PDF/HTML Page 41 of 64
single page version
કિંચિત એકમેક અનુભવાય છે. અભેદ આત્માની અનુભૂતિમાં આત્માના બધાય
ધર્મો સમાઈ જાય છે. ત્યાં કોઈ ભેદ રહેતા નથી કે ‘આ જ્ઞાન, આ દર્શન, આ
આનંદ. ’ માટે જ્ઞાન–દર્શન–ચારિત્રના ભેદ જ્ઞાનીને નથી. સમ્યગ્દર્શન આવા
આત્માની અનુભૂતિ છે.
કે સમ્યગ્દ્રષ્ટિને બારઅંગનું જ્ઞાન હોયજ. આખોય જ્ઞાનનો પિંડ પોતે જ છે–તે
જ્યાં અનુભવમાં આવી ગયો ત્યાં શાસ્ત્રજ્ઞાનના વિકલ્પો તો ક્યાંય રહી ગયા.
જીવ તરી ગયો, અંતરમાં ભગવાનના ભેટા એને થઈ ગયા. સાચી આત્મવિદ્યા
તેને આવડી ગઈ.
તારું સ્વરૂપ ભગવાન એટલે મહિમાવંત છે–કે જેની સન્મુખ થતાં અનંતગુણનો
સમુદ્ર આનંદના હીલોળે ચડે છે.
સાથે તેને કર્તા–કર્મપણું નથી. ભાઈ, તારા ઉપયોગની દિશાને એકવાર આવા
સ્વભાવ તરફ ફેરવી નાંખ.
ફેરવીને પોતાના સ્વભાવની સન્મુખ થાય છે. પણ આવી વીતરાગદશારૂપી
ચાંપા રાગાદિ વિકારમાં ન પાકે, એ તો ચૈતન્યના સ્વભાવના સેવનથી જ પાકે.
ચાંપા જયાં–ત્યાં ન પાકે એ તો એની ખાનદાન માતાની કુંખે જ પાકે. તીર્થંકર
તો એની માતાની કુંખે જ અવતરે, એવી માતા કાંઈ ઘરેઘરે ન હોય. તેમ
પુણ્યમાં ને ભેદના વિકલ્પમાં
PDF/HTML Page 42 of 64
single page version
જ પાકે. અભેદ આત્મસ્વભાવમાં દ્રષ્ટિ કરે ને સમ્યક્ત્વરૂપ આનંદપુત્રનો
અવતાર ન થાય એમ બને નહિ. આવી દ્રષ્ટિ વગર શુભરાગના બીજા લાખ–
કરોડ–અનંત ઉપાય કરે તોપણ સમ્યગ્દર્શન થાય નહિ.
ઉપાસના દાન–સ્વાધ્યાય વગેરે હોય છે. પણ તેમાં જે રાગ છે તેને તે ધર્મી
પોતાના ચૈતન્યભાવમાં જરાય આવવા દેતો નથી.; રાગને અને ચૈતન્યભાવને
જુદે જુદા રાખે છે.
ન પામ્યો, મંદ રાગ પણ કાંઈ સુખ નથી, રાગમાત્ર દુઃખ જ છે. સુખ રાગથી
ભિન્ન ચૈતન્યની શાંતિમાં જ છે. ચૈતન્યના અનુભવ વિના એ સુખ કદી પ્રગટે
નહિ.
સિદ્ધ’ (નો સિદ્ધ) કહીને સિદ્ધભગવંતોની નાતમાં લીધા છે. અમૃતચંદ્રાચાર્યે
તત્ત્વાર્થ સારમાં એ વાત કરી છે. (શ્લોક ૨૩૪) નોસિદ્ધ એટલે ઈષત્ સિદ્ધ
અર્થાત્ નાનકડા સિદ્ધ. સમ્યગ્દર્શન થતાં જીવ અલ્પકાળમાં સિદ્ધપદ પામે છે.
આ અપૂર્વ મંગળદ્વારા સિદ્ધ ભગવંતોને નમસ્કાર કર્યો છે. અનંત સિદ્વ
ભગવંતોને લક્ષમાં લઈને તેમનું સન્માન કરતાં, બહુમાન કરતાં તેમને આત્મામાં
સ્થાપીને નમસ્કાર કરતાં, રાગથી હટીને પોતાના શુદ્ધઆત્મા ઉપર લક્ષ જાય છે,
એટલે સ્વસન્મુખતા થતાં ભેદજ્ઞાનરૂપી બીજ ઊગે છે, અને પછી તેમાં એકાગ્રતા
વડે કેવળજ્ઞાનની પૂર્ણિમાં ઊગે છે. આ રીતે બીજ ઊગીને આત્મા પૂર્ણતાને પામે
તે અપૂર્વ મંગળ છે.
