PDF/HTML Page 21 of 45
single page version
જણાવેલાં ગુજરાતી તેમજ હિંદી પુસ્તકો ઉપર કમિશન કાપીને વેચવાનું નક્કી કરવામાં
આવ્યું છે. નીચેની યોજના મહા સુદ ૨) તા. ૩૧–૧–૬૮ સુધીની જ છે. તો આનો લાભ
લેવા સર્વને વિનંતિ છે. દરેકે આ પુસ્તકો ખરીદવા તથા અભ્યાસવા યોગ્ય છે.
PDF/HTML Page 22 of 45
single page version
नाम
PDF/HTML Page 23 of 45
single page version
આત્મવસ્તુને અનુભવમાં લીધી ત્યારે સિદ્ધદશાની સાચી ઓળખાણ થઈ.
સમ્યગ્દર્શનાદિ દીવડા પ્રગટાવ્યા ને સાચી દીવાળી ઊજવી.
કર્યું છે. આવું સ્વાધીન સ્વરૂપ ઓળખીને, પોતાના ઉપયોગને આત્મસન્મુખ કરતાં જ્ઞાનજ્યોત
પ્રગટે છે, મોક્ષમાર્ગ પ્રગટે છે. આવા માર્ગે ભગવાન આજે મોક્ષ પધાર્યા.
ભગવાન મહાવીર પરમાત્મા આજે સંપૂર્ણ શુદ્ધ એવી આત્મદશાને પામ્યા. તેનો આજે દિવસ છે.
ભગવાનને સિદ્ધદશા આજે પ્રગટી તે આનંદમય છે, તેથી આજે આનંદનો દિવસ છે; તેની
ભાવનાનો દિવસ છે. આત્માના આવા અતીન્દ્રિય આનંદનું સ્વરૂપ લક્ષમાં લ્યે તો બીજે ક્્યાંય
સુખબુદ્ધિ રહે નહિ; એટલે પરભાવોથી પાછો વળીને તે આત્મા મોક્ષના માર્ગે ચાલ્યો. –તેણે
મોક્ષનો ઉત્સવ પોતામાં કર્યો.
છે, ને મોક્ષના માર્ગે આવવા માંગે છે, –તે એમ જાણે છે કે જ્ઞાનપિંડ મારો આત્મા રાગાદિનો
કર્તા–ભોક્તા નથી, આનંદનો જ કર્તા–ભોક્તા છે. અરે, મારા જ્ઞાનમાં આ દુઃખ શા? –આ
પરભાવના વેદન કેવા? જ્ઞાનમાં તો શાંતિ અને આનંદ હોય, –આમ વિવેક કરીને ધર્મી જીવ
પોતાના જ્ઞાનને રાગ અને હર્ષાદિથી જુદું અનુભવે છે. એ અનુભવમાં આનંદની સાચી મીઠાશ
છે; બાકી લાડુ વગેરે તો અચેતન છે, તેમાં આનંદ કેવો? તેમાં ક્યાંય ચેતનના કિરણો નથી,
ચેતનપ્રકાશ તેમાં નથી, જ્ઞાનકિરણોથી ઝગમગતો આત્મા પ્રકાશે છે, તેનો અનુભવ કર તો તારા
આત્મામાં સાદિ–અનંત સુખનું વર્ષ બેસે. જ્ઞાનદીવડા વગર સાચી દીવાળી કેવી! જ્ઞાનદીવડા જેના
આત્મામાં પ્રગટ્યા તે આત્મા શોભી ઊઠ્યો, તેણે ખરી દીવાળી પ્રગટ કરી.
PDF/HTML Page 24 of 45
single page version
સાધનને બહારમાં શોધે છે તેઓ સાધનની ઊંડી તપાસ કરનારા
નથી પછી છીછરીબુદ્ધિવાળા છે. એટલે કે બાહ્યદ્રષ્ટિવાળા છે, જેઓ
અંતરમાં ઊતરીને શોધ કરે છે તેમને તો પોતાના હિતનું સાધન
પોતામાં જ ભાસે છે; કેમકે કર્તાનું સાધન પોતાથી ભિન્ન હોતું નથી.
