Atmadharma magazine - Ank 308a (Original language). Page: 2.

PDF/HTML Page 21 of 44
single page version

: પ્ર. અષાડ : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૧૯ :

મોક્ષમાર્ગ શુદ્ધાત્મામાં પરિણમનરૂપ છે. મુનિદશામાં આવો જ મોક્ષમાર્ગ છે; વચ્ચે

શુભવિકલ્પો હોય તે કાંઈ મોક્ષમાર્ગ નથી, તે શુભવિકલ્પવડે કદી કોઈ જીવને મોક્ષ
સધાતો નથી, ને ભગવંતોએ એવો શુભવિકલ્પરૂપ મોક્ષમાર્ગ ઉપદેશ્યો નથી. ભગવંતોએ
તો શુદ્ધાત્મામાં પ્રવૃત્તિરૂપ એક વીતરાગ મોક્ષમાર્ગ જ ઉપદેશ્યો છે–

‘આવો માર્ગ વીતરાગનો ભાખ્યો શ્રી ભગવાન’

અરે! સાચા માર્ગનો પણ જેને નિર્ણય નથી, માર્ગનું સ્વરૂપ જ વિપરીત માને છે

તેઓ તો ધર્મથી ભ્રષ્ટ છે, માર્ગથી ભ્રષ્ટ છે; એને મુનિદશા કેવી? ને મોક્ષમાર્ગ કેવો?
રાગના એક અંશને પણ જે મોક્ષનું સાધન માને તે જીવ ભગવાને કહેલા
વીતરાગમાર્ગનો વેરી છે. ભગવાને તો વીતરાગભાવને જ મોક્ષમાર્ગ કહ્યો છે, રાગને તો
બંધનું કારણ કહ્યું છે, ને આ જીવ રાગને મોક્ષનું કારણ માને છે, તો તે સર્વજ્ઞના માર્ગથી
ભ્રષ્ટ છે. ‘दंसणभट्टा भट्टा’ –સમ્યગ્દર્શનથી જે ભ્રષ્ટ છે તે તદ્ન ભ્રષ્ટ છે. સમ્યગ્દર્શન

હોય પણ કદાચિત ચારિ૫દશા ન હોય તોપણ તે જીવ ભગવાનના માર્ગમાં છે, તે મોક્ષને
સાધશે; કેમકે રાગને બંધનું કારણ જાણે છે એટલે અલ્પકાળમાં તેનો અભાવ કરીને
શુદ્ધાત્મામાં એકાગ્રતા વડે તે મોક્ષને સાધશે. આ રીતે બધા જીવોને માટે આવા
શુદ્ધાત્માના અનુભવરૂપ એક જ મોક્ષમાર્ગ છે. બધાય તીર્થંકરોએ સેવેલો અને ઉપદેશેલો
આ એક જ માર્ગ છે. અહો, તે તીર્થંકરોને અને શુદ્ધાત્મામાં પ્રવૃત્તિરૂપ મોક્ષમાર્ગને
નમસ્કાર હો.

જે મુનિઓ શુદ્ધાત્મપ્રવૃત્તિ વડે મોક્ષના સાક્ષાત્ કારણમાં વર્તી રહ્યા છે તે

મુનિઓને મોક્ષતત્ત્વ જ કહ્યું છે; અને જે જીવો સંસારના કારણરૂપ મિથ્યાત્વમાં વર્તી
રહ્યા છે તેને સંસારતત્ત્વ કહ્યું. અરે, અશરીરી આત્માને શરીર ધારણ કરવું પડે તે શરમ
છે. ધર્મી કહે છે કે હું તો સિદ્ધસ્વરૂપ છું; ‘હું જન્મને જાણું નહીં, સુખથી ભરેલો શિવ છું’

ધર્મીને ધર્માત્મા પ્રત્યે ઉલ્લાસ આવે છે. પોતે મોક્ષમાર્ગમાં પ્રવર્તી રહેલા

કુંદકુંદાચાર્યદેવને બીજા મોક્ષમાર્ગી મુનિવરો પ્રત્યે ધર્મનો આવતાં આહ્લાદથી કહે છે કે
અહો! આ મોક્ષમાર્ગી શ્રમણો તે મોક્ષતત્ત્વ જ છે; તેઓ અમારા મનોરથનું સ્થાન છે.
તેમને નમસ્કાર હો. કેવો નમસ્કાર? શુદ્ધાત્મામાં એકાગ્રતારૂપ નમસ્કાર; વચ્ચેથી
રાગનો વિકલ્પ કાઢી નાંખીને શુદ્ધાત્મામાં એકાગ્ર થતાં, સિદ્ધોને અને મોક્ષના માર્ગને
સહેજે અભેદ નમસ્કાર થઈ જાય છે. પોતાની પરિણતિ શુદ્ધ થઈ તે જ

PDF/HTML Page 22 of 44
single page version

: ૨૦ : આત્મધર્મ : પ્ર. અષાડ : ૨૪૯પ

નમસ્કાર છે. વાહ! સંતો શુદ્ધાત્મામાં રમણતા કરીને પ્રચુર આનંદનું વેદન કરતાં કરતાં
મોક્ષને સાધી રહ્યા છે. ધન્ય એમનો અવતાર! ધન્ય એમની વીતરાગ પરિણતિ!
મારામાં પણ હું એવી વીતરાગ પરિણતિ પ્રગટ કરીને નમસ્કાર કરું છું. વચ્ચે રાગનો
વિકલ્પ આવ્યો તે વડે નમસ્કાર કરવાનું ન કહ્યું, પણ વચ્ચેથી વિકલ્પને કાઢી નાંખીને
પોતે પણ વીતરાગભાવરૂપ થઈને નમસ્કાર કરે છે. એટલે મોક્ષમાર્ગમાં વચ્ચેથી
વ્યવહારનો નિષેધ કરી નાંખ્યો. વિકલ્પ તરફ ઝુકાવ નથી, શુદ્ધાત્મા તરફ જ ઝુકાવ છે.
શુદ્ધાત્મામાં પ્રવૃત્તિરૂપ મોક્ષમાર્ગ અમે અંગીકાર કર્યો છે–એમ ધર્મી નિઃશંક જાણે છે.
પોતામાં જ્ઞાન થયું ને પોતાને તેની ખબર ન પડે –એમ નથી. ‘અમને અંદર
સમ્યગ્દર્શનાદિ હશે કે નહીં એવી શંકા પડે તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે, ધર્મીને એવી શંકા ન રહે. તે
તો સ્વાનુભવના જોરથી કહે છે કે અમારો આત્મા મોક્ષમાર્ગમાં પ્રવર્તી રહ્યો છે, મોક્ષને
સાધવાનું કાર્ય થઈ જ રહ્યું છે; મોક્ષમાર્ગ અમે અવધારિત કર્યો છે. આત્મા જાગ્યો ને
માર્ગ દેખ્યો–ત્યાં હવે સંદેહ કેવો?

આત્માના કેવા નિર્ણયથી ધર્મીએ મોક્ષમાર્ગ અંગીકાર કર્યો? તેનું અદ્ભુત વર્ણન

૨૦૦૦ મી ગાથામાં કર્યું છે. પ્રથમ તો, હું મોક્ષનો અધિકારી છું, ને મેં જ્ઞાયકસ્વભાવી
આત્મતત્ત્વનું પરિજ્ઞાન કર્યું છે. આવા આત્મતત્ત્વના પરિજ્ઞાનપૂર્વક મમત્વનો ત્યાગ
કરીને અને નિર્મમત્વનું ગ્રહણ કરીને સર્વ ઉદ્યમથી હું શુદ્ધાત્મામાં વર્તું છું. –જુઓ, આ
મોક્ષને સાધવાની વિધિ! મોક્ષની વિધિમાં શુદ્ધાત્મપ્રવૃત્તિ સિવાય બીજા કૃત્યનો અભાવ
છે; બીજું કોઈ કૃત્ય મોક્ષનું સાધન થતું નથી. આવા મોક્ષમાર્ગમાં મારી મતિ વ્યવસ્થિત
થઈ છે, તેમાં હવે કોઈ સંદેહ રહ્યો નથી. ચોથા ગુણસ્થાનથી જ ધર્મી જાણે છે કે હું
મોક્ષનો અધિકારી છું...... મોક્ષના માર્ગમાં હું ચાલી રહ્યો છું.

પરથી ભિન્ન શુદ્ધ આત્માના જ્ઞાનપૂર્વક જ મમત્વ છૂટી શકે. પરનું કર્તૃત્વ માને

તેને મમત્વ કદી છૂટે નહિ. રાગને મોક્ષનું સાધન માને તેને રાગનું મમત્વ છૂટે નહિ, ને
વીતરાગી મોક્ષમાર્ગ કદી થાય નહીં. માટે, મોક્ષનો અધિકારી મોક્ષનો યુવરાજ એવો ધર્મી
કહે છે કે મેં મારા જ્ઞાયકસ્વભાવી આત્મતત્ત્વને બરાબર જાણ્યું છે; તેના પરિજ્ઞાનપૂર્વક
સર્વ૫ મમત્વનો ત્યાગ કરીને હું શુદ્ધાત્મામાં પ્રર્વતું છું; કેમકે શુદ્ધ આત્મામાં પ્રવર્તવા
સિવાય અન્ય કૃત્યનો મારામાં અભાવ છે. આત્મા જ્ઞાયક છે; આખું વિશ્વ જ્ઞેય છે, એ
સિવાય વિશ્વના પદાર્થો સાથે આત્માને બીજો કાંઈ સંબંધ નથી. પરની સાથે સ્વ–
સ્વામીપણાનો સર્વથા અભાવ છે, માટે મને પરનું મમત્વ નથી.

