PDF/HTML Page 21 of 49
single page version
મૃત્યુ હોનસે હાનિ કૌન હૈ, યાકો ભય મત લાવો,
સમતાસે જો દેહ તજોગે, તો શુભ તન તુમ પાવો.
જીરન તનસે દેત નયો યહ, યા સમ સાહૂ નાહીં.
યા સેતી ઈસ મૃત્યુસમય પર, ઉત્સવ હી અતિ કીજૈ,
કલેશ–ભાવકો ત્યાગ સયાને, સમતા–ભાવ ધરીજૈ.
રાગ–રોષકો છોડ સયાને, સાત વ્યસન દુખદાઈ,
અન્તસમયમેં સમતા ધારો, પર–ભવ–પંથ સહાઈ.
તન–પિંજરમેં બન્ધ કિ્્યો મોહિ યાસોં કૌન છુડાવૈ.
PDF/HTML Page 22 of 49
single page version
મૃત્યુ–રાજ અબ આય દયાકર, તન પિંજરસોં કાઢે.
ગન્ધ સુગન્ધિત અતર લગાયે, ષટ્રસ અશન કરાયે.
રાત દિના મૈં દાસ હોયકર, સેવ કરી તન કેરી,
સો તન મેરે કામ ન આયો, ભૂલ રહ્યો નિધિ મેરી.
જામે સમ્યકરતન તીન લહિ, આઠોં કર્મ ખપાઉં.
દેખો તન સમ ઔર કૃતઘ્ની, નાહિ સુન્યો જગમાહી;
મૃત્યુસમયમેં યે હી પરિજન, સબહી હૈં દુખદાઈ.
ઈનસે મોહ નિવારો જિયરા, જો ચાહો સુખ–સાતા.
મૃત્યુ–કલ્પદ્રુમ પાય સયાને, માંગો ઈચ્છા જેતી,
સમતા ધરકર મૃત્યુ કરો તો, પાવો સમ્પતિ તેતી.
PDF/HTML Page 23 of 49
single page version
હરિ પ્રતિહરિ ચક્રી તીર્થેશ્વર, સ્વર્ગ–મુક્તિમેં જાવો.
મૃત્યુ–કલ્પદ્રુમ સમ નહિં દાતા, તીનોં લોક મંઝારે,
તાકો પાય કલેસ કરો મત, જન્મ–જવાહર હારે.
તેજ કાન્તિ–બલ નિત્ય ઘટત હૈ, યા સમ અથિર સુ કો હૈ.
પાંચોં ઈન્દ્રી શિથિલ ભઈ અબ, સાંસ શુદ્ધ નહિં આવે,
તાપર ભી મમતા નહિ છોડે, સમતા ઉર નહિં લાવૈ.
નાતર યા તન બન્દીગૃહમૈં, પડૌ–પડૌ બિલલાવૈ.
પુદ્ગલકે
મૈં તો ચેતન વ્યાધિ વિના નિત, હૈં સો ભાવ હમારે.
PDF/HTML Page 24 of 49
single page version
ખાન–પાન દે યાકો પોસ્યો, અબ સમભાવ ઠન્યો હૈ.
પિવડાવીને અત્યાર સુધી પોષ્યું; હવે સમાધિમરણ માટે મને સમભાવ જાગ્યો છે.
તન બિનસનતેં નાશ જાનિ નિજ, યહ અયાન દુખદાઈ,
કુટુમ્બ આદિકો અપનો જાન્યો, ભૂલ અનાદી છાઈ.
દુઃખી થયો; કુટુંબ વગેરેને મેં મારાં માન્યાં;–આમ અનાદિથી મેં ભૂલ કરી.
ઊપજૈ–બિનસૈ સો યહ પુદ્ગલ, જાન્યો યાકો રૂપી.
ઈષ્ટઽનિષ્ટ જેતે સુખ–દુખ હૈં, સો સબ પુદ્ગલ સાગૈં,
મૈં જબ અપનો રૂપ વિચારું, તબ યે સબ દુખ ભાગૈં.
છે; પણ જ્યાં હું મારું સ્વરૂપ વિચારું છું ત્યાં તે બધાં દુઃખ ભાગી જાય છે.
બાર અનંત હિ અગ્નિ માહિં જર, મૂવો સુમતિ ન લાયો,
સિંહ વ્યાઘ્ર અહિઽનન્ત બાર મુઝ, નાના દુઃખ દિખાયો.
