનો બંધ થાય છે અને પૂર્વોપાર્જિત
અશુભ કર્મોમાંથી કેટલાક કર્મોનું સંક્રમણ થઈ શુભકર્મ
છે.]
नवीन शुभ कर्मोंके बंधके कारण होनेसे, तथा पूर्वोपार्जित अशुभ कर्मोंके एकदेश क्षयके
कारण होनेसे सफल एवं सार्थक हैं
Page 8 of 146
PDF/HTML Page 22 of 160
single page version
પુણ્યોથી સ્વર્ગાદિપદરૂપ અભ્યુદયનો સંબંધ હોય છે, જે સકલ જનોમાં સુપ્રસિદ્ધ છે.
Page 9 of 146
PDF/HTML Page 23 of 160
single page version
થયેલું) [
બંનેમાં તફાવત છે,’ એમ છાયા ઇત્યાદિ દ્રષ્ટાન્ત દ્વારા પ્રગટ કરી (આચાર્ય) કહે છે
માર્ગમાં પ્રતીક્ષા કરતા
બેઠેલો (પથિક) દુઃખથી બેસે છે, તેમ જ્યાં સુધી સુદ્રવ્યાદિ મુક્તિનાં કારણો પ્રાપ્ત થાય,
ત્યાં સુધી વ્રતાદિ આચરણ કરનાર તે આત્મા
જીવ જ્યારે નિર્વિકલ્પ દશામાં રહી શકતો નથી, ત્યારે તેને હેયબુદ્ધિએ વ્રતાદિપાલનનો
શુભભાવ આવે છે અને તે શુભભાવના નિમિત્તે તે સ્વર્ગાદિસ્થાનોમાં સુખ ભોગવે છે.
સમ્યગ્દ્રષ્ટિને નરકમાં જવા જેવા ભાવ થતા જ નથી; પરંતુ હિંસાદિ અવ્રતના અશુભ ભાવ
हुआ है और दूसरा धूपमें बैठा हुआ है
दुःखके साथ समय व्यतीत करता रहता है
Page 10 of 146
PDF/HTML Page 24 of 160
single page version
करना अयुक्त ही हो जाएगा ? कारण कि आत्मानुरागसे होनेवाला मोक्षरूपी सुख तो
योग्य द्रव्य, क्षेत्र, काल, भावादिरूप सम्पत्तिकी प्राप्तिकी अपेक्षा रखनेके कारण बहुत
दूर हो जाएगा और बीचमें ही मिलनेवाला स्वर्गादि-सुख व्रतोंके साहाय्यसे मिल जाएगा
ओर आकर्षित न होते हुए, व्रतादिकोंकी ओर ही अधिक झुक जाएँगे
છે, તેથી ચિદ્રૂપ આત્મામાં ભક્તિભાવ અર્થાત્ વિશુદ્ધ અંતરંગ અનુરાગ કરવો અયુક્ત
હોવાથી દૂરવર્તી થશે અને વ્રતો દ્વારા અવાન્તર (વચમાં) પ્રાપ્ત સ્વર્ગાદિનું સુખ એક
સાધ્ય થશે.
तावत्स्वर्गादिपदेषु सुखेन तिष्ठति अन्यश्च नरकादिपदेषु दुःखेनेति
Page 11 of 146
PDF/HTML Page 25 of 160
single page version
કે
Page 12 of 146
PDF/HTML Page 26 of 160
single page version
प्रदान करता है और यदि चरमशरीरी न हो तो उसे वह आत्म-ध्यानसे उपार्जित पुण्यकी
सहायतासे भुक्ति (स्वर्ग चक्रवर्त्यादिके भोगों)को प्रदान करनेवाला होता है
રહે
છે.’......(શ્લો. ૧૯૬).
ભુક્તિ (અર્થાત્ સ્વર્ગ, ચક્રવર્ત્યાદિના ભોગો) પ્રદાન કરે છે.’.......(શ્લો. ૧૯૭).
Page 13 of 146
PDF/HTML Page 27 of 160
single page version
नहीं
બોજો બે કોશ લઈ જઈ શકે તેટલી તાકાતવાળો છે, તે શું તે બોજો અર્ધો કોશ લઈ જતાં
થાકી જશે? નહિ જ થાકે; તેવી રીતે જે જીવે પૂર્ણતાના લક્ષે
અચરમશરીરી છે
ફળસ્વરૂપ તેમને સ્વર્ગ
Page 14 of 146
PDF/HTML Page 28 of 160
single page version
है ?’’
(उपमा रहित) सुख हुआ करता है, कि उस सरीखा अन्य सुख बतलाना कठिन ही है
ક્રીડાદિકના કારણે રમણીય પર્વતાદિમાં (વસતા). શું તે અતીન્દ્રિય (સુખ) છે? (ઉત્તરમાં)
કહે છે
Page 15 of 146
PDF/HTML Page 29 of 160
single page version
भविष्यतीत्याशंकापनोदार्थमाह
सर्वांगीण हर्षके रूपमें उत्पन्न हो जाता है। तथा जो आतंक (शत्रु आदिकोंके द्वारा किये
गये चित्तक्षोभ)से भी रहित होता है, अर्थात् वह सुख राज्यादिकके सुखके समान
आंतकसहित नहीं होता है
Page 16 of 146
PDF/HTML Page 30 of 160
single page version
लाभ ?’’
