PDF/HTML Page 41 of 106
single page version
છે; તેમજ સીમંધરભગવાનની પ્રતિમા સહિત બીજા અનેક મંદિરો છે. ગુરુદેવ
સહિત અનેક ભક્તોએ કુંથલગિરિ–સિદ્ધક્ષેત્રની યાત્રા કરી છે. તે સિદ્ધક્ષેત્ર અતિ
રળિયામણું છે. ત્યાંથી મોક્ષ પામેલા દેશભૂષણ ને કુલભૂષણ બંને મુનિવરો
રાજપુત્રો હતા, ને ચારભવથી તેઓ સગાભાઈ હતા.
દુષ્ટ હતો ને ઉપભોગોમાં આસક્ત હતો. તેણે પોતાના મિત્ર અમૃતસુરને મારી
નાંખ્યો, ને તેની સ્ત્રી ઉપભોગાને તે વાત કરી. ત્યારે દુષ્ટ ઉપભોગાએ તેને કહ્યું
કે મારા બે પુત્રોને (ઉદિત–મુદિતને) પણ તું મારી નાંખ–કે જેથી આપણા
દુષ્કર્મને કોઈ જાણે નહિ. અરેરે, વિષયાંધ સંસારી પ્રાણી! જુઓ તો ખરા,
વિષયવાસનાથી અંધ થઈને સગી માતા પોતના પુત્રોને મારી નાંખવા તૈયાર
થઈ છે!
–આથી અત્યંત ક્રોધિત થઈને તે બે ભાઈઓએ વસુભૂતિને જ મારી નાંખ્યો.
મરીને તે જીવ રૂદ્રપરિણામી મ્લેચ્છ–ભીલ થયો.
વિહાર કરતા કરતા માર્ગ ભૂલીને એક ભયાનક અટવીમાં આવ્યા; ત્યાં
વસુભૂતિનો જીવ કે જે ભીલ થયો હતો તે દુષ્ટભીલે તે મુનિઓને દેખ્યા ને
પૂર્વભવના વેરથી અત્યંત ક્રોધિત થઈને તેમને મારવા તૈયાર થયો.
પૂર્વભવમાં દુષ્કર્મી વસુભૂતિને આપણે મારેલો, તે અત્યારે ભીલ થઈને
આપણને મારવા આવ્યો છે. આપણે તો મુનિ થઈને ઉત્તમક્ષમાનો અભ્યાસ
કર્યો છે, આપણને ક્રોધ કે વેર કેવા?–માટે હે બંધુ! તું ક્ષમામાં દ્રઢ રહેજે!
PDF/HTML Page 42 of 106
single page version
PDF/HTML Page 43 of 106
single page version
બંને તેના પર મુગ્ધ બન્યા. તે રાજકન્યા પણ એકીટશે તેમને જોઈ રહી. બંનેનું
પરણીશ. પરંતુ બીજો ભાઈ પણ એ રાજકન્યા ઉપર જ નજર માંડીને તેને
રાગથી નીહાળી રહ્યો છે–તે દેખીને તેના ઉપર દ્વેષ આવ્યો કે જો મારો ભાઈ આ
કન્યા ઉપર દ્રષ્ટિ કરશે તો હું તેને મારીને પણ આ રાજકન્યાને પરણીશ–આમ
મનમાં ને મનમાં તેઓ એકબીજાને મારી નાંખીને પણ કન્યાને પરણવાનું
વિચારતા હતા; બંનેનું ચિત્ત એક જ રાજકુમારીમાં એકદમ આસક્ત હતું. તેથી
એકબીજા ઉપર દ્વેષ કરતા હતા. કન્યાના મોહવશ બંને ભાઈઓનું ચિત્ત
એકબીજાને મારવા પણ તૈયાર થયા!
અત્યંત પ્રસન્ન થઈ રહી છે; ને પોતાના ભાઈ સામે એકી નજરે નીહાળી રહી છે.
બહેન તમને પહેલી જ વાર દેખીને કેવી ખુશી થાય છે!
ભાઈઓના ચિત્તમાં જબરજસ્ત આંચકો લાગ્યો; લજ્જાથી તેઓ ઠરી જ ગયા!
