Atmadharma magazine - Ank 273 (Original language). Page: 2.

PDF/HTML Page 21 of 53
single page version

: ૧૮ : આત્મધર્મ : અષાઢ : ૨૪૯૨
અહીં તો કહે છે કે ચૈતન્યસ્વરૂપમાં જેની દ્રષ્ટિ નિસ્પંદ થઈ છે–સ્થિર થઈ છે એવા

જ્ઞાનીને સસ્પંદ એવું આ જગત પણ નિસ્પંદ સમાન ભાસે છે; જગતની ક્રિયાઓ

સાથેનો પોતાનો સંબંધ છૂટી ગયો ત્યાં તેને પોતાના અનુભવથી ભિન્ન દેખે છે. મારી

ચેતનાનો એક અંશ પણ પરમાં દેખાતો નથી, મારું સર્વસ્વ મારામાં જ છે–એમ જ્ઞાની

પોતાના આત્માને જગતથી અસંગ અનુભવે છે.

ભાઈ, તારે તારા આત્માને અનુભવવો હોય તો તું જગતને તારાથી અત્યંત

ભિન્ન, અચેતન જેવું દેખ. એટલે કે તારી ચેતનાનો કે તારા સુખનો એક અંશ પણ તેમાં

નથી એમ જાણ. જગતમાં તો બીજા અનંતા જીવો છે, સિદ્ધભગવંતો છે, અર્હન્તો છે,

મુનિવરો છે, ધર્માત્માઓ છે; અનંતા જીવ ને અજીવ પદાર્થો છે, ને તે સૌની ક્રિયા

તેમનામાં થયા કરે છે, પણ આ આત્મા પોતાના સ્વાનુભવ તરફ જ્યાં ઉપયોગને ઝુકાવે

છે ત્યાં આખું જગત શૂન્યવત ભાસે છે; જગત તો જગતમાં છે જ પણ આનો ઉપયોગ

તે પર તરફથી પાછો હટી ગયો છે તેથી તે ઉપયોગમાં પોતાના આત્માનું જ અસ્તિત્વ છે

ને જગત તેમાં શૂન્ય છે. ઉપયોગને અંતર્મુખ કરીને આ રીતે આત્માને પરથી શૂન્ય

અનુભવે તે જ આત્માના પરમ સુખને ભોગવે છે, બીજા જીવો આત્માના સુખને

ભોગવી શકતા નથી. આત્માના અતીન્દ્રિયસુખના અભિલાષી જીવે જગતની ક્રિયાથી

પાર પોતાના જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપને જાણવું જોઈએ.ાા ૬૭ાા

(વીર સં. ૨૪૮૨ અસાડ વદ છઠ્ઠ: સમાધિશતક ગા. ૬૮)

દેહાદિથી ભિન્ન આત્માને બહિરાત્મા જાણતો નથી.–તેથી તે સંસારમાં રખડે છે.

એ વાત કહે છે–

शरीरकंचुकेनात्मा संवृत्तज्ञानविग्रहः।
नात्मानं बुध्यते तस्माद्भ्रमत्यतिचिरं भवे।।६८।।

આત્મા તો ચૈતન્યશરીરી અતીન્દ્રિય છે, તેમાં અંતર્મુખ થઈને તેને જે ધ્યેય નથી

બનાવતો તે આત્માને નથી જાણતો, પણ દેહાદિને કે રાગાદિને જ આત્મા માને છે. તેનું

જ્ઞાનશરીર કર્મરૂપી કાંચળીથી ઢંકાઈ ગયું છે, અર્થાત્ આત્મા તરફ ન વળતાં કર્મ તરફ

જ તેનું વલણ છે, ને તેથી તે સંસારમાં પરિભ્રમણ કરી રહ્યો છે. જેમ કાંચળી તે સર્પ

નથી, તેમ આ ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્માને કર્મ તરફના વલણથી જે રાગ–દ્વેષ–મોહરૂપ

કાંચળી છે તે તેનું વાસ્તવિકસ્વરૂપ નથી. તે કાંચળીને લીધે અજ્ઞાનીને આત્માનું

વાસ્તવિકસ્વરૂપ ઓળખાતું નથી. એટલે રાગાદિને જ આત્મા માનીને તે પોતે પોતાના

ચૈતન્યસ્વરૂપને આવરણથી ઢાંકીને ચારગતિમાં રખડે છે. તેને ભગવાને ઉપદેશ કર્યો છે

કે હે જીવ! તારું ચૈતન્યતત્ત્વ રાગાદિથી રહિત છે, દેહાદિથી ભિન્ન છે, તેમાં તું અંતર્મુખ

થા. તારી ભૂલથી ભવભ્રમણ છે, તે ભૂલ ટાળ, ને

PDF/HTML Page 22 of 53
single page version

: અષાડ : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૧૯ :
ચિદાનંદ સ્વરૂપ આત્માની સંભાળ કર તો તારું ભ્રમણ ટળે ને મુક્તિ થાય.

જેમ પાણીમાં નીમક (મીઠું) મિશ્ર થતાં તે ખારું લાગે છે, ત્યાં ખરેખર પાણીનો

ખારો સ્વભાવ નથી, ખારું તો મીઠું છે; તેમ આત્મામાં કર્મ તરફના વલણથી રાગ–દ્વેષ–
મોહરૂપ આકુળતાનું વેદન થાય છે, તે આકુળતા ખરેખર આત્માના ચૈતન્યસ્વભાવનો

સ્વાદ નથી, તે તો કર્મ તરફના વલણવાળા વિકારીભાવનો સ્વાદ છે. હું તો ચૈતન્યસ્વરૂપ
છું–જ્ઞાન ને આનંદ જ મારું શરીર છે–એવી અંર્ત સ્વરૂપની સાવધાની કરતાં ચૈતન્યના
સ્વાદનો અનુભવ થાય છે. પણ અજ્ઞાનીજીવ ભ્રાંતિને લીધે તેને જાણતો નથી ને કર્મ
તરફના વલણના રાગાદિરૂપ સ્વાદને જ તે આત્માનો સ્વાદ માને છે. રાગ તે ધર્મ નથી–
એમ કદાચ ધારણાથી કહે, પણ અંતરમાં તે રાગના વેદનથી જુદો પડતો નથી, સૂક્ષ્મપણે
રાગની મીઠાસમાં જ તે અટકી ગયો છે, પણ રાગથી પાર થઈને જ્ઞાનભાવનો અનુભવ
કરતો નથી. જ્યાંસુધી રાગથી પાર જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપને ન જાણે ત્યાંસુધી તે અજ્ઞાની
બહિરાત્મા સંસારમાં જ પરિભ્રમણ કરે છેાા ૬૮ાા

બહિરાત્મા યથાર્થ આત્મસ્વરૂપને નથી જાણતો, તો તે કોને આત્મા માને છે?–તે

હવે કહેશે.

સન્તોની વાત

સન્તો કહે છે: ભાઈ! તારે અત્યારે આત્માનો આનંદ

કમાવાનો અવસર આવ્યો છે તેને તું ચુકીશ નહિ.

આચાર્યદેવ કહે છે કે સ્વાનુભવથી હું જે શુદ્ધાત્મા દેખાડું

છું તેમાં સંદેહ કર્યા વગર તારા સ્વાનુભવથી તું પ્રમાણ કરજે!

અનાકુળ સ્વરૂપનું ધ્યાન અનાકૂળ પરિણતિ વડે જ

થાય છે; તે ધ્યાનમાં જ આનંદ સ્ફૂરે છે.

વિકલ્પ તો આકુળતા છે, આકુળતામાં આનંદની

સ્ફુરણા કેમ થાય?

આત્મા જડતો નથી–એમ કોઈ કહે, તો તેને કહે છે કે

ભાઈ! જ્યાં આત્મા છે ત્યાં તું ગોતતો જ નથી પછી ક્્યાંથી
જડે? અંતર્મુખ થઈને જ્ઞાનભાવમાં શોધ તો જરૂર આત્મા
જડશે. પરભાવમાં શોધ્યે તે નહિ મળે.

PDF/HTML Page 23 of 53
single page version

: ૨૦ : આત્મધર્મ : અષાઢ : ૨૪૯૨

ભગવાન ઋષભદેવ

તેમના છેલ્લા દશ અવતારની કથા

(મહાપુરાણના આધારે લે. બ્ર. હ. જૈન: લેખાંક ત્રીજો)

સોનગઢ–જિનમંદિરના ચિત્રોમાંથી પાંચ ચિત્રોનો પરિચય ‘આત્મધર્મ’ માં અપાઈ ગયો

છે; છઠ્ઠા ચિત્રમાં, શ્રી ઋષભદેવ ભગવાનના આત્માને પૂર્વે સાતમા ભવે ભોગભૂમિના અવતારમાં

સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ થાય છે–તેનું દ્રશ્ય છે. આ કથાનો સંબંધ તેમના દસમા ભવથી શરૂ થતો
હોવાથી આપણે અહીં ઋષભદેવપ્રભુના પૂર્વના દસમા ભવથી કથાની શરૂઆત કરી છે. દસમા ભવે

તે જીવ મહાબલરાજા હતો અને ત્યાં સ્વયંબુદ્ધ મંત્રીના ઉપદેશથી તેને જૈનધર્મનો પ્રેમ થયો.
ત્યારપછી નવમા ભવે તે સ્વર્ગમાં લલિતાંગ દેવ થયો અને ત્યાં સ્વયંપ્રભા દેવી સાથે તેને સંબંધ

થયો; ત્યાર પછી આઠમા ભવે તે બંને વજ્રજંઘ અને શ્રીમતી થયા છે; તેઓ, ૧–મતિવર મંત્રી ૨–
આનંદ પુરોહિત ૩–ધનમિત્ર શેઠ અને ૪–અકંપન સેનાપતિ એ ચારે સહિત, પુંડરિકિણીનગરી તરફ

જઈ રહ્યા છે.....જતાં જતાં વચ્ચે શષ્પ સરોવરના કિનારે પડાવ નાંખ્યો છે ને ભોજનની તૈયારી કરી
છે. એવામાં ત્યાં એક આનંદકારી ઘટના બની....શું બન્યું? તે જાણવા માટે હવે આગળ વાંચો.