PDF/HTML Page 25 of 49
single page version
યાતૈં જબ લગ મૃત્યુ આવે, તબ લગ જપ તપ કીજૈ,
જપ–તપ બિન ઈસ જગકે માહીં, કોઈ ભી નહિં સીજૈ.
તપ કરવા યોગ્ય છે; જપ–તપ વગર આ જગતમાં કોઈ કલ્યાણ પામતું નથી.
તપ હી સોં શિવ–કામિનિપતિ હૂવૈ, યાસોં તપ ચિત્ત લાવૈ.
માત–પિતા સુત–બાંધવ તિરિયા, યે સબ હૈં દુખદાઈ.
સહાયક નથી; માતા–પિતા–પુત્ર–બંધુજનો–સ્ત્રી તે બધાંનો મોહ દુઃખદાયી છે.
આરતતેં ગતિ નીચી પાવૈ, યોં લખ મોહ તજ્યો હૈ.
ઔર પરિગ્રહ જેતે જગમેં, તિનસોં પ્રીત ન કીજૈ,
ન કરવો, કેમકે તે કાંઈ પરભાવમાં જીવની સાથે આવતા નથી, તો નાહક આર્ત્તધ્યાન શું કરવું?
PDF/HTML Page 26 of 49
single page version
જો પરભવમેં સંગ ચલૈ તુઝ, તિનસોં પ્રીત સુ કીજૈ,
પંચ પાપ તજ, સમતા ધારો, દાન ચાર વિધ કીજૈ.
ષોડશકારણ નિત્ય વિચારો, દ્વાદશ ભાવન ભાવો
ચારોં પરવી પ્રોષધ કીજૈ, અશન રાતકો ત્યાગો,
સમતા ધર દૂરભાવ નિવારો, સંયમસોં અનુરાગો.
ખોટે ભાવ સકલ જિય ત્યાગો, ઉરમેં સમતા લાકે,
જા સેતી ગતિ ચાર દૂર કર, બસહુ મોક્ષપુર જાકે.
યે હી તોકોં સુખકી દાતા, ઔર હિત્ કોઉ નહીં.
આગેં બહુ મુનિરાજ ભયે હૈં, તિન ગહિ થિરતા ભારી,
બહુ ઉપસર્ગ સહે શુભ ભાવન, આરાધન ઉર ધારી.
PDF/HTML Page 27 of 49
single page version
કરીને, અખંડ આરાધના અંતરમાં ધારણ કરી.
અરુ સમતા નિજ ઉર મેં આવે, ભાવ અધીરજ જાવે,
યોં નિશ દિન જો ઉન મુનિવરકો, ધ્યાન હિયે બિચ લાવે.
પોતાના હૃદયમાં જે ધ્યાવે છે તેને અંતરમાં સમતા પ્રગટે છે ને આકુળ ભાવ ટળી જાય છે.
એક સ્યાલિની જુગ બચ્ચા–જુત, પાંવ ભખ્યો દુખકારી
યહ ઉપસર્ગ સહ્યો ધર થિરતા, આરાધન ચિત ધારી,
તૌ તુમરે જિય કૌન દુઃખ હૈ, મૃત્યુ–મહોત્સવ ભારી.
તેમણે અખંડ આરાધનાને ચિત્તમાં ધારણ કરી.–તો અરે જીવ! તને તો શું દુઃખ છે? તું મૃત્યુને
મોટો મહોત્સવ સમજીને તારું ચિત્ત આરાધનામાં જોડ.
એક સમયમાં જે ત્રણને જાણે તે ત્રણકાળને જાણે.
PDF/HTML Page 28 of 49
single page version
PDF/HTML Page 29 of 49
single page version
પોતાનું જે સત્ય જ્ઞાનસ્વરૂપ છે તેની ઓળખાણ જીવે કદી કરી નહિ તેથી તેનું સંસારભ્રમણ
ન મટ્યું. અજ્ઞાન ટળીને આત્માની ઓળખાણ કેમ થાય તેની આ વાત છે.
આત્મા તેનાથી અત્યંત જુદો, સુખરૂપ, સદા સર્વજ્ઞસ્વભાવી પવિત્ર છે.