PDF/HTML Page 43 of 64
single page version
જ્ઞાનપણે જ રહે છે, ને આસ્રવના કોઈ અંશને પોતામાં આવવા દેતું નથી. માટે
તે જ્ઞાન આસ્રવોથી છૂટેલું જ છે.
જ્ઞાનપણે વર્તે છે, રાગમાં કદી તન્મય થતું નથી.
સંસાર પરિભ્રમણ થાય છે. (પ્રવચનસાર ગા. ૧૧૬)
માટે તે નિષ્ફળ છે.
ક્્યાંથી આવે? તેમ જીવ ધર્મ કરવા માંગે છે, સુખી થવા માંગે છે, પોતાના
અંતરમાં તે સુખ ભર્યું છે, પણ અંતરમાં રાગની ને પુણ્યની રુચિ રાખીને સુખનો
સ્વાદ આવી શકે નહિ. એકવાર જ્ઞાનમાંથી બધા રાગની રુચિ કાઢી નાંખ,
જ્ઞાનથી રાગને સર્વથા જુદો પાડ, તો જ જ્ઞાનના અતીન્દ્રિયસુખનો સ્વાદ તને
આવશે.
ચૈતન્ય તત્ત્વને જે જાણતો નથી એને રાગ વગરના સુખનો સ્વાદ ક્્યાંથી આવે?
PDF/HTML Page 44 of 64
single page version
તહઁતેં ચય એકેન્દ્રિ તન ધરૈ, યોં પરિવર્તન પૂરે કરૈ.
સમ્યક્ત્વનું જે સ્વરૂપ ખોલી રહ્યા છે તે સમજતાં અત્યારે જ સમ્યગ્દર્શન પામી
જવાય તેવું છે. અત્યારે તો ધર્મનો કાળ છે, ધર્મની પ્રાપ્તિનો અવસર છે.)
ભાઈ, ચૈતન્યના સ્વભાવમાં રાગાદિભાવો છે જ ક્્યાં, કે તે રાગનો કર્તા થાય?
આવા સ્વભાવની અનુભૂતિ–જ્ઞાન–શ્રદ્ધા તે સમ્યગ્દર્શન છે.
સાચું જ્ઞાન છે, પણ પર્યાયના ભેદનો આશ્રય તેને નથી.
સન્મુખ થઈને જો તો તને તારો આત્મા શુદ્ધ દેખાશે; ત્યાં પર્યાયમાં પણ એકલી
અશુદ્ધતા નહિ રહે; ભૂતાર્થનો અનુભવ કરનારી પર્યાય પણ રાગથી છૂટી પડીને
શુદ્ધ થશે–એટલે કે સમ્યગ્દર્શનાદિ થશે. સમ્યગ્દર્શન સાથે મહા આનંદ થાય છે,
આત્મામાં મોક્ષની છાપ લાગી જાય છે.
PDF/HTML Page 45 of 64
single page version
કાળો કુબડો–ઠુંઠો છે, લંગડો ને વળી ગરીબ છે.... છતાં પ્રશંસનીય છે..... તે કોણ?
PDF/HTML Page 46 of 64
single page version
આત્મા આસ્રવોથી છૂટે છે. એટલે જ્ઞાનવડે જ આસ્રવ રોકાય છે. આવું જ્ઞાન તે
મંગળ છે.
ઝૂલનારા સંત કુંદકુંદાચાર્યદેવ આ સમયસારમાં કહે છે કે ભાઈ! તારો
ચૈતન્યસ્વરૂપ ભગવાન આત્મા તો અત્યંત પવિત્ર છે, ને રાગાદિ પુણ્ય–પાપ–
ભાવો તો અશુદ્ધ–અપવિત્ર છે. આમ બંનેની ભિન્નતા ઓળખતાંવેંત જ્ઞાન
પોતાના આત્મસ્વભાવમાં અભેદ થઈને પરિણમે છે ને રાગને છોડી દે છે.
એટલે જ્ઞાનવડે જ સંસારથી છૂટકારો ને મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે. આવા
જ્ઞાનરૂપી જે બીજ ઊગી તે અતીન્દ્રિય આનંદસહિત ઊગી છે, તે મંગળ છે.
ચૈતન્યતેજથી ચમકી રહેલી પૂનમ વચ્ચે બિરાજમાન ગુરુદેવ સતીના દ્રષ્ટાંતે
ધર્માત્માની ધર્મપરિણતિનું વર્ણન કરતાં ભાવભીની વાણીમાં ગાય છે કે–
....હવે સંસારના પ્રેમ હું નહીં કરું....... ,
નહીં કરું રે..... નહીં કરું... હું રાગના પ્રેમ હવે નહિ કરું.