PDF/HTML Page 23 of 44
single page version

: પ્ર. અષાડ : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૨૧ :

આ રીતે ભેદજ્ઞાનના બળથી મમત્વ છોડીને, નિર્મમપણે હું મારા જ્ઞાયક સ્વભાવમાં જ
રહું છું. –આ રીતે સ્વભાવમાં લીન થયેલો આત્મા, સાધુ હોવા છતાં પણ સાક્ષાત્
સિદ્ધભૂત છે. આચાર્યદેવ કહે છે કે અહો! આવા નિજાત્માને સદાય સ્વયમેવ ભાવ
નમસ્કાર હો......તેમજ સિદ્ધસ્વરૂપ પરમાત્માઓને ભાવનમસ્કાર હો.

જુઓ તો ખરા આ સાધુદશા! આવી દશાનું નામ સાધુપણું છે, તે તો સાક્ષાત્

સિદ્ધભૂત છે. આવી શુદ્ધાત્મામાં પ્રવૃત્તિરૂપ સાધુદશા પોતામાં પ્રગટ કરીને બીજા જીવોને
પણ તે દશા અંગીકાર કરવાનો ઉપદેશ આચાર્યદેવે (૫ીજા અધિકારમાં) આપ્યો છે કે–મેં
જે રીતે શુદ્ધાત્માના જ્ઞાન–શ્રદ્ધાનપૂર્વક શુદ્ધોપયોગરૂપ શ્રામણ્યને અંગીકાર કર્યું તેમ બીજા
પણ જે આત્માઓ દુઃખથી છૂટવા માંગતા હોય તેઓ આવા શ્રામણ્યને અંગીકાર કરો.
તેનો માર્ગ અમે જોયેલો છે, અનુભવેલો છે; તે યથાનુભૂત માર્ગના પ્રણેતા અમે આ રહ્યા.

(નમસ્કાર હો.......શ્રામણ્ય માર્ગના પ્રણેતા વીતરાગી સન્તોને)

સ્વાનુભવની કળા

જ્ઞાતા–જ્ઞેય–જ્ઞાનરૂપ અખંડ વસ્તુ એક છે.

પર્યાય જેટલો જ જ્ઞાતા નથી,
પર્યાય જેટલું જ જ્ઞેય નથી,

પર્યાય જેટલું જ જ્ઞાન નથી.

અખંડ વસ્તુ વેદ્ય–વેદ્યકરૂપ થઈને સ્વસંવેદનવડે પોતે પોતાને

જાણે છે.–તેથી પોતે જ જ્ઞેય, પોતે જ જ્ઞાન, ને પોતે જ જ્ઞાતા છે. જ્યાં
જ્ઞાતા–જ્ઞેય–જ્ઞાન વચ્ચે પણ ભેદ નથી, ત્યાં બહારના વિકલ્પની કે દેહની
તો વાત જ ક્યાં રહી?

ભાઈ, જ્ઞાતા–જ્ઞેય–જ્ઞાનને અભેદપણે પોતામાં સમાવીને અનુભવ

કરવો –તે તારે કરવાનું છે. આમાં સ્વસન્મુખ જ્ઞાનઉપયોગ છે. અહો!
સંતોએ સ્વાનુભવની કળા જગત પાસે પ્રસિદ્ધ કરીને ખુલ્લી મુકી છે.
આખા જીવને જ્ઞેય બનાવીને તેનો જ્ઞાતા થા. હું જ્ઞેય, ને હું જ્ઞાતા ને હું
મને જાણું–એવા ભેદ પણ જ્યાં રહેતા નથી એવો સ્વાનુભવ તું કર

PDF/HTML Page 24 of 44
single page version

: ૨૨ : આત્મધર્મ : પ્ર. અષાડ : ૨૪૯પ

ભેદજ્ઞાન–પુષ્પમાળા

ગુરુદેવને અત્યંત પ્રિય એવું સમયસાર, અને તેમાં પણ

વિશેષ પ્રિય એવો કર્તાકર્મ અધિકાર, તેના પ્રવચનોમાંથી ૮૦

પ્રશ્નોત્તરની આ ભેદજ્ઞાન–પુષ્પમાળા રજુ કરી રહ્યા છીએ.

ગતાંકમાં ૧૩ પ્રશ્નોત્તર પછી આગળ અહીં રજુ થાય છે. (સં.)

(૧૪) જીવને મોક્ષમાર્ગની શરૂઆત ક્યારે થાય?

ભેદજ્ઞાનવડે પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવને સમસ્ત રાગાદિ પરભાવોથી જુદો અનુભવે
ત્યારે.

(૧પ) મોક્ષમાર્ગમાં કઈ ક્રિયાનો નિષેધ છે? ને કઈ ક્રિયાનો સ્વીકાર છે?

રાગના કર્તૃત્વરૂપ કરોતિક્રિયાનો મોક્ષમાર્ગમાં નિષેધ છે, ને જ્ઞાનક્રિયાનો
સ્વીકાર છે.

(૧૬) જ્ઞાનક્રિયાનો મોક્ષમાર્ગમાં નિષેધ કેમ નથી?

કેમકે જ્ઞાનક્રિયા તો દ્રવ્ય–ગુણ સાથે અભેદ થાય છે, તેથી તેને છોડી શકાતી

નથી. જ્ઞાનક્રિયા તો સ્વભાવભૂત છે.

(૧૭) ક્રોધાદિભાવ અને જ્ઞાન,–તેના કર્તા કેટલા છે?

તેના બે કર્તા છે, એક જ કર્તા નથી.

(૧૮) બે કર્તા કઈ રીતે છે?

કેમકે કાર્ય બે છે માટે કર્તા પણ બે છે.

(૧૯) બે કાર્ય કયા છે?

એક જ્ઞાનરૂપ કાર્ય ને એક ક્રોધરૂપ કાર્ય–એમ બે કાર્યો ભિન્ન–ભિન્ન છે. અને બે

કાર્યો ભિન્ન હોવાથી તેના બે કર્તા પણ ભિન્ન છે.

PDF/HTML Page 25 of 44
single page version

: પ્ર. અષાડ : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૨૩ :

(૨૦) તે બે કાર્યોના બે કર્તા કોણ–કોણ છે

જ્ઞાનનો કર્તા જ્ઞાની છે; ને ક્રોધનો કર્તા અજ્ઞાની છે.

(૨૧) આવા બે કર્તાને જાણવાથી શું થાય?

જ્ઞાન અને ક્રોધાદિ વચ્ચે ભેદજ્ઞાન થાય.

(૨૨) અજ્ઞાનીને આવું ભેદજ્ઞાન કેમ નથી થતું?

કેમકે તે બે–કર્તા ન માનતાં, એક જ કર્તા માને છે. જ્ઞાન અને ક્રોધ એ બંને

વિરુદ્ધ કાર્યોનો હું એક જ કર્તા છું–એમ અજ્ઞાની માને છે, એટલે તે જ્ઞાનને અને
ક્રોધને બંનેને એક જ માનીને વર્તે છે તેથી તેને ભેદજ્ઞાન થતું નથી.

(૨૩) જ્ઞાનનો મહિમા શું છે?

જ્ઞાનભાવ અને ક્રોધભાવ–એ બંને ભાવોને તદ્ન ભિન્ન જાણી લ્યે છે, અને

ક્રોધનું કર્તૃત્વ છોડીને તેનાથી જુદું પરિણમે છે–તે જ્ઞાન મહિમાવંત છે, તે અત્યંત
ધીર શાંત અને નીરાકુળ છે.

(૨૪) જીવ જ્ઞાની ક્યારે થાય?

જ્યારે જ્ઞાન અને રાગનું અત્યંત ભિન્નપણું જાણીને પોતાને જ્ઞાનપણે જ

અનુભવે ને રાગનું કર્તૃત્વ છોડે, –ત્યારે તે જીવ જ્ઞાની છે.

(૨પ) અજ્ઞાની પરનો કર્તા છે?

ના; અજ્ઞાની પણ ફક્ત પોતાના રાગાદિ ભાવનો જ કર્તા છે.

(૨૬) જ્ઞાની રાગના કર્તા છે?

ના; જ્ઞાની પોતાના જ્ઞાનભાવના જ કર્તા છે; રાગના તે જ્ઞાતા છે, કર્તા નથી.

(૨૭) ધર્મી જીવ કોને ભિન્ન નથી દેખતો?

ધર્મી જીવ જ્ઞાનને અને આત્માને ભિન્ન નથી દેખતો; તેને અભિન્ન દેખે છે.

(૨૮) ધર્મી જીવ કોને ભિન્ન દેખે છે?

ધર્મી જીવ જ્ઞાનને અને ક્રોધાદિને ભિન્ન દેખે છે, તેને એકમેક નથી દેખતો.