ને તે ભૂતાર્થ છે. રાગાદિભાવો તેમાં અભૂતાર્થ છે. શુદ્ધનયના અનુભવમાં રાગાદિ છે જ
નહિ; ગુણ–પર્યાયના ભેદ પણ તે અનુભવમાં નથી. ભેદના વિકલ્પરહિત એકાકાર
જ્ઞાયકવસ્તુનો અભેદઅનુભવ તે સમ્યગ્દર્શન છે, ને તેની સાથે ચૈતન્યનો અતીન્દ્રિય આનંદ
છે. તે અતીન્દ્રિય આનંદના સ્વાદ પાસે તો આખી દુનિયા લૂખીલસ જેવી લાગે. આવા
ચૈતન્યની અનુભૂતિમાં ભેદ દેખાતા નથી માટે તેને અભૂતાર્થ કહ્યા છે. આત્મામાં ગુણ–
પર્યાયો છે જ નહિ એમ ‘અભાવ’ ગણીને અભૂતાર્થ નથી કહ્યા; ગુણ–પર્યાયો તો વિદ્યમાન
છે; પણ શુદ્ધજ્ઞાયકભાવરૂપ એક અભેદતત્ત્વના અનુભવમાં તે ગુણ–પર્યાયના ભેદ દેખાતા
નથી, માટે તેને ‘ગૌણ’ કરીને અભૂતાર્થ કહેલ છે. આવા આત્માને ઓળખવો તે સમ્યગ્દર્શન
છે. અરે, પોતાના આવા ગંભીર ચૈતન્યતત્ત્વનું પહેલાંં લક્ષ તો બાંધો. સત્નું સાચું લક્ષ
કરીને તેને અનુભવમાં લેતાં સમ્યગ્દર્શન થાય ને અતીન્દ્રિય આનંદરૂપે આત્માનો સ્વાદ
આવે. આ અત્યંત મધુર ચૈતન્યરસ, જગતના બધા રસથી વિલક્ષણ છે, તેનો સ્વાદ જીવે
સમ્યગ્દર્શન પહેલાંં કદી ચાખ્યો ન હતો તે સ્વાદ સમ્યગ્દર્શનમાં આવ્યો, ત્યાં જગતના બધા
રસ તેને માટે લૂખ્ખા નીરસ થઈ ગયા.
PDF/HTML Page 30 of 49
single page version
અપૂર્વસ્વાદ તને આવશે. આવું સુખ જેમાં અનુભવાય તે જ ભગવાન મહાવીરનો માર્ગ છે.
રીતે શુદ્ધ આત્માનો અનુભવ કરતાં સઘળોય વ્યવહાર અભૂતાર્થ છે. આવું તારું આત્મતત્ત્વ
વિદ્યમાન છે–તે સર્વજ્ઞપરમાત્માએ બતાવ્યું છે. વર્દ્ધમાન ભગવાન અઢી હજાર વર્ષ પહેલાંં
દિવ્યધ્વનિથી ભરતક્ષેત્રમાં આવો આત્મા પ્રકાશતા હતા, અને અત્યારે પણ મનુષ્યક્ષેત્રમાં
વિદેહમાં શ્રી સીમંધરપરમાત્મા વગેરે સાક્ષાત્ તીર્થંકર ભગવંતો દિવ્યધ્વનિથી આવો જ આત્મા
પ્રકાશી રહ્યા છે ને ધર્મીજીવો તેવા આત્માને પોતામાં અનુભવી રહ્યા છે. કુંદકુંદાચાર્યદેવે ત્યાં
જઈને સીમંધર પરમાત્માની વાણી સાંભળેલી; પોતે શુદ્ધાત્માને સાક્ષાત્ અનુભવીને અપૂર્વ
આનંદરૂપ નિજવૈભવ પ્રગટ કર્યો હતો; અને તે જ શુદ્ધાત્મા તેમણે આ સમયસારમાં દેખાડીને
ભરતક્ષેત્રના જીવો ઉપર મોટો ઉપકાર કર્યો છે.
