PDF/HTML Page 21 of 40
single page version
મિથ્યાત્વ છે. શુભરાગ પોતે મિથ્યાત્વ નથી પણ તેને હિતરૂપે માનવો તે મિથ્યાત્વ છે.
ધર્મી જીવ જ્ઞાનસ્વભાવને રાગ વગરનો, કર્મ વગરનો અનુભવે છે. તે જ મોક્ષમાર્ગ છે,
તે જ સારો છે.
અનુભવમાં લેતાં, સમસ્ત પુણ્ય–પાપથી પર એવા અતીન્દ્રિય આનંદનું વેદન થાય છે.
ઈન્દ્રિયો વડે કે પુણ્યના વિકલ્પો વડે એનું લક્ષ ન થઈ શકે. એની પોતાની જાતિનું
અતીન્દ્રિય જ્ઞાન અંતર્મુખ થઈને સર્વજ્ઞસ્વભાવને ઓળખી શકે છે. સર્વજ્ઞસ્વભાવને
ઓળખનારું જ્ઞાન રાગથી પાર છે. પુણ્યને મોક્ષમાર્ગ માનીને તેના કર્તૃત્વમાં અટકતાં
સર્વજ્ઞસ્વભાવ ભૂલાઈ જાય છે. માટે જ્ઞાનથી તે પુણ્ય–પાપ ભિન્ન છે. આવું ભેદજ્ઞાન
કરીને જે સર્વજ્ઞસ્વભાવને અનુભવે છે તે સાધક થઈને અલ્પકાળમાં સિદ્ધપદને સાધે છે.
ભેગી થાય તોપણ ધર્માત્માની જ્ઞાનજ્યોતને બુઝાવી શકતી નથી.
PDF/HTML Page 22 of 40
single page version
મન–વચ–તન–લીના,
ઝૂઠ વચ પરિહાર,
(૨) પછી શ્રી ગુરુ પાસે જઈ સમસ્ત
(૩) વળી ચેતન કે જડ (ચિતરેલી)
PDF/HTML Page 23 of 40
single page version
ચાર ઘાતિયા ઘાતિ,
કાલ અનંતાનંત
(૪) વળી કેવા છે તે મુનિ? સકળ
(૬) એ સિદ્ધદશા પામીને તે જીવ
PDF/HTML Page 24 of 40
single page version
અરે મત કંપે જીયા,
કઠિન કઠિન સે મિત્ર!
કાર્ય કરે છે તેઓ પણ આવા સિદ્ધપદને
ભગવાનના ઉપદેશનો વિશ્વાસ નથી, તે
જીવ વિષયભોગોમાં મગ્ન થઈને
નરકોમાં દુઃખ ભોગવે છે. સંસારમાં
સુખ–દુઃખ તો પૂર્વકર્મના વિપાક
અનુસાર થાય છે, –અરે જીવ! તેનાથી
તું ડર મા! ઉદયમાં જે આવ્યું હોય તેને
સહન કર; હે મિત્ર! ઘણી ઘણી
કઠિનતાથી આ મનુષ્યજન્મ મળ્યો છે.
માટે તેને તું વ્યર્થ મત ગુમાવ. હે ભાઈ!
આ નર ભવમાં તું સ્વ–પરની
ઓળખાણ કર; કેમકે જેમ સમુદ્રમાં
ડુબેલો રાઈનો દાણો ફરી મળવો મુશ્કેલ
છે તેમ આ મનુષ્યજન્મ વીતી ગયા
પછી ફરી મળવો મુશ્કેલ છે. સમ્યક્ત્વની
પ્રાપ્તિ સહિત તો નરકવાસ પણ ભલો
છે; પરંતુ સમ્યક્ત્વહીન એવા
મિથ્યાત્વથી મદમાતો જીવ દેવ કે રાજા
(૯) સમ્યક્ત્વ તે આત્માનો
સહજસ્વભાવ છે; તે નથી તો ધન
ખર્ચવાથી થતું; તેમાં નથી કોઈ સાથે
લડવાનું, નથી કોઈ પાસે દીનતા
કરવાનું, કે નથી ઘરબાર છોડવાનું;
સહજસ્વભાવરૂપ આત્માનો અનુભવ
કરવો–તે સમ્યક્ત્વ છે. તેના વગરનાં
PDF/HTML Page 25 of 40
single page version
ઢાલ
ઉપદેશ આપતાં કહે છે કે હે રાજન્! આ
રાજલક્ષ્મી વગેરે વૈભવ તો કેવળ
પૂર્વપુણ્યનું ફળ છે; આત્માના હિતને
માટે તમે જૈનધર્મનું સેવન કરો દશામા
ભવે તમે તીર્થંકર થવાના છો.