PDF/HTML Page 26 of 44
single page version

: ૨૪ : આત્મધર્મ : પ્ર. અષાડ : ૨૪૯પ

(૨૯) અજ્ઞાની જીવ કોને ભિન્ન નથી દેખતો?

અજ્ઞાની જીવ જ્ઞાનને અને રાગને ભિન્ન નથી દેખતો, તેને એક માને છે.

(૩૦) સંયોગસિદ્ધસંબંધ કોને હોય?

સંયોગસિદ્ધસંબંધ બે જુદી વસ્તુઓ વચ્ચે હોય. આત્માને અને ક્રોધાદિનો

સંયોગસંબંધ છે.

(૩૧) સ્વભાવસિદ્ધસંબંધ (તાદાત્મ્યસિદ્ધસંબંધ) કોને હોય?

ગુણ–ગુણી વચ્ચે (અથવા ધર્મ અને ધર્મી વચ્ચે) એકતારૂપ તાદાત્મ્યસિદ્ધસંબંધ

છે; જ્ઞાન અને આત્માને એકતારૂપ તાદાત્મ્યપણું છે, તેમના વચ્ચે ભેદ નથી,
જુદાઈ નથી, સંયોગ નથી.

(૩૨) મોક્ષનું કારણ શું છે?

જ્ઞાન અને રાગનું ભેદજ્ઞાન તે મોક્ષનું કારણ છે.

(૩૩) સંસાર–બંધનનું કારણ શું છે?

જ્ઞાન અને રાગ વચ્ચે કર્તાકર્મબુદ્ધિરૂપ અજ્ઞાન તે સંસારનું કારણ છે.

(૩૪) મહિમાવંત કોણ છે?

રાગથી ભિન્ન ચૈતન્ય સ્વભાવને જાણનારું જ્ઞાન મહિમાવંત છે.

(૩પ) આત્મા શેમાં પ્રકાશે છે?

આત્મા પોતાની જ્ઞાનક્રિયામાં જ પ્રકાશે છે.

(૩૬) ક્રોધાદિ પરભાવોમાં કોણ પ્રકાશે છે?

તેમાં અજ્ઞાન પ્રકાશે છે; અજ્ઞાનથી ક્રોધાદિનું કર્તાપણું છે.

(૩૭) જ્ઞાન અને રાગ તેને કર્તાકર્મપણું છે?

ના.

(૩૮) રાગ અને પરદ્રવ્ય તેને કર્તાકર્મપણું છે?

ના.

PDF/HTML Page 27 of 44
single page version

: પ્ર. અષાડ : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૨૫ :

(૩૯) જ્ઞાન શું કરે?

જ્ઞાન રાગાદિને જાણે ખરું પણ કરે નહીં.

(૪૦) જ્ઞાન રાગાદિને કરે તો શું થાય?

તો તે રાગમાં તન્મય થઈ જાય એટલે અજ્ઞાન થઈ જાય.

(૪૧) અજ્ઞાન ક્યારે મટે?

લક્ષણની ભિન્નતા વડે આત્માને રાગથી જુદો જાણે ત્યારે.

(૪૨) ધર્મલબ્ધિનો અવસર ક્યારે કહેવાય?

જ્યારે ભેદજ્ઞાન કરીને સ્વસન્મુખ થાય તે ધર્મલબ્ધિનો અવસર છે.

(૪૩) પુણ્ય–પાપના કર્તૃત્વથી જીવ નિવૃત્ત ક્યારે થાય?

જ્યારે તેનાથી ભિન્ન જ્ઞાનસ્વભાવરૂપે પોતાને અનુભવે ત્યારે.

(૪૪) જીવ પોતાને જ્ઞાનસ્વરૂપે ક્યારે અનુભવે?

જ્યારે પુણ્ય–પાપના કર્તૃત્વને છોડીને અંતરમાં વળે ત્યારે.

(૪પ) પહેલાં કર્તૃત્વ છૂટે, કે પહેલાં જ્ઞાન થાય?

બંને એક સાથે જ થાય છે.

(૪૬) પુણ્ય–પાપ છોડીને આત્માનો અનુભવ થઈ શકે?

હા; અનંતા જીવોએ એવો અનુભવ કર્યો છે; ને અત્યારે પણ થઈ શકે છે.

(વિશેષ આવતા અંકે)

આવો દુર્લભ અવસર પામીને પણ હે જીવ!

જો તેં તારા સ્વજ્ઞેયને ન જાણ્યું ને સ્વાશ્રયે

મોક્ષમાર્ગ ન સાધ્યો તો તારું જીવન વ્યર્થ છે. આ

અવસર જશે તો તું પસ્તાઈશ....માટે જાગ....ને

સ્વહિત સાધવામાં તત્પર થા.

PDF/HTML Page 28 of 44
single page version

: ૨૬ : આત્મધર્મ : પ્ર. અષાડ : ૨૪૯પ

પં. બુધજનરચિત છહઢાળા (ત્રીજી ઢાલ)

જેને અનુસરીને પં. દૌલતરામજીએ છહઢાળા રચી છે

તે પં. બુધજનરચિત છહઢાળાની આ ૫ીજી ઢાળ છે–જેમાં

સમ્યક્ત્વનું વર્ણન છે. અગાઉની બે ઢાળ અનુક્રમે

આત્મધર્મ અંક ૩૦૪ તથા ૩૦૬ માં આવી ગઈ છે.

(પદ્ધડી છંદ)

(૧) ઈસવિધિ ભવવનકે માંહિ જીવ,

વશમોહ ગહલ સોતા સદીવ;

ઉપદેશ તથા સહજ હી પ્રબોધ,

તબ જાગો જ્યોં રણ ઉઠત યોધ.

એ પ્રમાણે સંસારરૂપી વનમાં

મોહવશ થયેલો જીવ અચેત થઈને સદા

ઘેરી નિદ્રામાં સૂતો છે. પણ હવે

શ્રીગુરુના ઉપદેશથી કે સહજ

(નિસર્ગથી) તે પ્રતિબુદ્ધ થયો ત્યારે,

જેમ રણમાં મૂર્છિત થયેલ યોદ્ધો ફરીને

જાગે –તેમ મોહનિદ્રા દૂર કરીને જાગ્યો.

(૨) તબ ચિંતત અપને માંહિ આપ, મૈં

ચિદાનંદ નહીં પુણ્ય પાપ; મેરે

નાહીં હૈ રાગભાવ, યે તો

આત્મભાન કરીને જાગ્યો ત્યારે

શું થયું? –કે ત્યારે પોતાના અંતરમાં

પોતાનું સ્વરૂપ એવું ચિંતવવા લાગ્યો કે

હું ચિદાનંદ છું, પુણ્ય કે પાપ હું નથી.

રાગભાવ પણ મારો સ્વભાવ નથી, તે

તો કર્મવશ ઊપજેલો વિભાવ છે.

(૩) મૈં નિત્ય નિરંજન શિવસમાન,

જ્ઞાનવરણી આચ્છાદા જ્ઞાન;

નિશ્ચય શુદ્ધ ઈક વ્યવહાર ભેવ,

ગુણ ગુણી અંગ અંગી અતેવ.

હું સિદ્ધ સમાન નિત્ય–

અવિનાશી છું, નિરંજન છું;

જ્ઞાનાવરણીય કર્મથી મારું જ્ઞાન

આચ્છાદિત થયું છે. નિશ્ચયથી હું શુદ્ધ

એક છું, ગુણ–ગુણી ભેદ કે અંગ–અંગી

ભેદ વગેરે ભેદો વ્યવહારથી છે.

PDF/HTML Page 29 of 44
single page version

: પ્ર. અષાડ : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૨૭ :

(૪) માનુષ–સુર–નારક–પશુપર્યાય,

શિશુ–વૃદ્ધ–જવાન–વૃદ્ધ બહુ રૂપ

કહાય; ધનવાન–દરિદ્રી દશા રાય,

યહ તો વિઢમ્બ મુઝે ના સોહાય.

વળી મનુષ્ય–દેવ–નારકી ને પશુ

પર્યાયો, અથવા બાળક–યુવાન–વૃદ્ધ વગેરે

અનેકરૂપ શરીરની અવસ્થાઓ, ધનવાન

કે દરિદ્રીપણું રાજા કે રંકપણું–તે બધું

વિડંબના છે–ઉપાધિ છે, –તે કાંઈ મને પ્રિય

નથી, –મારા શુદ્ધ સ્વરૂપમાં તે કાંઈ

શોભતું નથી.

(પ) સ્પર્શ–ગંધ–રસ–વર્ણ નામ, મેરે

નાહીં મૈં જ્ઞાનધામ; મૈં એકરૂપ

નહીં હોત ઔર, મુઝમેં

પ્રતિબિંબિત સકલ ઠૌર.

સ્પર્શ–રસ–ગંધ–વર્ણ કે નામ તે

મારાં નથી, તે પુદ્ગલનાં છે, હું તો

જ્ઞાનધામ છું, જ્ઞાનનું ઘર છું, હું એકરૂપ છું,

અન્યરૂપ થતો નથી, મારા જ્ઞાનમાં સમસ્ત

પદાર્થો પ્રતિબિંબિત થઈ રહ્યા છે.