લગની લાગીમારા ચૈતન્યપ્રભુની સાથ......
હવે પુણ્યના પ્રેમ હું નહીં કરું..... રે.....
PDF/HTML Page 47 of 64
single page version
વસતાં આત્માને સમ્યગ્દર્શન સહિત આનંદની બીજ ઊગે છે, તે મહા મંગળ છે.
વડે આનંદમાં મગ્ન થઈને કેવળજ્ઞાન પામે છે. પણ બીજા બે મુનિવરોને
વિકલ્પ આવ્યો કે યુધિષ્ઠિર વગેરેનું શું થયું હશે! એક સાધર્મી મુનિવરો
પ્રત્યેનો આવો શુભવિકલ્પ ઊઠતાં તેમને એક ભવ કરવો પડ્યો, ને કેવળજ્ઞાન
ન થયું. શુભવિકલ્પ પણ સંસારનું કારણ છે, તે કાંઈ મોક્ષનું કારણ નથી.
વિકલ્પથી જુદું પડેલું જ્ઞાન જ મોક્ષનું કારણ છે.
સુખસ્વરૂપ અને સદાય જેના સેવનથી સુખ જ થાય –એવો સુખકારણરૂપ છે,
તે ભગવાન છે, તેના સેવનમાં રાગની ઉત્પત્તિ ન થાય, તેના સેવનમાં તો
અતીન્દ્રિય સુખ જ થાય. આવા આત્માની રુચિ–પ્રીતિ કરીને તેની વાત
સાંભળવી તે પણ મંગળ છે. અનંત સર્વજ્ઞ પરમાત્માએ અને દિગંબર સંતોએ
જે માર્ગ કહ્યો તે જ પરમ સત્ય માર્ગ છે, અને તે જ માર્ગ અહીં કહેવાય છે.
રાગથી ભિન્ન જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માની સેવા કરવી તે જ સુખનો માર્ગ છે, તે જ
સર્વજ્ઞનો અને દિગંબર–સંતોનો માર્ગ છે. રાગના સેવનવડે કદી સુખનું વેદન
થાય નહિ; તેમાં તો દુઃખ છે. રાગ પોતે રાગને જાણતો નથી. રાગને જાણનાર
તો તું પોતે રાગથી જુદો જ્ઞાનસ્વરૂપ છો.
ઊગી છે, જ્ઞાનપ્રકાશ ખીલ્યો છે તે મંગળ છે. અને તે આનંદની બીજ વધીને
કેવળજ્ઞાનરૂપી પૂનમ ઊગશે.
PDF/HTML Page 48 of 64
single page version
જ્ઞાનસ્વભાવ ઉપર દ્રષ્ટિ કરે છે ત્યાં પુણ્ય–પાપથી તેનું જ્ઞાન ભિન્ન પડી જાય
છે, તે ભેદજ્ઞાન છે તેમાં અતીન્દ્રિય આનંદનો સ્વાદ આવે છે.
ભિન્નપણું હોવા છતાં, જ્ઞાન અને રાગની એકતાનો અનુભવ તે સંસારનું કારણ
છે ને બંનેની ભિન્નતાનો અનુભવ તે મોક્ષનું કારણ છે. અરે, આવા મનુષ્ય
પણામાં જો પોતાના ચૈતન્યતત્ત્વને ઓળખીને જીવન સાર્થક ન કર્યું તો જીવને
મનુષ્યપણું પામીને શો લાભ? ભાઈ, તારા સત્ય તત્ત્વને તું રુચિમાં લે..... તો
તારા ભવના અંત આવી જશે.
આ રીતે બંનેને અત્યંત જુદાઈ છે. એક દુઃખ, એક સુખ, એક જ્ઞાનમય બીજું
જ્ઞાનથી વિપરીત, એક શુચિરૂપ, બીજું અશુચીરૂપ; આવી અત્યંત જુદાઈ છે
આવી જુદાઈ જેઓ નથી જાણતા તેઓ અનાથ છે, પોતાના ચૈતન્ય નાથની
તેને ખબર નથી. અહા, ચૈતન્યતત્ત્વ અનંત નિજવૈભવનું નાથ છે; પરના એક
અંશને પણ તે પોતામાં ભેળવતો નથી. સમ્યકત્વ થતાં પોતાના આનંદના
નાથની પ્રાપ્તિ થાય છે. જ્યાં સુધી આનંદના નાથની પ્રાપ્તિ નથી ત્યાં સુધી
જીવ અનાથ છે. ચૈતન્યનું ભાન થતાં આત્મા અનાથ મટીને સનાથ થાય છે.
