PDF/HTML Page 21 of 61
single page version
PDF/HTML Page 22 of 61
single page version
અમને આર્જવધર્મની આરાધના આપો.
PDF/HTML Page 23 of 61
single page version
PDF/HTML Page 24 of 61
single page version
PDF/HTML Page 25 of 61
single page version
PDF/HTML Page 26 of 61
single page version
જ્ઞાનમૂર્તિ આત્મા શાંત–અકષાયસ્વરૂપી છે, ક્રોધ તેના સ્વરૂપની ચીજ નથી; એટલે,
વિજય એ જ ખરો વિજય છે. ચૈતન્યનો સાધક મોક્ષાર્થી વીર, ગમે તેવા પ્રતિકૂળતાના પહાડ
ખડા થાય તોપણ પોતે પોતાની સાધનાથી ન ડગે, શાંતભાવમાં નિશ્ચલ રહે, ક્રોધાદિ થવા ન દે
કે વેરબુદ્ધિ જાગવા ન દે, તેમાં તેનો ખરો વિજય છે. એવા વિજયવંત વીરોથી જૈનશાસન શોભે છે.
રહ્યા... કમઠ પ્રત્યે ક્રોધવૃત્તિ તેમને જાગી જ નહિ; નેઅંતે શું થયું? શું કમઠ જીત્યો? –ના; ભગવાન
જીત્યા. એનું નામ શાંતિદ્વારા વિજય.
(૨) એક મુનિને કોઈ બાણથી વીંધી નાખે છે, –સામર્થ્ય હોવા છતાં મુનિ તેનો પ્રતિકાર નથી
કોના જેવા થવાનું આપણને ગમશે?
(૨) અને મુનિએ તો શાંતિદ્વારા કર્મોને ભસ્મ કરી નાંખ્યા એટલે કર્મો ઉપર તે વિજેતા
એ વિજયે જ બાહુબલીને જગપ્રસિદ્ધ બનાવીને જગતને વૈરાગ્યનો સન્દેશ આપ્યો. બાહુબલીએ
માત્ર દેહબળે ક્રોધથી ચક્રવર્તી ઉપર વિજય મેળવીને રાજ્ય કર્યું હોત તો તે વિજયની એવી
PDF/HTML Page 27 of 61
single page version
કિંમત ન થાત કે જેવી વૈરાગ્યદ્વારા મેળવેલા વિજયની થઈ. – તો જગત તેને માત્ર એક રાજા તરીકે
જોત, ભગવાન તરીકે નહીં.
બને. માટે, મુમુક્ષુવીરનો મંત્ર છે કે–
તાકાત છે વિશ્વમાં કે મને હરાવે! અકષાયી શાંતિદ્વારા કષાયોને અને કર્મોને જીતીને હું મોક્ષનો
વિજેતા બનીશ.
PDF/HTML Page 28 of 61
single page version
અહીં ભાવશુદ્ધિ માટે સરળ પરિણામનો ઉપદેશ છે. પોતાના દોષને, ગુણથી અધિક એવા
વચન–કાયાની સરળતાથી પ્રગટ કરી દ્યે. પોતાની મહત્તા છોડીને, બાળક જેવો સરળ થઈને પોતાના
દોષની નિંદા કરવી તે ભાવશુદ્ધિનું કારણ છે. નિષ્કપટપણે ગુરુ પાસે કહેવાથી દોષ ટળી જાય છે.
રહિત છે, અબંધય–અકષાય પરિણામથી તે સહન કરે છે. સામાના વચનની પકડ નથી, તે પોતાને
માન–અપમાન કે દેહનું મમત્વ નથી. અરે, મારું અપમાન થયું–એવું શલ્ય પણ નથી રાખતા. ને પોતાને
કંઈ વચનની મમતા નથી કે આણે મને આમ કહ્યું માટે હું તેને કંઈક કહું, જેથી બીજીવાર કાંઈ કહે નહીં.