PDF/HTML Page 26 of 40
single page version
જ્ઞાની કહે છે કે આત્મા ખોરાક ખાય તો મરી જાય.
PDF/HTML Page 27 of 40
single page version
૩૦પ. જીવનું નિજઘર ક્યું? ને પરઘર
આત્માને જ્ઞાનરૂપ ઓળખે અને વળી
એક સાથે બની શકે નહીં.
સમ્યક્ત્વરૂપી મુગટ અને ચારિત્રરૂપી
જીવ–અજીવની ભિન્નતાનું જેને ભાન
PDF/HTML Page 28 of 40
single page version
જે જડ હોય તે.
૩૧૪. અજ્ઞાન દશામાં શું હતું?
અત્યંત
અવિનાશી ચૈતન્યદ્રવ્યને જ પોતાનું
‘હું જીવ છું’ શરીર હું નથી. –એમ શીખવું.
૩૨૦. ખોરાક વગર આત્મા જીવે?
હા; જો ખાય તો મરી જાય; કેમકે જડ
આત્મા પોતાના ચેતનભાવથી જ સદા
દેહ આવે ને જાય તેને આત્મા જાણે, પણ
દેહબુદ્ધિ ઘૂંટાઈ ગઈ છે તેથી.
PDF/HTML Page 29 of 40
single page version
તે જ્ઞાન વગરના છે; આત્માનું નિજરૂપ
પુણ્ય પણ મોક્ષનું કારણ નથી, બંધનું જ
ના; રાગ તો આકુળતાની ભઠ્ઠી છે, તેમાં
૩૩૮. મુમુક્ષુ જીવે શેમાં લાગ્યા રહેવું?
વીતરાગવિજ્ઞાનમાં લાગ્યા રહેવું, પુણ્ય–
૩૪૦. રાગ રાખીને કેવળજ્ઞાન કે મોક્ષ
૩૪૩. શું ધર્મીને શુભરાગ ન થાય?
થાય; પણ તેને તે મોક્ષનું કારણ ન માને.
PDF/HTML Page 30 of 40
single page version
આત્માને ધર્મનો લાભ નથી થતો.
ધર્મીને ચૈતન્યના અનુભવનો ઉત્સાહ છે,
જી ના; ચૈતન્યને બંધન એ તો શરમ છે.
૩પ૭. સુખ રાગમાં હોય કે વીતરાગતામાં?
વીતરાગતામાં જ સુખ છે, રાગમાં સુખ નથી.
૩પ૮. મોક્ષની શ્રદ્ધા ક્યારે થાય?
જ્ઞાનસ્વભાવને ઓળખે ત્યારે; કેમકે
સંસાર.
૩૬૩. ચૈતન્યપદની પ્રીતિથી શું મળે? મોક્ષ.
PDF/HTML Page 31 of 40
single page version
અપેક્ષાએ બંને સરખા કહ્યા છે; પણ કેવળીભગવાનના જ્ઞાન કરતાં શ્રુતકેવળીનું
જ્ઞાન અનંતમા ભાગનું છે. શ્રુતકેવળી એટલે શ્રુતમાં પૂરા; અને કેવળીજ્ઞાની તો
સર્વજ્ઞ છે. શ્રુતકેવળી તે છદ્મસ્થ–મુનિરાજ છે, ને કેવળીભગવાન તો અરિહંત કે
સિદ્ધ છે.
વિભાગ ન થઈ શકે એવો છેલ્લો ભાગ) તેને અવિભાગપ્રતિચ્છેદ કહેવાય.
જેમકે કોઈ પણ જીવનું જ્ઞાન કેટલું? કે અનંતાનંત અવિભાગપ્રતિચ્છેદ થાય
એટલું.
પરમ ઉપકાર છે.
અત્યારે કરીએ છીએ તેમ તેનું સમજવું.