અરેરે! આ તો અમારી બહેન! અમે તેને કદી જોયેલી નહિ તેથી ઓળખી નહિ;
અજ્ઞાનને લીધે અમારી બહેન ઉપર જ અમે વિકારથી મોહિત થયા! ને
એકબીજાને મારવાના વિચાર કરવા લાગ્યા! હાય રે! અમને આવા દુષ્ટભાવ
અનેક દુઃખોથી ભરેલો
PDF/HTML Page 44 of 106
single page version
PDF/HTML Page 45 of 106
single page version
રહેશું; ને આ બધું શું થાય છે તે જોઈશું. અમને કોઈનો ડર નથી.
મને પણ કોનો ભય છે!–એમ કહીને તે પણ રામ–લક્ષ્મણની સાથે જ વંશસ્થ
પર્વત તરફ જવા લાગી.
મારી ક્્યાંક પર્વત ઉપરથી પડી ન જાય–એમ વિચારી, રામ આગળ ને લક્ષ્મણ
પાછળ–બંને ભાઈઓ ખૂબ સાવધાનીથી સીતાને પહાડના શિખર ઉપર લઈ
ગયા.
આત્માનું ધ્યાન કરી રહ્યા છે. દરિયા જેવી ગંભીર એમની શાંતમુદ્રા છે. આવા
વીતરાગ મુનિ ભગવંતોને દેખીને તેમને અત્યંત પ્રસન્નતા થઈ, ને
ભક્તિભાવથી સ્તુતિ કરવા લાગ્યા...રામ–લક્ષ્મણ–સીતાએ એવી ભાવભીની
સ્તુતિ કરી કે પર્વત ઉપરના પશુઓ પણ તે સાંભળીને મોહિત થયા, ને ત્યાં
આવીને શાંતિથી બેસી ગયા. રામ–લક્ષ્મણ–સીતા ત્યાં જ રહ્યા. રાત પડી....ને
અસુરદેવ ઉપદ્રવ કરવા આવી પહોંચ્યો; મોટા ભયાનક સર્પનું રૂપ લઈને
જીભના લબકારા કરતો તે મુનિઓના શરીરને વીંટળાઈ વળ્યો. રામ–લક્ષ્મણ
આ ઉપદ્રવને અસુરની માયા સમજીને તેના ઉપર એકદમ ગુસ્સે થયા. સીતા તો
એનું ભયાનક રૂપ દેખીને ભયથી રામને વીંટળાઈ ગઈ...રામે કહ્યું–હે દેવી! તું
ભય ન કર.–સીતાને ધીરજ આપીને બંને ભાઈઓએ મુનિઓના શરીર ઉપરથી
સર્પને પકડીને દૂર કર્યા. (–બળદેવ–વાસુદેવના પુણ્યપ્રભાવ પાસે અસુરદેવની
વિક્રિયાનું જોર ન ચાલ્યું.) સર્પોને દૂર કરીને રામ–લક્ષ્મણ એવી અદ્ભુત સ્તુતિ
કરવા લાગ્યા કે હે દેવ! આપ તો જગતના રક્ષક બંધુ છો; આપ મંગળ છો,
આપનું શરણ લેતાં ભવ્યજીવોના ભવનો ઉપદ્રવ દૂર થઈ જાય છે ને આનંદમય
મોક્ષમાર્ગની પ્રાપ્તિ થાય છે. અહો, આપ જિનમાર્ગના પ્રકાશક છો, સમ્યક્ત્વાદિ
PDF/HTML Page 46 of 106
single page version
રહી છે. આત્માની સાધનામાં આપ મેરૂ જેવા નિશ્ચલ છો. તુચ્છ અસુરદેવ ત્રણ
ત્રણ રાતથી ઘોર ઉપદ્રવ કરવા છતાં આપ ધ્યાનથી ડગતા નથી, કે ક્રોધનો
વિકલ્પ પણ કરતા નથી. ધન્ય આપની વીતરાગતા! આપની પાસે એક નહિ
પણ અનેક લબ્ધિઓ છે, આપ ધારો તો અસુરદેવને ક્ષણમાં ભગાડી મૂકો...પણ
બહારમાં આપનું લક્ષ જ નથી; આપ તો ચૈતન્યના ધ્યાન વડે કેવળજ્ઞાન
સાધવામાં જ તત્પર છો! –આમ ખૂબ જ સ્તુતિ કરી.