અંદરમાં ચૈતન્યના ઉપશમભાવને સાધવામાં મશગુલ મુનિઓ જગતના વચનના કલેશમાં પડતા નથી,
એમને એવી નવરાશ જ ક્યાં છે કે એવામાં પડે. વચનનો ઉપદ્રવ આવે કે દેહ ઉપર ઉપદ્રવ આવે તોપણ
મુનિઓ શાંતિથી ચલિત થતા નથી, ક્ષમા છોડીને ક્રોધિત થતા નથી. દેહમાં કે વચનમાં મમત્વ નથી તે
શુદ્ધ પરિણામથી સહન કરી શકે છે. અરે, અંદર જેને કષાયની આગ સળગે છે તે ઘરમાં રહે કે વનમાં
જાય પણ તેને તો વનમાં પણ લા લાગી છે. જે અંદર ચૈતન્યની શાંતિમાં વર્તે છે તેને સર્વત્ર શાંતિ જ
છે, બહારનો ઉપદ્રવ આવે કે દેવ આવીને ઉપસર્ગ કરે તોપણ તેને શાંતિ જ છે.
જે મુનિવરો ક્ષમાવડે ક્રોધને જીતે છે તેઓ જ મહાન છે. હજારો યોદ્ધાને જીતનારા યોદ્ધા કરતાં ક્રોધને
જીતનારા મુનિઓ મહાન છે. અરે મુનિ! દુષ્ટ જીવના વચનોને તું તારા પાપના નાશનું કારણ બનાવ.
PDF/HTML Page 29 of 61
single page version
उत्तम बोहिणिमित्तं असार साराणि मुणिऊण।। ११०।।
PDF/HTML Page 30 of 61
single page version
છે. પ્રતિકૂળતા આવે ત્યાં આર્તધ્યાન ન કરે પણ સ્વભાવ તરફ ઝૂકે. ને તીવ્ર વૈરાગ્યવડે રત્નત્રયની
નિર્મળતા પ્રગટ કરી, સંસારને અસાર જાણી, અંતર્મુખ થઈને સારભૂત એવા ચૈતન્યની ભાવના ભાવ
પ્રાપ્તિ થાય. સાર શું અને અસાર શું એને ઓળખીને તું સારભૂત આત્માની ભાવના કર.
છોડતાં પાછું વાળીને જોયું નહિ, વૈરાગ્યથી ક્ષણમાં સંસારને છોડી દીધો, હવે આહારાદિમાં ક્યાંય રાગ
સારભૂત ચૈતન્યરત્નની ભાવના વડે સમ્યગ્દર્શનાદિ શુદ્ધતા પ્રગટ કરવી.
तिहुं जगतनाथ अराध साधु सु पूजनीक गुण जपत है।।
રાખજે. અનુકૂળતામાં વૈરાગ્યને ભૂલી જઈશ નહીં.
આવા વૈરાગ્યની તીવ્ર ભાવના વડે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રની ઉત્તમતા પ્રગટે છે, ને અલ્પકાળમાં
રત્નત્રયધર્મની શુદ્ધતા પ્રગટ કરજે. આવો ભાવશુદ્ધિનો ઉપદેશ છે. ભાવશુદ્ધિ વગર બાહ્યમાં ત્યાગી
આહારમાં–ભયમાં–મૈથુનમાં કે પરિગ્રહમાં ક્યાંક ને ક્યાંક પરવિષયમાં પરિણામને રોકે છે. આત્મવશતા
ભ્રમણ કરે છે, માટે અરે જીવ! હવે તો તું તે ભાવ છોડ. જગતનો ભય છોડીને ચૈતન્યને સાધવા માટે
પરદ્રવ્યના મમત્વરૂપ પરિગ્રહસંજ્ઞાને તું છેદી નાખ. જે ભાવે ભવવનમાં તું ભમ્યો તે ભાવનું સેવન હવે
આત્માના સુધારા માટે નીકળ્યો છો ને! તો એવી ભાવશુદ્ધિ પ્રગટ કર કે જેથી તારું ભવભ્રમણ ટળે...
PDF/HTML Page 31 of 61
single page version
(૨) જીવ બંધ બંને નિયત નિજનિજ લક્ષણે છેદાય છે, પ્રજ્ઞાછીણી થકી છેદતાં બંને જુદા પડી
(પ) હે શિવપુરીના પથિક! ....... શિવપુરીનો પંથ જિનભગવંતોએ પ્રયત્નસાધ્ય કહ્યો છે.
(૬) નિધિ પામીને જન કોઈ નિજ વતને રહી ફળ ભોગવે.
ત્યમ જ્ઞાની પરજન સંગ છોડી જ્ઞાનનિધિને ભોગવે.