એને માટે બહારમાં બીજું કોઈ સાધન નથી. સાધનારનું ખરૂં સાધન પોતાથી અભિન્ન
અનુભવનારી તે ભગવતી પ્રજ્ઞા વડે, આત્મા અને બંધ એ બંનેના ચોક્કસ લક્ષણો જાણીને
વડે શુદ્ધાત્માનું ગ્રહણ થાય છે. આ રીતે આત્માથી અભિન્ન એવી પ્રજ્ઞા જ શુદ્ધાત્માના
અનુભવનું સાધન છે; બીજું કોઈ ભિન્ન સાધન નથી.
અંશ–અંશીભેદરૂપ વ્યવહારથી શું સાધ્ય છે? તેના ઉત્તરમાં આચાર્યદેવ કહે છે કે તેનાથી
એમ આચાર્યદેવે ન કહ્યું; પણ તેનાથી કાંઈ જ સાધ્ય નથી એમ
PDF/HTML Page 25 of 45
single page version
રાગને સાધન બનાવીને આત્માને અનુભવી શકાતો નથી. સીધેસીધો સ્વભાવમાં
ઉપયોગ મુકીને આત્મા અનુભવાય છે; એટલે આત્મા પોતે જ પોતાના સ્વાનુભવનું
સાધન થાય છે.
શોધવાની વ્યગ્રતા ન કરો, એટલે કે અંતરના સ્વભાવને જ અવલંબો. –એવો ઉપદેશ
પ્રવચનસારની ૧૬ મી ગાથામાં આપ્યો છે.
તેમાં બીજા કોઈ સાધનની મારે જરૂર નથી, –એમ નક્કી કરીને ધર્માત્મા બાહ્ય
સાધનોનો આશ્રય લેતા નથી પણ પોતાના આત્માનો જ આશ્રય કરીને પરિણમે છે;
એટલે સ્વાશ્રયે આત્મા પોતે જ સાધન થઈને નિર્મળભાવરૂપ પરિણમે છે.
આચાર્યદેવ કહે છે કે ‘જે પુરુષ, એ રીતે કર્તા, કરણ, કર્મ અને કર્મફળ આત્મા જ છે–
એમ નિશ્ચય કરીને ખરેખર પરદ્રવ્યરૂપે પરિણમતો નથી તે જ પુરુષ, પરદ્રવ્ય સાથે સંપર્ક
જેને અટકી ગયો છે અને દ્રવ્યની અંદર પર્યાયો જેને પ્રલીન થયા છે એવા શુદ્ધાત્માને
ઉપલબ્ધ કરે છે. ’
છે. શુદ્ધઉપયોગરૂપ નિર્મળ પર્યાય આત્મા સાથે અભેદ હોવાથી અભેદપણે આત્મા જ
પોતે પોતાનું સાધન છે. અરે જીવ! આ સન્તો તને તારી સાધનસામગ્રી બતાવે છે.
સાધનનો કેટલો બધો વૈભવ તારામાં ભર્યો છે તે તને ઓળખાવે છે. સમ્યગ્દર્શન અને
કેવળજ્ઞાન એ બધાનું તારામાં જ સાધન હોવા છતાં એને ભૂલીને તું બહારમાં કેમ ફાંફાં
મારી રહ્યો છે? અનંતકાળ બહારનાં સાધનો સેવ્યાં પણ તારા હાથમાં કાંઈ ન આવ્યું,
ભવભ્રમણનો આરો ન આવ્યો...માટે એનાથી ભિન્ન ખરૂં સાધન અંદરમાં છે તેને શોધ.
PDF/HTML Page 26 of 45
single page version
રાગ તે મોક્ષમાર્ગ નથી. ધર્મી જાણે છે કે મારો આત્મા પોતે જ સાધન થઈને
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપે પરિણમે છે. જોકે હું કર્તા, હું સાધન–એવા ભેદને તે
અવલંબતો નથી પણ અભેદઅનુભૂતિમાં છએ કારકો ભેગા સમાઈ જાય છે. જ્ઞાન સાથે
અભિન્ન છએ કારકો પરિણમી રહ્યા છે.