શરીરમાંથી અગ્નિના ભડકા કાઢવા લાગ્યા...હાથમાં તલવાર–ભાલા લઈને
બીવડાવવા લાગ્યા; તેમના તોફાનથી પર્વતની શિલાઓ કંપવા લાગી. જાણે
મોટો ધરતીકંપ થયો. બહારમાં આ બધું બની રહ્યું છે ત્યારે મુનિઓ તો અંદર
શુક્લધ્યાનમાં મગ્ન થઈને, આત્માના અપાર આનંદને અનુભવી રહ્યા છે,
બહારમાં શું થઈ રહ્યું છે તેની તેમને ખબર નથી. સીતા આ દ્રશ્ય દેખીને
ભયભીત થઈ, ત્યારે રામે તેને કહ્યું–દેવી! તું ભય ન કર. તું આ મુનિઓના
ચરણમાં બેસી રહે, ત્યાં અમે આ દુષ્ટ અસુરને ભગાડીને આવીએ છીએ.–એમ
કહી સીતાને મુનિના ચરણ સમીપ રાખીને રામ–લક્ષ્મણે દુષ્ટ અસુરદેવને પડકાર
કર્યો. રામે ધનુષનો એવો ટંકાર કર્યો કે જાણે વજ્રપાત થયો. અગ્નિપ્રભદેવ
સમજી ગયો કે આ તો કોઈ સાધારણ માણસો નથી પણ મહાપ્રતાપી બળદેવ ને
વાસુદેવ છે; તેમનો દિવ્ય પુણ્ય પ્રભાવ દેખીને તે અગ્નિપ્રભદેવ ભાગી ગયો ને
તેની બધી માયા સંકેલાઈ ગઈ. ઉપસર્ગ દૂર થયો.
મંગલનાદ થવા લાગ્યા. રાત્રિ પણ પ્રકાશથી ઝગઝગી ઊઠી. કેવળજ્ઞાનના પ્રતાપે
ત્યાં રાત્રિ દિવસનો ભેદ ન રહ્યો. અહા, પોતાની હાજરીમાં જ એ મુનિ–
ભગવંતોને કેવળજ્ઞાન થતું દેખીને રામ–લક્ષ્મણ–સીતાના આનંદનો પાર ન રહ્યો.
હર્ષિત થઈને તેમણે સર્વજ્ઞ ભગવાનની પરમ સ્તુતિ કરી; દિવ્યધ્વનિ દ્વારા
ભગવાનનો ઉપદેશ સાંભળ્યો. અહા, પ્રભુના શ્રીમુખથી ચૈતન્યતત્ત્વનો કોઈ
પરમ અદ્ભુત ગંભીર મહિમા સાંભળતાં તેમને મહાઆનંદ થયો. દેશભૂષણ–
PDF/HTML Page 47 of 106
single page version
કરવા આવી પહોંચ્યા. રામ–લક્ષ્મણ ઉપર તેઓ પ્રસન્ન થયા ને આદરપૂર્વક કહ્યું:
કર્યો તે દેખીને હું ઘણો પ્રસન્ન થયો છું. માટે તમે જે માંગો તે હું આપું! ત્યારે
રામે કહ્યું: કોઈવાર અમારા ઉપર સંકટ આવે તો તે વખતે અમને સંભાળજો.–
તે વચન પ્રમાણ કરીને ગરુડેન્દ્રે કહ્યું–ભલે, હું તમારી પાસે જ છું. ભગવાનની
વાણી સાંભળીને અનેક જીવો ધર્મ પામ્યા. રાજા અને પ્રજાજનો નગરીમાં પાછા
ફર્યા, ને આનંદનો ઉત્સવ કર્યો. કેવળજ્ઞાનના પ્રતાપે સર્વત્ર આનંદ મંગળ
છવાઈ ગયા.
ઉત્પન્ન થવાથી આ ભૂમિને મહા તીર્થરૂપ સમજીને રામ–લક્ષ્મણ–સીતા કેટલાક
દિવસ અહીં જ રહ્યા, ને મહાન ઉત્સવપૂર્વક પર્વતપર અનેક ભવ્ય મંદિરો
કરાવીને, અદ્ભુત જિનભક્તિ કરી. ત્યારથી આ વંશસ્થ પર્વતને લોકો રામગિરિ
૨૦૧૫ માં અનેક ભક્તો સહિત પૂ. શ્રી કાનજીસ્વામીએ તે રામટેક તીર્થની પણ
યાત્રા કરી હતી.)