(૭) “અહો! આ અપરાજિત તીર્થંકર અને હું પૂર્વભવે અપરાજિત–વિમાનમાં સાથે જ હતા....”
(૮) જૈનધર્મને કાળની મર્યાદામાં કેદ કરી શકાય નહીં.
(૧૨)... દેવો ઉપકારવશતાને લીધે મેઘકુમારને વિમાનમાં બેસાડી અઢીદ્વીપની યાત્રા કરાવે છે.
(૧૩)... યાત્રા દરમિયાન ક્યાંક વનમાં ભક્તો સાથે તીર્થના મહિમા સંબંધી ચર્ચાવાર્તા કરે છે.
(૧૪) જે કોઈ સિદ્ધ થયા છે તે ભેદવિજ્ઞાનથી સિદ્ધ થયા છે.
(૧પ)... ઉજ્જવલ આત્માઓનો સ્વત: વેગ વૈરાગ્યમાં ઝંપલાવવું એ છે.
(૧૬) સંયમસુધસાગરને આત્મભાવનાથી પૂજું.
(૧૭) ઋષભદેવ અને શ્રેયાંસકુમારના જીવો... બે ચારણમુનિઓને આવતા દેખી આશ્ચર્ય પામે
પમાડવાની ભાવના થવાથી અહીં આવેલ છે.
(૨૦) વિદેહક્ષેત્રમાં દેવો અને મનુષ્ય શ્રી સીમંધરભગવાનનો તપકલ્યાણમહોત્સવ ઊજવે છે...
PDF/HTML Page 32 of 61
single page version
सव्वसाहूणं।
(૩૬) એ જીવ કેમ ગ્રહાય? જીવ ગ્રહાય છે
(૩૭) “... તે મુનિઓ ત્રણવાર કેમ આવ્યા?
(૩૯) વસ્તુ વિચારત ધ્યાવતે, મન પાવે વિશ્રામ,
રસ સ્વાદત સુખ ઊપજે, અનુભવ યાકો નામ.
(૪૦) સુખકી સહેલી હૈ અકેલી ઉદાસીનતા.
(૪૧) સીમંધર ભગવાનના સમવસરણમાં..
(૪૨)
वोच्छामि समयपाहुडमिणमो सुयकेवली भणियं।।
(૪૯)
PDF/HTML Page 33 of 61
single page version
જેમ શ્રાવણ માસની મધુરવર્ષાના સરવણાં સંતપ્ત
આત્મતત્ત્વની આ ગંભીર વાત છે. આત્મતત્ત્વ શું ચીજ છે અને તેનું શું કાર્ય છે, ને ધર્માત્માનું
નિજસ્વભાવમાં પરિણમ્યું–તે જ્ઞાનનું અપૂર્વ આચરણ છે; આ ધર્માત્માનું આચરણ છે.
માન્યું કે હું પરનો છોડનાર ને હું આ રાગનો ગ્રહનાર, –ત્યાં પોતાના સ્વભાવધર્મનો ત્યાગ થઈને
મિથ્યાત્વ થાય છે. ભાઈ, તારો ચિદાનંદસ્વભાવ રાગનોય કર્તા નથી, તોપછી પરનું ગ્રહણ–ત્યાગ
તેમાં કેમ હોય?
તે ઝીલીને અને જાતે અનુભવીને કુંદકુંદાચાર્યદેવે આ રચના કરી છે. ચૈતન્યસ્વભાવની આ ગંભીર–ઊંડી
વાત છે, તે સમજ્યા વગર આરો આવે તેમ નથી. આ સમજે તો અંતરમાં ‘અમૃત’ એટલે અતીન્દ્રિય
આનંદનો સ્વાદ આવે, ને જન્મ–મરણ ટળીને અમૃતપદ એટલે મોક્ષપદની પ્રાપ્તિ થાય. સાધકધર્માત્માની
જ્ઞાનપરિણતિની સાથે જે રાગ વર્તે છે તે કાંઈ જ્ઞાનનું કાર્ય નથી. રાગનું કર્તૃત્વ અમારું નહિ, અમે તો
જ્ઞાન છીએ–આવું ધર્મીનું પરિણમન છે.
PDF/HTML Page 34 of 61
single page version
આત્મા... એટલે ચૈતન્યપ્રકાશી સૂર્ય!
આત્મા... એટલે વિજ્ઞાનરસનો ભંડાર!