સાધ્યની સિદ્ધિ થતી નથી. વ્યવહાર તે સાધક અને નિશ્ચય તે સાધ્ય–એમ કહેવામાં આવે
છે તે ઉપચારથી છે. વર્તમાન વર્તતી નિર્મળ પર્યાયનો ઉત્કૃષ્ટ સાધક થઈને આત્મા જ
તેને કરે છે. સાધક પોતે, સાધન પોતામાં ને સાધ્ય પણ પોતામાં. જ્ઞાનલક્ષણથી લક્ષિત
આત્મામાં એ બધુંય ભર્યું છે.
એટલે કે રાગને અને શુદ્ધતાને ભિન્ન ભિન્ન ઓળખાવવા એમ કહેવાય છે કે છઠ્ઠાની
શુદ્ધતા તે સાતમાનું ખરેખર સાધન છે. –એટલે કે તેની સાથેનો રાગ તે ખરૂં સાધન
નથી.
પોતે જ સાધનપણે પરિણમ્યો છે, એમ અભેદ સાધન બતાવ્યું છે. કરણશક્તિને લીધે
આત્મા જ પોતાની સર્વ પર્યાયોનો સાધકતમ છે, પોતે જ સાધન છે. ‘સાધકતમ’ કહેતાં
તે એક જ સાધન છે ને બીજું સાધન નથી. બીજું સાધન કહેવું તે વ્યવહાર છે.
હોય તે બીજા પાસે માંગે. પણ અહીં તો બધુંય સાધન પોતાની પાસે છે જ. તેનું
અવલંબન લે એટલી જ વાર છે. ઈન્દ્રિયો તારું સાધન નહિ, નિમિત્તો સાધન નહિ,
વિકલ્પો સાધન નહિ, ભેદરૂપ વ્યવહાર સાધન નહિ; છતાં એ બધાને સાધન
PDF/HTML Page 27 of 45
single page version
સાધન છે–તે સત્યાર્થ છે એમ જાણવું.
એ બધું સમજવું જોઈએ. અંદરમાં નિજાત્માનું લક્ષ જેને નથી તેને બહારના સાધનો
ઉપચારથી પણ સમ્યક્ત્વનું સાધન થતા નથી. ઉપચાર પણ ખરેખર ત્યારે લાગુ પડે કે
જ્યારે અંદરમાં પોતાને પરમાર્થનું લક્ષ હોય. જો ઉપચારને જ પરમાર્થ માની લ્યે ને
સાચા પરમાર્થને ભૂલી જાય તો તો તે યથાર્થવસ્તુને ક્યાંથી સાધી શકે? ભાઈ, આ તો
વીતરાગી જિનમાર્ગ છે, એનાં રહસ્યો ઊંડાં છે. પોતાના સ્વભાવના ભરોસા વગર
જિનમાર્ગમાં એક પગલુંય ચલાશે નહીં.
એટલે હું જ સાધન છું, બીજા કોઈ સાધનની મને જરૂર નથી–એમ નિજસ્વભાવનો
વિશ્વાસ આવતાં તે જીવ પરાશ્રય છોડીને સ્વાશ્રયે શુદ્ધતારૂપ પરિણમે છે ને તેનું વહાણ
ભવસમુદ્રથી તરી જાય છે. જુઓ, આ તરવાનો ઉપાય! તે–તે સમયના નિર્મળભાવરૂપે
પરિણમતો આત્મા સ્વયં સાધન છે. જ્ઞાનશક્તિ વડે આત્મા પોતે પરિણમીને
કેવળજ્ઞાનનું સાધન થાય છે; આનંદશક્તિવડે આત્મા પોતે સાધન થઈને અતીન્દ્રિય
આનંદરૂપે પરિણમે છે; શ્રદ્ધાશક્તિવડે આત્મા પોતે સાધન થઈને ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વરૂપ
પરિણમે છે. આમ સર્વે ગુણોમાં પોતપોતાની નિર્મળપર્યાયનું સાધન થવાની તાકાત છે.