એકાએક દમધર અને સાગરસેન નામના બે ગગનવિહારી મુનિવરો ત્યાં પધાર્યા. આ બંને

મુનિરાજને વનમાં જ આહાર લેવાની પ્રતિજ્ઞા હતી, તેઓ અતિશય તેજસ્વી હતા. અને
પવિત્રતાથી તેઓ એવા સુશોભિત હતા–જાણે કે સ્વર્ગ અને મોક્ષનો સાક્ષાત્ માર્ગ જ હોય.–આવા
બંને મુનિવરો વિહાર કરતા કરતા વજ્રજંઘના તંબુની સમીપ આવી પહોંચ્યા તે મુનિવરોને જોતાં જ

વજ્રજંઘ અને શ્રીમતીએ ઊઠીને આશ્ચર્યપૂર્વક તેમને પડગાહન કર્યું.

PDF/HTML Page 24 of 53
single page version

: અષાડ : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૨૧ :

ભક્તિથી અર્ઘ ચડાવીને નમસ્કાર કર્યા, અને યોગ્યવિધિપૂર્વક ભોજનશાળામાં

પ્રવેશ કરાવ્યો. ત્યાં વજ્રજંઘે તેમને ઉચ્ચ સ્થાને બેસાડયા, તેમના ચરણોનું પ્રક્ષાલન કર્યું,

પૂજા કરી, નમસ્કાર કર્યા; પછી મન–વચન–કાયાની શુદ્ધિપૂર્વક દાતાના સાત ગુણો–શ્રદ્ધા,

સંતોષ, ભક્તિ વગેરે સહિત વિશુદ્ધ પરિણામથી તે ઉત્તમ મુનિવરોને વિધિપૂર્વક

આહારદાન દીધું. (હજી એને ખબર નથી કે જેને પોતે આહારદાન આપ્યું તે પોતાના

પુત્રો જ હતા.) ઉત્તમ આહારદાનના પ્રભાવથી તરત જ ત્યાં આશ્ચર્યકારી પાંચ વસ્તુ

પ્રગટ થઈ– (૧) દેવો આકાશમાંથી રત્નવૃષ્ટિ કરવા લાગ્યા (૨) પુષ્પવર્ષા કરવા

લાગ્યા, (૩) આકાશગંગામાંથી સુગંધી જળના છંટકાવપૂર્વક મંદમંદ સુગંધી વાયુ વહેવા

લાગ્યો, (૪) ગંભીર દુંદુભિ વાજાં વાગવા માંડયા, અને (પ) ચારે દિશામાં “અહો

દાન....અહો દાન” એવા શબ્દ થવા લાગ્યા.

આહારદાન બાદ બંને મુનિરાજોને વંદન અને પૂજન કરીને વજ્રજંઘે જ્યારે તેમને

વળાવ્યા ત્યારે અંતઃપુરની દાસીએ કહ્યું; રાજન્! આ બંને મુનિવરો તમારા સૌથી નાના

પુત્રો જ છે. એ સાંભળતાં જ વજ્રજંઘ અને શ્રીમતી અતિશય પ્રેમપૂર્વક તે મુનિવરોની

નીકટ ગયા અને તેમની પાસેથી ધર્મનું શ્રવણ કર્યું. ત્યારબાદ વજ્રજંઘે પોતાના તથા

શ્રીમતીના પૂર્વભવ પૂછયા. મુનિવરોએ તે બંનેના પૂર્વભવોનું વર્ણન કર્યુ. ત્યારબાદ

વજ્રજંઘે ફરીને કુતૂહલથી પૂછયું–હે નાથ! આ મતિવર મંત્રી, આનંદ પુરોહિત, ધનમિત્ર

શેઠ અને અકંપન સેનાપતિ–એ ચારેય મને ભાઈની જેમ અતિશય વહાલા છે, માટે કૃપા

કરીને આપ તેમના પણ પૂર્વભવ કહો.

મુનિરાજે કહ્યું; હે રાજન્! આ મતિવર મંત્રીનો જીવ પૂર્વે એક ભવમાં સિંહ હતો;

એકવાર વનમાં પ્રીતિવર્ધન રાજાએ મુનિને આહારદાન દીધું તે દેખીને સિંહને

જાતિસ્મરણ થઈ ગયું, તેથી તે અતિશય શાંત થઈ ગયો ને આહારાદિનો ત્યાગ કરીને તે

સિંહ એક શીલા ઉપર બેસી ગયો. મુનિરાજે અવધિજ્ઞાનવડે તે જાણીને પ્રીતિવર્ધન

રાજાને કહ્યું: હે રાજન્! આ પર્વત ઉપર કોઈ એક સિંહ શ્રાવકના વ્રત ધારણ કરીને

સંન્યાસ કરી રહ્યો છે, તમારે તેની સેવા કરવી યોગ્ય છે; ભવિષ્યમાં તે ભરતક્ષેત્રના

પહેલા તીર્થંકર ઋષભદેવનો પુત્ર થશે. અને ચક્રવર્તી થઈને તે જ ભવે મોક્ષ જશે.

મુનિરાજની એ વાત સાંભળીને રાજાએ તે સિંહને પ્રેમથી જોયો, અને તેના કાનમાં

નમસ્કારમંત્ર સંભળાવ્યો. અઢાર દિવસના સંથારા બાદ દેહ છોડીને તે સિંહ બીજા

સ્વર્ગનો દેવ થયો અને ત્યાંથી ચ્યવીને આ મતિવર મંત્રી થયો છે.

વળી તે સિંહ ઉપરાંત પ્રીતિવર્દ્ધનરાજાના સેનાપતિ, મંત્રી અને પુરોહિત–એ

ત્રણેએ પણ આહારદાનમાં અનુમોદન આપેલું, તેથી તેઓ ભોગભૂમિનો અવતાર કરીને

પછી બીજા સ્વર્ગના દેવ થયા. તમારી (વજ્રજંઘની) લલિતાંગદેવની પર્યાયમાં એ ત્રણે

તમારા જ

PDF/HTML Page 25 of 53
single page version

: ૨૨ : આત્મધર્મ : અષાઢ : ૨૪૯૨

પરિવારના દેવો હતા અને તેઓ જ અહીં તમારા પુરોહિત, શેઠ અને સેનાપતિ થયા છે.

–આ પ્રમાણે બે મુનિવરોએ વજ્રજંઘને તેના મંત્રી–પુરોહિત–શેઠ અને

સેનાપતિના પૂર્વભવોનો સંબંધ કહ્યો.

જ્યારે એ બે મુનિવરો વજ્રજંઘને આ બધો વૃત્તાંત કહી રહ્યા હતા, ત્યારે

નોળિયો, સિંહ, વાંદરો અને ભૂંડ એ ચાર જીવો ત્યાં સમીપમાં બેઠા હતા અને શાંતિથી
મુનિરાજ તરફ ટગટગ નીહાળી રહ્યા હતા. તે જોઈને આશ્ચર્યથી વજ્રજંઘે પૂછયું: હે
સ્વામી! આ નોળિયો, સિંહ, વાંદરો અને ભૂંડ એ ચારે જીવો અહીં મનુષ્યોની વચ્ચે પણ
નિર્ભયપણે આપના મુખકમળ તરફ નજર માંડીને કેમ બેઠા છે?

તેના ઉત્તરમાં શ્રી મુનિરાજે કહ્યું: સાંભળ, હે રાજન્! આ સિંહ વગેરે ચારે જીવો

તારું આહારદાન દેખીને પરમ હર્ષ પામ્યા છે.

આ સિંહ પૂર્વભવે હસ્તિનાપુરમાં એક વેપારીનો પુત્ર હતો પણ તીવ્ર ક્રોધને લીધે

તે મરીને સિંહ થયો છે.

આ ભૂંડ પૂર્વભવે એક રાજપૂત્ર હતો, પણ તીવ્ર માનને લીધે તે મરીને ભૂંડ થયો છે;
આ વાંદરો પૂર્વભવે એક વણિકપુત્ર હતો, પણ તીવ્ર માયાને લીધે વાંદરો થયો છે;
અને આ નોળિયો પૂર્વે એક હલવાઈ હતો, પણ તીવ્ર લોભને લીધે મરીને

નોળિયો થયો છે.

અત્યારે આ ચારે જીવો આહારદાન દેખીને અતિશય હર્ષિત થયા છે અને તે

ચારેયને જાતિસ્મરણ થયું છે તેથી તેઓ સંસારથી એકદમ વિરક્ત થઈ ગયા છે, અને
નિર્ભયપણે ધર્મશ્રવણ કરવાની ઈચ્છાથી અહીં બેઠા છે.

PDF/HTML Page 26 of 53
single page version

: અષાડ : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૨૩ :
તમે બંનેએ આહારદાનના ફળમાં ભોગભૂમિનું આયુષ્ય બાંધ્યું છે, અને આ સિંહ વગેરે

ચારે જીવોએ પણ આહારદાનનું અનુમોદન કરીને તમારી સાથે જ ભોગભૂમિનું આયુષ્ય

બાંધ્યું છે. હે રાજન્! અહીંથી હવે આઠમા ભવે જ્યારે તમે ઋષભનાથ તીર્થંકર થઈને

મોક્ષ પામશો ત્યારે આ બધા જીવો પણ તે જ ભવમાં મોક્ષ પામશે, એમાં સંદેહ નથી.

અને ત્યાંસુધી આ બધા જીવો–દેવ મનુષ્યના ઉત્તમ ભવોમાં તમારી સાથે ને સાથે જ

રહેશે. આ શ્રીમતીનો જીવ પણ તમારા તીર્થમાં દાનતીર્થને પ્રવૃત્તિ ચલાવનાર

શ્રેયાંસરાજા થશે અને પછી તમારા ગણધર થઈને તે જ ભવે મોક્ષ પામશે.

આકાશગામી ચારણઋદ્ધિધારક મુનિવરોનાં આ વચનો સાંભળીને રાજા

વજ્રજંઘનું શરીર હર્ષથી રોમાંચિત થઈ ગયું, તેમજ રાણી શ્રીમતી, મતિવરમંત્રી વગેરે

સૌને પણ ઘણો જ હર્ષ થયો. તેઓએ મુનિરાજના ચરણોમાં ફરી ફરીને નમસ્કાર કર્યા.

ત્યારબાદ, આકાશ જ જેમનાં વસ્ત્ર છે એવા એ નિસ્પૃહ મુનિવરો તો આકાશમાર્ગે

અન્યત્ર વિહાર કરી ગયા.