વ્યાકુળ માતા પુત્રોને દીક્ષા લેતા રોકવા ઘણો પ્રયત્ન કરે છે, ને મુનિપણામાં
ઘણાં કષ્ટ બતાવતાં કહે છે કે બેટા, ત્યાં કોઈ માતા–પિતા કે પરિવાર નથી;
કુટુંબ વગર તમે એકલા કઈ રીતે રહેશો? તે વખતે વૈરાગી–કુમારો માતાને કહે
છે કે–હે માતા! મુનિદશામાં તો મહા આનંદ છે. સાંભળો–
સત્યં સુનુરયં દયા ચ ભગિની ભ્રાતા મન: સંયમ:
એતે યસ્ય કુટુંબિનો વદ સખે! કસ્માત્ ભયં યોગિન:
PDF/HTML Page 48 of 106
single page version
જેનો સુત છે, દયા જેની બહેન છે, અને સંયમ જેનો ભાઈ છે; વળી પૃથ્વી જેની
કુટુંબીઓ છે તે યોગિને શેનો ભય હોય?
ચૈતન્યના અનંત ગુણપરિવાર સાથે ખૂબ આનંદથી કેલિ કરવા લાગ્યા.
શુદ્ધોપયોગવડે સ્વકુટુંબીજનો સાથે કેલિ કરતાં કરતાં અંતે કેવળજ્ઞાન
પ્રગટ કરીને, અનંતસુખગુણપરિવાર સહિત મોક્ષમાં બિરાજ્યા....તેમને
નમસ્કાર હો.
ને આપના ઉપકારને યાદ કરીએ છીએ.
વીતરાગી સુંદરતાને અનુભવગમ્ય કરવી–એ જ મંગલ ઉત્સવ છે.
તે જાણતો નિજાત્મને સમકિત લ્યે આનંદથી.
PDF/HTML Page 49 of 106
single page version
સ્વરૂપ કેવળજ્ઞાન વડે તેમણે સાક્ષાત્ જાણી લીધું છે, તેથી તેમને ઈચ્છા કે સન્દેહ
નથી; તેઓ પોતે ઈન્દ્રિયોથી પાર થઈને અતીન્દ્રિય સહજ પરમ આનંદરૂપે ને
જ્ઞાનરૂપે આખા આત્મામાં પરિણમી રહ્યા છે. આવા તે શ્રમણ ભગવંતો (એટલે
કે કેવળીભગવંતો) પોતાના આત્મામાં અપૂર્વ પરમ આનંદને ધ્યાવે છે,–એમ
કુંદકુંદાચાર્યદેવ પ્ર. ગા. ૧૯૮ માં કહે છે.
પરિપૂર્ણ જ્ઞાન–આનંદરૂપ પરિણમનમાં ઠરી ગયા છે, મહાન અતીન્દ્રિય આનંદરૂપ
પૂર્ણસુખમાં જ લીન થઈને તેને એકને જ અનુભવે છે; તે અપેક્ષાએ તે
ભગવંતોને પણ પરમ શુક્લધ્યાન કહેવામાં આવ્યું છે. અતીન્દ્રિય આનંદરૂપે
પરિણમતા આત્માને જ અનુભવવામાં તેઓ સ્થિતિ છે.
સર્વજ્ઞભગવાન પરમઆનંદથી અભિન્ન એવા નિજાત્મારૂપી એક વિષયનું
સંવેદન કરતા હોવાથી તેમને પરમઆનંદનું ધ્યાન છે, અર્થાત્ તેઓ પરમ
સૌખ્યને ધ્યાવે છે,–આવું ધ્યાન, આવું સંચેતન તે, સહજ જ્ઞાન અને આનંદ જેનો
સ્વભાવ છે એવા સિદ્ધત્વની સિદ્ધિ જ છે.
છે એટલે ઉપયોગ પરમાં પણ જાય છે; છતાં તે પણ અતીન્દ્રિય આનંદરૂપે
પરિણમતા પોતાના આત્માને ધ્યાનમાં ધ્યાવીને તેને સંચેતે છે. સર્વજ્ઞને પૂર્ણ
સંચેતન છે, આને હજી અધૂરું છે એટલે પરમાં પણ ઉપયોગ જાય છે. સર્વજ્ઞ
પરમાત્માને પૂર્ણ સુખ, પૂર્ણ જ્ઞાન અને પૂર્ણ વીતરાગતા
PDF/HTML Page 50 of 106
single page version
તેને જ ધ્યાવે છે; અન્યમાં તેમનો ઉપયોગ જતો નથી. જણાય છે બધું, પણ
સર્વજ્ઞતારૂપે ને સાથે પૂર્ણઆનંદરૂપે પરિણમે છે.