(૬) તન પુલકિત વર હર્ષિત સદીવ,

જ્યોં ભઈ રંકગ્રહનિધિ અતીવ;

જબ પ્રબલ અપ્રત્યાખ્યાન થાય,

તબ ચિત પરિણતિ ઐસી ઉપાય.

–આવું આત્મજ્ઞાન અને સમ્યક્

શ્રદ્ધાન થતાં જીવો સદાય અતિશય પ્રસન્ન

થાય છે, –આનંદિત થાય છે, ને હર્ષથી

શરીર પણ પુલકિત થઈ જાય છે.–જેમ

રંકના ઘરમાં અખૂટ નિધાન પ્રગટતાં તે

પ્રસન્ન થાય તેમ અંતરમાં નિજનિધાનને

દેખીને તે પ્રસન્ન થાય છે. આવું

સમ્યગ્દર્શન થવા છતાં જ્યાં સુધી

અપ્રખ્યાનની પ્રબળતા છે ત્યાં સુધી તેની

ચિત્તપરિણતિ કેવી હોય છે તે હવે કહે છે.

(૭) સો સુનોં ભવ્ય ચિત્તધાર કાન,

વર્ણત મૈં તાકા વિધિ વિધાન;

શિવ કરેં કાજ ઘરમાહિં વાસ,

જ્યોં ભિન્ન કમલ જલમેં નિવાસ.

હે ભવ્ય જીવો! તમે ચિત્ત દઈને તે

સાંભળો. તે અવિરત–સમ્યગ્દ્રષ્ટિના વિધિ

વિધાનનું હું વર્ણન કરું છું.

સ્વાનુભવબોધનો જેમને લાભ થયો છે

એવા તે જીવો ઘરમાં વસતા હોવા છતાં

શિવકાજ કરે છે અર્થાત્ મોક્ષનો ઉપાય કરે

છે; જેમ જળમાં કમળનો વાસ હોવા છતાં

તે જળથી ભિન્ન છે–અલિપ્ત છે, તેમ

ગૃહવાસમાં રહેવા છતાં ધર્મી તેનાથી

ઉદાસ છે.

PDF/HTML Page 30 of 44
single page version

: ૨૮ : આત્મધર્મ : પ્ર. અષાડ : ૨૪૯પ

(૮) જ્યોં સતી અંગ માહીં શૃંગાર,

અતિ કરે પ્યાર જ્યોં નગરનારિ;

જ્યોં ધાવ ચુખાવતિ અન્ય બાલ,

ત્યાં ભોગ કરત નાહીં ખુશાલ.

અથવા જેમ સતીના શરીરનો

શણગાર પરપુરુષ પ્રત્યે રાગ માટે નથી,

જેમ વેશ્યા અતિશય પ્રેમ કરે છે પણ તે

અંતરનો પ્રેમ નથી. અને જેમ ધાવમાતા

બીજાના બાળકને દૂધ પીવડાવે છે પણ

અંતરમાં તે બાળકને પરાયું જાણે છે, –તેમ

સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ સંસારના ભોગ ભોગવવા

છતાં તે ભોગમાં તે ખુશી નથી–તેમાં તે

સુખ માનતો નથી, તેનાથી વિરક્ત છે.

(૯) જો ઉદયમોહ ચારિ૫ ભાવ, નહીં

હોત રંચ હૂં ત્યાગ તાવ; તહાં કરે

મન્દ ખોટે કષાય, ઘરમેં ઉદાસ હો

અથિર થાય.

ચારિ૫મોહરૂપ ઉદયભાવને કારણે

રંચમા૫ ત્યાગ થઈ શકતો નથી, પરંતુ તે

ખોટા કષાયભાવોને મંદ કરે છે અને

અસ્થિરપણે ઉદાસ ચિત્તે ઘરમાં રહે છે.

(૧૦) સબકી રક્ષાયુત ન્યાય નીતિ,

જિનશાસન ગુરુકી દ્રઢ પ્રતીતિ;

બહુ રૂલે અર્દ્ધ પુદ્ગલ પ્રમાણ,

શીઘ્ર હી મરત લે પરમ થાન.

બધા જીવોની રક્ષા સહિત ન્યાય

નીતિથી પ્રવર્તે છે, જિનશાસનની અર્થાત્

સર્વજ્ઞભગવાનના ઉપદેશની અને ગુરુની

દ્રઢ પ્રતીતિ કરે છે; સમ્યક્ત્વથી ભ્રષ્ટ થઈને

વધુમાં વધુ રુલે તોપણ અર્દ્ધપુદ્ગલ–

પરિવર્તન કાળ સંસારમાં રહે છે. કોઈવાર

સમાધિમરણ કરીને શીઘ્ર પરમ સ્થાનને

પામે છે.

(૧૧) વે ધન્ય જીવ ધન્ય ભાગ્ય સોઈ,

જિનકે ઐસી સુપ્રતીતિ હોઈ;

તિનકી મહિમા હૈ સ્વર્ગ લોઈ,

बुधजन ભાસે મોસે ન હોઈ.

જેને શુદ્ધાત્માની આવી સુપ્રતીતિ

થઈ છે–સમ્યક્ત્વ થયું છે, તે જીવ ધન્ય છે,

તે ધન્યભાગ્ય છે; સ્વર્ગલોકમાં પણ તેની

પ્રશંસા થાય છે, बुधजन જ્ઞાનીજનો તેની

પ્રશંસા કરે છે, પણ (કવિ બુધજન કહે છે

કે) મારાથી તેનું વર્ણન થઈ શકતું નથી.

(પં. બુધજન કૃત છહઢાળમાં ૫ીજી ઢાળ પૂર્ણ)

PDF/HTML Page 31 of 44
single page version

: પ્ર. અષાડ : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૨૯ :

જિજ્ઞાસુઓને પ્રિય એવો આ વિભાગ છેલ્લા કેટલાક

વખતથી આપી શક્યા ન હતા; તે આ અંકથી ફરી શરૂ થાય

છે. સૌ કોઈ જિજ્ઞાસુઓ આ વિભાગમાં ભાગ લઈ શકે છે.

* મુંબઈથી રમણિકભાઈ પોતાનો પ્રમોદ વ્યક્ત કરતાં લખે છે કે–“આત્મધર્મ અંક

૩૦૭મો મળ્‌યો. ગુરુદેવના જીવન પરિચય તથા મુંબઈના

રત્નચિંતામણિમહોત્સવનાં દ્રશ્યોથી તથા વૈ. સુ. બીજનાં મંગલપ્રવચનથી અંકને

જે મઢયો છે અને સંકલન કર્યું છે તે ખરેખર અજોડ છે; મુંબઈના મુમુક્ષુજનોની

આત્મસંતોષ ને જ્ઞાનતૃષા તો સંતોષાય છે, પણ આવા અંકથી હિંદુસ્તાનના

મુમુક્ષુજીવોના આત્માઓ હર્ષથી ઊછળી પડે–તેવું પ્રકાશન જોઈ આત્મામાં

આનંદનો પરિચય દેખાય છે.્ય (તા. ૧૭–પ–૬૯)

* આફ્રિકાવાળા શેઠશ્રી ભગવાનજી ભાઈ પૂ. ગુરુદેવના જીવનપરિચયનું પુસ્તક

વાંચીને પોતાનો ખૂબ પ્રમોદ અને અભિનંદન વ્યક્ત કરતાં લખે છે કે–ગુરુદેવના

વીસ વર્ષના પરિચયમાં ઘણા ઉત્તમ પ્રસંગો જોયા છે, તે ઉપરાંત નહિ જોયેલા ને

નહિ જાણેલા ઘણા અવનવા પ્રસંગો વાંચીને આનંદ થયો. આ જીવનપરિચય

લખીને ઘણું ઉત્તમ કાર્ય કર્યું છે......સત્પુરુષોનાં ચારિ૫ોનું વર્ણન આર્શ્ચય પમાડે

છે. આવું સત્ સાહિત્ય સદા પ્રકાશમાં રહો.

* લાઠીથી ઈન્દુબેન ભાયાણી લખે છે–કે આત્મધર્મ વાંચતા અત્યંત હર્ષ ઊભરાય

છે, ને દુઃખ ભૂલીને ધર્મદ્રષ્ટિએ આત્માવળી જાય છે.

* કવિ દુલા કાગ (પદ્મશ્રી) લખે છે– ‘કળિયુગના ઘોર અંધકારમાં આપે એક

પ્રકાશનું પાનું ઉઘાડયું છે.’

* એક મુમુક્ષુ પૂછે છે–આત્મભાવની રમણતા સાહજિક છે કે પ્રયત્નસાધ્ય?

પ્રયત્નસાધ્ય છે; પણ તે પ્રયત્ન સહજ છે, અર્થાત્ દેહાશ્રિત કે રાગાશ્રિત તે

પ્રયત્ન નથી, પોતાના આત્માશ્રિત તે પ્રયત્ન છે; આ રીતે બીજાની અપેક્ષા

વગરનો હોવાથી તે સહજ છે. આ રીતે આત્મા જ્યારે સ્વસન્મુખ પ્રયત્ન વડે

સહજ ભાવમાં રહે ત્યારે તેને આત્મરમણતા થાય છે, એટલે કે આનંદમય

આત્મઅનુભવ થાય છે.