(અહીં જિજ્ઞાસુઓએ આગળ જતાં આ કથાનો સંબંધ સમજવા માટે એક વાત

લક્ષમાં રાખવા જેવી છે: વજ્રજંઘની સાથે વિધિપૂર્વક મુનિવરોને આહારદાન કરતાં

શ્રીમતીને ઘણી જ પ્રસન્નતા થઈ, અને આ આહારદાન–પ્રસંગના એવા દ્રઢસંસ્કાર તેના

આત્મામાં પડી ગયા કે, હવેના આઠમા ભવે વજ્રજંઘ જ્યારે ઋષભદેવ તીર્થંકર થશે અને

મુનિદશામાં એક વર્ષની તપશ્ચર્યા કરશે, તથા શ્રીમતીનો જીવ શ્રેયાંસકુમાર તરીકે જન્મ્યો

હશે, ત્યારે ઋષભદેવ ભગવાનને જોતાં જ તે શ્રેયાંસકુમારને પૂર્વના સાત ભવ પહેલાંના

(એટલે અસંખ્ય વર્ષ પહેલાંના) આ આહારદાન–પ્રસંગનું સ્મરણ થઈ આવશે, ને તે

ઉપરથી આહારદાનની વિધિ જાણીને તે વિધિપૂર્વક ઋષભદેવમુનિરાજને પહેલવહેલું

આહારદાન કરીને દાનતીર્થના પ્રવર્તક થશે.)

મુનિવરો વિહાર કરી જતાં રાજા વજ્રજંઘ વગેરે પોતાના તંબુમાં પાછા આવ્યા,

અને એ મુનિવરોના ગુણોનું ધ્યાન કરતાં આખો દિવસ એ શષ્પ સરોવરના કિનારે

વીતાવ્યો. ત્યારબાદ અનુક્રમે પ્રસ્થાન કરતાં કરતાં તેઓ પુંડરીકિણી નગરી આવી

પહોંચ્યા; ને ત્યાં થોડો વખત રહીને પોતાના ભાણેજ પુંડરીકનું રાજ્ય સુવ્યવસ્થિત

કરીને, ઉત્પલખેટક નગરીમાં પાછા ફર્યા.

વજ્રજંઘ અને શ્રીમતીનો ઘણો કાળ વિવિધ ભોગવિલાસમાં વીતી ગયો; આયુષ્ય

પૂરું થવા આવ્યું તેનો પણ તેમને ખ્યાલ ન રહ્યો. એકવાર શયનાગારમાં તેઓ સુતા

હતા, અને અનેક પ્રકારનો સુંગંધી ધૂપ ત્યાં સળગી રહ્યો હતો; પરંતુ સેવકો ઝરૂખાનું

દ્વાર ખોલવાનું ભૂલી ગયા, તેથી ચારેકોરથી બંધ શયનાગારમાં ધૂમાડાથી તેઓ

ગૂંગળાઈ ગયા, અને થોડીવારમાં મૂર્છિત થઈને મૃત્યુ પામ્યા. અહીં શાસ્ત્રકાર કહે છે કે

હા! જે ધૂપ તેમના ભોગોપભોગનું સાધન હતું તેનાથી જ તેમનું મૃત્યું થયું; ઉત્તમ

ભોગવૈભવને પામેલા વજ્રજંઘ અને શ્રીમતી પણ આવી શોચનીયદશાને

PDF/HTML Page 27 of 53
single page version

: ૨૪ : આત્મધર્મ : અષાઢ : ૨૪૯૨
પામ્યા.... માટે સંસારની આવી સ્થિતિને ધિક્કાર હો. ‘હે ભવ્ય જીવો! ભોગોમાં
આસક્તિથી જીવની આવી દશા થાય છે, તો પછી દુઃખકારી એવા એ ભોગોથી શું
પ્રયોજન છે? તેને છોડીને જિનેન્દ્રદેવના વીતરાગધર્મમાં જ પ્રીતિ કરો.

વજ્રજંઘ અને શ્રીમતી મરીને ક્્યાં ઊપજ્યા–તે હવે કહે છે.

(૪)

ઋષભદેવનો સાતમો પૂર્વભવ: ભોગભૂમિમાં સમ્યક્ત્વપ્રાપ્તિ:

પ્રિય પાઠક! હવે આપણી કથા એક બહુ જ સુંદર રળિયામણા ક્ષેત્રમાં જાય છે...કે

જે ક્ષેત્ર ઋષભદેવ ભગવાનના સમ્યક્ત્વની જન્મભૂમિ છે. ઋષભદેવનો જીવ વજ્રજંઘનો
અવતાર પૂરો કરીને અહીં અવતરે તે પહેલાં આ ક્ષેત્રનો થોડોક પરિચય કરી લઈએ.

આ જંબુદ્વીપની વચ્ચે મેરૂપર્વત છે, તેની ઉત્તર તરફ ઉત્તરકુરુ નામની ભોગભૂમિ

છે; તે ભોગભૂમિ પોતાની અતિશય શોભાદ્વારા જાણે કે સ્વર્ગની શોભાની મશ્કરી કરે છે.
ત્યાં ભોજન, વસ્ત્ર, આભૂષણ, દીપક, વાજિંત્ર વગેરે દેનાર કલ્પવૃક્ષો છે, તે રત્નમય
કલ્પવૃક્ષો પોતાની પ્રભાવડે ચારે બાજુ પ્રકાશ ફેલાવી રહ્યાં છે. આ વૃક્ષો અનાદિનિધન
છે, આ ઉપરોક્ત ફળ દેવાનો તેમનો સ્વભાવ જ છે. જેમ આજકાલના સામાન્ય વૃક્ષો
સમય પર અનેકવિધ ફળ આપે છે તેમ તે કલ્પવૃક્ષો પણ દાનના ફળમાં જીવોને અનેક

પ્રકારે ફળ આપે છે. ત્યાંની ભૂમિ રત્નોની બનેલી છે. પૂર્વભવે દાન દેનારા જીવો જ
અહીં ઉત્પન્ન થાય છે. અહીંના જીવો ચક્રવર્તી કરતાં પણ વધારે સુખી છે.

આપણા કથાનાયક વજ્રજંઘ અને શ્રીમતી એ બંને મરણ પામીને પાત્રદાનના

પ્રભાવથી આવી પુણ્યભૂમિમાં અવતર્યા; વજ્રજંઘની સાથે જેમણે આહારદાનનું
અનુમોદન કર્યું હતું એવો નોળિયો, સિંહ, વાંદરો અને ભૂંડ–એ ચારે જીવો પણ
આહારદાનની અનુમોદનાના પ્રભાવથી દિવ્ય મનુષ્યશરીર પામીને અહીં જ ઉપજ્યા
અને ભદ્રપરિણામી આર્ય થયા. મતિવરમંત્રી, આનંદપુરોહિત, ધનમિત્ર શેઠ તથા
અકંપનસેનાપતિ એ ચારેય જીવો વજ્રજંઘ–શ્રીમતીના મૃત્યુથી વૈરાગ્ય પામીને દીક્ષિત
થયા અને રત્નત્રયની આરાધના કરીને સ્વર્ગલોકમાં પહેલી ગૈ્રવેયકમાં અહમીન્દ્ર થયા.

(ઋષભદેવ ભગવાનના જીવને તેમજ સાથેના પાંચે જીવોને, ભોગભૂમિમાં

સમ્યક્ત્વપ્રાપ્તિનો જે અત્યંતપ્રિય મંગલપ્રસંગ સોનગઢજિનમંદિરમાં દર્શાવવામાં આવ્યો
છે, અને જે મુમુક્ષુઓને સમ્યક્ત્વની પ્રેરણા જગાડે છે–તે પ્રસંગનું રોમાંચકારી વર્ણન
હવેના લેખાંકમાં આવશે.)

PDF/HTML Page 28 of 53
single page version

: અષાડ : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૨૫ :

એ.....ક.....લો

આત્માનું પરથી ભિન્ન એકત્વસ્વરૂપ બતાવીને, વૈરાગ્યરસના

સીંચનપૂર્વક ચૈતન્યની આરાધનાની પ્રેરણા આપતાં સન્તો કહે છે
કે: હે જીવ! ચારગતિના ભવભ્રમણમાં, કે મોક્ષની આરાધનામાં તું
એકલો જ છો, બીજું કોઈ તારું સાથીદાર નથી; આવું એકત્વસ્વરૂપ
જાણીને તું એકલો તારા પરમતત્ત્વમાં જ સ્થિત રહે.

નિયમસાર ગાથા ૧૦૦માં એકત્વભાવના વર્ણવતાં આચાર્યદેવ કહે છે કે–

જીવ એકલો જ મરે, સ્વયં જીવ એકલો જન્મે અરે!
જીવ એકનું નીપજે મરણ, જીવ એકલો સિદ્ધિ લહે.

અનાદિ અનંત એકલો આત્મા અન્ય કોઈની સહાય વગર નિઃસહાયપણે

સંસારરૂપ કે મોક્ષરૂપ પોતે પરિણમી રહ્યો છે. સંસારમાં દરેક જીવને આયુષ્યની સ્થિતિ
પ્રત્યેક સમયે ઓછી થાય છે એટલે કે આયુષ્યની હાનિરૂપ મરણ દરેક સમયે થઈ રહ્યું
છે, આયુષ્યના રજકણ ક્ષણેક્ષણે દોડતા જાય છે તેને ઈન્દ્રો પણ રોકી શકતા નથી. ઈન્દ્રોનું
આયુષ્ય પણ પ્રત્યેક સમયે ક્ષય પામતું જ જાય છે. આયુષ પૂરું થતાં એક ભવમાંથી
મરીને બીજા ભવમાં જતાં જીવને શું કોઈ રોકી શકે છે? ના; અસહાયપણે સંસારમાં તે
જન્મ–મરણ કરે છે. ને સ્વભાવની સાધનાવડે તે મોક્ષને સાધવા માંગે તો તે પણ પરની
સહાય વગર પોતે એકલો જ સાધી શકે છે. સંસારમાં રખડવામાં કે સિદ્ધિને સાધવામાં
જીવ એકલો જ છે.