સમજાવવા માટે જુદા જુદા ગુણભેદથી વાત કરી, બાકી તો કરણશક્તિવાળા
અભેદઆત્મામાં બધા ગુણ–પર્યાયો સમાઈ જાય છે. આવા અભેદ આત્માને જાણવો–
માનવો–અનુભવવો તે મોક્ષમાર્ગ છે.
સાધનારી ઈષ્ટદેવી છે, બીજી કોઈ દેવીને ધર્મીજીવ સ્વકાર્યનું સાધન માનતા નથી.
કરણશક્તિરૂપી દેવીને ઉપાસીને, એટલે કે કરણશક્તિવાળા આત્માને ધ્યેયરૂપ બનાવીને
ધર્મી પોતાના સ્વકાર્યને સાધે છે.
PDF/HTML Page 28 of 45
single page version
છે તે પરમાણુમાં નથી, પણ પરમાણુમાં જડતા, વર્ણ–ગંધ–રસ–સ્પર્શ વગેરે સ્વભાવો છે.
દરેક પદાર્થની શક્તિ જ તેના કાર્યની સાધક છે. તેમાંથી અહીં તો આત્મશક્તિના
અને તેનું સાધન, બંને વચ્ચે ભેદ નથી; ખરેખર સાધન ને સાધ્ય વચ્ચે પણ ભેદ નથી.
રાગ સાધન ને નિર્મળપર્યાય સાધ્ય–એવું તો નથી, ને વર્તમાન અધૂરી પર્યાય સાધન ને
પૂરી પર્યાય તેનું સાધ્ય–એમ પણ ખરેખર નથી. તે–તે પર્યાયમાં અભેદ પરિણમતો
આત્મા પોતે જ તેનું સાધન છે, પોતે જ સાધક છે. કરણશક્તિવડે આત્મા પોતે
સ્વતંત્રપણે પોતાનું સાધન થાય છે.
તેનું સાધન કોણ? શું શરીરનું મજબૂત સંહનન હતું તે
ન હતું. શરીરને ધ્યાનનું સાધન કહેવું તે તો સ્થૂળ ઉપચાર
છે. અંદર પોતાની કરણશક્તિને લીધે આત્મા પોતે જ
સાધન થઈને ઉપયોગની સ્થિરપર્યાયરૂપે પરિણમ્યો છે.
શરીરેય તેનું સાધન નથી ને વિકલ્પોય તેનું સાધન નથી.
વૈભવની વાત છે; તેમાં આત્માની હીનતાની વાત હોય નહીં. જેમ ‘ભરતેશવૈભવ’
ચૈતન્યવૈભવધારી આત્મા, તેને પોતાના કાર્ય માટે શરીરાદિ જડ સાધનની જરૂર પડે
એમ કહેવું તે તો તેની હીનતા કરવા જેવું છે. ચૈતન્યવૈભવમાં સાધનની એવી ખેંચ નથી
કે બીજા સાધનની મદદ લેવી પડે. એ તો સ્વાધીનપણે પોતાના જ સાધન વડે પોતાનું
કાર્ય કરનારો છે. પોતે જ સાધનસ્વભાવથી પરિપૂર્ણ છે.