આત્મા... એટલે શાંત ચૈતન્યસ્વાદની સમુદ્ર!
PDF/HTML Page 35 of 61
single page version
પ્રવાહને ભેદે છે. બહારમાં કદાચ શુભના ઉદયથી અનુકૂળ સંયોગ મળે, પણ તે તરફના હર્ષના વેદનમાં જે
ઔષધ જે ભવરોગનાં કાયરને પ્રતિકૂળ.
PDF/HTML Page 36 of 61
single page version
વહે છે, –તેનો જ ધર્મી ‘ભાવક’ છે. ધર્મીજીવ ભાવક થઈને પોતાના નિજાનંદને જ પોતાનું ‘ભાવ્ય’
બનાવે છે, વિકારને તે પોતાનું ભાવ્ય બનાવતો નથી, તેને તો જ્ઞેયપણે ભિન્ન રાખે છે.
અવતાર કર્યા. અનંત ભવથી તે સંસારદુઃખ ભોગવી રહ્યો છે. તેનાથી છૂટવાની આરીત છે.
વિકારમાં આકુળતા છે. શુભ કે અશુભ, તેનાથી બંધાતા પુણ્ય કે પાપ, તેના ફળરૂપ હર્ષ કે શોક અથવા
અનુકૂળતા કે પ્રતિકૂળતા–એ બધુંય ચિદાનંદમૂર્તિ આત્માથી બહાર છે, તે બધાયની રુચિ છોડીને
આનંદકંદ આત્માની રુચિ કરે ત્યારે જ ધર્મ અને આનંદ થાય છે.
સ્વાદમાં તું લૂંટાણો, હવે નિજભાવનો સ્વાદ ચાખીને અપૂર્વ નિધાનને પ્રાપ્ત કર.
નિજાનંદનો બાદશાહ છો, અનંતા ચૈતન્યનિધાનનો સ્વામી તું છો... પણ તારા નિધાનને ભૂલીને તું
ભીખારીની જેમ બીજા પાસે તારા સુખની ભીખ માંગી રહ્યો છે. તે હવે છોડ, ને એકલો અંદર ઊતરીને
નિજનિધિને ભોગવ.
દુઃખ જ ભોગવ્યું છે. જ્ઞાન થતાં આ જીવ વિકારનું વેદન છોડીને સ્વભાવના સુખને અનુભવે છે. હર્ષ
અને શોક એ બંનેથી જુદી આ ત્રીજી ચીજ છે.
વિકારનું જ વેદન કર્યું–તે વેદનમાં તને કદી શાંતિ ન મળી. એકવાર ઉપયોગને અંતરમાં વાળીને,
વિકારને જુદો પાડીને, વેદન પલટાવી નાંખ તો તારા અંર્તવેદનમાં આનંદરસની ધારા વરસે.
બેખબરો કહીને લોકો ઠપકો આપે છે; અહીં સન્તો ઠપકો આપીને સમજાવે છે કે અરે બેખબરા જીવ! તું
તારા આનંદઘન આત્માને ભૂલીને વિકારને ભોગવે છે, પરને કાંઈ તું નથી ભોગવતો, –છતાં પરને હું
ભોગવું છું એમ માની રહ્યો છે! જેમ મોઢામાં શું ખાય છે તેની પોતાને ખબર ન હોય–તો કવું કહેવાય?
–તેમ પોતે જે ભોગવી રહ્યો છે તેની પોતાને ખબર ન હોય–એ તો કેવું અજ્ઞાન! અહીં તો વિકારનાય
વેદનથી પાર ચૈતન્યના અતીન્દ્રિય આનંદનું વેદન કેમ થાય તેની વાત છે. એકવાર એનું વેદન કર તો
અપૂર્વ શાંતરસની ધારા આત્મામાં વરસે.