જીવ રાત્રે સૂએ ને સવારમાં જુઓ તો ફૂ.....! રાત્રે સૂતો તે સવારે ઉઠશે જ–તેની

પણ ક્ષણભંગુર જીવનમાં ખાતરી નથી. મોટો શહેનશાહ રાત્રે સૂતો ને સવારે મરણ
પામ્યો! રાત્રે ક્્યારે મરણ પામ્યો તેની પણ લોકોને ખબર ન પડી. અને કદાચ હજારો
લાખો સેવકો ને મોટા મોટા વૈદ–દાક્તરો સામે ઉભા હોય તોપણ જીવને મરણથી
બચાવવા કોઈ સમર્થ નથી. માટે આવું અસહાયપણું જાણીને હે જીવ! તું તારા એકત્વ
સ્વભાવને પરથી પૃથક્ દેખ. બાપુ! તારા ચિદાનંદઘરને તું જો તો ખરો....તેના અપાર
વૈભવને દેખતાં તું એકલો સિદ્ધિને પામીશ; તેમાં કોઈ બીજાની સહાયની જરૂર તને નહિ
પડે. ભગવાન! અસહ્ય અને ક્ષણભંગુર એવા આ સંસારના ભાવથી વિરક્ત થઈને
એકલો તું તારા સિદ્ધપદને સાધ.

PDF/HTML Page 29 of 53
single page version

: ૨૬ : આત્મધર્મ : અષાઢ : ૨૪૯૨

આયુષ્યના ક્ષયરૂપ મરણ તો જરૂર થવાનું જ છે. જો કે જ્ઞાનાનંદસ્વભાવથી તો

જીવ અનાદિઅનંત છે, તેનો કદી નાશ થતો નથી; આવા અનાદિઅનંત જ્ઞાનાનંદસ્વભાવને

જાણે તો સાદિ–અનંત એવા સિદ્ધપદને સાધે, કે જ્યાં કદી મરણ કે જન્મ નથી. અરે, આવા

અશરીરી જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપી આત્માને સંસારમાં શરીર ધારણ કરીને ભવભવમાં ભટકવું પડે

તે તો શરમ છે!–તેનાથી છૂટીને અશરીરી થવાની આ વાત છે.

જે જાણે નિજાત્મને, અશુચી દેહથી ભિન્ન;
શરમજનક જન્મો ટળે, ધરે ન દેહ નવીન.

બ્રહ્મદત્તચક્રવર્તીનું ૭૦૦ વર્ષનું આયુષ્ય હતું, તેમાંય ચક્રવર્તીપદનો કાળ તો

તેનાથી થોડો; તે મરીને સાતમી નરકમાં ૩૩ સાગરોપમના આયુષ્યથી ઊપજ્યો. એટલે

ચક્રવર્તીપદની એકેક સેકંડની સામે અસંખ્યાતા વર્ષોનું નરકનું ઘોર દુઃખ તે પામ્યો. અહીં

ચક્રવર્તીપણામાંય કોઈ તેનું સહાયક ન હતું, પોતે એકલાએ જ તેના ભોગવટાનો ભાવ

કર્યો ને મરીને પોતે એકલો જ નરકમાં ગયો, ત્યાં અનંતા દુઃખને તે એકલો જ ભોગવે

છે; ને સ્વભાવને સાધીને મોક્ષ પામશે ત્યારે પણ તે એકલો જ મોક્ષ પામશે.

ભાઈ, સંતો તને તારું એકત્વ બતાવીને સ્વાશ્રિત મોક્ષમાર્ગ સાધવાનું કહે છે. તું

એકલો છો..... જગતમાં તારે કોની સામે જોઈને અટકવું છે! પરાશ્રયે તેં અનંત જન્મ–

મરણ કર્યા; અરે, હવે તો એનો છેડો છોડ! હવે તો સ્વાશ્રય કરીને સિદ્ધિના પંથે ચડ!

શ્રી ગુરુ તને તારું સ્વાશ્રિત ચૈતન્યપદ બતાવીને તેનો આશ્રય કરાવે છે, તો શ્રી

ગુરુનાપ્રસાદથી તું સ્વાત્માશ્રિત પરિણામ વડે તારા સિદ્ધપદને સાધ! તારા મોક્ષને

સાધવામાં પણ તું એકલો જ છો.....તારા સિદ્ધપદને સાધવા માટે તું બહારથી પાછો

હટીને અંતરમાં જા..... એમ સંતોનો વારંવાર ઉપદેશ છે.

રે જીવ! સિદ્ધપદને સાધવાનો આવો અવસર મળ્‌યો છે, હવે તું ચુકીશ

નહિ....સિદ્ધપદના ભંડાર તારામાં જ ભર્યા છે, તેને અંતરદ્રષ્ટિથી ખોલ એટલી જ વાર

છે. તારા સિદ્ધપદને માટે કોઈ બીજાની સામે તારે જોવાનું નથી, કોઈ બીજાની તારે

ઓશીયાળ કે સહાય નથી, ને કોઈ બીજો તને રોકી શકે તેમ નથી. તું અંતુર્મુખ થઈને

નિજાત્માનો આશ્રય લે. તીર્થંમાં કે સિદ્ધક્ષેત્રમાં જઈને પણ નિજાત્માના આશ્રયે જ સિદ્ધિ

સાધી શકાય છે; નિજાત્માના આશ્રય વગર ક્યાંય પણ સિદ્ધિ પામી શકાતી નથી.

પોતાના પરિણામરૂપ કર્મને આત્મા જ સ્વયં કરે છે, ને પોતે જ તેના ફળને

ભોગવે છે; કોઈ બીજો તેના પરિણામને કરાવતો નથી કે કોઈ બીજો તેના ફળને

ભોગવતો નથી.–આવો એકત્વ સ્વભાવ અનાદિઅનંત છે. પોતાના પરિણામમાં

સંસારના કે મોક્ષના ભાવ કરીને તેના ફળને જીવ એકલો જ ભોગવે છે. સ્ત્રી–પુત્રાદિ

માટે જે પાપ કર્યાં તેનું ફળ ભોગવવા કાંઈ તેઓ ભેગાં નથી આવતા. તારા પરિણામનું

ફળ તારે જ ભોગવવાનું

PDF/HTML Page 30 of 53
single page version

: અષાડ : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૨૭ :
છે એમ જાણીને હે જીવ! તું પર પરિણામથી પાછો વળીને નિજસ્વભાવમાં તારા
પરિણામને જોડ.....જેથી તું એકલો પોતામાં તારા પરમ આનંદને ભોગવીશ.

પોતે કરેલા કર્મના ફળાનુબંધને સ્વયં ભોગવવા માટે તું એકલો જન્મમાં તેમજ

મૃત્યુમાં પ્રવેશે છે, કોઈ (સ્ત્રી–પુત્ર–મિત્રાદિક) સુખ–દુઃખના પ્રકારોમાં બિલકુલ
સહાયભૂત થતું નથી; એ તો માત્ર પોતાની આજીવિકા માટે ધૂતારાઓની ટોળી તને
મળી છે. એટલે કે પરની સહાય લેવા જઈશ તો તું ધુતાઈ જઈશ, તારી ચૈતન્યની સંપદા
લુંટાઈ જશે. માટે એની નજર છોડ.....ને તારા સ્વરૂપમાં નજર કર......

જેની હાકલ પડતાં હજાર દેવો હાજર થાય–એવા મોટા ત્રણ ખંડના ધણીને

પીવાનાં પાણી ન મળ્‌યાં! અને સગાભાઈના હાથે બાણથી મરણ થયું! અરે, સંસારમાં
કોણ શરણ છે? હજાર દેવો કદાચ પાસે ઉભા હોય તોપણ તે કાંઈ શરણ નથી, ત્રણ
ખંડના ધણી દ્વારિકાનગરીને બળતી બચાવી ન શક્યા માતા–પિતાને નગરીથી બહાર
કાઢી ન શક્્યા! માટે શું કરવું! કે આવા અશરણ સંસાર તરફનું વલણ ફેરવીને તું તારા
ચિદાનંદ તત્ત્વની આરાધનામાં તારું ચિત્ત જોડ. મોહને લીધે તું તારા સ્વસુખથી વિમુખ
થયો હતો, હવે સ્વભાવની સન્મુખ થઈને તું તારા સુખને ભોગવ. આત્માની
એકત્વભાવનામાં જ આવું સુખ છે.

આત્માની આવી એકત્વભાવનામાં પરિણમેલા સમ્યગ્જ્ઞાની કેવા હોય? તે

પોતાના આત્માને કેવો અનુભવે? તો કહે છે કે–

મારો સુશાશ્વત એક દર્શનજ્ઞાનલક્ષણ જીવ છે;
બાકી બધા સંયોગલક્ષણ ભાવ મુજથી બાહ્ય છે. (૧૦૨)

સંસારના વિકલ્પોના કોલાહલથી રહિત એવી મારી સહજ શુદ્ધ જ્ઞાનચેતના તેને

અતીન્દ્રિય આનંદસહિત હું ભોગવું છું. ને મારા અનુભવમાં આવતો જે મારો શાશ્વત
જ્ઞાનદર્શનમય એક સ્વભાવ, તે સિવાય બીજા બધાય પરભાવો મારાથી બહાર છે,

આવા નિજસ્વરૂપને જ્ઞાની એકત્વભાવનાવડે અનુભવે છે.

એક ભાણામાં સાથે બેસીને જમનારા ત્રણ જણા, તેમાં એક તે ભવે મોક્ષ જનાર હોય,

એક સ્વર્ગે જાય ને એક નરકે જાય;–આ રીતે પોતાના પરિણામથી જીવ એકલો જ સ્વર્ગમાં–
નરકમાં કે મોક્ષમાં જાય છે. અરે, તારું એકત્વ ચૈતન્યતત્ત્વ–જેમાં વિકલ્પોનો કોલાહલ નથી,
જેમાં બીજાનો સંયોગ નથી,–એવા પરમતત્ત્વને સ્વાનુભવમાં પ્રાપ્ત કર્યા વગર ભવભ્રમણનો
છેડો આવે તેમ નથી. માટે એકલો અસંગ થઈને અંતરની ગૂફામાં પરમતત્ત્વને શોધ ને તેમાં

સ્થિર થા. જેથી તને એકલાને તારું મોક્ષસુખ તારામાં જ અનુભવાશે.