PDF/HTML Page 32 of 44
single page version

: ૩૦ : આત્મધર્મ : પ્ર. અષાડ : ૨૪૯પ

‘સહજ’ નો અર્થ એવો નથી કે આત્માના પ્રયત્ન વગર;–પરંતુ રાગાદિ ઉપાધિ
વગરનો ભાવ તેનું નામ સહજ છે.

* જ્ઞાનીદ્રષ્ટ ભાવોની જાણકારી આત્મરમણતામાં કંઈ ઉપયોગી થાય ખરી?
–જરૂર; જ્ઞાનીએ જે આત્મભાવો જોયા છે, અથવા સ્વ–પરને જે રીતે ભિન્ન જોયા
છે તે રીતે જાણકારી કરીને ઓળખતાં આત્મજ્ઞાન થાય છે ને આત્મરમણતા પણ
પ્રગટે છે. અરિહંતનું વાસ્તવિકસ્વરૂપ જે ઓળખે તેને પોતાનો શુદ્ધાત્મા
ઓળખાય ને સમ્યગ્દર્શન થાય–એ વાત જિનાગમમાં પ્રસિદ્ધ છે.
એક વાત લક્ષમાં રાખવા જેવી છે કે, આત્મા જડની ક્રિયાઓ કરે કે જડની
ક્રિયાઓ આત્માના ધર્મમાં કંઈ કરે–એવું તો જ્ઞાનીઓએ દેખ્યું નથી; છતાં જે
એમ માને તેણે ‘જ્ઞાનીદ્રષ્ટ ભાવને’ જાણ્યા નથી, જ્ઞાનીદ્રષ્ટ ભાવોથી વિપરીત તે
માને છે. જ્ઞાનીઓએ તો જડ–ચેતનના ભાવોને સર્વથા ભિન્નભિન્ન દેખ્યા છે તે
ભિન્ન ભાવો ને એકબીજા સાથે કર્તાકર્મપણું હોતું નથી.

* વડોદરાથી રમેશભાઈ કે. જૈન લખે છે–

‘સમસ્ત ભારતવર્ષમાં મોક્ષલક્ષી જૈનધર્મની સુવાસ ફેલાવતા માસિક
આત્મધર્મના બગીચામાં દાખલ થઈ જવા એક પુષ્પ (કાવ્યરૂપે) મોકલું છું.’
ગુરુદેવનાં ગુણગાનનું ભાવવાહી કાવ્ય મળ્‌યું છે, તેનો યોગ્ય ઉપયોગ કરીશું.

* વઢવાણથી ભાઈશ્રી રસિકલાલ ધરમશી લખે છે–આત્મધર્મ દ્વારા અમને
ગુરુદેવની પ્રસાદી પહોંચાડી રહ્યા છો તે પ્રશંસનીય છે. ગુરુદેવની વાણી અને
પ્રભાવના અલૌકિક છે. તેમણે આજની ઉછરતી પેઢીને સત્નો રાહ દેખાડીને
ભૌતિકવાદના અવનવા આકર્ષણોમાંથી મુક્ત કરી છે.

* મુંબઈમાં રત્નચિંતામણિ–જન્મોત્સવમાં દ્રશ્યોં નજરે નીહાળીને ગુરુદેવ પ્રત્યે

પોતાનો પ્રમોદ વ્યક્ત કરતાં ભાઈશ્રી મુલચંદભાઈ તલાટી લખે છે કે–સાધકની
દ્રષ્ટિમાં અણમોલ અને અવિનશ્વર એવી આત્મિક સિદ્ધિની જ પ્રધાનતા હોય છે;
આ જીવે એની અનાદિથી અવગણના કરી છે; સ્વસિદ્ધિ અને નિધિને ભૂલીને
અનિત્ય બાહ્ય રિદ્ધિના ભ્રમમાં ભરમાયો છે. જીવે ખરેખર નિરંતર સ્વસિદ્ધિ
અને નિધિનું સમ્યક્શ્રદ્ધાન્ અને જ્ઞાન કરવું એ જ મા૫ એક જ આત્મનિધિ
અને સિદ્ધિને પ્રાપ્ત કરવાનો સમ્યક્માર્ગ છે. –જે માર્ગ ગુરુદેવ આપણને દેખાડી
રહ્યા છે.

PDF/HTML Page 33 of 44
single page version

: પ્ર. અષાડ : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૩૧ :

જય હો અતીન્દ્રિયજ્ઞાનનો (સંપાદકીય)

કાચનું દૂરબીન ખોટું પડશે; અતીન્દ્રિયજ્ઞાનનું દૂરબીન ખોટું નહીં પડે

* ચંદ્ર ઉપર વસ્તી છે.?

હા; ત્યાં જ્યોતિષીદેવો વસે છે.

* ચંદ્રલોકમાં જઈ શકાય?

હા; જે જીવોએ જિનભક્તિ વગેરે શુભભાવ કર્યા હોય અને આત્માનું ભાન કર્યું

ન હોય–એવા મિથ્યાદ્રષ્ટિજીવો મરીને ચંદ્રલોકમાં પણ ઊપજે છે.

* એવા જીવોને અહીંથી ચંદ્રલોકમાં પહોંચતા કેટલો વખત લાગે?

એક કે બે સમય; એટલે એક સેકંડના કરોડ–અબજના ભાગથી પણ ઓછા

વખતમાં તે ચંદ્રલોકમાં પહોંચી જાય. અહીંના મોટા રાજા–મહારાજા–શહેનશાહ

કરતાં પણ ત્યાં વિશેષ વૈભવ છે.

* મનુષ્ય ચંદ્રલોકમાં જઈને રહી શકે?

ના; કદી નહીં.

* આવતા જુલાઈ માસમાં તો અમેરિકાના માણસો ચંદ્રલોકમાં ઉતરવાના છે?

તે ફક્ત કલ્પના છે; તેઓ ચંદ્રલોકમાં ઊતરી શકવાના નથી જ.

* તેઓ ગયા માસમાં ‘અપોલો ૧૦’ ની અવકાશયા૫ા વખતે ચંદ્રથી મા૫ નવ

માઈલ જ દૂર રહ્યા હતા–તે ખરૂં?

તે વાત સાચી નથી. તેમણે મશીન દ્વારા અંતરનું જે માપ કર્યું છે તેમાં ક્યાંક

મોટી ભૂલ છે. તેમના કથન પ્રમાણે તેમણે પૃથ્વીથી ચંદ્ર તરફનું બે કે ૫ણ લાખ

માઈલનું જ અંતર કાપ્યું હતું, એટલે હજી તો તેમને ચંદ્ર લાખો માઈલ દૂર રહ્યો,

કેમકે સિદ્ધાંત અનુસાર ચંદ્ર (જ્યારે સૌથી નજીક હોય ત્યારે પણ) આપણાથી

લગભગ ચાલીસ લાખ માઈલથી વધુ દૂર છે, ને તેની ગતિની ઝડપ દર કલાકે

અઢીકરોડ માઈલ જેટલી છે.

* ચંદ્ર સંબંધમાં એક બીજી વિશેષતા એ છે કે જે ચંદ્રને આજે (એટલે ધારો કે

રવિવારે) રા૫ે આપણે જોઈએ છીએ, બીજે દિવસે સોમવારે રા૫ે આપણે તે જ

ચંદ્રને નથી દેખતા, પણ બીજા જ ચંદ્રને દેખીએ છીએ. રવિવારે દેખેલો ચંદ્ર તો

PDF/HTML Page 34 of 44
single page version

: ૩૨ : આત્મધર્મ : પ્ર. અષાડ : ૨૪૯પ

સોમવારે આપણાથી પચાસકરોડ માઈલ જેટલો દૂર (ઐરવતક્ષે૫માં) હોય છે;

ને તે ચક્કર લગાવીને પાછો આપણને મંગળવારે દેખાય છે. જંબુદ્વીપની પૃથ્વીને
ફરતું ચંદ્રનું એક ચક્કર ૪૮ કલાકે પુરું થાય છે, નહિ કે ૨૪ કલાકે. ચંદ્ર એક
નથી પણ બે છે, અને બંને ચંદ્રો સામસામી દિશામાં રહીને જંબુદ્વીપને ચક્કર
લગાવી રહ્યા છે. એક પૂરા ચક્કરમાં તેને લગભગ ૧, ૨૦, ૦૦૦, ૦૦૦૦ (એક
અબજ ઉપરાંત) માઈલની મુસાફરી થાય છે.