પોતે સાધ્યો ને બતાવ્યો, તે અપૂર્વ આનંદમય મોક્ષમાર્ગને અમે અવધારિત કર્યો
છે, ને કૃત્ય કરાય છે. હે વીરનાથ પરમદેવ! આપે દેખાડેલા નિર્વાણમાર્ગમાં અમે
પ્રવર્તન કરી રહ્યા છીએ.
अम्बाह [मुरेना म
‘આત્મધર્મ’ કો યહાં શ્રી બાબુલાલજી જૈન કે પાસ દેખી;
અત્યધિક પસંદ આઈ. ઈસકા પ્રમુખ કારણ યહ હૈ કિ ઈસ
પત્રિકાકે સભી લેખ વ કહાની કવિતાયેં ઈતની શિક્ષાપ્રદ હોતી
હૈં કિ વહ પ્રત્યેક પાઠકકે હૃદયમેં સચ્ચે સ્વરૂપકા અનુભવ
કરાયે વિના નહીં રહતી. સચ પૂછા જાય તો વર્તમાનયુગમેં
યહ પત્રિકા કિતની ઉપયોગી હૈ! યહ તો સ્વયં પત્રિકા હી
પાઠકોંકો આભાસ કરા સકેગી; મેરા લિખના તો સૂર્યકો
દિપકસે દિખાનેકે સમાન હોગા. અત: ઔર કુછ ન લિખકર
શ્રી વીરપ્રભુસે કામના કરતા હૂં કિ....યહ પત્રિકા ચિરકાલ તક
આત્મહિતકે ચાહનેવાલેકો હંમેશાં પ્રાપ્ત હોતી રહે.
PDF/HTML Page 51 of 106
single page version
શ્રમણપણું હોય છે.
ઉપયોગ અશુદ્ધ થાય છે ને અશુદ્ધઉપયોગમાં શ્રમણપણું હોતું નથી.
(છઠ્ઠાગુણસ્થાનની શુદ્ધપરિણતિને ‘શુદ્ધઉપયોગ’ પણ કહેવાય છે–એ
લક્ષમાં રાખવું.)
અન્ય સમસ્ત પરદ્રવ્યો ઉપયોગના ઉપરંજક છે–એમ જાણીને,
જ્ઞાનદર્શનસ્વભાવી શુદ્ધાત્મદ્રવ્યમાં પ્રતિબદ્ધ એવા એક
અસ્તિત્વમાત્રરૂપે વર્તવું–એમ તાત્પર્ય છે.
‘જ્ઞાનદર્શનસ્વભાવી શુદ્ધાત્મદ્રવ્યમાં પ્રતિબદ્ધ એવા શુદ્ધ
અસ્તિત્વમાત્રરૂપે વર્તવું’ એમ કહીને દ્રવ્ય અને તેના આશ્રયરૂપ
શુદ્ધપર્યાય–બંને બતાવી દીધા છે.
ક્રિયાઓ) તે કાંઈ આત્માના અસ્તિત્વમાં નથી, ને મુનિવરો તેમાં
લીનપણે વર્તતા નથી. તેઓ તો પોતાના સ્વભાવમાં જ લીનપણે વર્તે છે.
શુદ્ધઅસ્તિત્વમાત્રરૂપે વર્તવું–તે જ તાત્પર્ય છે, તે જ મોક્ષમાર્ગ છે.
(પ્રવચનસાર ગા. ૨૧૪)
PDF/HTML Page 52 of 106
single page version
સ્વાનુભૂતિનો આનંદમય નિજવૈભવ દેખાય છે. ધન્ય જીવન....કે આપનો માર્ગ
મળ્યો! નમોસ્તુ! નમોસ્તુ! નમોસ્તુ!
PDF/HTML Page 53 of 106
single page version
PDF/HTML Page 54 of 106
single page version
सुविशुद्ध एको ज्ञानमात्र भावोऽस्मि”
શ્રીગુરુનાં આશીર્વાદ છે. (સં.)