અહા, ચૈતન્યતત્ત્વની આવી સરસ વાત–જે સમજતાં સંસારથી છૂટકારો થાય ને
પરમ આનંદ થાય–તેનો પ્રેમ કોને ન આવે? બંધનથી છૂટકારાનો ઉત્સાહ કોને
ન હોય? ભાઈ, આ તો છૂટકારાનો અવસર છે. સંતો રાગથી ભિન્ન તારું
સ્વરૂપ બતાવીને તને મોક્ષનો ઉપાય સમજાવે છે. તેને તું ઉલ્લાસથી ગ્રહણ કર.
આવા આત્મસ્વરૂપના ગ્રહણથી અંતરમાં જ આનંદની બીજ ઊગી છે તે ક્રમેક્રમે
વૃદ્ધિગત થઈને કેવળજ્ઞાનરૂપ પૂર્ણિમાં થશે...... તે મહા મંગળ છે.
PDF/HTML Page 49 of 64
single page version
કોઈ મહાન નગરીમાં પ્રવેશ કરી રહ્યા હોય–એવું લાગતું હતું. નવીન રચાયેલી
શીતલનાથનગરી અને સીમંધરનગરી–એ બે નગરી પાસેથી પસાર થઈને જ્યાં
ફત્તેપુરમાં પ્રવેશ કર્યો ત્યાં દરવાજે બે હાથી ઝુલતા હતા; તે પછી તરત
વીતરાગવિજ્ઞાનગરના પ્રતિષ્ઠામંડપમાં પધારી રહેલા જિનેન્દ્રભગવાન સામા મળ્યા......
પ્રભુજીના આવા મંગલ શુકનપૂર્વક ફત્તેપુરમાં પ્રવેશ કર્યો.
સ્મરણપૂર્વક કહ્યું કે–આત્મા અસંખ્યપ્રદેશી પવિત્ર આનંદધામ છે, તે પોતે મંગળ છે.
આવા આત્માને ભૂલીને અનાદિથી તેનું વિસ્મરણ હતું, ને પુણ્ય–પાપને જ પોતાનું
સ્વરૂપ માનીને તેનું જ સ્મરણ હતું, હવે તે પુણ્ય–પાપથી ભિન્ન ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્માનું
ભાન કર્યું ને તેનું સ્મરણ કરવું–તે મંગળ છે. આત્માનું ખરૂં સ્મરણ ક્્યારે કરે? કે તેનો
અનુભવ કર્યો હોય ત્યારે! પુણ્ય–પાપથી છૂટો પડીને અને આત્માની સન્મુખ થઈને તેના
અવગ્રહ–ઈહા–નિર્ણય અને ધારણા જેણે કર્યાં હોય તે તેનું સાચું સ્મરણ કરી શકે. –
આત્માનું આવું જ્ઞાન જેણે કર્યું તે વિચક્ષણ છે, તે જાણે છે કે હું સદા એક, પરથી જુદો,
મારા ચૈતન્યરસથી જ ભરેલો છું, કર્મ કે મોહાદિભાવો તે
PDF/HTML Page 50 of 64
single page version
PDF/HTML Page 51 of 64
single page version
પ્રદર્શન જોતાં લક્ષમાં આવતું હતું. બાળકોએ જાતે પોતાની હાથ કારીગરીથી સુંદર
માનસ્તંભ, કાચનું જિનમંદિર, કુંદકુંદસ્વામી વગેરેનાં દશ્યો કર્યાં હતા. બાળકોને
તત્ત્વજ્ઞાન મળે એવી બીજી અનેક રચનાઓ હતી. બાલબંધુઓ! આવી ધાર્મિક શોભાના
કાર્યોમાં તમે વધુ ને વધુ રસ લ્યો તે જૈનશાસનને માટે ગૌરવની વાત છે.
દોઢહજારની વસ્તીનું ગામ છે, જ્યાં જૈનોના ઘર ૪૦ જેટલા છે; જ્યાં રેલ્વેસ્ટેશન નથી,
તાર ઓફિસ નથી, બસની સગવડ પણ માંડ મળી શકે છે. આવા નાના ગામમાં ઘણો
મોટો ઉત્સવ થયો તે સમસ્ત ફત્તેપુર જૈનસમાજ તથા ગુજરાતના મુમુક્ષુઓનો ઉલ્લાસ–
એકરાગતા અને વિદ્ધાન ભાઈશ્રી બાબુભાઈની દોરવણીને લીધે થયો છે. ગુરુદેવનો
મહાનપ્રભાવ સૌરાષ્ટ્ર કરતાંય આજે ગુજરાતમાં જાણે વધુ ફેલાઈ રહ્યો છે. ગુરુદેવનો
મહાનપ્રભાવ સૌરાષ્ટ્ર કરતાંય આજે ગુજરાતમાં જાણે વધુ ફેલાઈ રહ્યો છે. ફત્તેપુરનું
પ્રાચીનમંદિર નાનું હતું તેનો જીર્ણોદ્ધાર કરીને સુંદર શિખરબંધી મંદિર તૈયાર થયું છે.