વ્યવહારમાં મગ્ન રહે એટલે કે પર્યાયભેદ–રાગ–વિકલ્પમાં મગ્ન રહે ત્યાં સુધી સાચો આત્મા
તેના જ્ઞાનમાં કે શ્રદ્ધામાં આવતો નથી એટલે કે સમ્યગ્દર્શન ને સમ્યગ્જ્ઞાન થતું નથી. જીવે
અનાદિથી શુદ્ધવસ્તુને કદી જાણી નથી. શુદ્ધનયવડે શુદ્ધવસ્તુને જાણે–અનુભવે ત્યારે જ જીવનું
કલ્યાણ થાય. તેથી શ્રીગુરુઓએ જીવોના હિતને માટે શુદ્ધનયના ગ્રહણનો ઉપદેશ દીધો છે, ને
વ્યવહારનું અવલંબન છોડાવ્યું છે.––આમ કરવાથી અંદર અતીન્દ્રિય આનંદનું વેદન થાય છે.–
–એ જ ધર્મનું ચિહ્ન છે. અંદર અતીન્દ્રિય આનંદનો સ્વાદ આવ્યા વગર ધર્મ થાય નહિ.
જાય એવો તારો આત્મા નથી. આત્મા તો અનંત મહિમાનો ભંડાર છે. એને સ્વસંવેદનમાં
લેતાં શુદ્ધનય પ્રગટે છે ને સર્વે વિકલ્પોથી આત્મા છૂટો પડી જાય છે.–અનંતગુણથી એકરૂપ,
એકરસ પણે આત્મા અનુભવાય છે, તેમાં અતીન્દ્રિયઆનંદ છે, તે જ સમ્યગ્દર્શન અને
જૈનધર્મના પ્રાણ છે.––એ જ વીરનાથનો સન્દેશ છે.
PDF/HTML Page 31 of 49
single page version
ભગવાનના ઉન્નત પ્રતિમાજીનાં ભક્તિથી દર્શન કર્યાં; તથા
વીતરાગવિજ્ઞાન જૈનપાઠશાળાનું ઉદ્ઘાટન કર્યું. પાટનગરમાં
પાઠશાળા ચાલે તે એક પ્રશંસનીય વસ્તુ છે, ને ગુજરાત–સૌરાષ્ટ્રના
દરેક ગામે પાઠશાળા ચાલુ કરવા માટે ધ્યાન આપવું અત્યંત જરૂરી છે.
સ્વાગત બાદ મંગલપ્રવચનમાં ગુરુદેવે એકત્વ–વિભક્ત આત્માની
સુંદરતા બતાવીને તેનો મહિમા કર્યો. પ્રવચનમાં સમયસાર ગા. ૩૮
તથા ગાથા ૧૧નો ભાવાર્થ વંચાયો. અમદાવાદના હજારો જિજ્ઞાસુઓએ
પ્રેમથી લાભ લીધો.
કંઈ અન્ય તે મારું જરી, પરમાણુમાત્ર નથી અરે! ૩૮
અનંત રહસ્ય આવે છે. તે ઝીલીને વીતરાગી સંતો જાતે અનુભવ કરે છે ને શાસ્ત્રો રચે
છે; તેમાં ભગવાન અરિહન્ત પરમાત્માની વાણીનો સાર છે.
PDF/HTML Page 32 of 49
single page version
છાલથી જુદો છે, તેમ ચૈતન્યમૂર્તિ આનંદરસથી ભરેલ શ્રી ફળ એવો આત્મા નોકર્મ
દ્રવ્યકર્મ–ભાવકર્મથી જુદો, શુદ્ધ જ્ઞાનને આનંદનો ગોળો છે. સ્વસંવેદન પ્રત્યક્ષથી મારા
આવા આત્માને હું જાણું છું. ઈન્દ્રિયજ્ઞાનનો જે વિષય નથી એવા મારા અતીન્દ્રિય
આત્માને મારા સીધા સ્વસંવેનદથી હું અનુભવું છું. આવા આત્માના અનુભવમાં કોઈ
રાગાદિ ભાવો નથી, કોઈ ભંગ–ભેદના વિકલ્પો નથી; વિકલ્પના સ્વાદથી પાર અતીન્દ્રિય
આનંદનો સ્વાદ તેમાં આવે છે.
સ્વભાવવાળું, તેને ઈન્દ્રિયવિષયોમાં સુખ કેમ હોય? પોતે ચેતનતત્ત્વ, જડમાં સુખ માને–
–એ તો ઉન્મત્ત જેવું છે. નદી કિનારે બેઠેલો ઉન્મત્ત માણસ ત્યાં આવતા–જતા માણસોને
તથા વાહનોને પોતાનાં માનીને દુઃખી થાય, તેમ અજ્ઞાનીજીવ મોહથી ઉન્મત્ત છે તે
રાગાદિપરભાવોરૂપે પોતાને વેદે છે તથા જડ સંયોગને પોતાના માનીને દુઃખી થાય છે.