PDF/HTML Page 55 of 106
single page version
આ ગાથા ચાર વખત વંચાણી ને તેમાં ઘણું સ્પષ્ટીકરણ કરીને
ધ્રુવસ્વભાવી આત્માનો સાક્ષાત્કાર કરાવ્યો. આત્મા ધ્રુવ કયા પ્રકારે છે
ને તેને માનવાથી શુદ્ધાત્માની ઉપલબ્ધિ કયા પ્રકારે થાય છે!–તેના મંત્રો
આ ૧૯૨ મી ગાથામાં ભર્યાં છે.
સારું!–એમ ગુરુદેવને તેમજ શ્રોતાજનોને થતું હતું.
ખૂબ જ વિચારણીય છે, તેનું મનન કરતાં આત્માનું સ્વરૂપ સ્પષ્ટ સમજમાં
આવી જાય છે ને મુમુક્ષુની બધી મુંઝવણ મટી જાય છે. આત્માનું સ્વરૂપ સમજવા
માટે તે પૂરેપૂરું માર્ગદર્શન આપે છે, ને તે સમજ્યા પછી આત્માની ઉપલબ્ધિ
ભાવો સમજવાથી જરૂર સમ્યગ્દર્શન થાય છે એટલે કે ધ્રુવરૂપ શુદ્ધઆત્માની
ઉપલબ્ધિ થાય છે. (સં.)
માનું હું–આલંબન રહિત જીવ શુદ્ધ–નિશ્ચળ–ધ્રુવ છે.
નથી.
PDF/HTML Page 56 of 106
single page version
તેના વિષયરૂપ ધ્રુવ આત્માનું આ અદ્ભુત વર્ણન છે. જૈનશાસનનો સાર આમાં
ભર્યો છે.
સન્મુખ થઈ જાય છે; અને ત્યારે જ તેણે ખરેખર ધુ્રવઆત્માને જાણ્યો છે. અને તેણે
જ શુદ્ધઆત્માને ઉપલબ્ધ કર્યો છે.
* શુદ્ધઆત્મા સત્–અહેતુક–અનાદિઅનંત અને સ્વત: સિદ્ધ છે તેથી તેને
ધ્રુવસ્વભાવી આત્મા–કે જે મહાન અતીન્દ્રિય પદાર્થ છે–તે જ શ્રદ્ધામાં–જ્ઞાનમાં–
અનુભવમાં લેવા યોગ્ય છે; તેની ઉપલબ્ધિ તે જ મોક્ષમાર્ગ છે.
માટે તે ઉપલબ્ધ કરવા યોગ્ય નથી.
‘મહાન પદાર્થ’ કેમ કહ્યો?–કેમકે મોક્ષલક્ષણરૂપ મહાન પુરુષાર્થનો સાધક હોવાથી તે
PDF/HTML Page 57 of 106
single page version
આત્મા રાગ–વિકલ્પ કે ભેદવડે અનુભવમાં નથી આવતો. પર્યાય ઉપર દ્રષ્ટિ રાખ્યે
પણ આવો ધ્રુવસ્વભાવી આત્મા ઉપલબ્ધ થતો નથી. પર ઉપર ન જોતાં, ભેદ ઉપર
અનુભવે છે કે હું ધ્રુવ છું. ’–પર્યાયમાં આવા અનુભવ વગર ધ્રુવસ્વભાવને જાણ્યો
કહેવાય નહિ. ધ્રુવનો અનુભવ પર્યાયમાં થાય છે.
અંતર્મુખ થઈને ધ્રુવસ્વભાવને પકડી પાડે છે. અનાદિ અનંત–સ્વતઃસિદ્ધ–સત્–
અહેતુક આત્મા, કોઈ બીજાને લીધે નથી પણ પોતે પોતાથી જ છે–એટલે સ્વત: સિદ્ધ
છે, કોઈ કારણથી તે થયેલો નથી. ઈન્દ્રપદ વગેરે તો પુણ્યના કારણે થાય છે, તેથી તે
અધ્રુવ અને સહેતુક છે. આત્માને પોતાના જ્ઞાનાદિ–સ્વભાવમાં અન્ય કોઈ કારણ
થતો નથી.–માટે સંયોગ–વિયોગરૂપ અન્ય અધ્રુવ પદાર્થોથી મારે કાંઈ પ્રયોજન નથી;
મારો અસંયોગી સ્વતઃસિદ્ધ, એક–શુદ્ધ–ધુ્રવ આત્મા જ મારે માટે ધ્રુવ હોવાથી તે જ
મારે ઉપલબ્ધ કરવા જેવો છે, તે જ આશ્રય કરવા યોગ્ય છે, તે જ શ્રદ્ધામાં–જ્ઞાનમાં
–અનુભવમાં લેવા યોગ્ય છે.