PDF/HTML Page 37 of 61
single page version
આરાધનાના આ દિવસોમાં, આરાધનાનું સ્વરૂપ
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રની આરાધના તે જિનમુદ્રા છે, તે વીતરાગી જિનમુદ્રા જ મોક્ષના
મોક્ષસુખ કહ્યું છે. જેમ પ્રવચનસારના પંચરત્નમાં ભાવલિંગી મુનિને જ મોક્ષતત્ત્વ કહ્યું છે, તેમ
અહીં રત્નત્રયની આરાધનારૂપ જિનમુદ્રા તે મોક્ષસુખનું કારણ હોવાથી, તેમાંજ કાર્યનો ઉપચાર
કરીને તેને જ મોક્ષસુખ કહ્યું છે. જિનમુદ્રા કેવી છે? કે ભગવાને જેવી આરાધી અને કહી તેવી
છે; સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રના આરાધક, વીતરાગતાના પિંડ મુનિ ચાલ્યા આવતા હોય–એ તો
જાણે સાક્ષાત્ મોક્ષતત્ત્વ આવ્યું! અહા, આવી મુનિદશારૂપ જિનમુદ્રા જેને ન રુચે તેને
આરાધનાનો જ પેમ નથી. આવી જિનમુદ્રાધારક મુનિના સાક્ષાત્ દર્શન થતાં મુમુક્ષુજીવનું
હૃદય આરાધના પ્રત્યેની ભક્તિથી ઊછળી જાય છે. અરે, સ્વપ્નમાં પણ જેને આવી મુનિદશા
પ્રત્યે અણગમો આવે, કે તેની અરુચિ થાય, તે જીવ ગહન ભવવનમાં ભટકે છે, કેમકે તેને
આરાધના પ્રત્યે તિરસ્કાર છે. ધર્મીને તો સ્વપ્નમાં પણ વીતરાગી સંતધર્માત્માનું બહુમાન આવે,
સ્વપ્નમાં પણ મુનિ વગેરે ધર્માત્માના દર્શન થતાં ભક્તિથી તેના રોમ રોમ ઉલ્લસી જાય.
આત્મસુખને અનુભવે છે. આચાર્યદેવ પોતે આવા સ્વાધીનસુખને અનુભવે છે. આવી
જિનમુદ્રાધારક ધર્માત્મા મુનિઓના દર્શનથી જેને પ્રમોદ અને ભક્તિ નથીઆવતા તે જીવા
આરાધનાથી ભ્રષ્ટ વર્તતો થકો સંસારમાં જ રખડે છે. ધર્મી જીવ તો આવા આરાધક મુનિને
જોતાં પ્રમોદિત થાય કે વાહ! ધન્ય આપની આરાધના!! ધન્ય આપની ચારિત્રદશા!!
ધન્યઆપનો અવતાર!! સાક્ષાત્ મોક્ષનું સાધન આપ કરી રહયા છો. –આમ પ્રમોદથી ધર્મીજીવ
રત્નત્રયની આરાધનાની ભાવના પુષ્ટ કરે છે.
PDF/HTML Page 38 of 61
single page version
મહાલી રહ્યા છે, ને અલ્પકાળે પૂર્ણ મોક્ષસુખને પામશે. જેના અંતરમાં લોભ રહે, આ લોકની
સગવડતાની આકાંક્ષા રહે, પ્રતિકૂળતાનો ભય રહે. કે પરલોકસંબંધી આકાંક્ષા રહે તે જીવ
પરમાત્મતત્ત્વના ધ્યાનમાં રહી શકતો નથી. અરે, મોક્ષસુખની ઈચ્છા તે પણ લોભ છે, તે પણ દોષ અને
આસ્રવ છે, ને તેટલો લોભ પણ મોક્ષસુખને રોકનાર છે. માટે ભાવલિંગી મુનિવરો તો નિર્લોભ થઈને
પરમાત્મતત્ત્વને ધ્યાવે છે, તેમાં પરમ આનંદરસનો જ પ્રવાહ વહે છે.
સારું–એવો પણ લોભ નથી, નિર્લોભ એવા પરમાત્મતત્ત્વને તેણે જાણ્યું છે. સર્વ પ્રકારના લોભરહિત
થઈને પરમાત્મતત્ત્વના ધ્યાનમાં લીનતાથી મોક્ષ થાય છે. મોક્ષપ્રાપ્તિ નો લોભ પણ મોક્ષને અટકાવે છે,
તો બીજા લૌકિક પદાર્થના કે રાગના લોભની તો શી વાત? અરે જીવ! આવા વીતરાગભાવરૂપ
આરાધના તે મોક્ષનું કારણ છે.