હવે ધર્મી થયેલો જીવ જાણે છે કે અરેરે, પૂર્વે મોહથી ઉન્મત્ત થઈને મેં પણ અનંતકાળ
દુઃખમાં ગુમાવ્યો. પણ હવે વીતરાગીગુરુના ઉપદેશથી મારું શુદ્ધ સ્વરૂપ અતીન્દ્રિયજ્ઞાનવડે
મેં જાણી લીધું છે, મારા પરમ સુખનો સ્વાદ મેં ચાખ્યો છે.
હવે શ્રી જ્ઞાનીગુરુના ઉપદેશથી હું પોતે સાવધાન થઈને મારું શુદ્ધ સ્વરૂપ સમજ્યો, મહાન
જ્ઞાનપ્રકાશ મને પ્રગટ્યો. જુઓ, બંને વાત કરી; અજ્ઞાનદશામાં મોહ નિમિત્ત હતો, ને
જ્ઞાનદશા થવામાં શ્રી વીતરાગીગુરુ નિમિત્ત છે; બંને દશામાં નિમિત્તનું જ્ઞાન કરાવ્યું, પણ
બંને દશામાં હું પોતે મારી અવસ્થાથી તેવો થયો હતો; પહેલાંં અપ્રતિબુદ્ધ પણ હું જ હતો,
હવે અજ્ઞાન ટાળીને પ્રતિબુદ્ધ પણ હું જ થયો.
રાગ સાથેની એકતા તોડીને જ્ઞાન સાથે એકતા જેમને પ્રગટી છે, એવા વિરક્ત ગુરુએ
PDF/HTML Page 33 of 49
single page version
નિરંતર શુદ્ધઆત્મા સમજાવ્યો. ‘નિરંતર’ સમજાવ્યું એટલે શું? એનો અર્થ એ છે કે જ્યાં
શ્રીગુરુએ શુદ્ધઆત્મા કહ્યો ત્યાં શિષ્યને અંદરમાં તે સમજવાની ધૂન ચડી ગઈ, નિરંતર
તેની વિચારધારા એવી ઉપડી કે પોતાનો શુદ્ધઆત્મા સ્વાનુભવગમ્ય થયો.
શ્રીગુરુએ અમને શુદ્ધાત્માનો ઉપદેશ દીધો. અને તેના વડે સ્વાનુભવ કરતાં અમને અમારા
આત્માનો નિજવૈભવ પ્રગટ્યો. આવા ધર્મી–શિષ્યે પોતાના આત્માને કેવો અનુભવ્યો તેનું
આ અલૌકિક વર્ણન છે. પોતાના અનુભવમાં આવ્યું ત્યારે ખરી ખબર પડી કે આહા!
આવું આનંદમય ગંભીર ચૈતન્યતત્ત્વ મારા ગુરુ મને વારંવાર કહેતા હતા!
એનું મન દુનિયામાં ક્યાંય ઠરે નહિ; આત્માના અનુભવ વિના ક્યાંય એને જંપ ન વળે.
દુનિયાનો રસ છૂટીને આત્મરસની ધૂન ચડી જાય, ત્યાં ઉપયોગ અંતરમાં એકાગ્ર થાય ને
ત્યારે સમ્યગ્દર્શનાદિ થાય.
આનંદનો સ્વાદ આવ્યો. સ્વાદ આવતાં ખબર પડી કે અરે, મારો આત્મા તો આવો
આનંદસ્વરૂપ છે! મારા ચૈતન્યનું વેદન રાગથી તો તદ્ન જુદી જાતનું છે.
શુભાશુભરાગમાં મોક્ષના સ્વાદ ન હોય. રાગનાં કડવા સ્વાદમાં મોક્ષનાં મીઠાં ફળ કેમ
પાકે? અહા, મારું આ ચૈતન્યતત્ત્વ. રાગથી પાર, શાંતિથી છલોછલ ભરેલું, તે મારા
અંતરમાં મને પ્રાપ્ત થયું; પરમાત્મા હું જ છું–એમ મારું તત્ત્વ મેં દેખ્યું. પહેલાંં ઉન્મત્ત હતો
તે છૂટીને હવે સમ્યક્ આત્મારામ થયો, ભગવાન થયો. –જુઓ, આવો અનુભવ થયો તે
જ્ઞાનીનું લક્ષણ છે.