PDF/HTML Page 29 of 45
single page version
તરફથી પસંદ કરાયેલા ઘણા વચનામૃત આવેલા, તેમાંથી
સંકલન કરીને અહીં અપાય છે. ગતાંકમાં જણાવેલ
રાજકોટથી બેન કલ્પનાકુમારી તથા મુંબઈથી વિજયાબેન–
વગેરે જિજ્ઞાસુઓ તરફથી પણ વચનામૃતો મળ્યા છે; તે
‘રાત્રિ વ્યતિક્રમી ગઈ, પ્રભાત થયો; નિદ્રાથી મુક્ત થયા, હવે ભાવનિદ્રા ટાળવાનો પ્રયત્ન
(૨૦૬) સમ્યક્ત્વ પામ્યા છે એવા પુરુષનો નિશ્ચય થયે, અને જોગ્યતાના કારણે જીવ
(૨૦૮) આત્મસ્વભાવની નિર્મળતા થવાને માટે મુમુક્ષુ જીવે બે સાધન અવશ્ય કરીને
PDF/HTML Page 30 of 45
single page version
(૨૧૦) શાસ્ત્રોમાં માર્ગ કહ્યો છે, મર્મ કહ્યો નથી; મર્મ તો સત્પુરુષના અંતરમાં રહ્યો છે. (પ૮)
(૨૧૧) જિનપદ નિજપદ એકતા,
(૨૧પ) સજીવનમૂર્તિ પ્રાપ્ત થયે જ સત્ પ્રાપ્ત થાય છે, સત્ સમજાય છે, સત્નો માર્ગ મળે
બંધન છે. આ અમારું હૃદય છે. (૧૯૮)
(૨૧૮) સર્વ પ્રકારની ક્રિયાનો, યોગનો, જપનો, તપનો, અને તે સિવાયના પ્રકારનો લક્ષ
રાખવા યોગ્ય છે. અમે જે આ વચન લખ્યાં છે તેનાં સર્વ જ્ઞાનીપુરુષો સાક્ષી છે. (૭૧૯)
જાણ્યાનું પ્રયત્ન થશે, અને સર્વ જાણ્યાનું પ્રયત્ન એક આત્મા જાણવાને માટે છે. (૬૪)
(૨૨૩) ‘જ્ઞાનનું ફળ વિરતિ છે’ –વીતરાગનું
PDF/HTML Page 31 of 45
single page version
છે. (૭૪૯)
નથી. (૬૨)
(૨૨૬) કર્તા–ભોક્તા કર્મનો, વિભાવ વર્તે જ્યાંય, વૃત્તિ વહે નિજભાવમાં થયો અકર્તા
(૨૨૯) સર્વ જીવ પ્રત્યે, સર્વ ભાવ પ્રત્યે અખંડ એકરસ વીતરાગદશા રાખવી એ જ સર્વ
છું–એમ આત્મભાવના કરતાં રાગદ્વેષનો ક્ષય થાય. (૬૯૨)
(૨૩પ) પરમયોગી એવા ઋષભદેવાદિ પુરુષો
PDF/HTML Page 32 of 45
single page version
ત્યાંસુધીમાં જીવે અસંગપણું નિર્મોહપણું કરી લઈ અબાધ્ય અનુભવસ્વરૂપ એવું નિજસ્વરૂપ
જાણી, બીજા સર્વભાવ પ્રત્યેથી વ્યાવૃત્ત થવું, –કે જેથી ફરી જન્મમરણનો ફેરો ન રહે. (૭૮૦)
શ્રીમદ્રાજચંદ્રજી પચીસવર્ષની વયે ભવના અંતનો ભણકાર કરતાં લખે છે કે “વર્તમાનકાળ
પ્રાપ્ત થાય એવું પણ છે. માટે વિચારવાન જીવે તે લક્ષ રાખી, ઉપર કહ્યા તેવા પ્રવાહોમાં ન
પડતાં, યથાશક્તિ વૈરાગ્યાદિ અવશ્ય આરાધી, સદ્ગુરુનો યોગ પ્રાપ્ત કરી, કષાયાદિ દોષ છેદ
કરવાવાળો એવો, અને અજ્ઞાનથી રહિત થવાનો સત્ય માર્ગ પ્રાપ્ત કરવો. (૪૨૨)
* પત્રની શરૂઆતમાં ‘સહજાત્મસ્વરૂપ’ ને યાદ કર્યું છે.