PDF/HTML Page 31 of 53
single page version

: ૨૮: આત્મધર્મ : અષાઢ : ૨૪૯૨

સંપાદકનો પત્ર:
ધર્મવત્સલ બાલબંધુઓ! રજા પૂરી થઈ, સ્કૂલો ને કોલેજો શરૂ થઈ.....પણ એનાં ભણતરની

સાથે ધર્મનાં ભણતરને ન ભૂલશો....સ્કૂલનું ભણતર રોજ દશ કલાક ભણો તો ધર્મનું ભણતર રોજ
દશ મિનિટ તો જરૂર ભણજો....એથી જીવનમાં ઘણા ઉત્તમ સંસ્કારોનું સીંચન થશે. કેરીની મોસમ

પણ હમણાં ગઈ...મને થયું કે આપણા બાલસભ્યોને પણ કેરી ખવડાવું, તેથી અસલ મજાના
આંબાનું એક ઝાડ વાવ્યું છે, તેનાં ફળ પણ પાકવા આવ્યા છે. થોડા વખતમાં તૈયાર થશે એટલે

આખુંય ઝાડ તમને મોકલી દઈશ, તેની કેરી તમને બહુ જ ભાવશે. તોડ તોડીને ખૂબ ખાજો.
આપણા બાલ–વિભાગના સભ્યો એક હજાર થઈ જવાની તૈયારી છે. આપણા બધા બાલસભ્યોનું

જાણે કે એક ધાર્મિક કુટુમ્બ જ રચાયું હોય એવા વાત્સલ્યભાવ સૌને જાગે છે.

બાલવિભાગના નવા પ્રશ્નો
(પ્ર. ૧) નવ તત્ત્વનાં નામ–
૧– જીવ
૨– અજીવ
૩– પુણ્ય
૪– પાપ.
પ– આસ્રવ
૬– બંધ
૭– સંવર
૮– નિર્જરા
૯– મોક્ષ
આ નવ તત્ત્વનાં નામ મોઢે કરો અને

તેમાંથી તમને કયા કયા તત્ત્વો ગમે છે તે લખો:
(પ્ર. ૨) સૌરાષ્ટ્રમાંથી એક તીર્થંકર મોક્ષ પામ્યા
છે, તે કયા તીર્થંકર? અને કયા પર્વત ઉપરથી

(પ્ર –૩) નીચેના વાક્યોમાં ભૂલ છે, તે
સુધારીને ફરીથી લખો:–

(૧) એક માણસના શરીરમાં ઘણું

જ્ઞાન હતું.

(૨) જીવનું લક્ષણ શરીર છે.
(૩) દુઃખ શરીરને થાય છે, ને સુખ

આત્માને થાય છે.
(કોયડો) આકાશમાં ચાલે છે પણ પંખી નથી.

અપાર વૈભવ છે પણ વસ્ત્ર નથી.

દુનિયાના રાજા છે પણ મુગટ પહેરતા
નથી. બોલે છે પણ મોઢું ખોલતા નથી.

આપણને બહુ ગમે છે–એ કોણ?

જવાબ તા. ૧૦ જુલાઈ સુધીમાં લખો:–

સરનામું:– સંપાદક આત્મધર્મ:

PDF/HTML Page 32 of 53
single page version

: અષાડ : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૨૯ :

ગયા અંકના પ્રશ્નોના જવાબ

(૧) પ્રશ્ન:– જીવ અને અજીવમાં શું

ફેર?

ઉત્તર:– જીવમાં જ્ઞાન છે, અજીવમાં

જ્ઞાન નથી.

જીવ બધું જાણે છે, અજીવ કાંઈ જાણતું

નથી.

(૨) બીજા પ્રશ્નનો ઉત્તર:– ભારતના

વડાપ્રધાનનું પદ, સોનાનું સમયસાર,
સમ્યગ્દર્શન, સ્વર્ગ અને રત્નની મૂર્તિ–આ પાંચ

વસ્તુઓમાં સમ્યગ્દર્શન સૌથી શ્રેષ્ઠ છે, તેથી અમે
તે લઈશું.

(૩) ત્રીજા પ્રશ્નનો ઉત્તર:– મહાવીર

ભગવાન પછી ગૌતમસ્વામી, સુધર્મસ્વામી ને

જંબુસ્વામી એ ત્રણે કેવળી ભગવંતો મોક્ષ
પામ્યા છે. (બીજા પણ કેટલાક જીવો મોક્ષ

પામ્યા છે.)

(૪) ખાલી જગ્યા પૂરેલા વાક્્યો–
૧ પરમભાવમાં પરભાવ નથી.
૨ વિભાવના નાશથી સ્વભાવ પ્રગટે

છે.

૩ ધર્મીને ધન કરતાં ધર્મ વહાલો છે.

કેટલાક બંધુઓએ બીજા અને ત્રીજા

વાક્્યમાં બંધબેસતા અન્ય અક્ષરો પણ શોધી
કાઢયા છે.
(કોયડાનો જવાબ:– “માનસ્તંભ” (આ
જવાબની સાથે કેટલાક સભ્યોએ તો માનસ્તંભ
ચીતરીને મોકલ્યો છે.)

જવાબ મોકલનાર સૌને ધન્યવાદ.

જવાબ મોકલનાર સભ્યોના નંબર:–

૨૪, ૮૪, ૨૧પ, ૧૩૯, ૧૪૬, ૩૦૩, ૧૩૦, ૧૨,

૧૧, ૩પ૭, પ૮૧, પપ૦, ૧૩૮, પ૭૬, ૪૪પ,
૩૦૬, ૯૦, ૮૧૬, ૬૬પ, પ૧પ, ૭૮૪, પ૮૧,

૭પ૮, ૩૦૧, ૨પ૨, ૨૭૨, ૨૪૪, ૭પ૯, ૭૬૦,
૭૬૧, ૨૬૨, ૧૦૭, ૬૯૭, ૩૮૯, પ૮૦, ૭૧૪,

૩૪૪, ૭૨૯, ૭૩, ૧૨૯, ૧૧૯, ૮પ, ૩૬૮,
૨૪૬, ૩૬૯, ૩૩૯, ૩૮પ, ૬૯૨, ૩૮પ, ૭૬૬,

૩૯૨, ૮૦, ૪૬૨, ૪પ૬, પ૬પ, ૩૭૭, ૬૭,
૬૩૦, ૧૨૨, ૧૨૩, ૭૭, ૧૭૧, ૨૨૦, ૪૦,

પ૨૩, ૬૨૨, ૪૧૭, ૪૧૬, ૩પ૦, ૧૭૯, ૪૦૧,
પ૬૩, ૮પ૬, ૮પ૭, ૮૬, ૭પ૪, ૨૯૭, ૩૪૬,
૨૧૭, ૧૧૭, ૪૪૯A, ૪૪૯B, ૮, ૩૧, ૪૩૮,

૧૧૬, ૭૯ ૧, ૨, ૩, ૪, ૧૬૪, ૧૨૯, ૧પ,
૬૭૨, ૧૭૦, ૨૧૮, ૧૪, ૭૭પ, ૪૧૪, ૨૪૩,

૭૦૩, ૭૦પ, ૭૦૪, ૪૪૩, ૧૧પ, ૩૩૩, ૩૩૪,
૩૩પ, ૩૨૬, ૪૬૦.

નાની બચતોનો મોટો ઉપયોગ

અમારા સભ્ય નં. ૨૭૭ શૈલાલિનીબેન પોતાની જે નાનકડી બચત કરેલી તે

આત્મધર્મના બાલવિભાગમાં આપી દીધી છે. બાળકની બાળક જેવી રકમ રૂા. ૬ તે જોકે

મોટેરા માણસોને નાનકડી લાગશે. પણ તેનો મોટો સદુઉપયોગ કરવાની ભાવનાથી,
બાળકે જ્યારે પોતાની તે બચત બાલવિભાગમાં આપી હશે ત્યારે તેના હૃદયમાં કેવી

ઉર્મિ થઈ હશે! ને આત્મધર્મમાં ધર્મસંસ્કારો પ્રત્યે તેને કેવો રંગ હશે!!–એનો જ્યારે
વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે એની છ રૂા. ની રકમ છ કરોડ કરતાંય વધુ કિંમતી લાગે છે,

ને નાની બચતનો મોટો ઉપયોગ કરનાર એ બાળકપ્રત્યે ધન્યવાદના ઉદ્ગાર નીકળે છે.

PDF/HTML Page 33 of 53
single page version

: ૩૦ : આત્મધર્મ : અષાઢ : ૨૪૯૨

બાળકોમાં ધર્મસંસ્કારના

આંબા રોપવાની જરૂર

દાદર (મુંબઈ) કહાનનગર સોસાયટીમાંથી શ્રી નિજાનંદભાઈનો વિસ્તૃત પત્ર

છે, તેમાં બાળકોને ધાર્મિક શિક્ષણ માટેની ખાસ હિમાયત કરતાં લખે છે કે–

“આપણું ‘આત્મધર્મ’ આજકાલ બહુ જ ઝડપથી સફળતાનાં શિખરો સર કરી

રહ્યું છે; તેમાં પણ ખાસ કરીને ‘બાલવિભાગ’ તથા ‘વાંચકો સાથે વાતચીત’ માંના
સવાલ–જવાબથી ઘણે અંશે પ્રગતિ વધી છે. લૌકિકમાં કહેવાય છે કે કૂમળા છોડને જેમ
વાળીએ તેમ વળે, તે લોકોત્તરમાં પણ કંઈક અંશે લાગુ પડી શકે. (એટલે કે બાળકોને
નાનપણથી ધર્મના જેવા સંસ્કાર પાડીએ તેવા પડે.) ઘણા વખતથી થતું હતું કે
બાળકોમાં નાનપણથી જો ધાર્મિક સંસ્કારનાં બીજ રોપાયાં હોય તો વહેલા મોડા પણ
તેમાંથી ધાર્મિકવૃક્ષની વૃદ્ધિ થાય. આ સંબંધમાં સોનગઢના બાળકો અત્યંત ભાગ્યશાળી
ગણાય (કેમકે સત્સંગે તેને ધાર્મિક સંસ્કારો મળ્‌યા કરે.) પરંતુ સોનગઢ સિવાયના
બહારગામના હજારો બાળકો માટે ધાર્મિકસંસ્કારનું શું! માત્ર વેકેશનમાં વર્ષમાં બાવીસ
દિવસ પૂરતો શિક્ષણવર્ગ એ પૂરતું ન ગંણાય (તેમજ તેનો લાભ બધા લઈ પણ ન
શકે) બાળકોને ધાર્મિક શિક્ષણથી ને ધાર્મિક વાતાવરણથી સતેજ રાખવો હોય તો તેને
તેવા સંસ્કાર નિયમિત મળ્‌યા કરે એવું ‘કંઈક’ કરવું જોઈએ, તે માટે ચોક્કસ મુદતે
નિયમિતપણે (periodically) સહેલું ધાર્મિક સાહિત્ય બાળકોના હાથમાં આપવું

જોઈએ,–કે જે વાંચવા માટે તે હોંશે હોંશે પ્રેરાય. ‘આત્મધર્મ’ જેવા જુના અને જાણીતા
સામાયિક આવું સાહિત્ય પૂરૂં પાડી શકે. જે હમણાં ‘બાલવિભાગ’ દ્વારા કંઈક અંશે
અસ્તિત્વમાં આવ્યું ને હજારો બાળકોએ સહર્ષ વધાવ્યું. આત્મધર્મના વાંચકો સાથે
વાતચીત વિભાગે મને પ્રભાવીત કર્યો છે.”