એકપણું છે.
(૨) દર્શનભૂતપણાને લીધે એકપણું છે.
(૩) અતીન્દ્રિય મહાપદાર્થને લીધે એકપણું છે.
(૪) અચળપણાને લીધે એકપણું છે.
(૫) અને નિરાલંબપણાને લીધે એકપણું છે.
પણાને લીધે ‘શુદ્ધ’ હોવાથી
જે ‘ધ્રુવ’ છે–એવો આત્મા
જ પોતાને ઉપલબ્ધ કરવા
યોગ્ય છે.)
PDF/HTML Page 58 of 106
single page version
ખરેખર રાગાદિ અશુદ્ધભાવો સાથે પણ તે અતન્મય છે;–અને સ્વધર્મોમાં તન્મય છે.
અને ઉપલબ્ધ કરવા યોગ્ય છે. ધર્મીને સમ્યગ્દર્શનમાં–સમ્યગ્જ્ઞાનમાં કેવા આત્માની
ઉપલબ્ધિ છે? તેનું આ વર્ણન છે. નિર્મળપરિણતિએ અંતર્મુખ થઈને ધ્રુવરૂપ કેવા
આત્માનો અનુભવ કર્યો છે? પોતાના આત્માને ધર્મીજીવ કેવો માને છે! તેનું આ
અલૌકિક વર્ણન છે. આત્મા મહાન પદાર્થ છે, એક તો અતીન્દ્રિયજ્ઞાનને લીધે મહાન
છે, ને બીજું મોક્ષનો સાધક છે તેથી મહાન છે. અહીં એકત્વપણાના પાંચ બોલ ચાલે
છે.
શુદ્ધપણું છે; અને શુદ્ધપણું સ્વત: સિદ્ધ હોવાથી તે જ ધ્રુવ છે.–હે જીવ! આવા તારા
આત્માને નક્કી કરીને પર્યાયને એની અંદર પહોંચાડીને એના ભેટા કર!–ત્યારે તને
તારો પરમઆનંદનો નાથ પરમાત્મા મળશે. બીજા અધ્રુવ પદાર્થોથી તારે શું પ્રયોજન
છે? પંચપરમેષ્ઠી ભગવંતો પોતે મહાન છે,–વીતરાગ છે, તોપણ આ આત્માને માટે
તેઓ ધ્રુવ નથી; તેઓ આ આત્માથી જુદા છે, તેમના આશ્રયે તો શુભરાગ થશે. આ
આત્માને માટે તો પોતાનો જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા જ ધ્રુવ છે; તેથી તે જ ઉપલબ્ધ
કરવા યોગ્ય છે.
સ્વધર્મથી અવિભાગ છે, તેથી તેને એકપણું છે.
ગ્રહણ કરનારી અનેક ઈન્દ્રિયો, તેમને અતિક્રમીને એટલે કે ઈન્દ્રિયોનું અવલંબન
છોડીને, અતીન્દ્રિય જ્ઞાનવડે જાણનારો મહાન પદાર્થ છે. હું અતીન્દ્રિય
PDF/HTML Page 59 of 106
single page version
સાધક હોવાથી આત્મા મહાન છે. ઈન્દ્રિયોને અવલંબીને એકેક વિષયને જાણે એવો
તુચ્છ આત્મા નથી; આત્મા તો અતીન્દ્રિયપણે એકસાથે સર્વે જ્ઞેયોને જાણી લ્યે એવો
મહાન પદાર્થ છે. આવા મારા આત્માને ઈન્દ્રિયાત્મક પરદ્રવ્યોથી ભિન્નતા છે, અને તે
સ્પર્શાદિને જાણનારી જ્ઞાનપર્યાયરૂપ સ્વધર્મોથી અભિન્નતા છે, તેથી એકપણું છે.