PDF/HTML Page 34 of 49
single page version
આત્મા સમજવાની ધગશ હતી એવા શિષ્યને પોતાની સાચી તૈયારી થઈને સામે
નિમિત્તરૂપે અનુભવી ગુરુનો ઉપદેશ મળ્યો. ઉપદેશ મળતાં જ તે ઝીલીને, આત્માના
સ્વભાવમાં વળી ગયો, ત્યાં પોતાના આત્માને જ પરમેશ્વરરૂપે દેખ્યો.
એમ જ કહ્યું હતું કે અમારી સામે જોઈને રાગની શુભવૃત્તિ ઊઠે તે પણ તારું સ્વરૂપ નથી,
તે રાગથી પણ પાર જ્ઞાનસ્વરૂપ તારો આત્મા છે, તેને ધ્યેય બનાવજે. રાગથી ભિન્ન પડીને
અંતર્મુખ ચિદાનંદ ભગવાનને સ્વાનુભવમાં લીધો તેણે ગુરુની આજ્ઞા અને ગુરુનો ઉપદેશ
સ્વીકાર્યો. તેને રાગની સાથે એકતા તૂટીને આત્માના આનંદનો સ્વાદ આવ્યો. હવે
રાગાદિની વૃત્તિઓ ઊઠે તે જ્ઞાનમાં એકપણે ભાસતી નથી પણ ભિન્નપણે જ ભાસે છે. –
આ રીતે શુદ્ધચેતનારૂપે જ જ્ઞાનીને પોતાના સ્વરૂપનું સંચેતન છે.
જેમ આ જડ શરીર તે ચેતના વગરનું હોવાથી તેને મૃતકકલેવર કહેવાય છે તેમ
રાગાદિભાવો પણ ખરેખર ચેતના વગરના છે તેથી મૃતકકલેવર જ છે. અરે, ચેતનપ્રભુ
પોતાને ભૂલીને મૃતકકલેવરમાં મોહી પડ્યો. પણ હવે શ્રીગુરુ પાસેથી સાંભળીને જ્યાં
આત્માનું સમ્યક્ સ્વરૂપ સમજીને સ્વસંવેદનમાં લીધું ત્યાં આત્મા ક્ષણમાત્રમાં જાગી ઊઠ્યો
કે અરે, હું તો ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્મા; મારા સ્વસંવેદન પ્રત્યક્ષથી જ જણાયો તે હું છું;
રાગવડે મારું ગ્રહણ થઈ શકે નહિ, ને મારા ચૈતન્યના સ્વસંવેદનમાં રાગ આવે નહિ.
આવું સ્વસંવેદન હોય છે. જેવો આત્મા ગણધરદેવની પ્રતીતમાં આવ્યો તેવો જ આત્મા
મારી પ્રતીતિમાં આવ્યો છે–એમ ધર્મી નિઃશંક છે. ધર્મીના અંતરમાં તો ભગવાન બેઠા છે.
આવો સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ જ્ઞાનથી ભિન્ન કોઈ પણ પરભાવને તન્મયપણે કરતો નથી, પોતાના
સ્વરૂપને તે રૂપે માનતો નથી; ચેતનાને રાગથી જુદી ને જુદી અનુભવે
PDF/HTML Page 35 of 49
single page version
સાથે મેળવાળી નથી. ચૈતન્ય સાથે તો અતીન્દ્રિયઆનંદને વીતરાગતા શોભે; ચૈતન્ય સાથે
રાગ ન શોભે. આવા આત્માની અનુભૂતિ થઈ ત્યાં ‘હું જ પરમેશ્વર છું’ એમ ધર્મી
નિઃશંક શ્રદ્ધે છે.––આનું નામ સમ્યગ્દર્શન.