બાજુમાં મોટું સ્વાધ્યાયમંદિર છે. ઉપરના ભાગમાં જિનમંદિરમાં પાંચફૂટ ઊંચી
શાંતિનાથભગવાનની સુંદર પ્રતિમાનું સ્થાપન થયું છે. (નીચે શીતલનાથભગવાન
મૂળનાયકપણે બિરાજતા હતા–તે એમને એમ બિજરાજમાન રાખેલ છે.) ઉપર વિશાળ
હોલમાં આરસની કારીગરીમાં સમવસરણની સુંદર રચના છે; જેમાં સીમંધર ભગવાન
જીવંતસ્વામી બિરાજમાન છે. સૌરાષ્ટ્રમાં સોનગઢ અને રાજકોટ પછી, ગુજરાતમાં
સમવસરણની આ પહેલી જ રચના છે. આવા મંદિરોનીપ્રતિષ્ઠાના પંચકલ્યાણક
મહોત્સવ માટે નજીકના એક ખેતરને “વીતરાગ વિજ્ઞાનનગર” બનાવી દેવામાં આવ્યું
હતું; તેમાં પ્રતિષ્ઠામંડપ અનેકવિધ શણગારોથી શોભતો હતો; રાત્રે પ્રકાશના ફૂવારાના
ઝગમગાટ વચ્ચે તે વિશેષ શોભી ઊઠતો.
જૈનધર્મનો ધ્વજ ઊંચાઊંચા આકાશમાં કેવા આનંદથી લહેરાઈ રહ્યો છે! મંડપની બહાર
એકબાજુ વ્યવસ્થા માટેની ઓફિસો ધમધોકાર કામ કરતી હતી; સામી બાજુ પુસ્તક
વિભાગ, બાળકોનું પ્રદર્શન અને ત્રણ ભાવવાહી રચનાઓ હતી; મુંબઈના પ્રીતમભાઈ
કારીગરે તૈયાર કરેલ આ હાલતી ચાલતી રચના જોવા માટે દર્શકોની ભીડ ઊભરાતી.
પહેલાં દશ્યમાં–શ્રીકુંદકુંદચાર્યદેવ આકાશમાર્ગે સીમંધરભગવાનના સમવસરણમાં જઈ
PDF/HTML Page 52 of 64
single page version
બીજા દશ્યમાં નેમપ્રભુનો રથ, રાજુલની ઉત્સુકતા અને પશુઓનો બંધનમુક્તિ માટેનો
ચિત્કાર–એનું હાલતુંચાલતું દશ્ય હતું: ત્રીજા દ્રશ્યમાં–સમાધિમરણ માટે મુનિરાજની
શૂરવીરતા, બીજા મુનિઓ દ્ધારા તેમની સેવા–વૈયાવચ્ચ, અને આચાર્ય દ્ધારા તેમને
શૂરવીરતા જગાડનારો ઉપદેશ–એનું દ્રશ્ય હતું. ... હલનચલનની ચેષ્ટા સહિત
મુનિરાજોનું આ દ્રશ્ય, અહા! મુનિજીવનની ઉર્મિ જગાડતું હતું, મુનિસેવાની ને
સાધર્મીપ્રેમની ઊંચી પ્રેરણા આપતું હતું. (શૂરવીરસાધક પુસ્તિકામાં આ ચિત્ર છપાયેલ
છે, તેના ઉપરથી અહીંની રચના થઈ હતી.) ત્યાર પછી બાળકોનું ધાર્મિકપ્રદર્શન
બાળકોમાં ઊંચા સંસ્કાર રેડવાની પ્રેરણા આપતું હતું. રાત્રે રંગબેરંગી કળાપૂર્ણ
પ્રકાશરચના પણ દૂરદૂર સુધી ધર્મોત્સવનો ઝગઝગાટ ફેલાવતી હતી. મંડપમાં દાખલ
થતાં જ સામે ભવ્ય પ્રતિષ્ઠાવેદી શણગારથી અને કેટલાય જિનબિંબોથી શોભી રહી હતી.
અહા, ગુરુકહાનના પ્રતાપે ઠેરઠેર આજે જિનેન્દ્રસમૂહ જોવાનું સૌભાગ્ય મળે છે.