* ઘણે સ્થળે વિચારવાન પુરુષોએ એમ કહ્યું છે કે જ્ઞાન થયે કામ, ક્રોધ, તૃષ્ણાદિ ભાવ
ન પડે કે ઓછાં ન થાય. મૂળ સહિત છેદ તો જ્ઞાને કરીને થાય. પણ કષાયાદિનું મોળાપણું કે
ઓછાપણું ન થાય ત્યાંસુધી જ્ઞાન ઘણું કરીને ઉત્પન્ન જ ન થાય.
PDF/HTML Page 33 of 45
single page version
કારણરૂપ થાય છે.
* માંડમાંડ આજીવિકા ચાલતી હોય તો પણ મુમુક્ષુને તે ઘણું છે.
* પરમાર્થ આત્મા શાસ્ત્રમાં વર્તતો નથી, સત્પુરુષમાં વર્તે છે. (૭૦૬) (ચાલુ)
હોય?
અતીન્દ્રિય આનંદનું વેદન હોય છે; તે વખતે નિશ્ચય
સમ્યક્ત્વ થયું છે, ને જ્ઞાનમાં ઈંદ્રિયોનું અવલંબન છૂટીને
અંશે અતીન્દ્રિયપણું થયું છે. નિર્વિકલ્પઅનુભૂતિ સદાકાળ
ભલે ન હોય પણ ચોથું ગુણસ્થાન પ્રગટવાના કાળે તો
જરૂર હોય છે. –આ ચાર વસ્તુ વગર ધર્મ કે મોક્ષમાર્ગની
શરૂઆત થતી નથી, સાધકપણું થતું નથી. એના વગર
પણ જે ચોથું ગુણસ્થાન માને તેને ધર્મની કે ચોથા
ગુણસ્થાનની પણ ખબર નથી, એટલે કે સમ્યગ્દર્શનની
ખબર નથી; ‘સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ મોક્ષમાર્ગ
તેણે જાણ્યો નથી.
જગમાંહી જિનેશ્વરકે લઘુનંદન.”
PDF/HTML Page 34 of 45
single page version
અલોકાકાશમાં પુદ્ગલનો જ અભાવ છે, તો પુદ્ગલજન્ય અંધકાર કે પ્રકાશ ત્યાં કેમ હોય?
–એ જ રીતે અરૂપી આત્મામાં પણ અંધારું કે અજવાળું નથી. હા, જ્ઞાનપ્રકાશની અપેક્ષાએ
આત્મામાં પ્રકાશ કહેવો હોય તો કહેવાય.
પ્ર:– હું મારાથી થાય એટલો પુરુષાર્થ કરું છું છતાં જ્ઞાન કેમ નથી થતું?
લાઈન કરી હોય તેમ ભરતક્ષેત્રના બે ભાગ કરે છે; તથા ગંગા અને સિંધુ નામની બે મોટી
નદી ઉત્તરથી દક્ષિણ તરફ વહે છે, તે બે નદીને કારણે ઉપરોક્ત બંને ભાગોમાંથી દરેકના
ત્રણ ત્રણ ખંડ થઈ જાય છે–આ રીતે ભરતક્ષેત્રના છ ખંડ થાય છે. આ સમજવા માટે તમે
એક કાગળમાં તમારા હાથે અર્ધગોળ કરો. પછી તેમા પૂર્વ પશ્ચિમ છેડે એક સળંગ લીટી
દોરો તથા બીજી બે લાઈન ઉત્તર ને દક્ષિણ છેડા વચ્ચે કરો–એટલે છ ભાગ સમજાઈ જશે.
બાકી તો મહાપુરાણ વગેરેમાં તેનું વર્ણન વિસ્તારથી આવે છે, તે વાંચશો.
PDF/HTML Page 35 of 45
single page version
ઉ:– આત્માના અનાકુળ–શાંતસ્વભાવનું વેદન તે સુખ; ને રાગાદિ આકુળતાનું
પ્ર:– આપણા બાલવિભાગમાં ૪૨૦ નંબરના સભ્ય કોણ છે?