નિજાનંદભાઈ! આપનો પત્ર વાંચીને આનંદ થયો; બાળકોને ધાર્મિક સંસ્કાર

આપવા માટેની જે ઈત્કટ ભાવના આપે દર્શાવી તેવી જ ઉત્તમ ભાવના સાથે આપણે તે
પ્રવૃત્તિ ઉપાડી છે, અને આપના જેવા બાલપ્રેમી સાધર્મીઓના સહકારથી આપણે તેમાં
ખૂબ વિકાસ કરીને હજારો બાળકોમાં ધર્મપ્રેમના મધુર આંબા રોપવા સફળ થઈશું–એવો
વિશ્વાસ છે. (દિવ્યધ્વનિને લગતા આપના પ્રશ્નોના જવાબ પછી લખીશું)

PDF/HTML Page 34 of 53
single page version

: અષાડ : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૩૧ :

બાળકોને તત્ત્વજિજ્ઞાસા

વિદ્યાર્થીઓના શિક્ષણવર્ગમાં આવેલ અનેક બાળકો જિજ્ઞાસાથી

તત્ત્વચર્ચામાં ભાગ લેતા ને કોઈકવાર પ્રશ્ન પણ પૂછતા. આવી તત્ત્વચર્ચાનો
લાભ બાલવિભાગના બીજા બાળકો પણ મેળવે એવી ભાવનાથી એક બાળકે
પૂ. ગુરુદેવ સમક્ષ થયેલ પ્રશ્નોત્તર લખી મોકલેલ, તે અહીં આપેલ છે. (લખાણ
સાથે તે સભ્યનું નામ કે નંબર લખેલા ન હોવાથી આપી શક્્યા નથી.)

(૧) પ્રશ્ન:– કેવળજ્ઞાની ભગવાનને કેવળજ્ઞાન થાય છે ને આપણને કેમ થતું

નથી? (બાળકોમાં નાનપણથી જ કેવળજ્ઞાનની આસ્તિકતાના ને તેની ભાવનાના
સંસ્કાર કેવા પોષાય છે તે પ્રશ્નમાં દેખાય છે.)

ઉત્તર:– તે પ્રકારનો પુરુષાર્થ પોતે નથી કરતો માટે; પહેલાં તો આત્મામાં

કેવળજ્ઞાન થવાની તાકાત છે એવી શ્રદ્ધા ને ઓળખાણ કરવી જોઈએ; એવી શ્રદ્ધા જે કરે
તેને અલ્પકાળમાં કેવળજ્ઞાન જરૂર થાય.

(૨) પ્રશ્ન– અમારા જેવા નાની ઉંમરના બાળકોને સમ્યગ્દર્શન કેમ થાય?
ઉત્તર:– બધા આત્મા અનાદિના છે એટલે ખરેખર આત્મા મોટો કે નાનો નથી.

મોટી ઉમરનાને જે કરવાથી સમ્યગ્દર્શન થાય છે, નાની ઉમરનાને પણ તે જ કરવાથી
સમ્યગ્દર્શન થાય છે. નાના કે મોટા જે કોઈ જીવ આત્માનો પરમ પ્રેમ પ્રગટ કરીને
અંતર્મુખદ્રષ્ટિ કરે તેને સમ્યગ્દર્શન થાય છે. બધાને માટે સમ્યગ્દર્શનનો એક જ ઉપાય છે.

(૩) પ્રશ્ન:– જીવને તાત્કાલિક આનંદ કેમ થાય?
ઉત્તર:– આનંદના દરિયામાં ડુબકી મારે કે તરત! આ આત્મા આનંદસ્વભાવથી

ભરપૂર છે તેને ઓળખીને જ્યારે જ્યારે આત્મા તેમાં એકાગ્ર થાય કે તત્ક્ષણે તેને
અતીન્દ્રિય આનંદનો અનુભવ થાય છે. (આ ક્ષણે આપણે આત્મામાં ઉપયોગ મુકીએ
તો અત્યારે જ આપણને આનંદ થાય.) એવા આનંદને અનુભવવા માટે પહેલાં તેની
લગની લગાડીને ખૂબ અંતરમાં અભ્યાસ કરવો જોઈએ.

(૪) પ્રશ્ન:– ચોથા ગુણસ્થાને નિર્વિકલ્પદશા વખતે આત્મામાં શું થાય છે?
ઉત્તર:– આત્માના પરમ આનંદનો અનુભવ થાય છે.

PDF/HTML Page 35 of 53
single page version

: ૩૨ : આત્મધર્મ : અષાઢ : ૨૪૯૨

ઘાટકોપર (મુંબઈ) માં પ્રભુ પધાર્યા

ઘાટકોપર–મુમુક્ષુમંડળ તરફથી શુભ સમાચાર છે કે તા. ૧૨–૬–૬૬ ના રોજ

ત્યાંના સ્વાધ્યાય મંદિરના ઉદ્ઘાટનનો મહોત્સવ આનંદપૂર્વક ઉજવાયો હતો. તે પ્રસંગે
સવારમાં શાંતિનાથ ભગવાનની સ્વાગત–યાત્રા શરૂ થઈ હતી ને દિગંબર જિનમંદિરે
(મધુકુંજ, નવરોજ ક્રોસ લેન) આવી હતી. રાજકોટના શ્રી પ્રમોદભાઈ દલપતરામના
સુહસ્તે પ્રભુજીને વેદી ઉપર બિરાજમાન કર્યા હતા. ત્યારબાદ સ્વાધ્યાયમંદિરનું ઉદ્ઘાટન,
તથા જિનવાણીની સ્થાપના વગેરે વિધિ ભાઈશ્રી મણિલાલ જેઠાલાલ શેઠ તથા
પ્રાણલાલ. ભાઈચંદ દેસાઈના સુહસ્તે થઈ હતી. ઘાટકોપરના અગ્રગણ્ય નાગરીકો તેમજ
મુંબઈ મુમુક્ષુમંડળના ઘણા ભાઈઓ આ વખતે ઉપસ્થિત હતા ને આ પ્રસંગે ૧૮, ૦૦૦

(અઢાર હજાર) રૂા. નું ફંડ થયું હતું. જિનેન્દ્રભગવાનની પધરામણી થતાં ઘાટકોપરના
મુમુક્ષુ ભાઈ–બહેનોને ઘણો હર્ષોલ્લાસ થયો હતો. જિનેન્દ્રદેવની મંગલ છાયામાં ધર્મવૃદ્ધિ
થાય એવી ભાવના સાથે ઘાટકોપર મુમુક્ષુમંડળને વધાઈ!

માટુંગાની વૈરાગ્યપ્રેરક ઘટના!

તાજેતરમાં (તા. ૧૩–૬–૬૬ ની સવારમાં) મુંબઈ–માટુંગા પાસે જે અતિ કરુણ

રેલ્વે અકસ્માત બની ગયો ને જેણે ૬૦ જેટલા મનુષ્યોનું જીવન તત્કાળ છીનવી લીધું
એ ઘટના અત્યંત વૈરાગ્યપ્રેરક છે....અરે અનિત્યતા!! સવારે ઘેરથી નીકળેલો માનવી
સાંજે પાછો જીવતો ઘરે પહોંચશે કે નહિ તે પણ જેમાં નક્કી નથી–એવો આ ક્ષણભંગુર
સંસાર.....તેમાં તારા જીવનનો એવો ઉત્તમ સદુપયોગ કર કે જેથી જીવનની ક્ષણે ક્ષણ
સફળ થાય. જીવનની એક પળનેય વ્યર્થમાં ન ગુમાવ.... એકેક પળને મહા કિંમતી જાણ
ને આત્મહિત માટે તેનો ઉપયોગ કર. પરિભ્રમણના પંથેથી પાછો વળીને સિદ્ધિના પંથે
પ્રયાણ કર.

લક્ષ્મી અને અધિકાર વધતાં શું વધ્યું? તે તો કહો;
શું કુટુંબ કે પરિવારથી વધવાપણું એ નય ગ્રહો!
વધવાપણું સંસારનું નરદેહને હારી જવો;
એનો વિચાર નહીં અહોહો, એક પળ તમને હૂવો.

PDF/HTML Page 36 of 53
single page version

: અષાડ : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૩૩ :

વાંચકો સાથે વાતચીત

(જિજ્ઞાસુઓના વિવિધ વિચારોને વ્યક્ત કરતો પાઠકોનો પ્રિય વિભાગ)

કહાનનગર સોસાયટી (દાદર) થી એક કોલેજિયન બહેન લખે છે કે:–

“બાલવિભાગના સભ્યોના આંકડા જોયા ને અમને તો તરત જ સભ્ય બનવાનું

મન થઈ ગયુ હતું, પણ અમને એમ હતું કે બાલવિભાગ ફકત શાળાના બાળકો તથા
૧૬ વર્ષની નીચેનાં બાળકો માટે જ છે. પણ જ્યારે ૨૭૨ નંબરનું આત્મધર્મ જોયું અને
તેમાં કોલેજિયન સભ્યોનો પત્ર વાંચ્યો, ત્યારે અમારી માન્યતા ખોટી છે એવું ભાન
થતાં તરત સભ્ય થવા માટે પત્ર લખવા બેસી ગયા.