શ્રાવકની ધર્મ–દ્રઢતા દેવ–ગુરુનો પ્રેમ વગેરેનું વર્ણન સાંભળતાં મુમુક્ષુઓ આનંદ વિભોર
બનતા. કાનજીસ્વામી પ્રવચનમાં અવારનવાર સત્ય જૈનમાર્ગની અને દિગંબર
મુનિવરોના અપાર મહિમાની વાત સંભળાવતા ત્યારે સભાજનોનાં હદય હર્ષથી ઉલ્લસી
જતા હતા ને મુનિવરો પ્રત્યેના ભક્તિ–બહુમાનથી હદય ગદગદિત થઈ જતા હતા.........
વાહ! આવા મુનિઓ અમને ગુરુ તરીકે મળ્યા ને આવો સત્ય મોક્ષમાર્ગ મળ્યો!
મહાન ગૌરવ આ વિશાળસભામાં પ્રગટ થતું, ને ગુરુદેવ જિનમાર્ગને અત્યંત મહિમા
પૂર્વક સમજાવતા હતા. વિવિધ વિદ્ધાનોનાં ભાષણોની તથા કવિઓનાં અધ્યાત્મ
કાવ્યોની વૃષ્ટિ પણ ચાલુ જ હતી. આ રીતે શરૂઆતનાં છ દિવસ તત્ત્વજ્ઞાનની મુખ્ય
તાથી ભરપૂર કાર્યક્રમો ચાલ્યા, સાતમા દિવસથી પ્રતિષ્ઠા સંબંધી કાર્યક્રમો શરૂ થાય.
ધર્મનું ધ્વજારોહણ–ઝંડારોપણ તલોદના ભાઈશ્રી મંગળદાસ જીવરાજના હસ્તે થયું. તથા
સમવસરણમંડલવિધાનની પૂજાનો પ્રારંભ થયો. વદ ૧૧ ની સવારમાં નાંદીવિધાન.
PDF/HTML Page 53 of 64
single page version
થવાનું ભાગ્ય ફત્તેપુરના ભાઈશ્રી જસવંતલાલ છોટાલાલ ભાઈચંદને મળ્યું હતું. બીજા
ઈશાનેન્દ્ર થવાનું ભાગ્ય ફત્તેપુરના ભાઈશ્રી ભાઈચંદ ઉગરચંદને મળ્યું હતું. નેમિનાથ
પ્રભુના પંચકલ્યાણકની વિધિમાં શ્રી સમુદ્રવિજયજી પિતા તથા શિવાદેવી માતા થવાનું
સૌભાગ્ય ફત્તેપુરના ઉત્સાહી આગેવાન ભાઈશ્રી બાબુભાઈ ચુનીલાલ મહેતા તથા સૌ.
તારાબેનને મળ્યું હતુ. પ્રવચન બાદ ભવ્ય જુલુસરૂપે ઈંદ્ર–ઈંદ્રાણીઓ વગેરે ઠાઠમાઠથી
શ્રી જિનેન્દ્ર ભગવાનનું પૂજન કરવા આવ્યા હતા. બપોરે શ્રી સમવસરણ મંડલવિધાન
પૂજા પૂર્ણ થઈને જિનેન્દ્ર અભિષેક થયો હતો. સાંજે મૃત્તિકાનમય તથા અંકુરારોપણ
વિધિ થઈ હતી. રાત્રે રાજુલના વૈરાગ્યનો અભિનય થયો હતો.
આવ્યા હતા; પણ ઘણા માણસો ધોમધખતા બપોરે ઝાડની ખુલ્લી મીઠડી છાયામાં જ
રહેવાનું પસંદ કરતા હતા. કેટલાય ઝાડની છાયામાં સેંકડો માણસો આનંદથી ધર્મ
ચર્ચાવાર્તામાં મશગુલ હોય–એ દશ્ય મુનિઓના વનવિહારની સ્મૃતિ આપતા હતા.......
એક સાથે છ સાત હજાર માણસોની જમવાની વ્યવસ્થા પણ સુંદર હતી; આવડી મોટી
પંગત અડધી કલાકમાં તો જમી લેતી. ઉત્સવ માટે અનેક પ્રકારના સાજ–શણગાર ઠેઠ
અજમેર અને આગ્રાથી આવ્યા હતા.