ઉ:– કોઈ જ નહીં; ૪૨૦ નંબર કોઈના નથી; ૪૧૯ નંબર પછી સીધા ૪૨૧ આવે
અશરીરી સિદ્ધનો
આચાર્યનો
મુનિરાજનો
અક્ષરોની સંધિ કરતાં
પણ “ કહેવામાં આવે છે
શાસ્ત્રપ્રવચન વખતે પણ વિનય ને ગંભીરતા જાળવવી જોઈએ.
PDF/HTML Page 36 of 45
single page version
જાતિસ્મરણજ્ઞાન તે વિશેષ વૈરાગ્યનું કારણ થાય છે. ઘણા તીર્થંકરો જાતિસ્મરણજ્ઞાન થતાં જ
જ જાય એવો કોઈ નિયમ નથી. –આવે પણ ખરો.
જ આદર્શરૂપ લાગેલ છે...પૂ. ગુરુદેવ પાસે છેવટનું જીવન પસાર કરવાની હૃદયની ભાવના
અભૂતાર્થ ભાવોને દેખે છે; તેથી નિશ્ચયનયનો આશ્રય કરવા જેવો છે ને વ્યવહારનયનો
તેમજ–
ભૂતાર્થને આશ્રિત જીવ સુદ્રષ્ટિ નિશ્ચય હોય છે. (૧૧)
PDF/HTML Page 37 of 45
single page version
એટલું કે–જો પ્રાક્–અભાવ ન માનીએ તો જીવની પર્યાય અનાદિના મિથ્યાત્વાદિ ભાવમાં
જ વર્ત્યા કરે. નવું કાર્ય થાય જ નહિ. અને જો પ્રધ્વંસઅભાવ ન માનીએ તો ભવિષ્યના
કેવળજ્ઞાનાદિ અત્યારે જ હોય. અત્યંત અભાવ ન માનીએ તો બધી વસ્તુઓ એકબીજામાં
ભળી જાય, કોઈ વસ્તુનું સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ જ ન રહે; અને પુદ્ગલમાં અન્યોન્યઅભાવ ન
માનીએ તો સોનું કે પથ્થર, સાકર કે ઝેર વગેરે પર્યાયોમાં કોઈ ભેદ જ ન પડી શકે.
ઉ:– આત્મામાં અને અલોકમાં.
પ્ર:– આંધળા અને બહેરા મનુષ્યને કેટલા પ્રાણ હોય?
ઉ:– બધાય. (આ પ્રશ્નના જવાબમાં અગાઉ એકવાર ભૂલથી એમ લખાઈ ગયેલું કે
નથી, –એ વાત બરાબર નથી. પરસેવો વગેરેમાં સંમૂર્છન મનુષ્યજીવો ઉત્પન્ન થાય છે એ
ખરૂં પણ તે બધા સંજ્ઞી જ હોય છે. અસંજ્ઞી જીવો ફકત તિર્યંચગતિમાં જ છે, બીજી કોઈ
ગતિમાં નથી.
ઉ:– ભાઈશ્રી, દેવગતિમાંય અસંખ્યાતા સમ્યગ્દ્રષ્ટિજીવો પરમ સુખી છે તેમને ભૂલી
દેવગતિમાં જેઓ દુઃખી છે તેઓને પણ પોતાના મિથ્યાત્વાદિ પરિણામનું જ દુઃખ છે.
(છહઢાળા વગેરેમાં દેવીનો વિયોગ ઈત્યાદિ પ્રકારના દુઃખોનું જે વર્ણન છે તે નિમિત્તથી
છે.) દરેક જીવને પોતાના રાગ–દ્વેષ–મોહનું જ દુઃખ છે; પછી તે નરકમાં હો કે સ્વર્ગમાં.
ઉ:– મોક્ષ એટલે છૂટકારો; આત્માની અવસ્થામાં જે કર્મબંધ અને અશુદ્ધતા છે
PDF/HTML Page 38 of 45
single page version
મોક્ષ આત્માની શુદ્ધપર્યાયમાં છે, અને બહારના ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ અઢી દ્વીપમાં મોક્ષ
થાય છે. તેની પ્રાપ્તિ સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રની આરાધના વડે થાય છે.