પરિષહ આવે તોપણ આત્મધ્યાનથી ડગે નહિ–એવી સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રની દ્રઢ આધારના
વડે આત્માને ધ્યાવતાં ધ્યાવતાં તેઓ મોક્ષપદને સાધે છે, પરમાત્મપદને પામે છે. આવા આરાધક
જીવોનું સ્વરૂપ બતાવીને આચાર્યદેવ ભવ્ય જીવોને આવી આરાધનામાં જોડે છે. આરાધકજીવોનું
વર્ણન સાંભળતાં આરાધના પ્રત્યે ઉત્સાહ અને ભક્તિ જાગે છે. આ રત્નત્રયની આરાધના તે સર્વ
ઉપદેશના સારભૂત છે.
આચાર્યદેવ ચારિત્રનું સ્વરૂપ સ્પષ્ટ દર્શાવતાં કહે છે કે ચારિત્ર તે આત્માનો સ્વધર્મ છે, અને તે
આત્માનો સ્વભાવ જ છે; રાગ–રોષરહિત જીવના અનન્ય પરિણામ તે જ ચારિત્રધર્મ છે. તેમાં
પરમ સામ્યભાવ છે, ક્યાંય ઈષ્ટ–અનિષ્ટબુદ્ધિ નથી. અહા, બધાય જીવો જ્ઞાનમય સિદ્ધસમાન છે,
વસ્તુદ્રષ્ટિએ જીવ અને જિનવરમાં કાંઈ ફેર નથી. જિનવર તે જીવ, ને જીવ તે જિનવર; આવી
દ્રષ્ટિ તો ચોથા ગુણસ્થાનવર્તી સમ્યગ્દ્રષ્ટિને પણ હોય છે, તે ઉપરાંત મુનિઓ તો ધ્યાનમાં એવા
લીન થયા છે કે વીતરાગપરિણામરૂપ સ્વધર્મ પ્રગટ્યો છે. પરિણતિમાં રાગ–દ્વેષ રહ્યા નથી, આનું
નામ ચારિત્રધર્મ છે. ચારિત્ર એ કોઈ બહારની વસ્તુ કે બહારની ક્રિયા નથી, એ તો જીવના
અનન્ય વીતરાગપરિણામ છે, તેમાં પરમ શાંતિ–નિરાકૂળતા છે. અહા, આવી ચારિત્રદશામાં
ઝૂલતા સંત મોક્ષને સાધે છે. પરમાત્મા હો કે પરમાણુ હો, કોઈ વંદન કરતો હોય કે કોઈ નિંદા
કરતો હોય–સર્વત્ર સમભાવપૂર્વક આત્મસ્વરૂપમાં એકાગ્રતા રહેવી–તેનું નામ ચારિત્ર છે. જુઓ,
આ જીવનો સ્વધર્મ! જેમ જ્ઞાન તે જીવનો સ્વધર્મ છે તેમ આવું ચારિત્ર તે જીવનો સ્વધર્મ છે, તે
જીવથી ભિન્ન નથી. જેમ જ્ઞાનદર્શન તે આત્માથી જુદું નથી. દેહમાં ચારિત્ર નથી, રાગમાં પણ
ચારિત્ર નથી. રાગ તો આત્માના સ્વભાવથી જુદા પરિણામ છે, સિદ્ધદશામાં તે રાગ નીકળી જાય
છે, પણ ચારિત્ર તો રહે છે, સ્વરૂપમાં સ્થિતિરૂપ તે ચારિત્ર
PDF/HTML Page 39 of 61
single page version
આત્માનો સ્વાભાવિક ગુણ છે, તે સિદ્ધદશામાં પણ આત્મા સાથે અભેદ રહે છે.
અન્યદ્રવ્યના સંસર્ગથી કાળા–રાતા વગેરે રંગની ઝાંઈ દેખાય છે; તેમ જીવદ્રવ્યમાં સ્વભાવથી રાગ–દ્વેષ–
મોહ નથી પણ તેના પરિણામ સ્વરૂપથી ચ્યૂત થઈ પરદ્રવ્ય સાથે સંબંધ કરીને રાગાદિરૂપ થાય છે. તે
રાગાદિભાવો ખરેખર તેના સ્વધર્મો નથી. પરિણમન તો તે પોતાની પર્યાયમાં છે પણ તે પરિણામ
સ્વભાવ સાથે અનન્યભૂત નથી. માટે તેને સ્વભાવથી અનેરાપણે જાણીને, અને જીવના વિશુદ્ધ
ચૈતન્યસ્વભાવને જાણીને તેમાં એકાગ્રતાથી વીતરાગી ચારિત્ર પ્રગટ કરવું અને રાગાદિ દોષ ટાળવા–
એવો ઉપદેશ છે.