હોવાથી તે જ ભવે તેઓ મોક્ષ નથી પામતા; પણ ત્યાંથી સ્વર્ગે જઈ, બીજા ભવે
મોક્ષ પામે છે. તે મુજબ મરૂદેવીનો આત્મા સ્વર્ગનો એક અવતાર કરીને પછી
મનુષ્ય થઈ મુનિ થઈ મોક્ષ પામ્યો. તેમના મોક્ષગમન પછી કેટલાય વર્ષો બાદ
(અસંખ્ય વર્ષો બાદ) ભરતક્ષેત્રમાં બીજા તીર્થંકર (અજિતનાથ) થયા.
PDF/HTML Page 32 of 40
single page version
PDF/HTML Page 33 of 40
single page version
* જ્ઞાનને પરની, ઈન્દ્રિયોની, રાગની અપેક્ષા નથી, એકલા આત્માના સ્વભાવને
છે. ઈન્દ્રિયોવડે જાણે એવો આત્મા નથી.
છે. શબ્દશ્રુતના અવલંબને થતું જ્ઞાન તે ખરૂં ભાવશ્રુત નથી, ચૈતન્યસ્વભાવના જ
અવલંબને ભાવશ્રુત થાય છે; ને તે અતીન્દ્રિયઆનંદથી સહિત છે.
નથી. ઈન્દ્રિયના અવલંબનમાં આકુળતા છે, તે આત્માના પરમાર્થસ્વરૂપમાં નથી.
પરમાર્થસ્વરૂપ ઓળખાતું નથી, ઈન્દ્રિયોથી આત્મા અત્યન્ત જુદો છે એમ ભેદજ્ઞાન
કરાવીને અતીન્દ્રિય જ્ઞાનમય આત્મા ઓળખાવ્યો છે.
બંધનું કારણ છે. રાગ તો આત્મા નહીં, ને એકલું ઈન્દ્રિયજ્ઞાન તે પણ ખરેખર આત્મા
નહીં. આત્મા તો અતીન્દ્રિય જ્ઞાનસ્વરૂપ છે.
ઈન્દ્રિયો વડે જાણતો નથી. આત્મા પોતે અતીન્દ્રિય છે, તો તે અતીન્દ્રિયજ્ઞાન વડે જ
જાણનારો છે.
PDF/HTML Page 34 of 40
single page version
આવે છે.
અંતર્મુખ થયેલા જ્ઞાનમાંથી ઈન્દ્રિયોનું આલંબન છૂટી જાય છે, અને એ રીતે
અતીન્દ્રિય થયેલું જ્ઞાન જ આત્માને જાણી શકે છે. આવા જ્ઞાનથી આત્માને જાણતાં
આનંદ થાય છે.
સ્વસંવેદન થાય છે.
છે, ઈન્દ્રિયજ્ઞાન વડે તે જણાતો નથી, જ્યારે શરીર તો ઈન્દ્રિયજ્ઞાન વડે પણ જણાય
છે, –માટે આત્મા અને શરીર જુદા છે.
લક્ષ રહે ત્યાં સુધી આત્મા જણાય નહિ; વાણીથી પાર થઈને, ઈન્દ્રિયોનું અવલંબન
છોડીને, અતીન્દ્રિયજ્ઞાન વડે સ્વસંવેદન કરે ત્યારે જ આત્મા જણાય છે.
અતીન્દ્રિય થઈને સ્વજ્ઞેયના અચિંત્ય મહિમામાં એવું લીન થશે કે પછી જગતના કોઈ
જ્ઞેય તને પોતાપણે નહિ ભાસે. સ્વજ્ઞેયને જાણતાં જ્ઞાન તેના મહિમામાં તન્મય થાય
છે, નિજમહિમામાં લીન થાય છે. જો કે રાગ પણ સ્વજ્ઞેય છે, પરંતુ શુદ્ધ દ્રવ્ય–ગુણને
સ્વજ્ઞેયપણે લક્ષમાં લેતાં તેના અચિંત્ય મહિમામાં પાસે રાગ તો ક્યાંય ગૌણ થઈ
જાય છે, એટલે શુદ્ધ સ્વજ્ઞેયથી તે બહાર રહી જાય છે. આ રીતે
PDF/HTML Page 35 of 40
single page version
નિશ્ચયની મુખ્યતા ને વ્યવહારની ગૌણતા) થઈ જાય છે, ભૂતાર્થસ્વભાવના આશ્રયે
સમ્યગ્દર્શન ન થવાનો મહાન સિદ્ધાંત પણ આમાં આવી જાય છે.