ને ભેદજ્ઞાન થતાં જ્ઞાની રાગથી પાર અતીન્દ્રિયઆનંદના અમૃતનું ભોજન કરે છે; સદાય
આનંદનું જ ભોજન કરે છે. રાગનું ભોજન (રાગનો ભોગવટો) જ્ઞાનીની ચેતનામાં
એકક્ષણ પણ નથી. બંધ–અધિકારની શરૂઆતમાં એ વાત કરી છે કે પોતાની સહજ દશાને
પ્રગટ કરીને નાચતું–પરિણમતું જ્ઞાન સદા આનંદઅમૃતને ભોગવે છે; તે અત્યંત ઉદાર,
ધીરું, નિરાકુળ અને ઉપાધિ વગરનું છે. આવા જ્ઞાનરૂપે ધર્મીજીવ પરિણમ્યો છે, તે
જ્ઞાનમાં રાગાદિ કોઈ પરભાવ જરાપણ નથી, પરભાવો તેનાથી બહાર ને બહાર જ રહે
છે, જ્ઞાનમાં પ્રવેશતા નથી. જ્ઞાનનું આવું અચિંત્ય સામર્થ્ય છે કે રાગને જાણવા છતાં પોતે
રાગથી અલિપ્ત રહે છે.
સ્વાનુભવપ્રત્યક્ષથી જાણ્યો. ગતિ વગેરે વિભાવભાવોથી મારું એક ચૈતન્યસ્વરૂપ ભેદાઈ
જતું નથી; મારું ચૈતન્યસ્વરૂપ વિભાવપર્યાયોરૂપ થઈ ગયું નથી; ગતિ વગેરે અનેક ભાવો
તે રૂપે નહિ થતો હું મારા ચૈતન્યસ્વરૂપે સદા એક છું. ચારગતિરૂપ અશુદ્ધ અવસ્થાઓ કે
નવતત્ત્વ સંબંધી વિકલ્પો, તેમનાથી અત્યંત જુદો એકલા જ્ઞાયકસ્વભાવરૂપ હું મને
અનુભવું છું તેથી હું શુદ્ધ છું. જ્ઞાયકસ્વભાવથી એકત્વ છે તેથી આત્મા શુદ્ધ છે. ‘એક’ માં
અશુદ્ધતા ન હોય. બીજાનો (રાગાદિ પરભાવનો) સંબંધ લક્ષમાં લ્યો તો જ અશુદ્ધતા
થાય છે. તેથી કહે છે કે આત્માને રાગ–શરીરાદિ કર્મકૃત ભાવોથી અસંયુક્તપણું હોવા
છતાં અજ્ઞાની પોતાના આત્માને રાગાદિથી સંયુક્ત અનુભવે છે, તે પોતાના આત્માને
અશુદ્ધ જ દેખે છે; અને તે જ સંસારનું કારણ છે. પરભાવોથી અસંયુક્ત એવા શુદ્ધ
એકત્વ–વિભક્ત આત્માને દેખવો–અનુભવવો તે મોક્ષનું બીજ છે. કુંદકુંદભગવાને
સમયસાર દ્વારા આવા શુદ્ધ આત્માનો અનુભવ કરાવીને મહા ઉપકાર કર્યો છે.
PDF/HTML Page 36 of 49
single page version
નિયમિત રીતે ચાલી રહી છે.
સાધવા માટે પ્રયત્નશીલ થઈ રહ્યા છે. એ રીતે પૂજ્ય ગુરુદેવનો પવિત્ર ઉપકાર વર્તી રહ્યો છે.
ભાઈઓ તથા બહેનો દરેક હોંશથી કરી રહ્યા છે.
આજના જૈનોનું આ એક અહો ભાગ્ય છે. આ જ રીતે પૂ. ગુરુદેવશ્રીની અમીભરી વીતરાગી
વાણી સુણવાની ઘણા લાંબા સમયથી અહીંના જૈનસમાજે જિજ્ઞાસા સેવેલી છે, અને અમારું
અંતઃકરણ તેઓશ્રીની ભવનાશક વીતરાગી વાણી સાક્ષાત્ સાંભળવા ઝંખી રહ્યું છે.
પ્રભાવના થશે, અને ખરેખર ત્યારે જ અમારા મનના મનોરથ સફળ થયા ગણાશે.