આવે છે. શ્રી અરિહંતદેવ તથા સિદ્ધપરમાત્મા પ્રત્યે અને ગુરુ પ્રત્યે વિનય–બહુમાન અને ભક્તિ આવે
છે, ને પોતાના સમાન બીજા સાધર્મી ધર્માત્માઓ પ્રત્યે અનુરાગ અનુમોદના આવે છે. મુનિઓને આવો
ભાવ હોય છે એમ કહેતાં તેના પેટામાં સમકિતી શ્રાવક–ગૃહસ્થોની વાત પણ આવી જાય છે. દેવગુરુ
પ્રત્યે, સાધર્મી ધર્માત્મા જેને વિનય–ભક્તિ–અનુરાગ ન હોય તેને તો ધર્મની પ્રીતિ જ નથી. ધર્મની જેને
રુચિ હોય તેને ધર્મવાનની પણ રુચિ જરૂર હોય. ધર્મવાનની જેને રુચિ–પ્રીતિ નથી તેને ધર્મની જ
રુચિ–પ્રીતિ નથી.
પ્રત્યે વિનય–ભક્તિ–બહુમાન આવે છે. પોતાને ધ્યાનની રુચિ છે એટલે ધ્યાનવંત ધર્માત્માને દેખાતાં
તેમના પ્રત્યે પણ ભક્તિભાવ આવે છે કુંદકુંદઆચાર્ય જેવાને પોતાને પણ આવો દેવ–ગુરુની ભક્તિનો
ભાવ અને સાધર્મી પ્રત્યે પ્રમોદ આવે છે. અહા, જેમના નિમિત્તથી આત્મા સમજાયો તેમના પ્રત્યે પરમ
ભક્તિ આવે છે. સમ્યગ્દ્રષ્ટિને જ દેવ–ગુરુ પ્રત્યે સાચી ભક્તિ ઉલ્લસે છે, કેમકે તેને જ ખરી ઓળખાણ
સહિતની ભક્તિ છે. મિથ્યાદ્રષ્ટિ તો રાગનો કેડાયત છે, રાગના પંથે ચાલનારો છે. તેને વીતરાગ
પરમાત્માની ખરી ભક્તિ હોતી નથી. અને ધર્મી તો વીતરાગનો કેડાયત છે એટલે વીતરાગ પ્રત્યે ખરી
ભક્તિ તેને હોય છે. બહારથી કદાચિત અજ્ઞાનીને અને જ્ઞાનીને ભક્તિનું સરખાપણું દેખાય પણ
અંતરમાં મોટો આંતરો છે, જ્ઞાનીના અંતરમાં વીતરાગસ્વભાવના સેવનપૂર્વકની ભક્તિ છે, અજ્ઞાનીના
અંતરમાં રાગનું જ સેવન છે.
સંસારમાં રખડતા હોત! આપે અમને પરમકૃપા કરીને પાર ઊતાર્યા આપના ચરણના પ્રસાદથી જ
અમને રત્નત્રયની આરાધનાની પ્રાપ્તિ થઈ... આપનો મહા ઉપકાર છે. –એ વાત નેમિચન્દ્ર
સિદ્ધાંતચક્રવર્તીએ ગોમટ્ટસારમાં કરી છે.
ધરનાર પ્રત્યે પણ પ્રેમ હોય છે. ધર્મ ધર્મી વગર હોતો નથી.
PDF/HTML Page 40 of 61
single page version
ધ્યાનનો દંભ કરે ને ધ્યાનવંત સમ્યગ્દ્રષ્ટિ ધર્માત્મા પ્રત્યે પ્રેમ–વાત્સલ્ય–ભક્તિ ન આવે તો ધ્યાનની
સમ્યગ્દર્શનનો આરાધકજીવ અલ્પકાળે સિદ્ધિ પામે છે.
સમ્યગ્દર્શન વગરનો જીવ ઈષ્ટ સિદ્ધિને પામતો નથી.
આ રીતે મોક્ષની સિદ્ધિ માટે સમ્યગ્દર્શનની આરાધના પ્રધાન છે.
*જિનવર ભગવાને ગણધરાદિ શિષ્ય જનોને ઉપદેશમાં એમ કહ્યું છે કે હે