તેવો અર્થ છે.
અને દેવો તે સુખ પોતાની દેવીઓ સાથે સાગરોપમ કાલ સુધી ભોગવે છે; ભોગભૂમિના
સુખ જેવું તે અલ્પકાલીન નથી. ૫.
(શું પ્રયોજન)?
Page 17 of 146
PDF/HTML Page 31 of 160
single page version
હોવાથી, પરમાર્થે દેહાદિ (પદાર્થ) વિષે તે ઉપેક્ષણીય છે. તેમાં તત્ત્વજ્ઞાનના અભાવે, ‘આ
Page 18 of 146
PDF/HTML Page 32 of 160
single page version
बेचेनी)के समयमें रोगों (ज्वरादिक व्याधियों)की तरह प्राणियोंको आकुलता पैदा करनेवाले
होते हैं
થયેલો સંસ્કાર તે વાસના છે. તે (વાસના) ઇષ્ટ
આત્મસ્વરૂપ નથી.
Page 19 of 146
PDF/HTML Page 33 of 160
single page version
दूरे धेहि न हृष्य एव किमभूरन्या न वेत्सि क्षणम्
होते हैं
સ્ત્રીને કહેવા લાગ્યો
છે, ‘‘શું બીજી સ્ત્રી સાથે પ્રીતિ કરી છે?’’ પતિ કહે છે, ‘‘તું સમય જોતી નથી. જો ધૈર્ય
હોય તો પ્રયત્નથી ઇન્દ્રિયોને વશમાં રાખ’’
Page 20 of 146
PDF/HTML Page 34 of 160
single page version
लगते
है
सका
સર્વ આરંભોમાં તન્દુલપ્રસ્થ એ મૂળ વાત છે. (અર્થાત્ ઘરમાં ભોજન માટે તન્દુલ હોય
તો આ બધા પદાર્થો સુન્દર લાગે છે, નહિ તો નહિ.)
સંતાપ દેતાં લાગ્યાં; કારણ કે મન દુઃખી થતાં બધું અસહ્ય થઈ પડે છે; સારું લાગતું નથી;
ઇત્યાદિ.
Page 21 of 146
PDF/HTML Page 35 of 160
single page version
करनेवाले माने गये हैं, वे ही दुःखके कारण कैसे हो जाते ? अतः निष्कर्ष निकला कि
देहधारियोंका सुख केवल काल्पनिक ही है और इसी प्रकार उनका दुःख भी काल्पनिक
है
તે દુઃખનું કારણ કેમ બને? એમ તે (ઇન્દ્રિય
કરવી વ્યર્થ છે.
સુખ
Page 22 of 146
PDF/HTML Page 36 of 160
single page version
पदार्थोंको ठीक-ठीक रूपसे नहीं जान पाता है
પડતું નથી? અર્થાત્ લોકોને તે કેમ સંવેદનમાં આવતું નથી? શેષ સ્પષ્ટ છે.
Page 23 of 146
PDF/HTML Page 37 of 160
single page version
पदार्थोंके स्वभावको नहीं जान पाता है
भाव कहते हैं
धर्मको उस पदार्थका स्वभाव कहते हैं
પરિણત આત્મા.
બતાવવામાં કારણભૂત ભાવ, તે ધર્મ
મોહથી
Page 24 of 146
PDF/HTML Page 38 of 160
single page version
होता है
उत्तरस्वरूप आचार्य कहते हैं किः
आत्मा पदार्थोंके स्वभावको नहीं जान पाता है
सकते हैं
(કર્મ
Page 25 of 146
PDF/HTML Page 39 of 160
single page version
છે, તેને હેય
પરાભવ પામેલું હોવાથી, સુખ
શરીરાદિને અન્યથા (અન્ય પ્રકારે) માને છે
Page 26 of 146
PDF/HTML Page 40 of 160
single page version
मानता है
स्वभाववाले हैं) ही आत्मा मानता है और दृढ़तर मोहवाला प्राणी, उन्हीं व वैसे ही
शरीरादिकको आत्मा नहीं, अपि तु आत्माके समान मानता रहता है
પોતાની (માને છે). સ્વ એટલે નિજ આત્મા,
અને દ્રઢત્તર મોહથી આવિષ્ટ પ્રાણી (તેમને) આત્મીય (એટલે આત્માનાં) માને છે.
તેમ જ ઘર, ધન, દારા, સ્ત્રી (ભાર્યા), પુત્રો (આત્મજો), મિત્રો (સુહૃદો) અને શત્રુઓ
(અમિત્રો) વગેરે.