* બીજું જો ચંદ્રની સાથે રહીને ચંદ્રયાન (એપોલો) એક પૂરી પ્રદક્ષિણા કરે તો
તેમાં તેને ઐરવતક્ષે૫ વિદેહક્ષે૫, લવણસમુદ્ર વગેરે પણ વચ્ચે આવે, એટલે તે
પણ આ પૃથ્વીની જેમ દેખાવા જોઈએ, પરંતુ અવકાશયા૫ીઓ એવું કાંઈ
દેખ્યાનો ઉલ્લેખ કરતા નથી. આ બધું સ્પષ્ટપણે એમ સિદ્ધ કરે છે કે રોકેટનું ચંદ્ર
તરફ જવાનું કે ચંદ્રભૂમિ પર ઉતરવાનું જે કહેવામાં આવે છે તે મા૫ કલ્પના
અને ભ્રમ છે ભલે, રોકેટ લાખો માઈલ દૂર જતું હશે–એ સાચું હોય, પણ ચંદ્ર
ઉપર પહોંચવાની વાત તો કલ્પિત પ્રચાર જ છે. એમ તો વિદ્યાધરો વિમાન દ્વારા
સૂર્ય ચંદ્રથી પણ કેટલાય કરોડો માઈલ દૂર અને ઊંચે જતા હતા; એવી ઋદ્ધિઓ
પણ હતી કે અહીં બેઠાબેઠા હાથ લાંબો કરીને સૂર્ય–ચંદ્રને સ્પર્શી શકે. સૂર્ય–ચંદ્ર
અને પૃથ્વી વગેરે સંબંધમાં આધુનિક વિજ્ઞાનની ગણતરી ભૂલ ભરેલી છે. તેઓ
કલ્પે છે એવી કે એવડી જ પૃથ્વી નથી, પૃથ્વી એનાથી તો ઘણી–ઘણી મોટી છે.

* રોકેટ ચંદ્ર ઉપર તો નહિ જ જાય, પરંતુ કદાચ પૃથ્વીના દૂરદૂરના કોઈ અજાણ્યા
ભાગ ઉપર ઊતરીને, અમે ચંદ્ર ઉપર જઈ આવ્યા’ એમ તે અવકાશયા૫ીઓ
સમજી લેશે. છાપાઓમાં અવકાશયા૫ાને લગતા જે ફોટા–ચિ૫ો પ્રસિદ્ધ કરવામાં
આવે છે તે તો કલ્પનાથી ચિતરેલા હોય છે–એમ સ્પષ્ટ દેખાય છે. બાકી તો
રશિયા ને અમેરિકા બંને રાષ્ટ્રો એકબીજાથી પોતાની અધિકતા સ્થાપવા તે
સંબંધી મોટી મોટી વાતનો પ્રચાર કરતા હોય છે. જે પૃથ્વી પર આપણે રહીએ
છીએ તેનો રંગ કેવો દેખાય છે તે બાબત પણ વૈજ્ઞાનિકો હજી નિર્ણય કરી શક્યા
નથી. દરેક અવકાશયા૫ીઓનું વર્ણન એકબીજાથી જુદા પ્રકારનું હોય છે. પૃથ્વી
પોતાની ધરી ઉપર ફરે છે–એમ ઘણા વૈજ્ઞાનિકો માને છે, પરંતુ કોઈ
અવકાશયા૫ીએ આકાશમાંથી પૃથ્વીને ફરતી જોઈ નથી. (પૃથ્વી ગોળ છે અને
ફરે છે તે માન્યતાનો કેટલાક મોટા વિજ્ઞાનીઓ પણ અસ્વીકાર કરે છે.)

PDF/HTML Page 35 of 44
single page version

: પ્ર. અષાડ : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૩૩ :

બંધુઓ, ખાસ કરીને વિદ્યાર્થી બંધુઓ! તમે જૈનસિદ્ધાંતનો નિઃશંકપણે અભ્યાસ

કરજો. વિદેહક્ષે૫ જેવા મહાન દેશો–કે જેને આપણા સંતોએ પ્રત્યક્ષ જોયેલ છે–અને જ્યાં
સીમંધરાદિ ભગવંતો બિરાજે છે–તેના અસ્તિત્વની પણ જેને ખબર નથી, એવા આજના
વિજ્ઞાનીઓ મા૫ કાચની આંખ વડે પૃથ્વીનું (જંબુદ્વીપનું) કે સૂર્ય–ચંદ્ર વગેરેનું ખરૂં
સ્વરૂપ સમજી શકવાના નથી. આપણા વીતરાગી–વિજ્ઞાનીઓએ સમ્યક્જ્ઞાનના
દિવ્યદૂરબીન વડે જોયેલી વસ્તુસ્થિતિ સદાય સત્ય જ રહેશે. અતીન્દ્રિયજ્ઞાનના દૂરબીન
પાસે કાચના દૂરબીન સાચા નહીં પડે ઈન્દ્રિયજ્ઞાન પદેપદે છેતરાશે, અતીન્દ્રિય જ્ઞાન કદી
નહીં છેતરાય.

જય હોય અતીન્દ્રિયજ્ઞાનનો

(બ્ર હ. જૈન)

* તું એક છો *

પરપદાર્થો અનંતા, આ આત્મા એક; અરે આત્મા! તું એક છો. એક એવો તું

પરનો કર્તા થવા જઈશ તો અનંતા પદાર્થોમાંથી કેટલાનું કરવા જઈશ? તું કરી તો નહિ
શકે કોઈનું, –કરવાની મિથ્યાબુદ્ધિથી તને અનંત આકુળતા થશે. તે અનંત આકુળતાના
અનંત દુઃખથી આત્માને છોડાવવાનો ઉપાય એટલો જ છે કે તારા ઉપયોગસ્વરૂપ એક
આત્માને એકપણે જ રાખ.....પરનો કર્તા થવાની ખોટી મહેનત ન કર. તારા ચૈતન્ય
ઉપયોગમાં બીજાને ઘૂસાડવાની વ્યર્થ મહેનત ન કર. તારી મહેનત નકામી જશે ને તું
દુઃખી થઈશ. ઉપયોગને ઉપયોગસ્વરૂપે જ તું અનુભવ્યા કર, તેમાં પરમ શાંતિ છે.

તું કર્તા નહિ થા તોપણ જગતના સમસ્ત પદાર્થોનું કાર્ય તો થયા જ કરવાનું છે.

તું કર્તાપણાની મિથ્યાબુદ્ધિ છોડી દઈશ તેથી કાંઈ જગતના કોઈ પદાર્થનું કામ અટકી
જવાનું નથી. હા, અટકી જશે મા૫ તારી આત્મભ્રાંતિ! અને થશે તને આત્મશાંતિ. માટે
આત્મશાંતિને હણનારી એવી આત્મભ્રાંતિને છોડ.....ને આત્મશાંતિદાતાર એવું ભેદજ્ઞાન
કરીને ઉપયોગસ્વરૂપ એક આત્મામાં જ તારી બુદ્ધિ જોડ.

સંતો વારંવાર કહે છે કે–

હે જીવ! તું એક છો.....તારા એકત્વમાં તારી શોભા છે.

PDF/HTML Page 36 of 44
single page version

: ૩૪ : આત્મધર્મ : પ્ર. અષાડ : ૨૪૯પ

जय जिनेन्द्र

વડાપ્રધાન કરતાં આપણાં બાળકો વધુ ભાગ્યશાળી છે

બંધુઓ, આ વાત વાંચીને કદાચ તમને આશ્ચર્ય થશે. પરંતુ પંદર–પંદર વર્ષ સુધી

ભારત જેવા અધ્યાત્મપ્રધાન મહાન દેશનું વડાપ્રધાન પદ ભોગવનારા લાડીલા નેતા
જવાહરલાલ નહેરુજીને જીવનભર અધ્યાત્મના જે સંસ્કાર નહોતા મળ્‌યા, તે
અધ્યાત્મસંસ્કાર આપણા બાળકોને પારણામાંથી જ મળે છે. બાળવિભાગનું નાનું બચ્ચું
પણ જાણે છે કે ‘હું જીવ છું.....હું આત્મા છું....’ હું છું આત્મા......’ એ આત્મગીત હજારો
બાળકો આજે ઘરે ઘરે ગાય છે.

જ્યારે શ્રી જવાહરલાલ નહેરુ એક જગ્યાએ લખે છે કે–“આત્મા જેવી કોઈ

વસ્તુ છે કે કેમ, અને મૃત્યુ પછી જીવન છે કે કેમ–એની મને ખબર નથી....્ય એટલે,
આત્માના અસ્તિત્વનો પણ નિર્ણય તેઓ કરી ન શક્યા. ત્યારે ધાર્મિકસંસ્કાર ધરાવતું
આપણું નાનું બાળક પણ બેધડક કહેશે કે–આત્મા છે, તે નિત્ય છે, છે કર્તા નિજકર્મ; છે
ભોકતા, વળી મોક્ષ છે, મોક્ષ ઉપાય સુધર્મ.’

બીજા એક ઠેકાણે જવાહરલાલજી લખે છે કે“મેં સંતો અને મહાત્માઓ વિષે

સાંભળ્‌યું છે પરંતુ એમને મળવાનું સૌભાગ્ય મને પ્રાપ્ત થયું નથી અને તેમના અસ્તિત્વ
અંગે મને શંકા છે.્ય –ત્યારે આજે આપણને તો કેવા મજાના સંતો–ધર્માત્માઓ સાક્ષાત્
મળ્‌યા છે–ને આપણને કેવો સરસ આત્મા દેખાડી રહ્યા છે!