ભક્તજનો આનંદથી વિવિધ પ્રકારે પૂજન કરતા હોય–ભક્તિભજન કરતા હોય–ચિંતન–
મનન–વાંચન કરતા હોય–એ દશ્યો શાસનનો મહિમા અને સાધર્મીનો પ્રેમ જગાડતા
હતા. જિનેન્દ્રભગવાનની ને જ્ઞાનીગુરુદઓની મંગલછાયામાં દેશોદેશના સાધર્મીઓ
આનંદથી એકબીજાને મળી રહ્યા હતા ને પરસ્પર ધર્મભાવનાની પુષ્ટિ કરતા હતા. તે
દેખીને એમ થતું કે ‘વાહ! ધન્ય ધર્મકાળ! આવા ધર્મકાળમાં ચૈતન્યની આરાધના પ્રાપ્ત
થઈ તે જીવનની કૃતકૃત્યતા છે. ’
થઈ ને વધુ કળશોની માંગણી પણ ચાલુ રહેતી. ગામેગામના સેંકડો ઉત્સાહી કાર્યકરો–
વિદ્ધાનો હાંશેહોંશે મહાન ઉત્સવના કાર્યમાં સાથ આપી રહ્યા હતા.
PDF/HTML Page 54 of 64
single page version
હજારો યાત્રિકોનું ધોધમાર આગમન થયું હતું; કુલ દશબાર હજાર યાંત્રિકો ઉપરાંત
આસપાસના ગામડાઓમાંથી દશ હજારથી વધુ માણસો રોજ ઉત્સવ જોવા આવતા હતા.
આ રીતે હજારની વસ્તીનું આ ગામ પ્રતિષ્ઠાના દિવસે તો પચીસ હજાર જેટલી
માનવમેદનીથી ઊભરાતું હતું.
સેવા વગેરે દ્રશ્યો થયા હતા. ઈન્દ્રસભા અને રાજસભાઓમાં સુંદર અધ્યાત્મ ચર્ચાઓ
વારંવાર થતી હતી–જે સાંભળી મુમુક્ષુ સભાજનો તો ડોલી ઊઠતા હતા ને ગુરુદેવ પણ
પ્રસન્નતા વ્યક્ત કરતા હતા. આ ચર્ચાઓનું આલેખન બ્ર. હરિભાઈ દ્ધારા થતું હતું; અને
સમુદ્રવિજયરાજા તરીકે ભાઈશ્રી બાબુભાઈ પોતે સ્થપાયેલ હોવાથી ચર્ચાનો રંગ સારો
જામતો હતો. શિવાદેવી માતા તથા સૌધર્મેન્દ્ર વગેરે પણ ચર્ચામાં ઉત્સાહથી ભાગ લેતા
હતા. આ વખતના પંચકલ્યાણકમાં આ અધ્યામરસભરી તત્ત્વચર્ચા એ એક વિશેષતા
હતી.
ફૂટી રહ્યા હોય! અહા, જાણે આકાશમાંથી કોઈ કલ્પવૃક્ષ ઊતરીને મારે
આંગણે આવી રહ્યું હોય!
કાર્યો મુલતવી રાખીને આપના શ્રીમુખે ધર્મની ચર્ચા જ સાંભળીએ.
જ્ઞાની અલિપ્ત કેમ રહી શકતા હશે?
PDF/HTML Page 55 of 64
single page version
જ્ઞાન સદા અલિપ્ત રહે છે.
સાધર્મીને દેખીને તેને અંતરમાં પ્રસન્નતા થાય છે; તેની સાથે ધર્મચર્ચા, તેનું
અનેક પ્રકારે આદરસન્માન, વાત્સલ્ય કરીને ધર્મનો ઉત્સાહ વધારે છે;
સાધર્મી પ્રત્યે ધર્મનો પ્રેમ ઉલ્લસી જાય છે. જગતમાં મોટામોટા હજારો મિત્રો
મળવા સહેલા છે, પણ સાચા સાધર્મીનો સંગ મળવો બહુ મોંઘો છે.
શાસન ચાલે છે. ઘણા વર્ષોથી અહીં ભરતક્ષેત્રમાં તીર્થંકર નથી, તો હવે
બાવીસમાં તીર્થંકરનો અવતાર ક્્યારે થશે?
નહિ પણ મારા અંતરમાં ધર્મભાવનાનું જે મહાન આંદોલન ચાલી રહ્યું છે તે
ઉપરથી એમ લાગે છે કે જાણે તીર્થંકર ભગવાન મારા આંગણે જ પધાર્યા
હોય!
ધન્ય બનશે.
પામીને સંસારથી તરી જશે.
PDF/HTML Page 56 of 64
single page version
મહારાજા તમે બહુ સારો્રપ્રશ્ન પૂછયો. ભેદજ્ઞાન માટે પહેલાંં આત્માની લગની
તાવત્ યાવત્ પરાત્ ચ્યુત્યા જ્ઞાન જ્ઞાને પ્રતિષ્ઠતે
સભાજન–સાંભળો, હું કહું–
રે! ગ્રહણ કર તું નિયત આ જો કર્મ–મોક્ષેચ્છા તને.