નથી. પણ પરનો આશ્રય કરવા જતાં રાગ–દ્વેષ–મોહ થાય છે તે અશુદ્ધતા છે. માટે,
અશુદ્ધતાના કારણ એવા પરદ્રવ્યના સંસર્ગથી આત્મા જુદો છે, ને જ્ઞાનાદિક પોતાના
સ્વભાવધર્મો તેનાથી આત્મા અવિભક્ત છે.–આવા આત્માને જાણીને તેને જ
ધ્રુવપણે ઉપલબ્ધ કરવો એટલે શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–અનુભવમાં લેવો, તે મોક્ષમાર્ગ છે.
આત્માથી તે જુદી નથી પણ આત્મા સાથે તન્મય છે, ને પરજ્ઞેયથી ભિન્ન છે.–આવું
એકત્વ–વિભક્તપણું તે આત્માને શુદ્ધતાનું કારણ છે. ને એવો શુદ્ધઆત્મા જ
આત્માને માટે સદા ધ્રુવ હોવાથી તે ઉપલબ્ધ કરવા યોગ્ય છે.–આ પ્રકારે શુદ્ધાત્માની
ઉપલબ્ધિથી જ મોહનો ક્ષય થઈને અક્ષયસુખરૂપ પરમાત્મદશા પ્રગટે છે.
અભિન્ન કહીને આત્માનું એકપણું કહ્યું છે. આવા એકત્વમાં પરદ્રવ્યના પ્રતિબંધનો
અભાવ હોવાથી શુદ્ધપણું છે. પરજ્ઞેયપદાર્થો અનિત્ય હો કે નિત્ય હો–આ આત્માને
માટે તો તે અધ્રુવ જ છે, ને તેનો આશ્રય આત્માને અશુદ્ધતાનું જ કારણ થાય છે.
માટે શુદ્ધઆત્માને જેઓ ઉપલબ્ધ કરવા માંગતા હોય એટલે કે શુદ્ધ આત્માનો
PDF/HTML Page 60 of 106
single page version
આત્માને દેખવો.–એ એકપણામાં જ શુદ્ધપણું છે.
ભિન્નતા બતાવે છે. પરજ્ઞેયો ભલે નિત્ય હોય–તોપણ મને તેમનું આલંબન નથી, ને
તે જ્ઞેયો સાથે મારા જ્ઞાનને તન્મયતા નથી. મારા જ્ઞાનધર્મને મારા આત્માની સાથે
તન્મયતા છે, માટે મારું એકપણું છે. આમ એકપણાને લીધે શુદ્ધ છું, ને શુદ્ધ હોવાથી
ધ્રુવ છું.–આવો મારો ધ્રુવઆત્મા તે જ મને આલંબનરૂપ–ધ્યેયરૂપ–આશ્રયરૂપ છે.
–એમ ધર્મી અનુભવે છે.
રૂપ છે, તેથી અધ્રુવ છે, તે મારા સ્વભાવરૂપ નથી, તેનું આલંબન મને નથી;
મારામાં તેનો અભાવ છે. તે પદાર્થ સંબંધી મારું જે જ્ઞાન છે તે જ્ઞાનપર્યાયરૂપ
સ્વધર્મથી હું અભિન્ન છું. આ રીતે પરજ્ઞેયોથી વિભાગ, ને પોતાના આત્માથી
અવિભાગ–એવો એકત્વરૂપ શુદ્ધ આત્મા છે તે જ મારે માટે ધ્રુવ છે, તે કોઈથી
કરાયેલો નથી, સ્વત: સિદ્ધ સત્ છે; આવા ધ્રુવઆત્માને દ્રષ્ટિમાં લઈને આચાર્યદેવ
કહે છે કે –‘....
કારણરૂપ પરદ્રવ્યનું આલંબન નથી, તેથી એકત્વ તે શુદ્ધ છે; ને શુદ્ધપણાને લીધે
આત્મા પોતે પોતાને માટે ધ્રુવ છે. આવો ધ્રુવ આત્મા આલંબન કરવા જેવો છે.
શુદ્ધનય માત્ર આવા શુદ્ધ–ધ્રુવ આત્માના નિરૂપણસ્વરૂપ છે–એટલે કે
અનુભવસ્વરૂપ છે. ધ્રુવપણાને લીધે શ્રદ્ધા–જ્ઞાનપર્યાયમાં તે જ પ્રાપ્ત કરવા જેવો છે,
પ્રસિદ્ધ કરવા જેવો છે, ધ્યાવવા જેવો છે.–તે સર્વ પ્રકારે ઉપાદેય છે. પર્યાયને આવા
આત્મામાં તન્મય