તમે જ કહો જોઈએ–કોણ ભાગ્યશાળી? જવાહરલાલ નહેરુ કે આપણે?
બંધુઓ, જીવનની સાચી મૂડી તો આત્મિક સંસ્કાર છે. નાનપણથી જ આત્મામાં

ધર્મના સંસ્કાર રેડવા જેવા છે. આપણા આત્માની અને દેશની ખરી ઉન્નતિ તેમાં જ છે.
સ્તુતિમાં પણ આવે છે કે ધર્મ સહિતની ગરીબી તો સારી છે, પરંતુ ધર્મ વગરનું

PDF/HTML Page 37 of 44
single page version

: પ્ર. અષાડ : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૩૫ :

તો ચક્રવર્તી પદ પણ સારૂં નથી. માટે બંધુઓ! ધર્મના સંસ્કાર એ જ આપણી સાચી
અને મહાન મૂડી છે, માટે તેનો અભ્યાસ જરૂર કરજો.
(આ લેખમાં નેહરુજીનાં અવતરણો “ફૂલછાબ્યમાંથી સાભાર લીધા છે.)

છેલ્લા ૫ણચાર માસથી પૂ. ગુરુદેવ સાથેના પ્રવાસને કારણે તેમજ બીજા

કામકાજને કારણે બાલવિભાગ આપી શકાયો ન હતો. હવે વ્યવસ્થિત આપીશું,
તે માટે તમારા લેખો–પ્રશ્નો વગેરે ખુશીથી લખી મોકલાવજો. (બ્ર. હરિલાલ
જૈન, સોનગઢ સૌરાષ્ટ્ર એ સરનામે મોકલવું.) ગુરુદેવ સાથેના પ્રવાસમાં
ગામેગામ બાલવિભાગના કેટલાય સભ્યબંધુઓને મળીને આનંદ
થયો.....બાળકોમાં ધર્મનો કેવો ઉત્સાહ ને થનગણાટ ભર્યો છે તે પણ ઠેરઠર
જોવા મળ્‌યું; તેમને યોગ્ય દોરવણી અને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવે તો કેટલું
સુંદર કાર્ય કરી શકે તે પણ અનેક પ્રસંગોમાં જોવા મળ્‌યું. બાળકોમાં ખૂબ જાગૃતી
આવી ગઈ છે. ખામી હોય તો એક જ છે કે બાળકો માટેના સારા સાહિત્યનો
આપણા સમાજમાં લગભગ અભાવ છે.–એની ખૂબ જરૂર છે. નાનકડા બાલ–
ઝાડવાંને ઊછેરવા હોય તો એને ધાર્મિક સાહિત્યરૂપી પાણી પીવડાવો.

जय जिनेन्द्र

સિદ્ધાંતનું સર્વસ્વ : રત્ન૫ય

एतत्समयसर्वस्वं मुक्तेश्चेतन्निबन्धनम्।
हितमेतद्धि जीवानामेतदेवाग्रिमं पदम् ।। २२ ।।

આ રત્ન૫ય જ સિદ્ધાંતનું સર્વસ્વ છે તથા તે જ મુક્તિનું કારણ

છે; જીવોનું હિત તે જ છે અને પ્રધાન પદ તે જ છે.

ये याता यान्ति यास्यन्ति यमिन; पदमव्ययम्।
समाराध्यैव ते नूनं रत्नत्रयमखण्डितम् ।। २३ ।।

ખરેખર આ રત્ન૫યને અખંડિત–પરિપૂર્ણ–આરાધીને જ

સંયમી મુનિઓ આજસુધી પૂર્વકાળમાં મોક્ષ ગયા છે, વર્તમાનમાં
જાય છે તથા ભવિષ્યમાં જશે.

PDF/HTML Page 38 of 44
single page version

: ૩૬ : આત્મધર્મ : પ્ર. અષાડ : ૨૪૯પ

અમે જિનવરનાં સંતાન (નવા સભ્યોનાં નામ)

૨૩૦૯A રાજેન્દ્રકુમાર ત્રંબકલાલ જૈન સુરેન્દ્રનગર

૨૩૦૯B પ્રદિપકુમાર ત્રંબકલાલ જૈન સુરેન્દ્રનગર

૨૩૧૦A निरंजनाबेन लक्ष्मीचंदजी जैन जबेरा

૨૩૧૦B शशिकुमारी लक्ष्मीचंदजी जैन ”

૨૩૧૧A પ્રવીણચંદ્ર મીઠાલાલ જૈન પ્રાંતિજ

૨૩૧૧B નલિનકુમાર મીઠાલાલ જૈન પ્રાંતિજ

૨૩૧૨ દિનેશભાઈ ડાહ્યાલાલ જૈન બરોડા

૨૩૧૩A ધર્મિષ્ઠાબહેન રસિકલાલ જૈન અમદાવાદ

૨૩૧૩B અલકાબહેન રસિકલાલ જૈન અમદાવાદ

૨૩૧૪A દશરથભાઈ મોહનલાલ જૈન રખિયાલ

૨૩૧૪B હર્ષદભાઈ મોહનલાલ જૈન રખિયાલ

૨૩૧પ રમેશચંદ્ર કાંતિલાલ જૈન વડોદરા

૨૩૧૬ મહેન્દ્રકુમાર સુમતિલાલ જૈન રખિયાલ
૨૩૧૭ જદુરાય છોટાલાલ જૈન રખિયાલ

૨૩૧૮ બીપીનચંદ્ર મણીલાલ જૈન તલોદ

૨૩૧૯ દિલીપકુમાર ભોગીલાલ જૈન રખિયાલ
૨૩૨૦A આશાબહેન રસિકલાલ જૈન સુરેન્દ્રનગર

૨૩૨૦B પ્રકાશચંદ્ર રસિકલાલ જૈન સુરેન્દ્રનગર

૨૩૨૦C મુકેશચંદ્ર રસિકલાલ જૈન સુરેન્દ્રનગર

૨૩૨૧ સુભાષચંદ્ર રમણલાલ જૈન મુંબઈ

૨૩૨૨ અરવીંદકુમાર ચંદુલાલ જૈન રખિયાલ

૨૩૨૩ રમેશચંદ્ર તારાચંદ જૈન રખિયાલ

૨૩૨૪ હસમુખલાલ ચંદુલાલ જૈન રખિયાલ

૨૩૨પ રમેશચંદ્ર છોટાલાલ જૈન દલોદ

૨૩૨૬ હસમુખ કેશવલાલ જૈન રખિયાલ

૨૩૨૭ અરવિંદ છોટાલાલ જૈન રખિયાલ

૨૩૨૮ અશોકકુમાર શકરાલાલ જૈન રખિયાલ
૨૩૨૯ અજીતકુમાર રમણલાલ જૈન રખિયાલ
૨૩૩૦ વસંતકુમાર શંકરલાલ જૈન રખિયાલ

૨૩૩૧ પરેશ કિર્તીકાન્ત જૈન કલકત્તા–૬

૨૩૩૨ અરવિંદકુમાર બાબુલાલ જૈન રખિયાલ
૨૩૩૩ પૂનમચંદ નગીનદાસ જૈન ધનીપોળ

૨૩૩૪ અશોકકુમાર કેશવલાલ જૈન રખિયાલ

૨૩૩પ દિલીપકુમાર અમૃતલાલ જૈન રખિયાલ

૨૩૩૬ નવનીતકુમાર વાડીલાલ જૈન સોનાસણ
૨૩૩૭A રોહિતકુમાર નગીનદાસ જૈન ધનીપોળ

૨૩૩૭B કૈલાસબહેન નગીનદાસ જેન ધનીપોળ

૨૩૩૮ શૈલેશકુમાર ચંદુલાલ જૈન રખિયાલ

૨૩૩૯ રાજેન્દ્રકુમાર જીવણલાલ જૈન ખાનપુર

૨૩૪૦ હસમુખભાઈ કોદરલાલ જૈન રખિયાલ

૨૩૪૧A બાબુલાલ મીઠાલાલ જૈન રખિયાલ

૨૩૪૧B અજીતકુમાર મીઠાલાલ જૈન રખિયાલ

૨૩૪૨ દિપકકુમાર કાંતીલાલ જૈન રાજકોટ

૨૩૪૩ મનુભાઈ ડાહ્યાભાઈ જૈન રખિયાલ

૨૩૪૪A દિલીપ મીઠાલાલ જૈન રખિયાલ

૨૩૪૪B શૈલેષભાઈ મીઠાલાલ જૈન રખિયાલ

૨૩૪પ કીરીટકુમાર કેશવલાલ જૈન રખિયાલ

૨૩૪૬ અરવિંદકુમાર વાડીલાલ જૈન રખિયાલ

૨૩૪૭ રતીલાલ છોટાલાલ જૈન રખિયાલ

૨૩૪૮ ચંપકલાલ છોટાલાલ જૈન તલોદ

૨૩૪૯ કીરીટકુમાર કોદરલાલ જૈન રખિયાલ

૨૩પ૦A મનહરલાલ કાંતિલાલ જૈન ઝીંઝવા

૨૩પ૦B ગુણવંતકુમાર કાંતિલાલ જૈન ઝીંઝવા

૨૩પ૧ ડીમ્પલકુમાર જયંતીલાલ જૈન વડોદરા

૨૩પ૨ પદ્માબેન ભોગીલાલ જૈન બડોલી

૨૩પ૩A અશ્વિનકુમાર છોટાલાલ જૈન કલકત્તા

૨૩પ૩B નરેશ છોટાલાલ જૈન કલકત્તા

૨૩પ૩C મીનાક્ષીબેન છોટાલાલ જૈન કલકત્તા

૨૩પ૩D પ્રતિભાબહેન છોટાલાલ જૈન કલકત્તા

૨૩પ૪ મુકેશકુમાર આનંદરામ જૈન પુના

૨૩પપ મૃદુલાબેન ચતુરભાઈ જૈન ચિત્તલ

૨૩પ૬ મનોજકુમાર ઈશ્વરલાલ જૈન રાજકોટ

૨૩પ૭ નીતિનકુમાર લલિતચંદ જૈન સુરેન્દ્રનગર
૨૩પ૮ હેમાંશુ કાંતિલાલ જૈન રાજકોટ

PDF/HTML Page 39 of 44
single page version

: પ્ર. અષાડ : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૩૭ :

વાંચકો સાથે વાતચીત (પૃ. ૩૦ થી ચાલુ)

બિપિન એન. જેન,

હસમુખભાઈ એમ. જૈન; તથા યોગેશ
જૈન: ચંદ્રલોક બાબત આપના પ૫ોનો
ખુલાસો આ અંકમાં મળી જશે.