બાલવિભાગમાં જે પ્રશ્નો છે તે પણ ખૂબ રસપ્રદ છે, અમને તેમાંથી કેટલાંય

આવડતાં હોતાં નથી, ત્યારે તો એમ જ થાય છે કે આત્મધર્મમાં ખૂબ વર્ષોથી આવા
બધા પ્રશ્નો ને જવાબો આવતાં હોત તો કેવું સારૂં થાત! ભાઈ, આવું પાયાનું અને
ચોક્કસ તેમજ શાસ્ત્રીય ધાર્મિક જ્ઞાન દરેકને વિનામૂલ્યે આપવા બદલ, તેમજ અમારામાં
રસ જગાડવા બદલ આપના અમે ખુબખુબ આભારી છીએ.”

વાસંતીબેન M.A. ના આ પત્રની સાથે ૨૩ સભ્યોએ બાલવિભાગમાં નામ

લખાવ્યાં છે–જેમાંના કેટલાક M.A. માં B.A. માં B.Sc. માં કે L.L.B. વગેરેમાં

અભ્યાસ કરે છે. આવા કોલેજશિક્ષણની સાથે સાથે પણ ધાર્મિક શિક્ષણ માટે તેઓ
આટલો બધો રસ ધરાવે છે તે પ્રશંસનીય છે. બહેન, તમારા જેવા કોલેજિયન ભાઈ–
બહેનો આત્મધર્મના બાલવિભાગના સભ્ય બનીને અધ્યાત્મવિદ્યામાં રસ લ્યે તેને અમે
માત્ર આપણા બાલવિભાગનું જ નહિ પણ જૈનસમાજનું ગૌરવ સમજીએ છીએ. જેમ
સોનગઢમાં સંતોની છાયામાં વસતા પ૦ જેટલા કુમારિકા બહેનોએ વિલાસીતા ઉપર
આધ્યાત્મિકતાનો વિજય સિદ્ધ કરી બતાવ્યો છે, તેમ આપણા જૈન કોલેજિયનો પણ
ધાર્મિક તત્ત્વજ્ઞાનમાં રસ લઈને લૌકિક વિદ્યા ઉપર અધ્યાત્મવિદ્યાનો વિજય સિદ્ધ કરી
બતાવો–એમ અમે ઈચ્છીએ છીએ.

એક ઉત્સાહી ભાઈ લખે છે–બાલવિભાગ એટલે હજાર બાળકોને પોસ્ટદ્વારા શિક્ષણ

આપતી પાઠશાળા; ધર્મ પ્રભાવનાના ઉત્કૃષ્ટ નિમિત્તરૂપ પૂ. ગુરુદેવના હૃદયમાંથી સતત
અવિરત નીતરતા વાત્સલ્યભાવનું દોહન કરી આત્મધર્મમાં પીરસો છો તેને માટે ખુબ
ધન્યવાદ! બાલવિભાગ શરૂ કરીને ધાર્મિક શાળા જ શરૂ કરી છે; પણ એકમાસનું અંતર

PDF/HTML Page 37 of 53
single page version

: ૩૪ : આત્મધર્મ : અષાઢ : ૨૪૯૨
લાંબું પડે છે; પાક્ષિક કે અઠવાડિક થાય ને તે અંતર ઘટે તો વધારે લાભનું ને
પ્રભાવનાનું કારણ થાય.

પ્રવીણભાઈ (નં. ૩૧) ભાવનગરથી લખે છે કે હું બાલવિભાગનો સભ્ય છું

એટલે જિનવરનો સન્તાન છું. ને પૂછે છે કે–ચોથાથી અગિયારમા ગુણસ્થાન સુધીમાં જ
હોય તે ક્્યો ભાવ?

ઉત્તર:– ઔપશમિકભાવ.
ભાઈ, હવે હું તમને પૂછું છું કે–ઉદયભાવના ગુણસ્થાન કેટલા? અને ક્ષાયિકભાવના

કેટલા? તથા ૧ થી ૧૨ ગુણસ્થાનો સુધીમાં બધે હોય ને પછી ન હોય એ ક્્યો ભાવ?

અમદાવાદથી શ્રી રમણભાઈ લખે છે કે–“આત્મધર્મના જેઠ માસના અંકમાં

પૃથ્વીની પ્રદક્ષિણા શિર્ષક લેખ વાંચ્યો. ખુબ જ આનંદ. આજના વિજ્ઞાનપ્રાધાન્ય

વિષમકાળમાં આવા લેખો આધ્યાત્મિક જગતને–સમાજને ખુબ જ ઉપયોગી અને
માર્ગદર્શક છે, અને જિનવાણીની શ્રદ્ધા ટકાવવા માટે ઉપકારક છે. પુનઃપુન: અનુમોદન”
(ભાઈશ્રી, આપની વાત સાચી છે. જૈન સિદ્ધાંતઅનુસાર વિશ્વનું સ્વરૂપ શું છે અને
દ્વીપ–સમુદ્રોની રચના ક્યા પ્રકારે છે–તે સંબંધી જાણપણું આપણા જૈન બાળકોને હોય તે
આજના યુગમાં અત્યંત જરૂરી છે.

અહીં આ લખતાં લખતાં સામે ‘जैनमित्र’ માં આ સંબંધી થોડું લખાણ આવ્યું છે,

તે અહીં આપીએ છીએ. कभी कभी जैन भाईओंको ऐसा कहते सुना गया है कि अगर

आजका मानव रोकेट आदि के द्वारा चन्द्रमा पर पहूंच गया तो जैनशास्त्र मिथ्या हो
जायेंगे। परंतु जैनशास्त्र त्रिकाल मिथ्या नहीं हो सकते। चांद पर पहूंच जाना कोई
अचम्भेकी बात नहीं। [मनुष्योंका गमन मध्यलोकमें, मेरुकी ऊंचाई तक संभव है,
जब कि] सूर्य–चन्द्रकी ऊंचाई मेरूपर्वतकी ऊंचाई से कम ही है। चन्द्र सूर्य आगम
के अनुसार सुमेरु पर्वतकी प्रदक्षिणा देते रहते है। मेरूपर्वतके उपर एक बालका
अन्तर छौडकर प्रथम स्वर्ग है, वहां जाना मनुष्योके असंभव है; किन्तु चन्द्र आदि
ज्योतिषी देवोंके विमान तो वहां से बहुत नीचे है। फिर जैनशास्त्रों परसे अपना
श्रद्धान डांवाडोल करना कोई बुद्धिमानी नहीं। (આધુનિક વિજ્ઞાન સાથે કદાચ મિલાન

ન થઈ શકે તેથી જૈનસિદ્ધાન્તનું પ્રતિપાદન કરવામાં ગભરાવું ન જોઈએ, કેમકે આધુનિક

વિજ્ઞાન અધૂરું છે, જૈનસિદ્ધાન્ત પૂર્ણતામાંથી પ્રગટેલા છે.)

નવનીત અને વિનોદ (અમદાવાદ)–ભૈયા! તમારા ભૂલાયેલા સભ્યનંબર શોધી

આપ્યા છે ૪૧૦ અને ૪૧૧ છે. હવે ફરીને ન ભૂલશો. (અમદાવાદમાં તો આપણા
ઘણાંય બાલ–

PDF/HTML Page 38 of 53
single page version

: અષાડ : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૩૫ :
સભ્યો છે, તેમની મદદ લઈને તમારો નંબર શોધી લીધો હોત તો?

‘આત્મધર્મ બાલવિભાગમાં ઘણું સરસ પ્રેરણાદાયી લખાણ છે; હું ઘણાં રસપૂર્વક

વાંચું છું ને નવી પ્રેરણા લઉં છું.”–પ્રવીણચંદ્ર જૈન (૪૪પ) અમદાવાદ.

એક ભાઈ લખે છે–બાલવિભાગમાં મોટા માણસોને પણ રસ લેવાનું મન થઈ

જાય છે; ગુરુદેવ સોનગઢમાં ભવકટીની વાત સંભળાવે છે.–પોતાને પોતાનો આત્મા

વહાલો લાગ્યો હોય તેને આ વાત સાંભળતાં ઉલ્લાસ આવે. બાકી સંસાર કેવો

ક્ષણભંગુર છે તેનો દાખલો આપતાં અમદાવાદના તે ભાઈ લખે છે કે–અહીં અમારી

પોળમાં પાડોશના એક પૈસાદાર ભાઈનો ૨૪ વર્ષનો યુવાન દીકરો, પાંચ હજાર રૂા

ખર્ચવા છતાં એપેન્ડીસાઈટના ઓપરેશનમાં ગુજરી ગયો; તેણે બી. એ. ની પરીક્ષા

આપેલી. ઘરની અગાશીમાં પતંગ ઉડાડવા માટે તેના પિતાએ ખાસ ધાબું બંધાવેલું, પણ

તે કામ અધૂરું રહ્યું ને જેને પંતગ ઉડાડવા માટે તે બંધાતું હતું તે જીવ બીજે ઊડી ગયો.

પાછળથી બી. એ ની પરીક્ષાનું તેનું પરિણામ પાસ થયાનું આવ્યું.–પણ તે શું કામનું?

અરે કેવો વૈરાગ્ય પ્રસંગ!! એકના એક યુવાન પુત્રના વિયોગે જે દુઃખ લાગે છે તેવું

(તેથી પણ વધુ) દુઃખ આત્માના વિરહનું લાગે, ત્યારે જીવને આત્મપ્રાપ્તિની ધગશ

જાગે ને તે જીવ સર્વ ઉદ્યમથી આત્મપ્રાપ્તિ કરે જ.

રાજેન્દ્ર જૈન (નં. ૩૮૯) ચોટીલાથી પૂછે છે:–
પ્રશ્ન:– પરવસ્તુ ઉપરનું ગાઢ વલણ ને અનાદિનું અજ્ઞાન તોડવા એકલું વાંચન,

વ્યાખ્યાન સાંભળવું ને જિનપ્રભુનું દર્શન કરવું એટલું જ બસ છે કે બીજો પુરુષાર્થ છે?