PDF/HTML Page 57 of 64
single page version
PDF/HTML Page 58 of 64
single page version
૧. અહો માતા! સમ્યક્ત્વધારક રત્ન તારી કુંખે આવતાં તું પણ સમ્યકત્વવંતી
૨. દેવી! આપણી સ્ત્રી પર્યાયને લોકો નિંદ્ય કહે છે પણ તમે તો તીર્થંકર પ્રભુની માતા
તમારી ચર્ચાથી મને ઘણો આનંદ થયો. અહા! જેના અંતરમાં પરમાત્મા બિરાજે તેના
આનંદની શી વાત!
આવીને મંગલ સ્વપ્નની વાત કરે છે; મહારાજા કહે છે કે આ સ્વપ્નો તારી કુંખે
તીર્થંકરપરમાત્માના અવતારનાં સૂચક છે. તે સાંભળીને સૌને ઘણી પ્રસન્નતા થાય છે.
PDF/HTML Page 59 of 64
single page version
કરતા હતા. પ્રવચન બાદ જન્મકલ્યાણક સંબંધી કેટલીયે બોલી (ઉછામણી) થઈ;
લોકોએ ખૂબ જ હોંશથી ઉછામણીમાં ભાગ લીધો ને લાખ રૂા. ઉપરાંતની બોલી થોડી જ
મિનિટોમાં પૂરી થઈ ગઈ. બપોરે જિનમંદિર તથા સમવસરણમંદિરની વેદી શુદ્ધિ–
ધ્વજશુદ્ધિ–કળશશુદ્ધિ થઈ; પૂ. બેનશ્રી–બેને પણ એ મંગલવિધિમાં ભાગ લીધો. રાત્રે
કંકુબાઈ શ્રાવિકાશ્રમ કારંજાના નાનકડા બાળકોએ અમરકુમારની નાટિકાના અભિનય
દ્ધારા નમસ્કારમંત્રનો જે મહિમા પ્રસિદ્ધ કર્યો તે સુંદર હતો. સાચા દિલના કાર્યકરો દ્ધારા
બાળકોને સારા સંસ્કાર આપવામાં આવે તો તેઓ કેટલું સુંદર કામ કરી શકે છે ને
જીવનમાં કેવા ઊંચા સંસ્કાર મેળવી શકે છે–તે આ અભિનયમાં દેખાતું હતું. ને બાળકોને
આવા સંસ્કાર આપનાર બહેનોને ધન્યવાદ આપ્યા વગર રહેવાતું નથી.
આત્માને જોયો–અનુભવ્યો તે જૈનશાસનનો સાર છે; પંદરમી ગાથામાં જૈનશાસન
બતાવ્યું છે. આનંદનો દરિયો આત્મા છે તેમાં એકાગ્ર થઈને આનંદના અનુભવના ટાણાં
PDF/HTML Page 60 of 64
single page version
આવા આત્માની વાત પ્રેમથી સાંભળવી તે પણ મંગળ છે, અને તે જીવ અલ્પકાળમાં
મોક્ષને પામે છે.
ભૂલાવી દેતી હતી. અને એમ થતું હતું કે વાહ! મારું ચૈતન્યતત્ત્વ કેવું મજાનું શાંત
શીતળ છે કે જેમાં સંસારના કોઈ આતાપ અસર કરી શકતા નથી.
આનંદનું વેદન ભેગું જ છે, ને તેમાં દુઃખનો અભાવ છે.
રાગસ્વરૂપ થઈ ગયો નથી. જ્ઞાનસ્વભાવથી જોતાં તે રાગથી જુદો ને જુદો જ છે. આવું
જુદાપણું જાણતાં જે ક્ષણે ભેદજ્ઞાન થયું તે ક્ષણે જ આત્મા રાગથી અત્યંત જુદો જ્ઞાનપણે
અનુભવ આવ્યો, એટલે તેને જ્ઞાનમાં આસ્રવનો નિરોધ થઈ ગયો.
તે સાંભળવાની પણ જે ના પાડે તેને આત્મા ક્્યારે સમજાય? ને શાંતિ ક્્યારે મળે?
આવા આત્માના ભાન વગર શુભરાગવડે પણ ક્્યાંય શાંતિ મળશે નહિ. આ જરાક
ગરમીનો તાપ પણ તારાથી સહન થતો, તો અંદર ચૈતન્યની શીતળ શાંતિમાં આવ ને!
જુઓને, પાંચ પાંડવો શેત્રુંજય ઉપર હતા, શરીર અગ્નિથી ભડભડ બળતું હતું, છતાં
અંદર શુક્લધ્યાન વડે ચૈતન્યની પરમશાંતિને વેદતા હતા. એ પાંડવો અગ્નિમાં બળતા