રખિયાલથી જદુરાયભાઈ લખે

છે– ‘આત્મધર્મ મને ખરેખર ઘણું
વાંચવું ગમે છે. સ્કુલની પરીક્ષાના સમયે
પણ આત્મધર્મનો નવો અંક આવ્યો
હોય તો પ્રથમ તેને હું વાંચું છું.’ સાથે
તેમણે નીચેનું જોડકણું પણ લખ્યું છે–

આત્મધર્મ હસતું આવે

આત્મધર્મ હસતું–રમતું આવે,
કઈક મજાની વાતું લાવે.

અધ્યાતમનો ડાયરો જમાવે.....
સાધર્મીનો સંગ કરાવે...

આત્મધર્મ હતસું આવે....

દેવ–ગુરુનો સંદેશ લાવે;

આત્માનું સ્વરૂપ સમજાવે;

તું જો એને કાંઈ પૂછાવે,

રસભર જવાબ શીઘ્ર જ લાવે...
આતમધર્મ હસતું આવે....

અવનવું છે કામ જ એનું,
વેશ નવા બદલાવે.;

આત્મધર્મ અનુભુતિ કરાવે,

મોક્ષપુરીનો માર્ગ બતાવે.....
આત્મધર્મ હસતું આવે......

આપણા ભગવાન બાહુબલીની પ૭ ફૂટ

ઊંચી (એટલે લગભગ પંદર બાળકોને
એકબીજા ઉપર ઉભા રાખીએ તેટલી ઊચી)
પ્રતિમા મૈસુર પાસે શ્રવણબેલગોલમાં છે. આ
ભવ્યપ્રતિમાના દર્શન ભારતના બે
વડાપ્રધાનોએ કર્યા છે. તે બે વડાપ્રધાન
કોણ? એક તો પં. જવાહરલાલજી નહેરુ અને
બીજા ઈન્દીરાજીબેન ગાંધી; ભારતના એ
બંને વડાપ્રધાનો પહાડ પર અડોલ ઊભેલા
બાહુબલી ભગવાનને દેખીને આશ્ચર્યમાં પડી
ગયા હતા. તેમને એમ થયું હશે કે અરે!
આવડા મોટા ભગવાન પાસે અમે તો કેટલા
નાના છીએ!

સુરેન્દ્રનગરથી નવ–દસ વર્ષનો બાળક

અજયકુમાર જૈન લખે છે કે–“હું
‘આત્મવૈભવ’ પુસ્તક દરરોજ વાંચુ છું, ૧૭
શક્તિ વાંચી નાંખી છે; આત્મશક્તિઓ બહુ
આનંદ આપે છે. આ સિવાય ૭પ મી
જન્મજયંતિનું પુસ્તક (અભિનંદન ગ્રંથ)
વાંચુ છું. મેં દર્શનકથા, બે સખી, અકલંક–
નિકલંક, મહારાણી ચેલણા, જૈનબાળપોથી
વગેરે પુસ્તકો વાંચ્યા છે. હવે હું
ભરતેશવૈભવ વાંચીશ.્ય

વડીલો દ્વારા અપાતા સંસ્કારને લીધે

નાના બાળકો પણ ધર્મના ઉત્તમ અભ્યાસમાં
કેવો રસ લઈ શકે છે–તેનો આ એક દાખલો
છે. આ પ૫ છ માસ પહેલાંનો છે; અત્યારે તો
તેણે આત્મવૈભવ વગેરે પુસ્તકો પૂરા કરી
લીધા હશે. ધન્યવાદ!

PDF/HTML Page 40 of 44
single page version

: ૩૮ : આત્મધર્મ : પ્ર. અષાડ : ૨૪૯પ

જેઠ–અષાડ માસમાં શિક્ષણવર્ગમાં

અભ્યાસ કરી ગયા; તે ઉપરાંત દિગંબર

જૈનસમાજના કેટલાક વૈરાગ્યવંત

ત્યાગીઓ પણ જિજ્ઞાસાબુદ્ધિપૂર્વક

સોનગઢ–ચાતુર્માસ રહ્યા છે અને

ત્યાગાદિ પહેલાં આત્મજ્ઞાનનું મહત્વ છે

તે લક્ષગત કરીને તે માટે પ્રયત્નશીલ છે;

તેઓ વારંવાર ઉલ્લાસભર્યા ઉદ્ગારો વડે

સોનગઢના અધ્યાત્મવાતાવરણ પ્રત્યે

પોતાનો પ્રમોદ વ્યક્ત કરે છે.

જામનગરથી પંકજ જૈન લખે છે

કે– ‘મારી બા દરરોજ કહેતા કે આત્માની

સમજણ કરો, તેનો અભ્યાસ કરો, પણ હું

કરતો નહીં. પછી એક દિવસ મેં

આત્મધર્મ વાંચ્યું તો એવી મજા પડી કે

ગુરુદેવે કેવો આત્મા બતાવ્યો છે! અમને

પણ સમજાય તેવું છે એટલે હવે

વાંચવામાં મજા આવે છે.

પ્રશ્ન:– આ જીવ સાક્ષાત્ ભગવાન પાસે

હતો ત્યારે પણ કેમ સમજ્યો નહીં?

ઉત્તર:– ભાઈ! અમને પણ એ જ

પસ્તાવો થાય છે કે કેમ ન સમજ્યો?

માટે હવે અત્યારે આત્માનું સ્વરૂપ સમજી

લઈએ, ને પ્રમાદ કરીને ફરીને ભૂલ ન

કરીએ–જેથી કરીને અત્યારની જેમ

ભવિષ્યમાં પણ પસ્તાવાનો વખત ન

આવે.

રખિયાલથી રતિલાલ એન. જૈન

લખે છે કે બાલવિભાગ શરૂ થયા પછી

અમારા આ નાનકડા ગામડામાં પણ

ગુરુદેવના પ્રતાપે

૨૬ ઉપરાંત આત્મધર્મ આવે છે, ને સૌ

હોંશથી તેનો લાભ છે. પાઠશાળાના બાળકોને

બહુજ આનંદ આવે છે. –તમારા ઉત્સાહ માટે

ધન્યવાદ! હજી પણ આગળ વધો.

અમારો અમેરિકાનો પ૫

અમેરિકા જેવા દેશમાં વસતા

આપણા જિજ્ઞાસુ સાધર્મી, ત્યાં પણ

ગુરુદેવના પ્રતાપે સત્યની કેવી જિજ્ઞાસા

ટકાવી રાખે છે, ને ભારતદેશમાં આવીને

ધર્માત્માઓનાં દર્શન કરવાની કેવી ભાવના

સેવે છે–તે અહીં રજુ થતા પ૫માં જોવા

મળશે. ન્યુયોર્કથી પ૫ લખનાર ભાઈશ્રી

પ્રબોધકુમાર રમણીકલાલ શાહ આપણા

બાલવિભાગના સભ્ય (નં. ૧૯૯૧) છે;

અને દેશમાંથી તેમની માતા તેમને ધર્મની

પ્રેરણા આપ્યા કરે છે. રત્ન જયંતિ પ્રસંગે

ન્યુયોર્કથી પ૫ દ્વારા પોતાની ભાવના વ્યક્ત

કરતાં તેઓ લખે છે કે–“હે મારા વહાલા

ગુરુદેવ! હે બાળજીવોના આધાર! હે

ભવાટવીમાંથી બચાવનાર! હે ડુબેલા

સત્યને બહાર લાવનાર ગુરુદેવ! આપને શું

ઉપમા આપું? બીજા ડોકટરો તો કદાચ જડ

શરીરના રોગ મટાડે છે ત્યારે આપ તો

એવા અલૌકિક ડોકટર છો,–કે જે ચૈતન્ય

ચૈતન્યને ભૂલીને ભ્રાંતિરૂપી રોગ લાગુ

પડયો છે તેને સાચું સ્વરૂપ સમજાવીને

ભ્રાંતિરૂપી રોગ મટાડો છો ને ભવભ્રમણના

દુઃખથી છોડાવો છો. જડ–ચેતનનું ને સ્વ–

પરનું પૃથક્કરણ કરાવીને, મહાન

ચૈતન્યશક્તિને ઓળખાવનારા આપ જ

સાચા વિજ્ઞાની છો. આજકાલ અવકાશયા૫ા

પાછળ

< Previous Page Next Page >