PDF/HTML Page 37 of 49
single page version
અહીંનો સમાજ પૂ. ગુરુદેવના ચરણોનું અભિષેક કરવા તલસી રહ્યો છે, તલપાપડ છે; અજ્ઞાનના
એક એવા માળખે અહીંનો સમાજ અને સમુદાય પહોંચ્યો છે કે જ્યાં પૂ. ગુરુદેવ જેવા મહાન
પવિત્ર અને ભવ્ય આત્માનું આગમન અમારા હૈયાની હોળીને શમાવી દઈને અમૃતનું મધુસીંચન
કરશે; એટલે આવા આ કપરા કાળમાં પૂ. ગુરુદેવની આધ્યાત્મિક, ચમત્કારિક, વીતરાગી
અમૃતમય વાણીની જરૂરીયાત હવે વિશેષ જણાઈ રહી છે.
ગુરુદેવના ભારતભરના વિહારથી અને તેમના દિવ્ય ઉપદેશથી આખું ભારત તો ડોલી ઊઠયું છે
અને શાસનપ્રભાવના અદ્ભુત રીતે વૃદ્ધિ પામી છે.
જ તૃપ્તિ થાય એવા સંજોગો છે.
ઓલવશે અને આત્મદીપનો પ્રકાશ બહાર લાવશે.
વિનવિએ છીએ.
(પ્રમુખ) જેઠાલાલ દેવરાજ શાહ.
(મંત્રી) ઝવેરચંદ પુનમચંદ શાહ.
PDF/HTML Page 38 of 49
single page version
PDF/HTML Page 39 of 49
single page version
જ્ઞાનવડે તેને હણીને, તેમજ રાગ–દ્વેષને પણ હણીને જેઓ સર્વજ્ઞ–વીતરાગ પરમાત્મા થયા તેઓ
અરિહંત છે. ને પરમાર્થે બધાય આત્માનો તેવો સ્વભાવ છે.
PDF/HTML Page 40 of 49
single page version
બંનેથી પાર જ્ઞાનસ્વરૂપ પોતે કોણ છે તે કદી જાણ્યું નથી. ભાઈ! તારી ચૈતન્યચીજ પાપ અને
પુણ્ય બંનેથી જુદી જાતની છે. રાગથી પાર ચૈતન્યના વેદનવડે તારું અજ્ઞાન ટળશે ને સમ્યક્ત્વ
થશે, ત્યારે જ તારા ભવના આરા આવશે. આવા જ્ઞાનના ભાન વગર ગમે તેટલા ભણતર ભણે,
કે દુનિયામાં ગમે તેટલા ડહાપણ કરે, તેમાં આત્માનું કલ્યાણ કે ધર્મ નથી.
સ્વર્ગમાં ગયો તે તો પુણ્ય કરીને ગયો; એટલે પુણ્ય જીવે અનંતવાર કર્યાં છે. રાગ તો કરતાં
અજ્ઞાનીને આવડે છે, એ કાંઈ નવું નથી. પણ રાગથી પાર, એકત્વ ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્મા પોતે શું
ચીજ છે તે કદી જીવે જાણ્યું નથી–અનુભવ્યું નથી. તેથી અહીં વીતરાગી સંતો આત્માને જાણવાનો
ઉપદેશ આપે છે.
કિંમત અને મહિમા છૂટી જાય છે, પોતે પોતાને ચૈતન્યની અનુભૂતિસ્વરૂપ જાણે છે. –આમ
પોતાનું સ્વરૂપ જાણીને તેની શ્રદ્ધા કરવી, અને પછી તેમાં લીન થઈને તેનું અનુસરણ–સેવન કરવું
તે મોક્ષને સાધવાનો ઉપાય છે, તેના વડે અવશ્ય મોક્ષની સિદ્ધિ થાય છે.
ખાસ ચૈતન્ય લક્ષણ વડે બીજાથી જુદો લક્ષમાં આવે છે; તેના ચૈતન્યની વિશેષ અનુભૂતિના
સ્વાદવડે તેનું અદ્ભુતસ્વરૂપ ઓળખાય છે. અહા, આત્માની ઓળખાણ થતાં સમકિતી ચૈતન્યના
અતીન્દ્રિય આનંદને અનુભવે છે; તે સ્વાદ જગતના બીજા કોઈ પદાર્થમાં કે રાગમાં ક્યાંય નથી.
નરકમાં રહેલો જીવ પણ જ્યાં અંદર પોતાની ચૈતન્યવસ્તુની સન્મુખ થઈને તેને અવલંબે છે ત્યાં
તેને આત્મામાં પરમ આનંદના અંકુરા ફૂટે છે. તે આનંદના સ્વાદ પાસે રાગનો રસ એને છૂટી
જાય છે.