ઉ:– જીવ અમૂર્તિક છે; તે સિદ્ધભગવાન જેવડો મોટો છે. ને અસંખ્યાતપ્રદેશી છે.
ઓછો આકાર હોય છે.
ઉ:– અહો, એની શી વાત! જ્ઞાન અને રાગના જુદા વેદનથી જે ભેદજ્ઞાન થયું તે
ચૈતન્યભાવને રાગથી ભિન્નપણે જ તે વેદે છે.
ફાગણ સુદ બીજના ઉત્સવ બાદ ગુરુદેવનો વિહાર શરૂ થશે–જે અંદાજ અઢી
માસ જેટલો હશે; તેમાં–લાઠી, રાજકોટ, વડાલ, પોરબંદર, જેતપુર, ગોંડલ,
વડીઆ, મોરબી, વાંકાનેર, સુરેન્દ્રનગર, વઢવાણ, જોરાવરનગર, વીંછીયા ને
ઉમરાળા–એ ગામોનો કાર્યક્રમ વિચારાઈ રહ્યો છે. સંપૂર્ણ કાર્યક્રમ નિશ્ચિત
થયે હવે પછી પ્રગટ થશે. (તા. ર૯–૧૧–૬૭)
છે...દુનિયા આખી દુઃખી છે, પણ અહીં આપની પાસે આવ્યા
તે બધા સુખી છે.
PDF/HTML Page 39 of 45
single page version
(૨) મરૂદેવી માતાના લાડકવાયા પુત્ર ભગવાન ઋષભદેવ.
શિવાદેવી માતાના પુત્ર ભગવાન નેમિનાથ.
અચિરા માતાના પુત્ર ભગવાન શાંતિનાથ.
શ્રી સીમંધર ભગવાન અત્યારે અર્હંતપણે મનુષ્યગતિમાં વિચરે છે.
શ્રી કુંદકુંદાચાર્યદેવ અત્યારે દેવપણે દેવગતિમાં બિરાજે છે.
આસ્રવ, નિર્જરા–તે મોક્ષમાં હોતી નથી.
કોયડાનો જવાબ– “મહાવીર”
૨૨ પાંચ અસ્તિકાય: જીવ, ધર્મ, અધર્મ, આકાશ, પુદ્ગલ.
૨૩ પાંચ અજીવ દ્રવ્યો: પુદ્ગલ, ધર્માસ્તિ, અધર્માસ્તિ, કાળ, આકાશ.
PDF/HTML Page 40 of 45
single page version
૨પ પાંચ વ્રત: અહિંસા, સત્ય, અચૌર્ય, બ્રહ્મચર્ય, અપરિગ્રહ.
૨૬ પાંચ આસ્રવ: મિથ્યાત્વ, અવ્રત, પ્રમાદ, કષાય, યોગ.
૨૭ પાંચ પાપ: હિંસા, જૂઠું, ચોરી, અબ્રહ્મચર્ય, પરિગ્રહ.
૨૮ પાંચ પાંડવ: યુધિષ્ઠિર, ભીમ, અર્જુન, નકુલ, સહદેવ.
૨૯ પાંચ ભરતક્ષેત્ર: ધાતકીદ્વીપમાં બે, પુષ્કરદ્વીપમાં બે, જંબુદ્વીપમાં એક.
૩૦ પાંચ ઐરવતક્ષેત્ર: ધાતકી દ્વીપમાં બે, પુષ્કરદ્વીપમાં બે, જંબુદ્વીપમાં એક.
યુદ્ધમાં તેઓ પોતાના ભાઈ અર્જુનના હાથે જ મૃત્યુ પામ્યા. છેવટે કર્ણ સિવાયના પાંચ
પાંડવો દીક્ષા લઈને સૌરાષ્ટ્રમાં શત્રુંજય ઉપર પધાર્યા હતા, ત્યાં ત્રણ મોક્ષ પામ્યા, ને બે
સર્વાર્થસિદ્ધિમાં ગયા. આથી શત્રુંજય તે સિદ્ધક્ષેત્ર છે.