સ્વસન્મુખ થયેલા અતીન્દ્રિયજ્ઞાન વડે જ તારી અચિંત્ય પ્રભુતા તને દેખાશે, ને
પરમ આનંદ થશે.
દરિયો ઊછળે તેને કોણ રોકી શકે? જ્ઞાન જો ઈન્દ્રિયોના અવલંબનમાં રોકાય તો
આનંદનો દરિયો ઉલ્લસે નહીં.
અનુભવ થાય! એવા જિજ્ઞાસુને ‘
ઉપકાર કર્યો છે.
છે. સ્વસંવેદન–પ્રત્યક્ષરૂપ નિશ્ચય વગર એકલા પરોક્ષ અનુમાનવડે આત્માનું સાચું
સ્વરૂપ જણાય નહીં.
ઓળખાય નહી. અંતર્મુખ થઈને નિર્વિકલ્પ અનુભવ કરે ત્યારે જ આત્માનું સાચું
સ્વરૂપ અનુભવમાં આવે.
કેમકે ઈન્દ્રિયગમ્ય ચિહ્નો તે કાંઈ આત્માનાં ચિહ્ન નથી. આત્માનું ચિહ્ન તો અતીન્દ્રિય
ઉપયોગ છે; અને તે તો પ્રત્યક્ષ સ્વસંવેદનનો વિષય છે. આત્મામાં એવી પ્રકાશશક્તિ
છે કે સ્વસંવેદનના પ્રકાશવડે પોતે પોતાને પ્રત્યક્ષ અનુભવે છે.
PDF/HTML Page 36 of 40
single page version
શકાય કે જ્યારે પોતામાં આત્માનું સ્વસંવેદનપ્રત્યક્ષ થયું હોય. અથવા સામો
અજ્ઞાનીજીવ હોય, તેને સ્વસંવેદન થયું ન હોય, એવા જીવનું પણ જે ખરૂં
ચૈતન્યસ્વરૂપ છે તેને. ધર્મીજીવ પોતાના સ્વસંવેદનપૂર્વકના અનુમાનથી જાણી લ્યે છે.
સ્વસંવેદન વગરના એકલા અનુમાનથી જણાઈ જાય એવો આત્મા નથી.
વાત પાંચમા બોલમાં કહેશે.
આત્માનું સ્વરૂપ નથી. ને તેના વડે આત્મા જણાતો નથી.
સાચી ઓળખાણ થઈ શકતી નથી.
થાય. અને એવી ઓળખાણ થાય તેને દેવ–ગુરુ–ઉપર અપૂર્વ પ્રમોદ જાગે. ઓળખાણ
વગર ખરો પ્રમોદ ક્યાંથી આવે?
ચૈતન્યનો અનુભવ નથી તેને બીજી ગમે તેટલી ધારણા હોય તોપણ તે સંસારના
માર્ગે જ છે, ધર્મના માર્ગે નથી. ધર્મના રાહ તો અંદર ચૈતન્યમાં છે.
PDF/HTML Page 37 of 40
single page version
PDF/HTML Page 38 of 40
single page version
PDF/HTML Page 39 of 40
single page version
શુભ રાખવાયોગ્ય–એવા ભેદને તેમાં અવકાશ નથી.
રાગની સન્મુખતાથી કદી સમ્યગ્દર્શનાદિની ઉત્પત્તિ થતી નથી. –આ રીતે જ્ઞાનને અને
રાગને ભિન્ન સ્વભાવપણું છે.
જ્ઞાનસ્વભાવને ભેદજ્ઞાનવડે અજ્ઞાની જીવ જાણતો નથી. જો જાણે તો રાગ વગરનો
આનંદ થાય.
અનુભવતો થકો મોક્ષને સાધે છે.
જો સર્વજ્ઞસ્વભાવ બેઠો તો રાગની રુચિને જરાપણ અવકાશ રહેતો નથી; કેમકે
તણખલાં આડે મોટા ચૈતન્યપહાડને દેખતો નથી.
કેવળજ્ઞાન તરફ વળી, તે કંકુંવરણે પગલે કેવળજ્ઞાન લેવા ચાલ્યો.
કેમકે મોક્ષના માર્ગમાં સમસ્ત બંધભાવોને નિષેધવામાં આવ્યા છે, ને જ્ઞાનસ્વભાવનું જ
અવલંબન કરાવવામાં આવ્યું છે.
PDF/HTML Page 40 of 40
single page version