ઉત્તર:– યથાર્થ આત્મજિજ્ઞાસાપૂર્વક શાસ્ત્રવાંચનમાં તેનું હાર્દ સમજવામાં આવે,

વ્યાખ્યાન સાંભળતાં તેમાં સન્તો જે શુદ્ધાત્મસ્વરૂપ દર્શાવે છે તે લક્ષગત કરવામાં આવે

(અને એમ કરે તો જ સાચું સાંભળ્‌યું કહેવાય), તથા જિન પ્રભુનાં દર્શન કરતાં તેમના

સ્વરૂપની સાચી ઓળખાણ કરે તો જરૂર પર તરફનું વલણ છૂટીને સ્વતરફનું વલણ

થાય ને અનાદિનું અજ્ઞાન તૂટી પડે. (અહીં કહી તેવી ઓળખાણ સ્વ તરફના અપૂર્વ

પ્રયત્ન વડે થાય છે, પર તરફના વિકલ્પ વડે તે થતી નથી.)

હર્ષાબેન પોરબંદર (નં. પ૮૦) પૂછે છે કે ‘આત્મા કેમ દેખાતો નથી?’ એને

જોવાની ખરી તમન્ના જાગતી નથી માટે! બેન તમને આત્માને જોવાની જિજ્ઞાસાનો પ્રશ્ન

ઊઠ્યો તે બહુ સારૂં છે. જિજ્ઞાસાથી આગળ વધતાં વધતાં જરૂર આત્મા દેખાશે. તમે

આત્મસિદ્ધિની ગાથા મોઢે કરો છો તથા આત્મધર્મ વાચો છો તે બહુ સારી વાત છે.

સભ્ય નં. ૧૦પ ને માલુમ થાય કે, ધર્માત્માઓ પ્રત્યે તમને બહુમાન છે તે

પ્રશંસનીય છે..... પરંતુ વ્યક્તિગત પ્રશ્નો આપણે લેતા નથી. ‘દર્શન કથા’ માટે

અનેકવાર સૂચનાઓ છાપી, છતાં તમે રહી રહીને કેમ જાગ્યા! (પુસ્તક મોકલ્યું છે.)

PDF/HTML Page 39 of 53
single page version

: ૩૬ : આત્મધર્મ : અષાઢ : ૨૪૯૨

અખિલ ભારતીય નવોદિત સાહિત્યસમાજના સંચાલક શ્રી દિનુભાઈ એન.

ભાયાણી લાઠી (કલાપિનગર) થી સહકારની ભાવના વ્યક્ત કરતાં લખે છે કે.

“બાલવિભાગ દ્વારા બાલમિત્રોમાં જૈનધર્મમાં અડગ રહેવાની તથા ધાર્મિક

વાંચન કરવાની જે ખાસ ભાવના પ્રગટાવેલ છે તે ખુબ જ આવકારદાયક છે.....પ્રત્યેક

સાધર્મી માતા–પિતાએ પોતાનાં બાળકોને ધર્મમાં રસ લેતાં, આત્મધર્મ વાંચતાં તથા
નિયમિત દેવદર્શન કરતાં કરવા જોઈએ.

ધર્મને લગતા સારા સારા લખાણોની પુસ્તિકાઓ પ્રગટ કરવાનું પણ વિચારવું

જોઈએ. અને બાલવિભાગના સભ્યોને તે પુસ્તકો ફ્રી મળે તેમ કરવું જોઈએ. આપ
ઈચ્છશો તો આ સંસ્થા તરફથી શક્્ય સહકાર મળશે. ‘આત્મધર્મ’ પાક્ષિક પ્રગટ કરવા
માટેની ખાસ આવશ્યકતા છે–જે માટે આગેવાનોએ અવશ્ય વિચારવું જોઈએ”

(ભાઈશ્રી આપની લાગણી અને સહકારની ભાવના બદલ આભાર!

બાલસાહિત્ય સંબંધી આપે સૂચવેલી બાબતો અમારા આયોજનમાં છે જ, અને સૌના
સહકારથી ધીમે ધીમે આપ તે બાબતો કાર્યરૂપે થતી જોશો. આત્મધર્મ પાક્ષિક બાબત

આપની જેમ બીજા અનેક જિજ્ઞાસુઓની ભાવના છે; આપની આ ભાવના સંસ્થાના
આગેવાનો સમક્ષ રજુ કરીશું.)

જીવનું સ્વરૂપ શું? (No : 134 તથા 407)

જીવનું સ્વરૂપ જ્ઞાન. ‘आत्मा ज्ञानं, स्वयं ज्ञानं’

ભેદભક્તિ અને અભેદભક્તિ એટલે શું? તેમાંથી હિતકારી કઈ? (246)

પોતાથી ભિન્ન એવા પંચપરમેષ્ષ્ઠી વગેરેનાં ગુણો પ્રત્યેનું બહુમાન તે ભેદભક્તિ; અને
પોતાથી અભિન્ન એવો જે આત્મસ્વભાવ તેના શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–અનુભવરૂપ પરિણતિ તે
અભેદભક્તિ; બંનેમાં જેટલે અંશે રાગ તૂટીને વીતરાગભાવ થયો તેટલો લાભ છે.

અભેદભક્તિ પ્રાપ્ત કરવા શું કરવું જોઈએ? (246) અભેદભક્તિરૂપે

પરિણમેલા એવા જ્ઞાની–ધર્માત્મા પ્રત્યે ભક્તિપૂર્વક પહેલાં અભેદભક્તિનું યથાર્થ સ્વરૂપ
લક્ષગત કરવું જોઈએ. સાચા લક્ષના ઘોલનથી તેની પ્રાપ્તિ થાય છે.

આત્મપ્રાપ્તિની તીવ્રભાવના અને પુરુષાર્થ કરું છું છતાં તેની પ્રાપ્તિ કેમ થતી

નથી (24)

ભાઈ, તમારી વાત સાચી નથી, પણ તેમાં તો મોટી ભૂલ છે. આત્મપ્રાપ્તિનો સાચો

પ્રયત્ન કરે તેને તેની પ્રાપ્તિ જરૂર થાય જ. જ્યાં આત્મપ્રાપ્તિ નથી થતી ત્યાં સમજી લેવું
જોઈએ કે તેને માટેનો સાચો પ્રયત્ન નથી, પ્રયત્નમાં ક્્યાંય ભૂલ છે. હવે ભૂલવાળો

PDF/HTML Page 40 of 53
single page version

: અષાડ : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૩૭ :
વિભાવનો પ્રયત્ન કરે અને એમ માને કે હું આત્માની પ્રાપ્તિનો ઘણો પ્રયત્ન કરું છું–એ

તો કેવડી મોટી ભૂલ કહેવાય? આવી ભૂલથી બચવા માટે જ આત્મજ્ઞસંતજનોની

સાક્ષાત્ ઉપાસનાનું ખાસ મહત્વ છે. જ્ઞાનીની છાયામાં આત્મપ્રાપ્તિનો ઉપાય

સરલતાથી સમજાય છે.

ભગવાન બન્યા પછી સુખ દુઃખ કાંઈ હોતું નથી–તો લાભ શો (772)

ભાઈશ્રી, ભગવાન બન્યા પછી દુઃખ નથી હોતું એ વાત સાચી, પરંતુ ત્યાં

આત્મિક સુખ તો ભરપૂર હોય છે. પોતાના આત્મામાંથી જ સુખ ઉત્પન્ન થઈને આત્મા

તે સુખને ભોગવે છે, ને તે સુખ એવું મજાનું છે કે સદાકાળ તેનો ભોગવટો (અનુભવ)

કરવા છતાં કદી કંટાળો આવતો નથી. –જેમાં કોઈ બીજાની જરૂર ન પડે એવું સ્વાધીન

આત્મસુખ અનુભવાય–એના જેવો લાભ આ જગતમાં બીજો કોઈ નથી. ભગવાનને

સુખદુઃખનો અભાવ કહ્યો હોય ત્યાં ઈન્દ્રિયજન્ય પરાધીન સુખનો અભાવ સમજવો,

સ્વાધીન આત્મસુખનો નહિ.

માત્ર જાણવું–જોવું, (કરવું કાંઈ નહિ) તેમાં તો જડતા જેવું ન જઈ જાય? (772)

અરે ભાઈ! જાણવું–જોવું એ જ ચેતનનો સ્વભાવ છે; માત્ર જાણવું–તે કાંઈ

જડતા નથી પણ તેમાં જ ખરી જાગૃતી છે; એમાં તો મહાન આનંદ, વીતરાગતા વગેરે

ભાવો ભર્યા છે.

દાહોદના સભ્ય નં. ૪૦૭ લખે છે કે–“બાલવિભાગમાં જોડાયા બાદ જ્યારે

દર્શનકથા ચોપડી મળી ત્યારથી મને ધર્મ પ્રત્યે પ્રેમ વધ્યો છે. બાલમિત્રો વધે ને

બાલવિભાગ હજી ખીલે એવી આશા સાથે, બધા બાલમિત્રોને તેમના જન્મ દિવસે

મારાવતી અભિનન્દન આપશો.”

રોમેશ જૈન (218) અમદાવાદ; આત્મધર્મ અંક ૨૭૨ માં ‘વીરપ્રભુના વંશજ’

તથા તેમની ૨૯ થી ૩૨ પેઢી વિષે વાંચીને આપને આનંદ થયો, ને ૧ થી ૩૨ પેઢી વિષે

જાણવાની ઈન્તેજારી થઈ; તો ષટ્ખંડાગમ પુસ્તક ૧ ની પ્રસ્તાવના વાંચવાથી આપને તે

સંબંધી ઘણી માહિતી મળશે.

મહાપુરુષોના જીવનપ્રસંગો વગેરે સંબંધી સાહિત્ય ગુજરાતી ભાષામાં ઘણું ઓછું

છે. તમારી જેમ હજારો બાળકો એ સાહિત્ય માટે ઝંખી રહ્યા છે. આત્મધર્મમાં બધી

વસ્તુઓ આપવાનું શક્્ય નથી, કેમકે ચાલુ લેખોનો માંડમાંડ સમાવેશ થાય છે. આમ

છતાં જિજ્ઞાસુઓ તરફથી ઉત્સાહભર્યા સહકારને લીધે આત્મધર્મનું કદ ધીમેધીમે વધારી

રહ્યા છીએ. અને જેમ જેમ કદ વધતું જશે તેમ નવું નવું સાહિત્ય વિશેષ પ્રમાણમાં

આપી શકશું. ઋષભદેવ પ્રભુનું ચરિત્ર આપને ખુબ ગમ્યું ને એ રીતે ચોવીસે

ભગવંતોના ચરિત્ર આપવા માટે લખ્યું, તો ક્રમેક્રમે જરૂર આપીશું.

< Previous Page Next Page >